Orzeczenie zostało uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 29 lipca 2011 r., sygn. akt I ACz 1112/11.
Sąd Okręgowy w Opolu I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Katarzyna Sieheń
Sędziowie: SSO Ryszard Kądziela, SSO Izabela Bogusz
po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2010 r. w Opolu na rozprawie sprawy z powództwa (…) – reprezentanta grupy mieszkańców ul. Raciborskiej i ul. Cmentarnej w Kędzierzynie-Koźlu oraz miejscowości Kobylice przeciwko Gminie Kędzierzyn-Koźle – Prezydentowi Miasta Kędzierzyn-Koźle i Powiatowi Kędzierzyn-Koźle – Staroście Kędzierzyna-Koźla o ustalenie w przedmiocie oceny dopuszczalności postępowania grupowego
postanawia:
Powód (…) – reprezentant grupy mieszkańców przy ul. Raciborskiej i ul. Cmentarnej w Kędzierzynie-Koźlu oraz miejscowości Kobylice, wystąpił z pozwem w postępowaniu grupowym przeciwko Gminie Kędzierzyn-Koźle reprezentowanej przez Prezydenta Miasta Kędzierzyn-Koźle i Powiatowi Kędzierzyn-Koźle reprezentowanemu przez Starostę Kędzierzyna-Koźla, domagając się ustalenia solidarnej odpowiedzialności pozwanych za szkody wyrządzone grupie, poprzez doprowadzenie do zalania ich mienia, w wyniku powodzi na rzece Odrze w dniach 18.05.2010 r. i 19.05.2010 r. Domagał się też obciążania pozwanych solidarnym obowiązkiem zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów wynagrodzenia radcy prawnego.
W uzasadnieniu podniósł, iż w dniach 18-19.05.2010 r. przez rzekę Odrę w granicach Powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego, przez miejscowości Cisek, Landzmierz, Kobylice i Kędzierzyn-Koźle przechodziła fala powodziowa zwiększająca poziom wody w rzece do około 8 metrów. Powód przedstawił obszernie okoliczności przechodzenia tej fali – raz z punktu widzenia poszkodowanych, a dwa z punktu widzenia Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w Kędzierzynie-Koźlu. Wersja poszkodowanych, obejmująca szczegółowy opis okoliczności przechodzenia fali powodziowej i skutków działań podjętych przez Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego na ul. Głubczyckiej wraz z pełną dokumentacją fotograficzną została zawarta w załączniku 3 do pozwu, zatytułowanym: „Zalanie przedmieścia Kędzierzyna-Koźla oraz przyległych wsi, a także samego miasta w maju 2010 r. Pogłębiona analiza – skutków i przyczyn kataklizmu powodzi”. Opracowanie to zostało sporządzone przez jednego z członków grupy poszkodowanych – (…). Zgodnie z tą wersją zanim fala powodziowa dotarła do granic Kędzierzyna-Koźla, wezbrane wody rzeki Odry wydostały się z koryta jeszcze przed miejscowością Cisek, a także przez przerwę w wałach przeciwpowodziowych biegnących po lewej stronie rzeki w miejscowości Landzmierz, znajdującej się za Ciskiem i bezpośrednio przed miejscowością Kobylice. Wały przeciwpowodziowe, wzdłuż lewego brzegu rzeki Odry, na którym leży miejscowość Kobylice oraz ulice Raciborska i Cmentarna w Kędzierzynie – Koźlu, oprócz przerwy w miejscowości Landzmierz, ciągnęły się i łączyły z nasypem, po którym biegła jezdnia nowo budowanej obwodnicy miasta Kędzierzyn Koźle. W dniach 18-19 maja 2010 r., wały te w miejscu, w którym łączyły się z nasypem obwodnicy zostały przerwane w związku z prowadzonymi na obwodnicy pracami związanymi z budową mostu na rzece Odrze. W ostatnich godzinach przed nadejściem fali powodziowej przerwa ta została naprędce zasypana i umocniona. Zamknięto również zaporę przeciwpowodziową (tzw. szandor) na wale przeciwpowodziowym, przecinającym ulicę Raciborską. Ukształtowanie terenu leżącego po lewej stronie rzeki Odry od miejscowości Landzmierz do nasypu obwodnicy i wału przeciwpowodziowego, przecinających ulicę Raciborską było ogólnie takie, że najniżej położonym miejscem było koryto rzeki Odry, a teren wznosił się w kierunku drogi krajowej nr 45. Działania polegające na zasypaniu przerwy w wale przeciwpowodziowym i połączeniu go z nasypem obwodnicy, przy jednoczesnym zamknięciu zapory przeciwpowodziowej w miejscu przecinającym ulicę Raciborską i uwzględnieniu opisanego powyżej ukształtowania terenu, spowodowały utworzenie z miejscowości Kobylice oraz z części Kędzierzyna-Koźla w rejonie ulic Raciborskiej i Cmentarnej, zbiornika gromadzącego wodę wpływającą przez przerwę w wałach w miejscowości Landzmierz, uniemożliwiając powrót tej wody do koryta rzeki i piętrząc ją do wysokości wałów. Sytuacje pogorszyły kolejne działania, podejmowane na dalszym odcinku obwodnicy w kierunku drogi krajowej nr 45 (rondo między Kędzierzynem-Kozłem i Reńską Wsią) i polegające na podnoszeniu, za pomocą gruzu i worków z piaskiem poziomu obwodnicy w celu uniemożliwienia przedostania się wody do Koźla. O działaniach tych była mowa w przytoczonym w pozwie opisie – decyzja o ich podjęciu zapadła w dniu 19 maja 2010 r. na posiedzeniu sztabu kryzysowego w obecności Komendanta Wojewódzkiego Policji i jego Zastępcy. Zdaniem powoda jedyne, co w ten sposób osiągnięto to zgromadzenie jeszcze większej ilości wody w zbiorniku, który wcześniej utworzono. Poziom wody w tym zbiorniku okazał się wyższy o około 1,5 metra od poziomu wody w korycie rzeki po drugiej stronie wału przeciwpowodziowego, a mieszkańcy Kobylic zostali całkowicie zalani i to w stopniu zbliżonym do stopnia zalania podczas powodzi, która miała miejsce w 1997 r., pomimo niższego o blisko 2 metry stanu wody. Biorąc pod uwagę opisany wyżej stan faktyczny powód stwierdził, że działania podejmowane przez Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego, polegające na podwyższaniu poziomu obwodnicy w kierunku jej skrzyżowania z drogą nr 428 (okolice ronda w Reńskiej Wsi) i zaniechanie działań polegających na przerwaniu wału przeciwpowodziowego biegnącego wzdłuż lewego brzegu Odry w miejscowości Kobylice (w okolicy ich styku z nasypem obwodnicy), nie dość, że nie zapobiegły przedostaniu się wody do południowych części Kędzierzyna-Koźla, a wręcz to przedostanie się spowodowały, to przede wszystkim doprowadziły do spiętrzenia wody w miejscowości Kobylice i na ulicach Raciborskiej i Cmentarnej w Kędzierzynie-Koźlu, w wyniku czego mieszkańcy tych obszarów ponieśli znaczne szkody, a zgodnie z art. 17 ust. 1 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na obszarze powiatu jest starosta jako przewodniczący zarządu powiatu. Do jego podstawowych zadań z punktu widzenia zagrożenia powodzią, które jest niewątpliwie sytuacją kryzysową, należy zgodnie z ust. 2 powołanego przepisu kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu oraz realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym opracowywanie i przedkładanie wojewodzie do zatwierdzenia powiatowego planu zarządzania kryzysowego. Swoje zadania starosta w tym zakresie wykonuje przy pomocy powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego, którego ustala skład, siedzibę i tryb pracy. Zaplecze techniczne starosty i powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego stanowią powiatowe centra zarządzania kryzysowego, które zapewniają przepływ informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego oraz wykonują zadania starosty. Zgodnie z art. 18 ust 4 powołanej ustawy w miejscowościach będących jednocześnie siedzibami powiatów i miast na prawach powiatu, na podstawie porozumienia zawartego między tymi jednostkami samorządu terytorialnego, może być tworzone wspólne centrum zarządzania kryzysowego obejmujące zasięgiem działania obszar obu jednostek samorządu terytorialnego. Według powoda najprawdopodobniej na podstawie takiego porozumienia zarządzaniem kryzysowym w mieście Kędzierzyn-Koźle i powiecie kędzierzyńsko – kozielskim zajmuje się jedno Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego. Biorąc powyższe pod uwagę odpowiedzialność za działania lub zaniechania takiego połączonego centrum ponoszą jednostki samorządu, które je powołały, a więc Miasto i Gmina Kędzierzyn-Koźle oraz Starostwo kędzierzyńsko – kozielskie. Powód zacytował, że na podstawie art. 417 § 1 i 2 kodeksu cywilnego za szkodę wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Pozwany Gmina Kędzierzyn-Koźle wniósł o odrzucenie pozwu i zasądzenie od strony powodowej kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych. Podniósł przy tym, iż żądanie pozwu może być dochodzone przed sądem po wyczerpaniu postępowania administracyjnego w sprawie, z wyłączeniem przypadków, o których mowa w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust.1 ustawy z 18.07.2001 r. Prawo wodne. Zgodnie bowiem z art. 186 ust. 1 ustawy o jakiej mowa wyżej – w sprawie naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3. W myśl zaś ust. 3 art. 186 na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze decyzji, a dla strony niezadowolonej przysługuje droga sądowa. Skoro więc w sprawie nie może mieć zastosowania art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 cytowanej ustawy, to roszczenia nie można dochodzić przed wyczerpaniem postępowania administracyjnego. Wyjaśniał przy tym, że art. 16 ust. 3 zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 04.06.2004 r. dotyczy szkód spowodowanych przez właściciela wody lub właściciela urządzenia wodnego, a pozwani niewątpliwie nie są ani właścicielem wód, ani urządzeń, gdyż jest nim Skarb Państwa, a z kolei art. 17 ust. 1 odnosi się do przypadku zajęcia w sposób trwały i naturalny gruntu nie stanowiącego własności właściciela wody i stanowi, że w tym przypadku grunt staje się własnością właściciela wody. Niezależnie od tego twierdził, iż brak jest jednolitych podstaw faktycznych i prawnych, gdyż inne były przyczyny zalania mieszkańców ulic Emilii Plater w Koźlu i ul. Kadetów, a inne dla pozostałych członków grupy. Poza tym skoro powód może wystąpić z roszczeniem o świadczenie, to niedopuszczalne jest powództwo o ustalenie.
Pozwany Powiat Kędzierzyn-Koźle również wniósł o odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 186 ust. 1 i 3 ustawy z 18.07.2001 r. Prawo wodne oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o oddalenie powództwa.
W uzasadnieniu zwrócił uwagę, iż art. 417 § 1 i 2 k.c. w żaden sposób nie może stanowić podstawy prawnej roszczenia, gdyż powód nie określił na czym ma polegać niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie pozwanego przy wykonywaniu władzy publicznej. Podniósł, iż zgodnie z tymi samymi przepisami ustawy Prawo wodne, które cytował pozwany Gmina Kędzierzyn-Koźle organem właściwym do ustalenia wysokości odszkodowania jest właściwy marszałek województwa, dodając przy tym, że legitymację bierną zgodnie z art. 16 ust. 3 Prawo wodne ma właściciel wody lub właściciel urządzenia.
Zdaniem Sądu pozew należało odrzucić na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. W sprawie bowiem zachodzi tzw. czasowa niedopuszczalność drogi sądowej.
Zgodnie z art. 186 ustawy z 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 05.239.2019) do naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3. W myśl natomiast ust. 3 i 4 art. 186 na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze niezaskarżalnej decyzji, a stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa, przy czym przysługuje ona również w przypadku nie wydania decyzji przez właściwy organ w ciągu 3 miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego. Z zapisu tego wyraźnie wynika, iż możliwość wystąpienia bezpośrednio na drogę sądową ograniczona została do dwóch przypadków opisanych w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1. Ten ostatni w ogóle nie może mieć zastosowania, gdyż sprawa nie dotyczy zajęcia w sposób trwały i naturalny cudzego gruntu i nabycia tą drogą własności tego gruntu przez właściciela wody. Nie może mieć również zastosowania art. 16 ust. 3, gdyż powództwo nie zostało wytoczone przeciwko Skarbowi Państwa – właścicielowi wody i właścicielowi urządzeń wodnych, a przeciwko Gminie oraz Starostwu. Zgodnie natomiast z art. 16 ust. 3 w zw. z art. 186 ust. 1 tylko w przypadku sprawy wytoczonej przeciwko właścicielowi wody lub właścicielowi urządzenia wodnego w związku z zalaniem gruntu podczas powodzi w wyniku nieprzestrzegania przez niego przepisów ustawy przysługuje odszkodowanie (na warunkach określonych w ustawie Prawo wodne), które może być dochodzone bezpośrednio na drodze sądowej bez potrzeby wyczerpania trybu postępowania administracyjnego.
Mając na uwadze powyższe Sąd odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. uznając tym samym, że w tej sytuacji przedwczesnym jest rozstrzygnięcie o dopuszczalności postępowania grupowego, o jakim mowa w art. 10 ustawy z 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. 10.7.44.). Jednocześnie na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpiono od obciążania powoda kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej – wzięto przy tym pod uwagę, iż sprawa dotyczy członków grupy znajdujących się w wyjątkowo trudnej sytuacji zarówno życiowej jak i też majątkowej, gdyż poszkodowanych w wyniku powodzi.
Powyżej podane informacje zostały opracowane w oparciu o informację publiczną przekazaną przez Prezesa Sądu Okręgowego w Opolu.
Zamieszczone na stronie orzeczenia Sądu Okręgowego w Opolu zostały udostępnione przez Prezesa Sądu Okręgowego w Opolu. Tekst orzeczeń został przetworzony przez podmiot prowadzący niniejszą stronę poprzez dodanie tez, opracowanie wizualne, usunięcie błędów interpunkcyjnych i literówek oraz wprowadzenie skrótu „u.d.p.g.”.