Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 23 marca 2016 r.

Written by

  1. Badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek, opisanych w art. 1 i 2 u.d.p.g. Należą do nich: a) liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), b) jednorodzajowość roszczeń (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), c) podobieństwo podstawy faktycznej (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), d) rodzaj spraw – sprawy o roszczenia o ochronę konsumenta, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 u.d.p.g.) oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne, e) ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.).
  2. O „tej samej” podstawie faktycznej można mówić w wypadku istnienia jednego wielostronnego stosunku prawnego, zaś o „takiej samej” – w wypadku wielu stosunków prawnych. Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie można rozważać jedynie „taką samą” podstawę faktyczną.
  3. Podstawą faktyczną postępowania grupowego jest zespół okoliczności faktycznych uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Jeżeli fakty uzasadniające istnienie określonych stosunków prawnych są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy, to spełniony jest warunek jednakowości podstawy faktycznej. Nie stoi temu na przeszkodzie istnienie innych jeszcze faktów, mieszczących się w podstawie faktycznej powództwa (jak charakter konkretnych, indywidualnych roszczeń, ich wymagalność czy wysokość).

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Aldona Wapińska

Sędziowie:                      SSA Małgorzata Borkowska (spr.), SSA Grażyna Kramarska

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa R.D. – reprezentanta grupy przeciwko Skarbowi Państwa – Prokuratorowi Generalnemu, Prokuratorowi Okręgowemu w G., Prokuratorowi Rejonowemu w G. o zapłatę na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt XXV C 711/15,

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalić wniosek pozwanego oodrzucenie pozwu i rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 września 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew (pkt. 1) oraz zasądził od R. D. – reprezentanta grupy na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt. 2).

W uzasadnieniu wskazał na brak spełnienia wszystkich przesłanek decydujących o dopuszczalności rozpoznania pozwu w postępowaniu grupowym, a mianowicie brak oparcia dochodzonych roszczeń na takiej samej podstawie faktycznej, co wyrażało się w odmiennym kształtowaniu się dla różnych członków grupy zagadnienia istnienia związku przyczynowego pomiędzy konkretnymi działaniami zaniechaniami jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa, a powstaniem szkody indywidualnego klienta.

Zdaniem Sądu Okręgowego w Warszawie, aby dokonać oceny istnienia związku przyczynowego sąd musiałby dokonać ustaleń, kiedy możliwie najwcześniej powinno zostać wydane postanowienie Prokuratury w przedmiocie postawienia zarzutów, przy uwzględnieniu prawidłowej organizacji pracy i stanu postępowania oraz w jakim czasie informacja o postawieniu zarzutów spowodowałaby faktyczne zaprzestanie działalności przez Spółkę, a następnie ustalenia te zestawić z datami umów zawieranych przez poszczególnych członków grupy ze spółką oraz z datami wpłat zainwestowanych kwot. W ocenie Sądu Okręgowego w Warszawie dokonanie takich ustaleń wymagałoby indywidualnej oceny każdego z roszczeń członków grupy, bowiem nie można byłoby wykluczyć ustalenia, że część członków grupy dokonałaby wpłaty środków jeszcze przed datą ustaloną w niniejszym procesie.

Ponadto Sąd Okręgowy, w Warszawie wskazał, że sąd orzekający w sprawie musiałby ustalić – indywidualnie dla każdego z członków grupy – czy ciąg działań i zaniechań pozwanego, które – według strony powodowej wywołała spółka (…) jest podmiotem wiarygodnym, posiadającym wymagane zezwolenia, koncesje i ma gwarancje analogiczne, jak dla depozytów bankowych. Zdaniem Sądu Okręgowego w Warszawie, analizy, jak zachowanie pozwanego wpływało na decyzje członków grupy o zawarcie umów ze spółką trzeba by dokonywać przy uwzględnieniu indywidualnych cech członka grupy, to jest motywacji, posiadanej wiedzy i działania w dobrej wierze, chęci zysku oraz indywidualnych skłonności do podejmowania ryzyka.

Powyższe postanowienie powód zaskarżył w całości, wnosząc o jego zmianę w całości poprzez przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym, względnie poprzez oddalenie wniosku o odrzucenie pozwu.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

  1. obrazę przepisów postępowania cywilnego w postaci art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ustawy zdnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „u.d.p.g.”), polegająca na nieuwzględnieniu przy ustalaniu istnienia przesłanki „takiej samej” podstawy faktycznej roszczenia członków grupy, że w myśl rzeczonych przepisów przy orzekaniu o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym sąd jest związany twierdzeniami faktycznymi podanymi przez powoda jako podstawą dochodzonych roszczeń, co skutkowało ustaleniem przez Sąd Okręgowy nieistnienia tej przesłanki w odniesieniu do stanu faktycznego istotnie różniącego się od twierdzeń faktycznych zawartych w pozwie, a w szczególności różniącego się w zakresie:
  • daty, w której Jednostki Prokuratury zobowiązane były postawić zarzuty członkom zarządu Spółki, co skutkowało niezwłocznie faktycznym zaprzestaniem przez Spółkę działalności, czyli w zakresie daty zaistnienia po stronie Skarbu Państwa bezprawnego zaniechania oraz
  • występowania w łańcuchu przyczynowym pomiędzy bezprawnym zaniechaniem Jednostek Prokuratury, a szkodą Członków Grupy elementów świadomości i motywacji jaka towarzyszyła im przy zawieraniu umów ze Spółką i roli, jaką w tej motywacji odegrała ich wiedza o zaniechaniu Jednostek Prokuratury,

mające wpływ na wynik sprawy i skutkujące odrzuceniem pozwu;

  1. obrazę przepisów postępowania cywilnego w postaci art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 u.d.p.g., polegającą na uzasadnieniu przez Sąd Okręgowy rzekomego braku jednorodzajowości podstaw faktycznych dochodzonego roszczenia pomiędzy członkami grupy, antycypowanymi problemami dowodowymi po stronie powodowej w zakresie wykazania, że:
  • Jednostki Prokuratury najpóźniej 22 stycznia 2010 r. miały obowiązek postawić zarzuty członkom zarządu Spółki, a wykonanie tego obowiązku skutkowałoby niezwłocznym faktycznym zaprzestaniem przez Spółkę działalności i faktyczną niemożliwością dokonywania wpłat przez Członków Grupy; oraz że:
  • najpóźniej 22 stycznia 2010 r. Jednostki Prokuratury dysponowały materiałem dowodowym obligującym Prokuraturę Rejonową do postawienia zarzutów członkom zarządu Spółki, a postawienie ich skutkowałoby niezwłocznie faktycznym zaprzestaniem prowadzenia przez Spółkę działalności,

mające wpływ na wynik sprawy i skutkujące odrzuceniem pozwu;

  1. sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych ze zgromadzonym w sprawie materiałem, polegającą na przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że możliwe, iż w toku postępowania dowodowego zostanie ustalona inna data, w której Jednostki Prokuratury powinny były postawić zarzuty, niż 22 stycznia 2010 r., podczas gdy w tej dacie Prokuratura Rejonowa wydała postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, które niezależnie od ustalenia odnośnie materiałów, jakimi podówczas dysponowała – w świetle późniejszych rozstrzygnięć jednostek Prokuratury i sądów powszechnych – było oczywiście bezpodstawne, a tym samym z pewnością już w tym momencie dopuściła się bezprawnego zaniechania skutkującego powstaniem szkody u Członków Grupy;
  2. obrazę prawa materialnego w postaci art. 307 § 1 k.p.k. w zw. z art. 303 i art. 313 § 1 k.p.k. w zw. z art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 415 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, polegającą na ich niezastosowaniu, skutkującym bezpodstawnym uznaniem przez Sąd Okręgowy, iż w niniejszym postępowaniu istnieje konieczność dokonania ustaleń, kiedy możliwie najwcześniej powinno zostać wydane postanowienie Prokuratury w przedmiocie postawienia zarzutów przy uwzględnieniu prawidłowej organizacji pracy i stanu postępowania”, podczas gdy z przedmiotowych przepisów wynika, że termin na podjęcie decyzji procesowych przez Jednostki Prokuratury po otrzymaniu przez nie zawiadomienia o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa (15 grudnia 2009 r.) jest terminem ustawowym i upływa przed 22 stycznia 2010 r. (to jest datą odmowy wszczęcia postępowania), zaś postawienie zarzutów jest decyzją związaną, co – w połączeniu z faktem, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa za zachowania jego funkcjonariuszy jest niezależna od ich winy – skutkuje koniecznością ustalenia, iż 22 stycznia 2010 r. Skarb Państwa znajdował się już w bezprawnym zaniechaniu stanowiącym źródło szkody Członków Grupy, natomiast ewentualne ustalenia dotyczące faktycznej możliwości postawienia zarzutów są dla sprawy nieistotne;
  3. obrazę przepisów postępowania cywilnego w postaci art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 u.d.p.g., polegającą na uznaniu, że stwierdzone przez Sąd Okręgowy potencjalne różnice sytuacji faktycznej poszczególnych Członków Grupy uniemożliwiają rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, podczas gdy z rzeczonych przepisów, ani uzasadnienia zaskarżonego postanowienia to nie wynika.

W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o jego oddalenie, a także o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się do zarzutów naruszenia art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 u.d.p.g. stwierdzić należy, że badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek, opisanych w art. 1 i 2 u.d.p.g.

Należą do nich: a) liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), b) jednorodzajowość roszczeń (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), c) podobieństwo podstawy faktycznej (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), d) rodzaj spraw – sprawy o roszczenia o ochronę konsumenta, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 u.d.p.g.) oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne e) ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.).

Aby skierować sprawę do postępowania grupowego muszą one być spełnione łącznie.

Art. 1 ust. 1 u.d.p.g. stanowi o roszczeniach opartych „na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej”.

O „tej samej” podstawie faktycznej można mówić w wypadku istnienia jednego wielostronnego stosunku prawnego, zaś o „takiej samej” w wypadku wielu stosunków prawnych. Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie można rozważać jedynie „taką samą” podstawę faktyczną.

Przyjmuje się, że podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda (por. np. M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo, s. 63). Dla potrzeb określenia dopuszczalności współuczestnictwa procesowego w doktrynie stworzono koncepcję „podstawy faktycznej współuczestnictwa”, wskazując, że „z punktu widzenia współuczestnictwa istotny jest zespół faktów widziany od tej strony procesu, po której występuje współuczestnictwo” (M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo, s. 62). Podstawa faktyczna współuczestnictwa może, ale nie musi, być tożsama z podstawą faktyczną powództwa, w szczególności może być węższa w stosunku do tej ostatniej, obejmować bowiem będzie tylko elementy istotne z podmiotowego punktu widzenia – wyznaczające granice współuczestnictwa. Pojęcie to, zdaniem części komentatorów, który to pogląd Sąd Apelacyjny podziela w niniejszym składzie, jest użyteczne także dla potrzeb postępowania grupowego. Podstawą faktyczną postępowania grupowego jest zatem zespół okoliczności faktycznych uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Jeżeli fakty uzasadniające istnienie określonych stosunków prawnych są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy, to spełniony jest warunek jednakowości podstawy faktycznej. Nie stoi temu na przeszkodzie istnienie innych jeszcze faktów, mieszczących się w podstawie faktycznej powództwa (jak charakter konkretnych indywidualnych roszczeń, ich wymagalność czy wysokość). Przykładowo, w wypadku odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego, jednakowość podstawy faktycznej będzie zachowana, jeśli wobec wszystkich członków grupy zachodzić będą wszystkie okoliczności faktyczne składające się na podstawę odpowiedzialności pozwanego (np. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną ruchem przedsiębiorstwa), zaś charakter i rodzaj jednostkowych roszczeń (zadośćuczynienie, renta, odszkodowanie), ich wysokość czy wymagalność będą należeć do okoliczności niewpływających na jednakowość podstawy faktycznej postępowania grupowego, a tym samym – na jego dopuszczalność (patrz Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz A. Jaworski, Legalis, por. także Komentarz do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, red. Piasecki 2010/Piasecki, Legalis).

Oznacza to, że kwestia dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym podlega w zasadzie ocenie z punktu widzenia twierdzeń zawartych w pozwie, w którym powód ma obowiązek podać okoliczności uzasadniające dochodzone roszczenie, (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 września 2015 roku, sygn. akt VI ACz 1117/15 oraz postanowienie tego sądu z 8 sierpnia 2013 r., sygn. akt VI ACz 1639/13).

Trafnie podnosi powód, że ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie wymaga, ani też nie dopuszcza prowadzenia postępowania dowodowego na etapie formalnego badania pozwu w zakresie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Tym samym dokonywanie przez sąd ustaleń faktycznych odmiennych od twierdzeń faktycznych pozwu na wstępnym etapie jego badania, bez stosownego postępowania dowodowego – jest nieuzasadnione.

Z twierdzeń pozwu (pozew, nb. 147 i n.) wynika, że zdaniem powoda obowiązek po stronie jednostek Prokuratury postawienia zarzutów członkom zarządu Spółki powstał najpóźniej 22 stycznia 2010 r., bowiem w tej dacie Prokuratura Rejonowa dysponowała już wystarczającym materiałem do stwierdzenia, że do przestępstwa doszło oraz że dopuściły się go konkretne osoby. Również w pozwie (nb. 151 i 165-182) powód wskazał, iż skutek postawienia zarzutów i upublicznienia informacji o tym wystąpiłby niezwłocznie po takim upublicznieniu.

Sąd Okręgowy wbrew tym twierdzeniom w uzasadnieniu orzeczenia niejako „ustalił”, że faktyczna data, w której zaktualizował się po stronie Prokuratury Rejonowej obowiązek postawienia zarzutów mogła być późniejsza niż 22 stycznia 2010 r., zaś czas dotarcia informacji o postawieniu zarzutów do opinii publicznej i skutek takiej informacji, w postaci zamknięcia biur Spółki mogły nie nastąpić niezwłocznie po postawieniu zarzutów. Ustalenia te w konsekwencji doprowadziły Sąd Okręgowy do wniosku, że nie zachodzi jednakowość podstaw faktycznych roszczeń wszystkich Członków Grupy, bowiem część z nich mogła wpłacić środki do Spółki przed ową hipotetyczną datą, w której Prokuratura Rejonowa winna była postawić zarzuty, a część już po tej dacie. Trudno w tym zakresie odeprzeć zarzut zażalenia powoda, że choć Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia (s. 22) stwierdził, iż jego rozważania odnośnie innej niż w pozwie daty aktualizacji obowiązku postawienia zarzutów są „wyłącznie hipotetyczne”, zaś dokonania wpłat przez niektórych Członków Grupy przed tak ustaloną datą jedynie „nie można wykluczyć, to jednak potraktował on ową alternatywną datę i fakt dokonania przez niektórych Członków Grupy wpłat przed nią – ustalone bez postępowania dowodowego, w sposób arbitralny – jako pewne. Powyższe bowiem „ustalenia” w konsekwencji doprowadziły Sąd I instancji do zakwestionowania jednakowej podstawy faktycznej roszczenia członków grupy.

Natomiast odnosząc się do konieczności analizy, jak zachowanie pozwanego wpływało na decyzje członków grupy o zawarcie umów ze spółką, której zdaniem Sądu trzeba by dokonywać przy uwzględnieniu indywidualnych cech członka grupy: motywacji, posiadanej wiedzy i działania w dobrej wierze, chęci zysku oraz indywidualnych skłonności do podejmowania ryzyka.

Punktem wyjścia dla Sądu w tym zakresie było rozważenie, czy ciąg działań i zaniechań pozwanego, które – według strony powodowej wywołały szkodę, stanowił dla wszystkich członków grupy podstawę oceny, że spółka jest podmiotem wiarygodnym, działającym legalnie, posiadającym wymagane zezwolenia, koncesje i ma gwarancje analogiczne jak dla depozytów bankowych.

Tymczasem powód w ramach twierdzeń faktycznych nie wskazuje, że powodowie dlatego zawarli umowy ze Spółką, bo wiedzieli o odmowie wszczęcia przez Prokuraturę Rejonową postępowania lub nie mieli, a powinni przy zachowaniu należytej staranności mieć taką informację.

W pozwie wskazano, że hipotetyczne wykonanie przez Jednostki Prokuratury ich obowiązków w zakresie postawienia zarzutów skutkowałoby niemożliwością dokonywania wpłat, datującą się od 22 stycznia 2010 r.

Dlatego ocena związku przyczynowego pomiędzy deliktem pozwanego polegającym na zaniechaniu – powinna dotyczyć tego, czy normalnym (typowym) następstwem tego zaniechania było powstanie po stronie powodów szkody, w postaci utraty środków pieniężnych powierzonych Spółce na podstawie zawartych umów. Należy jednak zauważyć, że tego rodzaju ocena nie może być dokonana na wstępnym etapie badania dopuszczalności dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym, jest bowiem oceną merytoryczną.

Jeśli chodzi o podstawę faktyczną decydującą o rozpoznaniu roszczenia o świadczenie odszkodowawcze, to wskazać należy, że wymaga to stwierdzenia tożsamości lub podobieństwa pomiędzy okolicznościami stanowiącymi jego przesłanki, a mianowicie bezprawnym działaniem lub zaniechaniem sprawcy, wywołaną tym szkodą oraz istniejącym pomiędzy nimi związkiem przyczynowym (por. Małgorzata Sieradzka, Komentarz do art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, LEX 2015).

Nie dotyczy to zatem przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody (art. 362 k.c.), jako okoliczności mającej wpływ na wysokość dochodzonego roszczenia. Tego rodzaju okoliczność nie jest przesłanką roszczenia o świadczenie odszkodowawcze, a zatem nie może stanowić podstawy faktycznej, którą powód winien wskazać w pozwie.

Okoliczność ta może stanowić podstawę zarzutu, którym strona pozwana może bronić się przed roszczeniem strony powodowej, wobec czego to właśnie na stronie pozwanej spoczywa obowiązek jej powołania.

Dlatego nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że przeszkodą do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym był brak jednakowej podstawy faktycznej w odniesieniu do związku przyczynowego, wyrażający się koniecznością dokonania indywidualnych ustaleń co do każdego członka grupy w kwestiach takich jak zawarcie przez niego umowy ze spółką, a także motywacji, która mu wówczas towarzyszyła.

Zauważyć bowiem należy, że tego rodzaju kwestie dotyczyły zachowania poszkodowanych, które mogło być analizowane w płaszczyźnie ewentualnego ich przyczynienia się do powstania szkody.

Nie mogło ono zatem odnosić się do związku przyczynowego, który jest odrębną od nich kwestią, sprowadzającą się w przedmiotowej sprawie do stwierdzenia, czy między zarzucanym pozwanemu zaniechaniem, a powstałą w rezultacie tego szkodą, wyrażająca się uszczupleniem majątków członków grupy w rezultacie rozporządzenia ich składnikami na rzecz spółki i, zachodzi związek, w którym tego rodzaju szkoda może być kwalifikowana jak typowe następstwo zachowania pozwanego.

W konsekwencji nie mogły one dotyczyć podstawy faktycznej powództwa, wobec czego ich zróżnicowanie w stosunku do każdego członka grupy, a także potencjalne problemy związane z ich udowodnieniem na dalszym etapie postępowania, nie mogły być przeszkodą do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego jest on bezzasadny. Wskazać należy, że na obecnym etapie postępowania niniejsze postępowanie dotyczy kwestii rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a zatem kwestii proceduralnej, wobec czego przepisy prawa materialnego, stanowiące podstawę merytorycznego rozpoznania sprawy, a zatem stwierdzenia, czy może ona zostać rozstrzygnięta zgodnie z roszczeniem powoda, nie miały zastosowania.

W konsekwencji, mając na uwadze spełnienie pozostałych przesłanek rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, zgodzić się należy ze stroną powodową, że brak było podstaw do odrzucenia pozwu, wobec czego zaskarżone postanowienie podlegało zmianie.

Mając powyższe na uwadze zażalenie powoda podlegało uwzględnieniu.

Z powołanych wyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 21 marca 2016 r.

Written by

  1. W sytuacji, gdy skład grupy inicjującej postępowanie grupowe kształtuje się poza postępowaniem sądowym, kwestie dotyczące wewnętrznej organizacji tego zespołu osób nie są regulowane przepisami ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Podmioty te – współdziałając ze sobą – samodzielnie ustalają treść pozwu, w tym treść zgłoszonych roszczeń, okoliczności je uzasadniających oraz wniosków dowodowych, a także dokonują wyboru reprezentanta grupy.
  2. Oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy nie są samodzielną i niezależną od pozwu podstawą ustalenia przez sąd przedmiotu i dopuszczalności postępowania grupowego; mają one na celu identyfikację członków grupy.
  3. Dopuszczalne jest posłużenie się w oświadczeniach odesłaniem do pozwu w zakresie wskazania żądań, okoliczności uzasadniających żądanie, okoliczności uzasadniających przynależność do grupy, a także środków dowodowych.
  4. Wszelkie skutki materialnoprawne i procesowe wytoczenia powództwa grupowego powstają w dacie wniesienia pozwu z załącznikami, stąd nie ma znaczenia data widniejąca na oświadczeniu dołączonym następnie do pozwu.
  5. Niedołączenie do pozwu grupowego oświadczeń członków grupy inicjującej o przystąpieniu do grupy stanowi brak formalny pozwu, uniemożliwiający nadanie sprawie dalszego biegu i podlegający usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Uchybienie to nie stanowi natomiast bezpośredniej podstawy odrzucenia pozwu.
  6. Żądanie zaniechania naruszania majątkowych praw autorskich członków grupy przez zakazanie stronie pozwanej stosowania systemu wymiany plików, zdefiniowanego bliżej w pozwie, który powoduje lub prowadzi do naruszenia majątkowych praw autorskich członków grupy, mieści się w przedmiotowym zakresie postępowania grupowego.
  7. Brak jest jednoznacznych podstaw do przesądzenia, że roszczenia prewencyjne, uregulowane w art. 439 k.c., w ogóle nie nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym; kwestia ta winna być przedmiotem oceny sądu przy merytorycznej ocenie zasadności powództwa grupowego.
  8. W postępowaniu grupowym mogą być dochodzone jednorodzajowe roszczenia, mające źródło w jednego rodzaju stosunku prawnym, nawet wówczas, gdyby wynikały z niego różne roszczenia materialnoprawne.
  9. Wymóg tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej powództwa oznacza, iż podstawę faktyczną powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności, a za wystarczające należy uznać istotne podobieństwo.
  10. Niewskazanie przez powoda, kiedy doszło do naruszenia praw autorskich poszczególnych członków grupy oraz niewskazanie faktu zgłaszania naruszeń pozwanemu przez każdego z członków grupy nie przesądza samo przez się o braku tożsamości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy.
  11. Konieczność wystąpienia zespołu okoliczności uzasadniających istnienie określonego stosunku prawnego nie oznacza, że całość stanu faktycznego danej sprawy ma się opierać wyłącznie na tożsamych faktach.
  12. W świetle art. 12 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym powód był zobowiązany wskazać jedynie okoliczności uzasadniające dane żądania, nie zaś wszystkie okoliczności niniejszej sprawy.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSA Małgorzata Kuracka (spr.)

Sędziowie:              SSA Ryszard Sarnowicz, SSA Mariusz Łodko

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) sp. z o.o. w W. przeciwko (…) w N. (Cypr) o ochronę praw autorskich i pokrewnych w postępowaniu grupowym na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 lipca 2013 r., sygn. akt XX GC 1004/12,

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 lipca 2013 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie I. sentencji dopuścił rozpoznanie w postępowaniu grupowym sprawy skierowanej przeciwko (…) w N. (Cypr), wytoczonej przez (…) sp. z o.o. w W. jako reprezentanta grupy składającej się z następujących podmiotów: (…). Jednocześnie w punkcie II. sentencji zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

W ocenie Sądu I instancji zostały spełnione wszystkie przesłanki dopuszczalności rozpoznania pozwu w postępowaniu grupowym, sformułowane w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w ustawie z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. 2010, Nr. 7, poz. 44, zwanej dalej „u.d.p.g.”). W kwestii zaś wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 60.000 złotych, Sąd Okręgowy uznał, iż wartość przedmiotu sporu oraz poziom spodziewanych kosztów w stosunku do sytuacji materialnej powoda uzasadnia twierdzenie, że ewentualne koszty procesu zostaną w pełni zaspokojone.

Pozwany od powyższego postanowienia wniósł zażalenie, zaskarżając je w całości.

Przedmiotowemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

  • naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 1 ust. 1 w zw. z art. 12 i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. oraz art. 78 § 1 k.c., poprzez uznanie, że treść oświadczeń o przystąpieniu do grupy, złożonych wraz z pozwem, pozwala na ustalenie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym (tożsamość dochodzonych roszczeń oraz oparcie ich na okolicznościach faktycznych tożsamych dla wszystkich członków grupy), co doprowadziło do nieuzasadnionej odmowy odrzucenia pozwu;
  • naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 1 ust. 1 w zw. z art. 12 i art. 10 ust. 1 u.d.p.g., polegające na przyjęciu, iż przy ocenie tożsamości podstawy faktycznej roszczeń wywodzonych przez wszystkich członków grupy, Sąd nie jest związany podstawą faktyczną roszczeń wskazanych w pozwie, mogąc w sposób dowolny ustalać zakres okoliczności relewantnych w sprawie, co doprowadziło do bezzasadnego ustalenia tożsamości sytuacji faktycznej wszystkich członków grupy i odmowy odrzucenia pozwu;
  • naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 4 ust. 1 w zw. z art. 4 ust. 2 w zw. z art. 10 ust. 1 u.d.p.g., poprzez uznanie obowiązku wniesienia powództwa przez osobę będącą reprezentantem grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 u.d.p.g. za podlegający konwalidacji wymóg formalny pozwu, nie zaś za przesłankę dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a w konsekwencji odmowę odrzucenia pozwu, wniesionego przez osobę niebędącą reprezentantem grupy, połączoną z wezwaniem powoda do złożenia oświadczenia oprzystąpieniu do grupy;
  • naruszenie przepisu postepowania, tj. art. 8 ust. 1 u.d.p.g., poprzez nieuwzględnienie interesu pozwanego w ustanowieniu kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i odrzucenie pozwu. Na wypadek zaś nieuwzględnienia powyższego wniosku, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w zakresie pkt II. i zobowiązanie powoda – (…) sp. z o.o. w W. do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

Jednocześnie pozwany wniósł o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na skutek rozpoznania zażalenia strony pozwanej, Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 27 listopada 2013 roku uchylił punkt I zaskarżonego postanowienia i odrzucił pozew (pkt 1. sentencji); uchylił punkt II zaskarżonego orzeczenia i umorzył postępowanie w przedmiocie wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu (pkt 2. sentencji); rozstrzygnął o kosztach postępowania przed Sądem I instancji (pkt 3. sentencji) oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania zażaleniowego (pkt 4. sentencji).

Od powyższego orzeczenia Sądu II instancji powód wniósł skargę kasacyjną, w której zarzucił naruszenie art. 12, art. 6 ust. 1 i 2, art. 10 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 i 2 oraz art. 1 ust.1 u.d.p.g. oraz naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. Wskazując na powyższe, powód wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, na skutek rozpoznania przedmiotowej skargi kasacyjnej, postanowieniem z dnia 18 września 2015 roku uchylił zaskarżone ww. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 listopada 2013 roku i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, iż w świetle treści ww. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2015 roku, sygn. akt I CSK 672/14, jako niezasadny należało uznać zarzut pozwanego dotyczący naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 1 ust. 1 w zw. z art. 12 i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. oraz art. 78 § 1 k.c., a sprowadzający się do stwierdzenia, że treść oświadczeń o przystąpieniu do grupy, złożonych wraz z pozwem, nie pozwala na ustalenie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym (w tym ustalenie tożsamości dochodzonych roszczeń oraz tożsamości podstawy faktycznej dla wszystkich członków grupy), co winno skutkować, zdaniem pozwanego, odrzuceniem pozwu.

W tym zakresie wskazać należy, iż Sąd Najwyższy w powołanym wyżej orzeczeniu rozstrzygnął w sposób wiążący na potrzeby niniejszego postępowania, iż w sytuacji, gdy skład grupy inicjującej postępowanie grupowe, na rzecz których reprezentant składa pozew i wszczyna postępowanie grupowe, kształtuje się poza postępowaniem sądowym, kwestie dotyczące wewnętrznej organizacji tego zespołu osób nie są regulowane przepisami u.d.p.g. Podmioty te – współdziałając ze sobą – samodzielnie ustalają treść pozwu, w tym treść zgłoszonych roszczeń, okoliczności je uzasadniających oraz wniosków dowodowych, a także dokonują wyboru reprezentanta grupy. Sąd Najwyższy zważył przy tym, iż oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy, które, zgodnie z art. 6 ust. 2 u.d.p.g., należy dołączyć do pozwu, stanowią wyraz woli sądowego dochodzenia roszczeń, wskazanych w pozwie, w drodze postępowania grupowego; identyfikują członków grupy inicjującej postępowanie wobec sądu oraz umożliwiają ocenę, czy został spełniony warunek dostatecznej liczby podmiotów tworzących grupę (minimum 10 – por. art. 1 ust. 1 u.d.p.g.). Sąd Najwyższy zaznaczył również, iż oświadczenia te nie są – samodzielną i niezależną od pozwu – podstawą ustalenia przez sąd przedmiotu i dopuszczalności postępowania grupowego, albowiem z treści art. 6 ust. 1 u.d.p.g. wynika, że dane dotyczące roszczenia, jego podstawy faktycznej i dowodów oraz informacje niezbędne w świetle art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g. muszą znaleźć się w pozwie, uzgodnionym wspólnie przez wszystkich członków grupy inicjującej, składających następnie oświadczenia dołączone do pozwu na podstawie art. 6 ust. 2 u.d.p.g. Tym samym Sąd Najwyższy stwierdził, że oświadczenia dołączone do pozwu nie mają samodzielnego bytu i nie kształtują przedmiotu postępowania grupowego, lecz mają na celu identyfikację członków grupy. Jednocześnie Sąd Najwyższy podniósł, że wszelkie skutki materialnoprawne i procesowe wytoczenia powództwa grupowego powstają w dacie wniesienia pozwu z załącznikami, stąd nie ma znaczenia data widniejąca na oświadczeniu, dołączonym następnie do pozwu. W dalszej części Sąd Najwyższy wskazał tym samym, że w świetle art. 6 ust. 1 i 2 u.d.p.g. w dołączonych do pozwu oświadczeniach członków grupy inicjującej postępowanie, nie jest konieczne zamieszczenie elementów, o których mowa w art. 12 zd. 1 u.d.p.g. Dopuszczalne jest bowiem zdaniem Sądu Najwyższego posłużenie się w tych oświadczeniach odesłaniem do pozwu w zakresie wskazania żądań, okoliczności uzasadniających żądanie, okoliczności uzasadniających przynależność do grupy, a także środków dowodowych, byleby tylko treść pozwu wraz z treścią oświadczeń dołączonych do pozwu umożliwiała sądowi ocenę dopuszczalności rozpoznania sprawy w postepowaniu grupowym.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego z taką sytuacją mamy właśnie do czynienia w niniejszej sprawie. Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji co do tego, iż członkowie grupy w przedmiotowych oświadczeniach, załączonych do pozwu, w sposób jasny i stanowczy wyrazili wolę wstąpienia w stosunek prawny reprezentacji na potrzeby postępowania grupowego, a jej dookreślenie – poprzez wskazanie określonych elementów, w tym co do roszczeń przysługujących członkom grupy oraz okoliczności uzasadniających ich żądania – nastąpiło poprzez odesłanie do równie jasnej i precyzyjnej treści pozwu. Świadczy o tym jednoznacznie zdaniem Sądu Apelacyjnego analiza treści pozwu (k. 4-25) w powiązaniu z analizą treści załączonych do pozwu oświadczeń każdego z członków grupy (k. 38, k. 44, k. 50, k. 57, k. 64, k. 70, k. 77, k. 82, k. 88, k. 95, k. 101, k. 107, k. 113, k. 121, k. 1003). Każde bowiem z przedmiotowych oświadczeń jest tożsame w swojej treści i zawiera formułę: „Żądania Spółki są takie, jak roszczenia powoda wskazane w Pozwie. Okoliczności uzasadniające żądanie Spółki, jej przynależność do Grupy oraz dowody i okoliczności uzasadniające owo żądanie zostały przedstawione w Pozwie.”

Odnosząc się do dalszych zarzutów, wskazać należy, iż jako niezasadny należało również uznać zarzut pozwanego, jakoby obowiązek wniesienia powództwa przez osobę będącą reprezentantem grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 u.d.p.g. nie był podlegającym konwalidacji wymogiem formalnym pozwu. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że kwestia ta została również w sposób wiążący rozstrzygnięta w niniejszej sprawie przez Sąd Najwyższy w toku rozpoznania skargi kasacyjnej, wniesionej przez powoda. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu ww. postanowienia z dnia 18 września 2015 roku wskazał jednoznacznie, że niedołączenie do pozwu grupowego oświadczeń członków grupy inicjującej o przystąpieniu do grupy (art. 6 ust. 2 u.d.p.g.) stanowi brak formalny pozwu, uniemożliwiający nadanie sprawie dalszego biegu i podlegający usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. Uchybienie to nie stanowi natomiast bezpośredniej podstawy odrzucenia pozwu.

Zważywszy na powyższe, skoro zatem powód w niniejszej sprawie przedłożył w toku postępowania (wraz z pismem procesowym z dnia 25 czerwca 2013 roku – k. 1002-1004) brakujące oświadczenie reprezentanta grupy o przystąpieniu do grupy, zarzut pozwanego w tym zakresie nie mógł się ostać.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego również jako trafne należało ocenić stanowisko Sądu I instancji co do tego, że w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie ustawowe warunki dopuszczalności powództwa grupowego, a dotyczące: liczebności grupy (1.), jednorodzajowości roszczeń członków grupy (2.), tożsamości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy (3.) oraz zdolności przedmiotowej roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym (4.).

Bezspornym jest bowiem, że w chwili składania pozwu w niniejszej sprawie, członkostwo w grupie zadeklarowało łącznie 15 podmiotów.

Odnosząc się z kolei do zakresu przedmiotowego dochodzonych pozwem grupowym roszczeń, wskazać należy, iż w niniejszej sprawie powództwo skierowane przeciwko (…) w N. (Cypr), jako administratorowi serwisu (…), obejmowało żądanie zaniechania naruszania majątkowych praw autorskich członków grupy przez zakazanie stronie pozwanej stosowania, w ramach serwisu (…), systemu wymiany plików, zdefiniowanego bliżej w pozwie, który powoduje lub prowadzi do naruszenia majątkowych praw autorskich członków grupy m. in. do utworów wskazanych w załączniku do pozwu oraz dwa dalsze żądania o nakazanie pozwanej spółce działań wskazanych w punkcie 2. i 3. petitum pozwu, a mianowicie:

  • nakazanie pozwanemu, aby w przypadku uzyskania przez niego wiedzy lub wiarygodnej wiadomości, że określony utwór jest bezprawnie rozpowszechniany za pośrednictwem serwisu (…), uniemożliwił dostęp do wszystkich znajdujących się na tym serwisie plików, których nazwa zawiera tytuł tego utworu, wszystkim, z wyjątkiem użytkownika, który jako pierwszy umieścił dany plik w serwisie (pkt 2. petitum pozwu);
  • nakazanie pozwanemu, aby w przypadku uzyskania przez niego wiedzy lub wiarygodnej wiadomości, że określony plik zawiera bezprawnie rozpowszechniany za pośrednictwem serwisu (…) utwór, uniemożliwił dostęp do wszystkich identycznych plików, w tym kopii tego pliku, nawet jeżeli nazwa kopii nie jest tożsama z nazwą tego pliku, wszystkim, z wyjątkiem użytkownika, który jako pierwszy umieścił dany plik w serwisie (pkt 3. petitum pozwu).

Wskazać przy tym należy, iż jak wynika z treści uzasadnienia pozwu, pierwsze z roszczeń, tj. roszczenie o zaniechanie dokonywania naruszeń, oparte zostało na treści przepisów art. 79 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t. Dz. U. 2006.90.631 ze zm.) w zw. z art. 422 k.c., zaś dwa pozostałe – na konstrukcji uregulowanej w art. 439 k.c.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu Okręgowego, który uznał, że pierwsze z opisanych wyżej roszczeń mieści się w przedmiotowym zakresie postępowania grupowego. Wskazać bowiem należy, iż za naruszenie autorskich praw majątkowych odpowiada nie tylko bezpośredni naruszyciel, ale także współsprawca oraz osoby określone w art. 422 k.c., a ich odpowiedzialność jest solidarna. Bezspornym jest przy tym, że zarówno roszczenie z art. 79 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jak i roszczenie z art. 422 k.c. oparte jest na reżimie odpowiedzialności deliktowej, a która to odpowiedzialność powstaje, gdy zdarzenie wyrządzające szkodę nie jest związane ze stosunkiem zobowiązaniowym, lecz jest samodzielnym źródłem powstania nowego stosunku obligacyjnego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego na obecnym etapie postępowania (tj. postępowania w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego – tzw. certyfikacji pozwu grupowego) – wbrew stanowisku pozwanego – nie można również jednoznacznie wykluczyć dopuszczalności dochodzenia przez powoda w ramach postępowania grupowego dwóch pozostałych roszczeń, opartych na konstrukcji art. 439 k.c. (tzw. roszczeń zapobiegawczych) o nakazanie pozwanemu określonych zachowań w razie uzyskania wiedzy lub wiarygodnej wiadomości o bezprawnym rozpowszechnianiu utworów, do których członkom grupy przysługuje monopol autorski, lub plików zawierających te utwory. Charakter tego rodzaju roszczeń jest bowiem sporny. Część przedstawicieli doktryny (zob. Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-44911, pod red. M. Gutowskiego, Tom I, wyd. 1, 2016)  wskazuje, że przepisowi art. 439 k.c. nie można przypisać charakteru deliktowego, pomimo jego umiejscowienia w Kodeksie cywilnym. Nie ma on na celu kompensacji zaistniałej szkody, a jej zapobieżenie. Roszczenie, które przysługuje podmiotowi zagrożonemu, nie jest zatem roszczeniem odszkodowawczym, tylko prewencyjnym. Nie sposób jednak pominąć, że część przedstawicieli doktryny prezentuje zgoła odmienny pogląd, wskazując, że przepis art. 439 k.c. opiera się na reżimie odpowiedzialności deliktowej (opartej na czynie niedozwolonym) (tak: J. Barta, R. Markiewicz, Przechowywanie utworów na stronach internetowych, ZNUJ 2009/3/5-30), tym samym uznając, że co do zasady roszczenie oparte na konstrukcji art. 439 k.c. może być dochodzone w ramach postępowania grupowego.

W tym stanie rzeczy, na obecnym etapie postępowania, zdaniem Sądu Apelacyjnego, brak jest jednoznacznych podstaw do przesądzenia, że roszczenia prewencyjne, uregulowane w art. 439 k.c., w ogóle nie nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, tym bardziej, iż stanowią one na kanwie niniejszej sprawy niejako rozwinięcie roszczenia zawartego w punkcie 1. pozwu grupowego. Niemniej jednak niewątpliwie kwestia ta winna być przedmiotem oceny sądu w toku dalszego postępowania, już przy merytorycznej ocenie zasadności powództwa grupowego.

Przechodząc do dalszych rozważań, Sąd Apelacyjny jako trafne uznaje również argumenty Sądu I instancji w zakresie stwierdzenia, że dochodzone roszczenia w niniejszej sprawie są jednego rodzaju i zostały oparte na jednakowej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g.

W doktrynie przyjmuje się, że ocena jednorodzajowości roszczeń członków grupy polegać winna na badaniu treści żądań pozwu oraz oświadczeń członków o przystąpieniu do grupy i, jako taka, nie musi wiązać się z koniecznością prowadzenia postępowania dowodowego (tak: T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa, 2010). Przesłankę jednorodzajowości roszczeń należy rozumieć w ten sposób, że żądania z nich wynikające są wspólne dla wszystkich członków grupy. Powództwo musi obejmować zatem żądanie udzielenia ochrony prawnej w ten sam sposób dla wszystkich członków grupy (zob. postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 6 maja 2011 roku, sygn. akt II C 1693/10). Warto również zaznaczyć, iż w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone jednorodzajowe roszczenia, mające źródło w jednego rodzaju stosunku prawnym, nawet wówczas, gdyby wynikały z niego różne roszczenia materialnoprawne (zob. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa…). Jednorodzajowość roszczeń, o której mowa w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., należy przy tym oceniać w świetle przesłanki jednakowej podstawy faktycznej. Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to z kolei roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo) (tak też zob. M. Sieradzka, Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, wyd. 2, Warszawa, 2015, s. 70 i n.).

Wskazać w tym miejscu również należy, iż istotą postępowania grupowego jest skumulowanie roszczeń wielu osób (podmiotów) w jednym postępowaniu. Taka kumulacja jest uzasadniona z uwagi na ekonomikę postępowania oraz niecelowość prowadzenia wielu podobnych spraw. Dlatego zdaniem Sądu Apelacyjnego orzekającego w niniejszej sprawie celowe jest dokonywanie interpretacji jednorodzajowości roszczeń właśnie przy uwzględnieniu celów postępowania grupowego. Zbyt wąska, czy też ścisła interpretacja przesłanki jednorodzajowości roszczeń w praktyce wpłynęłaby bowiem na ograniczenie dopuszczalności postępowania grupowego (tak też M. Sieradzka, Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, wyd. 2, Warszawa, 2015, s. 69).

Uwzględniając powyższe, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w niniejszej sprawie analiza treści pozwu w powiązaniu z treścią załączonych do pozwu oświadczeń nie pozostawia wątpliwości, że powód dochodzi jednorodzajowych roszczeń (wobec wszystkich członków grupy), mających swoje źródło w jednego rodzaju stosunku prawnym – tj. roszczeń odszkodowawczych, wynikających z czynów niedozwolonych.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela również stanowisko Sądu I instancji co do uznania, że w niniejszej sprawie zachodzi tożsamość podstawy faktycznej ww. roszczeń członków grupy, tj. że istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądania są wspólne dla wszystkich członków grupy. Powyższą „wspólność” należy rozumieć szeroko. Jak wskazuje się bowiem w doktrynie wymóg tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej powództwa oznacza, iż podstawę faktyczną powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności, a za wystarczające należy uznać istotne podobieństwo (zob. M. Sieradzka, Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, wyd. 2, Warszawa, 2015, s. 76). Przyjmuje się przy tym, iż ustalenia prowadzące do powyższej oceny dokonywane są przez sąd samodzielnie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że przedstawiony przez powoda zespół okoliczności faktycznych, uzasadniających żądania, a mianowicie: posiadanie przez członków grupy majątkowych praw autorskich do wskazanych utworów; naruszanie tychże majątkowych praw autorskich poprzez bezprawne rozpowszechnianie przez wskazane podmioty, korzystające z systemu wymiany plików, utworów udostępnianych w ramach serwisu (…); a także organizacja i prowadzenie narzędzia systemu wymiany plików w ramach serwisu (…), jest wspólny dla wszystkich członków grupy. Wskazuje na to jednoznacznie treść pozwu. Sąd Apelacyjny podziela również stanowisko Sądu I instancji, że zespół tychże okoliczności stanowi wystarczającą podstawę do uznania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, albowiem na ich kanwie możliwe jest dokonanie merytorycznej oceny ewentualnego wystąpienia odpowiedzialności deliktowej pozwanego jako pośredniego sprawcy naruszeń majątkowych praw autorskich członków grupy.

Sąd Apelacyjny podziela również stanowisko Sądu Okręgowego, iż niewskazanie przez powoda, kiedy doszło do naruszenia praw autorskich poszczególnych członków grupy oraz niewskazanie faktu zgłaszania naruszeń pozwanemu przez każdego z członków grupy nie przesądza samo przez się o braku tożsamości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy. Jak już bowiem wyżej wspomniano, konieczność wystąpienia zespołu okoliczności uzasadniających istnienie określonego stosunku prawnego nie oznacza, że całość stanu faktycznego danej sprawy ma się opierać wyłącznie na tożsamych faktach. Sąd Okręgowy słusznie przy tym dostrzegł, iż w świetle art. 12 u.d.p.g. powód był zobowiązany wskazać jedynie okoliczności uzasadniające dane żądania, nie zaś wszystkie okoliczności niniejszej sprawy.

Niezależnie od powyższego, rację należy również przyznać Sądowi Okręgowemu, że fakt dokonywania zgłoszeń przez członków grupy pozostaje bez znaczenia, skoro powód wielokrotnie wskazywał, że art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. Nr 144, poz. 1204 ze zm.) nie stanowi podstawy prawnej powództwa, zaś pozwany, jako podmiot mający aktywnie pomagać, nakłaniać i organizować dokonywanie naruszeń majątkowych praw autorskich poprzez narzędzia składające się na system wymiany plików (np. systemy premiowe, dodatkowy transfer za zachomikowanie itp.), nie korzysta w jego ocenie z ograniczenia odpowiedzialności uregulowanej w tym przepisie.

Zważywszy na powyższe, Sąd Apelacyjny w pełni podziela ocenę dokonaną przez Sąd I instancji, iż w odniesieniu do wniosku powoda o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym zostały spełnione łącznie zarówno ogólne przesłanki, wynikające z Kodeksu postępowania cywilnego, jak i kwalifikowane przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego. Wbrew zatem wywodom skarżącego, brak jest podstaw do odrzucenia pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 zd. 1 u.d.p.g.

Zaznaczyć jednocześnie w tym miejscu należy, iż kwestia ewentualnej zasadności przedmiotowych roszczeń będzie dopiero przedmiotem dalszego postępowania dowodowego, w ramach już samego merytorycznego rozpoznania sprawy w toku postępowania grupowego.

Wreszcie, jako niezasadny należało ocenić zarzut pozwanego o nieuwzględnieniu jego interesu w ustanowieniu kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Analizując ten aspekt niniejszej sprawy, w pierwszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z art. 8 ust. 1 u.d.p.g. na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Z treści przedmiotowego przepisu wynika zatem, że ma on charakter fakultatywny, a jego zastosowanie zależy w istocie od uznania Sądu. Już z tych przyczyn zarzut pozwanego w tym zakresie nie mógł się ostać. Sąd Apelacyjny podziela przy tym stanowisko Sądu Okręgowego, iż wartość przedmiotu sporu (400.000 złotych) i poziom spodziewanych kosztów w stosunku do sytuacji materialnej powoda nie rodzi realnej obawy, iż w niniejszej sprawie istnieje ryzyko nieuzyskania przez pozwanego ewentualnych kosztów procesu w wypadku jego wygranej (tj. oddalenia powództwa). O niecelowości ustanowienia kaucji w niniejszej sprawie przekonuje fakt, że niewątpliwie członkowie grupy cieszą się ugruntowaną pozycją rynkową. Wskazane podmioty należą do liderów wśród wydawnictw prawniczych i innych na polskim rynku wydawniczym. Przykładowo sama przy tym wysokość kapitału zakładowego reprezentanta grupy wynosi 4.870.300 zł (k. 31), zaś wysokość kapitału zakładowego (…) sp. z o.o. w W. wynosi 8.200.000 złotych (k. 52), co co wynika jednoznacznie z treści załączonych do akt odpisów KRS-u.

Uwzględniając powyższe, wobec niezasadności sformułowanych przez pozwanego zarzutów, stanowiących w istocie jedynie polemikę z prawidłowym rozstrzygnięciem Sądu I instancji, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 10 marca 2016 r.

Written by

  1. Dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej ilości osób. Nie jest zaś bezwzględnie konieczne, aby zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy.
  2. Dla oceny dopuszczalności pozwu nie ma znaczenia fakt, że żądania pozwu odnoszą się do postanowień zaczerpniętych z pięciu formalnie niezależnych wzorców. Zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest bowiem identyczność mechanizmu wprowadzonego przez wszystkie te wzorce.
  3. Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, podobnie jak i odmienność warunków, w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów, czy też różnice w wiedzy i doświadczeniu poszczególnych członków grupy, nie mogą przemawiać przeciwko przyjęciu, że roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Zostały one bowiem oparte nie na tej samej, lecz na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
  4. Kwestia interesu prawnego z art. 189 k.p.c. ma znaczenie przy merytorycznej ocenie zasadności pozwu, stanowi przesłankę uwzględnienia powództwa, nie może być więc antycypowana na potrzeby rozstrzygnięcia o samej dopuszczalności postępowania grupowego.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Marzena Konsek-Bitkowska (spr.)

Sędziowie:                     SSA Zbigniew Cendrowski, SSA Dorota Markiewicz

po rozpoznaniu w dniu 10 marca 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w S. działającego w charakterze reprezentanta grupy złożonej z [dane członków grupy] przeciwko (…) S.A. w W. o ustalenie na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 23 października 2015 r., sygn. akt II C 269/15

postanawia:

  1. sprostować oczywistą omyłkę w komparycji zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że jako datę jego wydania wskazać dzień 23 października 2015 r.;
  2. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 marca 2015 r., złożonym w postępowaniu grupowym, Miejski Rzecznik Konsumentów w Urzędzie Miasta S., działając jako reprezentant grupy, wniósł o:

– ustalenie, że postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia zawarte w tabelach opłat i limitów, określające zasady ustalania wysokości opłaty likwidacyjnej, która ma być pobrana od członków grupy przez pozwane (…) S.A. z siedzibą w W. w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie przed upływem 10 lat od daty jej zawarcia z przyczyn innych niż śmierć stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą członków grupy – żądanie to dotyczy osobno warunków umów oznaczonych jako [oznaczenia], w odniesieniu do każdego z których wskazano od 4 do 11 członków grupy;

– ustalenie, że w razie rozwiązania umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi przed upływem 10 lat od daty ich zawarcia z przyczyn innych niż śmierć pozwany jest zobowiązany do wypłaty każdemu z członków grupy kwoty równej wartości ich polisy pomniejszonej o opłatę od wykupu;

ewentualnie zaś:

– o ustalenie, że umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi zawarte między członkami grupy a pozwanym są nieważne.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że mechanizm i skutki postanowień umów ubezpieczenia wiążących wszystkich członków grupy, określających wysokość opłaty likwidacyjnej są co do swej istoty identyczne, co ukształtowało sytuację członków grupy będących konsumentami w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i z rażącym naruszeniem ich interesów. Pozwany odmówił potwierdzenia, że zaniecha stosowania wobec członków grupy kwestionowanych postanowień. W pozwie zakwestionowano również samą ważność umów ubezpieczenia wywodząc, że sumy ubezpieczenia oznaczono w znikomej wysokości, co kłóci się z istotą takiej umowy.

Pozwane (…) S.A. w W. zarzuciło niedopuszczalność postępowania grupowego, wnosząc o odrzucenie pozwu i zasądzenie kosztów procesu.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy odrzucił pozew i zasądził od miasta S. na rzecz pozwanego kwotę 7217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Zdaniem Sądu Okręgowego nie zostały spełnione przesłanki rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym, albowiem jednorodzajowe roszczenia członków grupy nie zostały oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Dla wdrożenia postępowania grupowego nie jest wystarczające oparcie roszczeń poszczególnych członków grupy na jedynie częściowo tożsamych okolicznościach faktycznych, wymagane w tym zakresie jest bowiem podobieństwo, które już na etapie formalnej kontroli pozwu wskazuje na możliwość wydania jednolitego rozstrzygnięcia w stosunku do wszystkich członków grupy. Wychodząc z takiego założenia, Sąd Okręgowy wskazał, że żądania pozwu dotyczą postanowień zawartych w pięciu różnych wzorcach umownych, a sytuację faktyczną poszczególnych powodów różnicuje również staż w ramach umowy i związane z nim różnice w wysokości kwestionowanej opłaty likwidacyjnej, której pobranie nie będzie ponadto w ogóle możliwe na skutek upływu 10 lat od chwili zawarcia umowy. Zróżnicowanie sytuacji członków grupy jest więc szczególnie widoczne w związku z koniecznością wykazania w niniejszej sprawie interesu prawnego w wystąpieniu z roszczeniem z art. 189 k.p.c., zwłaszcza że w pozwie nie została zakwestionowana sama konstrukcja opłaty likwidacyjnej, lecz przede wszystkim jej wysokość. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie, dotyczącej incydentalnej kontroli wzorca umownego, niezbędne będzie dokonanie oceny relacji ekonomicznej świadczeń stron poszczególnych umów, konieczne będzie także badanie wielu innych okoliczności indywidualizujących sytuację poszczególnych członków grupy. W ocenie Sądu Okręgowego o dopuszczalności postępowania grupowego nie decyduje jedynie zbieżność okoliczności faktycznych podanych w pozwie, ale również okoliczności przywołane przez pozwanego, a także okoliczności brane przez sąd pod uwagę z urzędu. W konsekwencji Sąd uznał, że stopnień zróżnicowania sytuacji poszczególnych członków grupy uniemożliwiał rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym i odrzucił pozew.

Powód złożył zażalenie na to postanowienie. Zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie:

1. art. 321 k.p.c. w związku z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”) oraz art. 1 ust. 1 tej u.d.p.g. polegające na nieprawidłowym założeniu, że treścią żądania pozwu w zakresie roszczenia z pkt I. i II. petitum pozwu jest ustalenie niedozwolonego charakteru kwestionowanych postanowień wyłącznie z uwagi na rażąco wygórowaną wysokość (stawkę) opłaty likwidacyjnej, podczas gdy powód wywodzi niedozwolony charakter kwestionowanych postanowień ze sprzeczności z dobrymi obyczajami całej konstrukcji (mechanizmu) opłaty likwidacyjnej stosowanej przez pozwanego;

2. art. 233 § 1 k.p.c., 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez niezgodne z rzeczywistym stanem sprawy przyjęcie, że według jednolitego stanowiska stron konstrukcja opłaty likwidacyjnej nie jest wadliwa, podczas gdy powód tej okoliczności nie przyznał, lecz jednoznacznie i konsekwentnie podnosił, iż kwestionuje zgodność z prawem stosowanej przez pozwanego konstrukcji – mechanizmu obliczania opłaty likwidacyjnej, nie zaś jedynie jej wysokość;

3. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez uznanie, że nie zachodzą przesłanki do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, będące wynikiem:

  • dokonania przedwczesnej, merytorycznej oceny zasadności powództwa, niedopuszczalnej na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, poprzez nieuprawnione ustalenie, że inaczej będzie przedstawiała się merytoryczna ocena niedozwolonego charakteru postanowień umownych kwestionowanych przez powoda w odniesieniu do różnych stawek opłaty likwidacyjnej, podczas gdy przepisy art. 1 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 10 u.d.p.g. nie uprawniają sądu do dokonywania merytorycznej oceny zasadności powództwa na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym;
  • nieprawidłowego uznania, że sytuację członków grupy w zakresie dotyczącym podstaw faktycznych żądania wskazanego w pkt I. i II. petitum pozwu różnicuje odmienne oznaczenie wzorców umownych przez pozwanego oraz inna wysokość stawki opłat likwidacyjnych, podczas gdy żądania powoda opierają się na niezgodności z prawem mechanizmu jej obliczania zastosowanego przez pozwanego, takiego samego w każdym wzorcu, niezależnie od zastosowanej stawki opłaty likwidacyjnej, a zarzuty powoda o istnieniu rażącego naruszenia interesu konsumentów są oparte na twierdzeniu, że opłata likwidacyjna stosowana przez pozwanego ograniczała ustawowe uprawnienie członków grupy do wypowiedzenia umów ubezpieczenia w każdym czasie oraz nakładała na członków grupy dodatkowy obowiązek, niewynikający z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, nie zaś na procentowej wysokości stawki opłaty likwidacyjnej;
  • nieuprawnionego uznania, że sytuację członków grupy w zakresie podstaw faktycznych żądania wskazanego w pkt I. i II. petitum pozwu różnicuje czas, jaki upłynął od zawarcia przez nich umów ubezpieczenia z pozwanym, podczas gdy twierdzenia powoda uzasadniające niedozwolony charakter kwestionowanych umów są takie same w odniesieniu do każdego członka grupy niezależnie od daty, w której zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia;

4. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. oraz art. 328 § 2 k.p.c., art. 233 k.p.c. oraz art. 217 § 1, 2 i 3 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez uznanie w sposób dowolny, że nie zachodzą przesłanki do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym z uwagi na brak takiej samej podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń i w konsekwencji odrzucenie pozwu, to jest poprzez:

  • dowolne i sprzeczne z rzeczywistym stanem faktycznym oraz z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie uznanie, że członkowie grupy mogą pozostawać w odmiennej sytuacji w zakresie dotyczącym indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych postanowień umownych, podczas gdy w rzeczywistości każdy członek grupy zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia w oparciu o wzorzec, w którym żadne z postanowień dotyczących opłaty likwidacyjnej nie było przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy członkami grupy a pozwanym;
  • stwierdzenie, że różny moment zawarcia umowy ubezpieczenia z pozwanym różnicuje sytuację konsumenta, ponieważ powszechne standardy obowiązujące w danym czasie były różne bez wyjaśnienia jakiego rodzaju standardy Sąd I instancji miał na myśli oraz poprzez zaniechanie wyjaśnienia, jaki wpływ miałyby one na ocenę kwestionowanych postanowień jako niedozwolonych;
  • stwierdzenie, że nie zachodzi taka sama podstawa faktyczna roszczeń członków grupy, ponieważ należy badać okoliczności faktyczne powołane przez pozwanego oraz takie, które sąd bierze pod uwagę z urzędu, bez wyjaśnienia o jakiego rodzaju okoliczności chodzi i w jaki sposób miałyby one przekładać się na sytuację poszczególnych członków grupy;

5. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. oraz art. 189 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. i art. 830 § 1 k.c. poprzez:

  • odrzucenie pozwu oraz przedwczesne i nieuprawnione na obecnym etapie postępowania dokonanie oceny interesu prawnego członków grupy, podczas gdy ocena interesu prawnego nie mieści się w granicach badania oceny dopuszczalności postępowania grupowego;
  • odrzucenie pozwu na skutek błędnego ustalenia, że sytuacja członków grupy w zakresie przesłanki interesu prawnego podlega różnej ocenie, zależnie od „stażu” członków grupy w umowach ubezpieczenia, podczas gdy interes prawny każdego członka grupy został oparty na takiej samej przesłance, tj. istnieniu ustawowego prawa członków grupy do wypowiedzenia umów ubezpieczenia w każdym czasie;
  • odrzucenie pozwu na skutek uznania, że w hipotetycznej, przyszłej sytuacji upływu 10 lat od zawarcia umowy ubezpieczenia przez członka grupy z pozwanym jego sytuacja faktyczna będzie odmienna od pozostałych członków grupy, podczas gdy z treści pozwu wynika, że status członka grupy przysługuje wyłącznie osobom objętym działaniem kwestionowanych postanowień o opłacie likwidacyjnej, tj. osobom, którym pozwany oświadczył, że zamierza od nich pobrać opłatę likwidacyjna, a ewentualne, przyszłe i hipotetyczne zdarzenia dotyczące zmiany sytuacji faktycznej członków grupy nie mogą a priori uzasadniać odrzucenia pozwu w całości;
  • odrzucenie pozwu i uznanie, że interes prawny członków grupy należy oceniać poprzez zbadanie „realności rozwoju wypadków mogących prowadzić do rozwiązania umowy”, podczas gdy okoliczność ta dotyczy irrelewantnego prawnie interesu faktycznego, nie zaś interesu prawnego członków grupy wynikającego z ich ustawowego prawa do wypowiedzenia umów ubezpieczenia w każdym czasie;

6. art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. oraz nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie dotyczącym roszczenia ewentualnego, wskazanego w pkt III., petitum pozwu, poprzez zaniechanie wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia podstawy faktycznej i wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia w tym zakresie.

Na podstawie tych zarzutów powód wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku pozwanego o odrzucenie pozwu i wydanie postanowienia o rozpoznaniu niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie poprzez zmianę zaskarżonego postanowienia i dopuszczenie niniejszej sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Uzasadniona była przeważająca część zarzutów podniesionych w zażaleniu, na czele z zarzutem naruszenia art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. Podane w pozwie podstawy faktyczne jednorodzajowych roszczeń były takie same dla wystarczającej liczby członków grupy, składającej się wyłącznie z konsumentów dochodzących ochrony w związku zastosowaniem przez pozwanego klauzul o charakterze abuzywnym. Sprawa podlegała więc rozpoznaniu według przepisów powołanej ustawy.

Skarżący trafnie podniósł, że Sąd Okręgowy niesłusznie skoncentrował się na poszukiwaniu różnic w sytuacji faktycznej powodów zamiast skupić się na analizie tych elementów stanu faktycznego, które ze względu na treść żądania są dla wszystkich członków grupy wspólne. Dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest natomiast, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej ilości osób. Nie jest zaś bezwzględnie konieczne, aby zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 r., I ACa 1209/13, postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15; z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt I ACz 1005/14 i z dnia 21 września 2015., I ACz 1648/15).

W uzasadnieniu wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym podano, że wszyscy członkowie grupy zawarli jako konsumenci z pozwanym umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w polisie każdego członka grupy wysokość sumy ubezpieczenia określono jedynie na kwotę 100 zł, a do każdej z tych umów zostało włączone zaczerpnięte z wzorca takie samo w skutkach postanowienie, przewidujące, że w razie rozwiązania umów ubezpieczenia na życie przed upływem 10 lat od daty ich zawarcia z przyczyn innych niż śmierć pozwany jest zobowiązany do wypłaty każdemu z 31 członków grupy kwoty równej wartości ich polisy pomniejszonej o opłatę od wykupu. Sąd Okręgowy niesłusznie przyjął, że podstawę powództwa stanowi jedynie wysokość opłaty likwidacyjnej, która istotnie jest zmienna w czasie i może kształtować się odmiennie w stosunku do każdego członka grupy. Już w petitum pozwu podkreślono bowiem, że chodzi o same zasady określenia tej opłaty, podano ponadto, że celem pozwu jest zakwestionowanie samego mechanizmu naliczania tych opłat, których skutki są co do  swej istoty identyczne wobec wszystkich członków grupy (k. 20). W uzasadnieniu pozwu zwracano uwagę na wadliwość całej konstrukcji opłaty likwidacyjnej, podano że niejasny jest zarówno charakter jak i cel pobieranej opłaty, która z samej swej istoty ogranicza możliwość wypowiedzenia umowy (k. 48-50). Sąd Okręgowy bezpodstawnie przyjął zatem, że strony są zgodne co do dopuszczalności opłat konstruowanych według podanego schematu. Niesłusznie również przyjął, że w niniejszej sprawie chodzi jedynie o ocenę ekonomicznych konsekwencji stosowania kwestionowanych postanowień.

Dla oceny dopuszczalności pozwu nie miał również znaczenia fakt, że żądania pozwu odnoszą się do postanowień zaczerpniętych z pięciu formalnie niezależnych wzorców. Zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest bowiem deklarowana przez powoda identyczność mechanizmu wprowadzonego przez wszystkie te wzorce (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15). Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, podobnie jak i odmienność warunków w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów czy też różnice w wiedzy i doświadczeniu poszczególnych członków grupy nie mogły zatem przemawiać przeciwko przyjęciu, że roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Zostały one bowiem oparte nie na tej samej, lecz na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (por. również postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15).

Należało również odrzucić zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia pogląd, zgodnie z którym o dopuszczalności postępowania grupowego w równej mierze co twierdzenia powoda decydują okoliczności podnoszone przez stronę pozwaną celem obrony przed żądaniem pozwu. W odpowiedzi na zażalenie trafnie zauważono, że stanowisko strony pozwanej winno zostać uwzględnione przy weryfikacji spełnienia kryteriów z art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g. Temu właśnie celowi służy wyznaczenie odrębnej rozprawy, poświęconej wyłącznie kwestii dopuszczalności pozwu. Sąd Okręgowy niesłusznie jednak utożsamił podstawę faktyczną roszczeń ze wszystkimi okolicznościami, które wymagają ustalenia na potrzeby rozstrzygnięcia w wyroku o zasadności roszczenia, błędnie również założył, że na podstawę faktyczną powództwa składają się okoliczności podnoszone przez pozwanego (tak też Sąd Apelacyjny w Warszawie w postanowieniu z dnia 21 września 2015 r., I ACz 1648/15 i z dnia 7 września 2015 r. , sygn. akt VI ACz 1012/15).

Przedwczesne były wywody Sądu Okręgowego dotyczące interesu prawnego poszczególnych członków grupy w wystąpieniu z żądaniem ustalenia niewiążącego charakteru opisanych w pozwie klauzul. Żądania te nie dotyczą, rzecz jasna, ustalenia odpowiedzialności w zakresie roszczeń pieniężnych w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g., które to żądanie w ogóle nie wymaga powoływania się na interes prawny. Nie oznacza to jednak, że istnienie interesu prawnego z art. 189 k.p.c. może podlegać weryfikacji już na obecnym etapie postępowania. Kwestia ta ma bowiem znaczenie przy merytorycznej ocenie zasadności pozwu, stanowi przesłankę uwzględnienia powództwa, nie może być więc antycypowana na potrzeby rozstrzygnięcia o samej dopuszczalności postępowania grupowego (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15). Sąd Okręgowy błędnie zatem skupił się na wychwytywaniu różnić w zakresie „stażu” poszczególnych członków grupy w ramach umów ubezpieczenia i innych okoliczności mogących wskazywać na brak interesu prawnego poszczególnych członków grupy w wystąpieniu z roszczeniem o ustalenie. Tego rodzaju okoliczności nie rzutują bowiem na możliwość rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Jak dotąd nie zostały przedstawione twierdzenia mogące skutkować przyjęciem, że nawet dziesięciu spośród wszystkich członków grupy nie wystąpiło z jednorodzajowymi roszczeniami dotyczącymi ochrony konsumentów i opartymi na tej samej podstawie faktycznej, a więc z roszczeniami nadającymi się do rozpoznania według przepisów ustawy. Brak zatem było podstaw do odrzucenia pozwu. Skład grupy podlegać będzie natomiast ustaleniu na dalszym etapie postępowania, a postanowienie wydane w tym przedmiocie podlegać będzie osobnemu zaskarżeniu.

W zażaleniu trafnie również podniesiono, że Sąd w ogóle nie odniósł się do żądania ewentualnego pozwu. Pozwany nie bez podstaw wskazuje, że nieważność umów zawartych przez członków grupy z pozwanym stanowiłaby przeszkodę do dalszego badania spornych postanowień w aspekcie ich abuzywnego charakteru (k. 3579). Odrzucając pozew w całości, Sąd powinien był odrębnie ocenić dopuszczalność wszystkich żądań nim objętych. Z przyczyn wyżej podanych możliwe było jednak, pomimo wskazanego uchybienia, wydanie orzeczenia reformatoryjnego, podstawowe żądania pozwu nadawały się bowiem do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie z art. 386 § 1 w zw. z 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Sprostowania oczywistej omyłki w komparycji zaskarżonego postanowienia dokonano na podstawie art. 350 § 3 k.p.c.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 24 lutego 2016 r.

Written by

  1. W stadium certyfikacji pozwu grupowego, przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, które podlegają ocenie sądu, ograniczają się do kwestii zakreślonych w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g., t.j.: liczebność grupy (co najmniej 10 osób), jednorodzajowość roszczeń, istnienie tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, a nadto zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Poza zakresem oceny dopuszczalności postępowania grupowego pozostaje natomiast ocena jego merytorycznej zasadności, gdyż ta odbywa się na dalszym etapie postępowania.
  2. Przez sformułowanie „takiej samej podstawie faktycznej” należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej, stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.
  3. Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, podobnie jak i odmienność warunków, w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów, nie neguje spełnienia przesłanki tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, gdyż, jak wskazano wyżej, zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest deklarowana przez powoda identyczność mechanizmu wprowadzonego przez wszystkie te formalnie niezależne wzorce. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanej do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane, ograniczały też możliwość wypowiedzenia umowy. Zostały oparte nie na tej samej, lecz na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie:                     SSA Robert Obrębski, SSA Beata Byszewska

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie na skutek zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 października 2015 r., sygn. akt XXIV C 500/14,

postanawia:

  1. oddalić zażalenie,
  2. pozostawić Sądowi Okręgowemu w Warszawie rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 kwietnia 2014 r. skierowanym przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Miejski Rzecznik Konsumentów w Urzędzie Miasta S., wniósł o:

  1. ustalenie, że stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą członków grupy postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia określające zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych zwpłacanych przez nich składek regularnych, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć, to jest ustalenie, że: postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 2 czerwca 2003 r.; postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 25 lutego 2004 r.; postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 16 sierpnia 2004 r.; postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 21 stycznia 2005 r.; postanowienia punktu 10 Załącznika nr 1 oraz § 12 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 10 Załącznika nr 1 oraz § 12 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 10 ust. 3 oraz punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 10 ust. 3 oraz punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z Ubezpieczeniowym (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…) są bezskuteczne i nie wiążą określonych, wymienionych w pozwie członków grupy;
  2. ustalenie, że w przypadku rozwiązania przed upływem okresu ubezpieczenia, zawartych przez pozwaną z członkami grupy, umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, z przyczyn innych niż śmierć, pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu zwymienionych w pozwie członków grupy kwoty równej wartości wszystkich środków pieniężnych pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez niego składek regularnych, obliczonej według cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego po dniu rozwiązania umowy.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym spełnia przesłanki, o których mowa w przedmiotowej ustawie, bowiem dochodzone przez niego roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, ponieważ każdy z członków grupy reprezentowanej przez powoda posiada wobec pozwanej następujące roszczenia: o ustalenie, że postanowienia zawartej przez niego z pozwaną umowy ubezpieczenia określające wysokość kwoty, która zostałaby mu wypłacona w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przez upływem okresu ubezpieczenia, z przyczyn innych niż śmierć, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go oraz o ustalenie, że pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z członków grupy, kwoty równej wartości wszystkich środków zapisanych na jego rachunku polisy, w przypadku rozwiązania zawartej przez niego umowy ubezpieczenia, przed upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć. Ponadto powód wskazał, że roszczenia są dochodzone przez 51 osób, każde z roszczeń objętych pozwem należy do kategorii spraw o ochronę konsumentów i roszczenia każdego z członków grupy są oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Uzasadniając tę przesłankę powód wskazał, że wszystkie umowy ubezpieczenia zawarte z członkami grupy były zawierane w ramach oferowania konsumentom – członkom grupy tej samej usługi, tj. ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, każdy z członków grupy zawarł umowę ubezpieczenia z tym samym podmiotem, umowa ubezpieczenia żadnego z członków grupy nie została rozwiązana, umowa ubezpieczenia każdego z członków grupy została zawarta na czas określony wynoszący od 15 do 30 lat, każdy z członków grupy zawarł umowę na podstawie wzorca umowy opracowanego i stosowanego przez pozwaną, zawierającego postanowienia o prawie pozwanej do niewypłacenia członkowi grupy środków zgromadzonych na rachunku polisy albo wypłaty jedynie ich części, w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia, mechanizm i skutek ww. postanowień jest taki sam w odniesieniu do każdego członka grupy, wysokość kwoty wypłaconej każdemu z członków grupy zostałaby obliczona w oparciu o te same elementy oraz wobec każdego z członków grupy pozwana odmówiła zaniechania stosowania kwestionowanych postanowień.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Zdaniem pozwanej roszczenia członków grupy nie są oparte na tej samej albo takiej samej podstawie faktycznej, bowiem członków grupy wiążą z pozwaną umowy oparte na 17 różnych wzorcach, o różnej treści, zaś przy zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami art. 3852 k.p.c. nakazuje brać pod uwagę całą treść umowy oraz badać okoliczności jej zawarcia, co w niniejszej sprawie będzie oznaczać konieczność całościowej analizy wszystkich wzorców, przy czym w przypadku dopuszczenia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym liczba kontrolowanych wzorców może wzrosnąć nawet do 148 oraz przesłuchania w charakterze strony każdego z członków grupy, przy czym w razie dopuszczenia do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym liczba ta może wzrosnąć do ok. 85.000.

Postanowieniem z dnia 13 października 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

W ocenie Sądu I instancji postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. w pozwie z dnia 18 kwietnia 2014 r. skierowanym przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. należało uznać za dopuszczalne w świetle ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.p.g.”), gdyż zostały spełnione wszystkie przesłanki wynikające z art. 1 powołanej ustawy.

Spełnione jest kryterium odpowiedniej liczebności grupy, gdyż roszczenia są dochodzone przez ponad 10 osób. Dochodzone roszczenia, w ocenie Sądu Okręgowego, są roszczeniami jednego rodzaju, gdyż są to roszczenia o ustalenie, że postanowienia zawartej przez każdego z członków grupy z pozwaną umowy ubezpieczenia określające wysokość kwoty, która zostałaby mu wypłacona w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia, z przyczyn innych niż śmierć, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go oraz o ustalenie, że pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z członków grupy, kwoty równej wartości wszystkich środków zapisanych na jego rachunku polisy, w przypadku rozwiązania zawartej przez niego umowy ubezpieczenia, przed upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć. Ponadto roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich, a każdy z członków grupy jest osobą fizyczną i konsumentem. Ponadto Sąd I instancji wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, gdyż wszyscy członkowie grupy są osobami fizycznymi i zawarli z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi w oparciu o wzorce umowne opracowane przez pozwaną, umowy te zostały zawarte na czas określony wynoszący od 15 do 30 lat, członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanej środki pieniężne w postaci regularnych składek, każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanej do niewypłacenia członkowi grupy środków zgromadzonych na rachunku polisy albo do wypłaty jedynie ich części, w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia. W odniesieniu do każdego z członków grupy kwota zatrzymana przez pozwaną w dwóch pierwszych latach okresu ubezpieczenia wyniosłaby 100% albo 98% w/w środków, a począwszy od trzeciego roku okresu ubezpieczenia procent ten malałby wraz z upływem kolejnych lat. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanej kwestionującego istnienie takiej samej podstawy faktycznej, wskazując, że na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego czy różnych stosunków prawnych. W art. 1 ust. 1 u.d.p.g. mowa jest bowiem jedynie o tym, że roszczenia mają być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Wskazał Sąd, że w sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji członków grupy w zakresie wskazywanych przez pozwaną takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych, udział różnych pośredników i osób wykonujących czynności agencyjne czy odmienny sposób realizacji istotnych obowiązków informacyjnych przez osoby pośredniczące w zawieraniu umów. Okoliczności te nie mogą jednak wpływać na ocenę jednakowości podstawy faktycznej powództwa (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I ACz 43/15).

Sąd podkreślił, że w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę określającą zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez nich składek regularnych, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć. Samo oznaczenie wzorca – powoływane przez pozwaną – nie przesądza o odmiennej treści poszczególnych zapisów. W istocie każda z umów zawierała bowiem takie samo postanowienie określające wysokość oraz sposób obliczania kwot, które mają być pobrane przez pozwaną. Wskazał również, że w sprawie nie występują takie „okoliczności zawarcia umowy”, które uzasadniałyby konieczność przeprowadzania dowodu z przesłuchania wszystkich członków grupy, gdyż powód w pozwie nie powołuje się na okoliczność zawarcia przez członków grupy, których reprezentuje, umów ubezpieczenia pod wpływem błędu, czy też podstępu. Okolicznością relewantną w sprawie jest sam fakt zawarcia przez członków grupy umów z pozwaną zawierających sporne postanowienia, które stanowią dla pozwanej podstawę do pobrania przez nią kwot wpłaconych uprzednio przez członków grupy, których wysokość jest ich zdaniem rażąco wygórowana.

Reasumując Sąd Okręgowy wskazał, że powód wykazał w wystarczającym stopniu istnienie przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, a pozwana w dalszym jego toku będzie miała możliwość podjęcia obrony merytorycznej przed żądaniem pozwu.

Pozwana zaskarżyła postanowienie w całości, zarzucając naruszenie:

  1. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez przyjęcie, że powództwo zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej, podczas gdy członkowie grupy wywodzą swoje roszczenia z różnych postanowień zawartych w 17 różnych wzorcach stosowanych przez pozwaną od 2003 do 2012r., wśród których nie ma chociażby jednego postanowienia wspólnego dla wszystkich członków grupy;
  2. 10 ust. 1 u.d.p.g. poprzez wydanie postanowienia o postępowaniu grupowym, podczas gdy pozew podlegał odrzuceniu m.in. z uwagi na brak tożsamości podstawy faktycznej;
  3. 12 u.d.p.g. poprzez nieodrzucenie rozszerzenia powództwa z dnia 22 kwietnia 2015 r. podczas gdy rozszerzenie składu grupy w postepowaniu grupowym nie jest dopuszczalne przed dokonaniem ogłoszenia o wszczęciu postępowania;
  4. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego sprzecznych i wzajemnie się wykluczających wniosków, tj. przez jednoczesne przyjęcie, że „w sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji faktycznej członków grupy w zakresie (…) takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych (…)” ijednoczesne przyjęcie, że „w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę (…)”;
  5. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, tj. przez nieustalenie składu członków grupy na dzień rozstrzygania o dopuszczalności postępowania grupowego;
  6. 25 § 2 k.p.c. poprzez niesprawdzenie wartości przedmiotu sporu na zarzut pozwanej, podczas gdy sąd pierwszej instancji miał obowiązek jej sprawdzenia po podniesieniu zarzutu wodpowiedzi na pozew i po rozszerzeniu powództwa dokonanym przez powódkę.

Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie spawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę skarżonego postanowienia poprzez odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, które podlegają ocenie sądu na tym etapie postępowania, ograniczają się do kwestii zakreślonych w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g. Są nimi zatem: liczebność grupy (co najmniej 10 osób), jednorodzajowość roszczeń, istnienie tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, a nadto zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Jedynie zatem wskazane powyżej elementy podlegają weryfikacji w stadium tzw. certyfikacji pozwu grupowego. Poza zakresem oceny dopuszczalności postępowania grupowego pozostaje natomiast ocena jego merytorycznej zasadności, gdyż ta odbywa się na dalszym etapie postępowania. Kwestie zatem dotyczące określenia składu grupy, jak również interesu prawnego, i w tym zakresie wskazane naruszenia przepisów (art. 12 u.d.p.g., art. 328 § 2 k.p.c.), jako że nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, te wywody pozwanej, o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia, nie mogą obecnie odnieść zamierzonego skutku i doprowadzić do uwzględnienia żądania skarżącej.

W zakresie natomiast przesłanek istotnych z punktu oceny dopuszczalności postępowania grupowego, zatem określonych w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g., skarżąca w zażaleniu w zasadzie zakwestionowała tylko jedną, mianowicie istnienie takiej samej, czyli jednakowej podstawy faktycznej powództwa, wskazując na wewnętrzną sprzeczność w uzasadnieniu skarżonego postanowienia Sądu Okręgowego. Podniosła, że Sąd I instancji wskazał, że: „w sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji faktycznej członków grupy w zakresie (…) takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych (…)”, następnie zaś podkreślił, że: „w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę (…)”. Nadto zaakcentowała różnice w sytuacji faktycznej powodów z uwagi na różnorodność wzorców objętych powództwem (17), wskazując na możliwość wyszczególnienia w nich 3 zasadniczych grup z uwagi na oferowane w poszczególnych latach produkty i możliwe warianty w zakresie dotyczącym występowania opłat likwidacyjnych, mechanizmu obliczania świadczenia wykupu oraz powiązania wysokości świadczenia wykupu z kosztami.

Z treści zakwestionowanego zdania istotnie wynika wewnętrzna sprzeczność, niemniej jednak nie można zgodzić się ze skarżącą, że powyższe uchybienie daje podstawę do skutecznego postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. W świetle treści całokształtu uzasadnienia, jak i okoliczności faktycznych, wyprowadzić bowiem należy wniosek, iż w istocie centralne znaczenie sąd I instancji przypisuje, nie kwestii „tego samego wzorca”, lecz treści spornej klauzuli umownej, określającej zasady pobierania opłat wykupu, co znajduje również oparcie w stanowisku prezentowanym przez powoda. Fakt, że żądania pozwu odnoszą się do postanowień zaczerpniętych z 17 formalnie niezależnych wzorców, nie ma znaczenia, gdyż jak wskazano wyżej zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest deklarowana przez powoda identyczność mechanizmu wprowadzonego przez wszystkie te wzorce. Trzeba wskazać, że przez sformułowanie „takiej samej podstawie faktycznej” należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego. Podstawa faktyczna powództwa w niniejszej sprawie, jak trafnie zauważył Sąd I instancji, opiera się na twierdzeniu, że wszyscy członkowie grupy zawarli jako konsumenci z pozwaną umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w oparciu o opracowane przez nią wzorce umowne, na czas określony (od 15 do 30 lat), a członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanej środki pieniężne w postaci regularnych składek. Co zaś istotne – do każdej z umów zostało włączone zaczerpnięte z wzorca postanowienie umowne przewidujące prawo pozwanej do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (albo 7) latach polisowych, opłaty za wykup, których wysokość była uzależniona i liczona na podstawie ustalonego stosunku procentowego oraz wartości polis. Obowiązek zapłaty tej opłaty powstawał natomiast, gdy rozwiązano umowę przed upływem 10 lat od jej zawarcia z innego powodu niż śmierć.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak jest podstaw do uznania, że kwestionowana przesłanka nie została spełniona. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda. Podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu, zbieżność co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy nie jest bezwzględnie konieczna (por. postanowienia Sądu Apelacyjnego: z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt I ACz 1005/14 i z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15). Przywołane powyżej zdarzenia, w ocenie Sądu Apelacyjnego uznać zatem należy za wystarczające dla przyjęcia jedności podstawy faktycznej. Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, podobnie jak i odmienność warunków w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów, nie przemawia przeciwko przyjęciu, że roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanej do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane, ograniczały też możliwość wypowiedzenia umowy. Zostały oparte nie na tej samej, lecz na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15 oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I ACz 43/15).

Na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy istotne jest przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, celem którego jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów. Kwestie dotyczące określenia składu grupy nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego. Ustawodawca na etapie dopuszczalności tego postępowania wprowadził jedynie wymóg odpowiedniej liczebności grupy (co najmniej 10 osób). Określenie składu grupy następuje natomiast na dalszym etapie postępowania, gdyż wymaga oceny szerokiego materiału złożonego przez obie strony. Na etapie ustalania składu grupy (do której nie muszą zostać zaliczone wszystkie osoby, które na etapie przygotowania pozwu złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy reprezentowanej przez rzecznika) Sąd Okręgowy, przy uwzględnieniu zebranego materiału i rozważeniu zarzutów, na które może się powoływać pozwana w odniesieniu do konkretnych osób, które złożyły wskazane oświadczenia przed wniesieniem pozwu lub w toku procesu, będzie musiał określić zakres podmiotowy, do którego odnosi się podany na uzasadnienie żądania schemat faktyczny, z pominięciem indywidualnych faktów związanych z przedmiotem sprawy, dotyczących poszczególnych członków grupy. Osoby, które nie będą spełniać tych warunków, powinny zostać pominięte przy ustalaniu składu grupy. Decyzja Sądu Okręgowego będzie ponadto podlegać kontroli instancyjnej, gdyż takie postanowienie podlega osobnemu zaskarżeniu (art. 17 ust. 2 u.d.p.g.). Po ostatecznym określeniu składu grupy merytorycznej ocenie podlegać będą zaś okoliczności wspólne, na których zostało oparte żądanie o ustalenie. W zakresie tych okoliczności prowadzone będzie postępowanie dowodowe, na bazie którego konieczne będzie ustalenie, w granicach twierdzeń stanowiących jedną podstawę faktyczną żądania o ustalenie, podstawy wyroku orzekającego o zasadności powództwa, ale z pominięciem faktów dotyczących poszczególnych członków grupy, przekraczających podany schemat faktyczny. Wyrok korzystny dla osób wchodzących w skład grupy będzie mieć znaczenie prejudycjalne przy ocenie konkretnych świadczeń. Nie musi jednak przesądzać o zasadności powództw o ich zasądzenie na rzecz poszczególnych członków grupy w osobnych sprawach (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15).

Nie można zatem uznać za trafny zarzutu, iż postanowienie nie poddaje się kontroli odwoławczej wobec nieokreślenia składu grupy, co za tym idzie również zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy na etapie badania dopuszczalności postępowania grupowego w uzasadnieniu postanowienia nie był zobligowany do ustalenia składu członków grupy, w tym również weryfikacji pisma powódki z dnia 22 kwietnia 2015 r. rozszerzającego powództwo o nowych członków grupy. Samo doręczenie odpisu stronie przeciwnej wskazanych pism nie stanowi uzasadnionej postawy do przyjęcia, że Sąd I instancji orzekając w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego, zakresem badania objął grupę osób ponad wskazaną w pozwie. Zauważyć należy, że skarżąca sama podkreśla, odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., sygn. akt III CZP 17/15, możliwość dołączenia do grupy przy wnoszeniu powództwa lub po ogłoszeniu o wszczęciu postępowania, co z kolei – stosownie do art. 11 ust. 1 u.d.p.g., ma miejsce dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Sąd I instancji w postanowieniu istotnie nie wymienił członków grupy, jednakże nie można uznać, że skarżąca przedstawiła wystarczające argumenty mogące skutkować przyjęciem, że 10 spośród członków grupy pierwotnie zgłoszonej (51 osób) nie wystąpiło z jednorodzajowymi roszczeniami dotyczącymi ochrony konsumentów i opartymi na tej samej podstawie faktycznej. Wskazała bowiem, iż po złożeniu odpowiedzi na pozew z grupy wystąpiło 7 osób. Zarzuty skarżącej odnośnie zmiany składu osobowego grupy, skoro nie zostało wykazane, że liczebność członków uległa obniżeniu poniżej ustawowego progu 10 osób, nie mogą być zatem uznane za trafne. Z kolei kwestionowanie skuteczności przystąpienia do pozwu nowych osób, będzie możliwe na dalszym etapie postępowania w wyznaczonym przez sąd terminie (art. 15 u.d.p.g.). Tym samym nie można uznać za trafny zarzutu naruszenia art. 12 u.d.p.g.

Odnośnie interesu prawnego, istotnie w przedmiotowej sprawie zachodzi potrzeba jego weryfikacji, gdyż ustalenie niewiążącego charakteru opisanych w pozwie klauzul nie dotyczy ustalenia odpowiedzialności w zakresie roszczeń pieniężnych w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g., które to żądanie – z uwagi na wyłączenie ustawowe – w ogóle nie wymaga powoływania się na interes prawny stosownie do art. 189 k.p.c., jednakże nie na obecnym etapie postępowania. Kwestia interesu prawnego członków grupy, jak trafnie zauważa powód, jest prawnie irrelewantna dla dopuszczalności postępowania grupowego. Kwestia ta ma znaczenie przy merytorycznej ocenie zasadności pozwu, stanowi przesłankę uwzględnienia powództwa. Nie może być zatem antycypowana na potrzeby rozstrzygnięcia o samej dopuszczalności postępowania grupowego (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15). Dlatego też zarzuty w tym zakresie jako wykraczające poza stadium certyfikacji pozwu grupowego, określone w art. 10 u.d.p.g., nie mogły być przedmiotem oceny i badania Sądu rozpoznającego zażalenie.

Nie zasługiwał na uwzględnienie również zarzut naruszenia art. 25 § 2 k.p.c. poprzez niesprawdzenie wartości przedmiotu sporu na zarzut pozwanej. Nie można zgodzić się z pozwaną, że Sąd winien sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie (m.in. z uwagi na potrzebę ustalenia wysokości opłaty sądowej od zażalenia). Uwadze skarżącej umknęło bowiem, że w art. 25 § 1 k.p.c. ustawodawca przewidział taki obowiązek po stronie sądu w razie powzięcia wątpliwości co do prawidłowego oznaczenia wartości przedmiotu sporu. W przedmiotowej zaś sprawie wprawdzie powód oświadczył, że nie jest w stanie określić wartości przedmiotu sporu i wniósł o jej ustalenie przez sąd w toku postępowania, jednakże z ostrożności procesowej podał ją dla obu roszczeń zawartych w pozwie (2.205.981,88 zł – k. 1117 pismo z dnia 13 maja 2013 r.), a następnie zmodyfikował po rozszerzeniu powództwa do kwoty 3.197.972,38 zł (k. 5862 – pismo z dnia 22 kwietnia 2015 r.), tym samym było możliwe ustalenie wysokości opłaty sądowej od zażalenia. Na uwadze mieć należy, że na obecnym etapie postępowania wskazanie wartości przedmiotu sporu nie miało wpływu zarówno na właściwość rzeczową sądu, ani wysokość opłaty od pozwu w tej sprawie (art. 1261 § 1 k.p.c.). Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 u.d.p.g., postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego, a zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 11 u.k.s.c. miejski rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych w całości.

Podsumowując, nie można było więc uznać za uzasadnionych zarzutów naruszenia zarówno art. 1 ust. 1, jak i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. Podane w pozwie podstawy faktyczne jednorodzajowych roszczeń były bowiem takie same dla wystarczającej liczby członków grupy, składającej się wyłącznie z konsumentów dochodzących ochrony w związku z zastosowaniem przez pozwaną klauzul o charakterze abuzywnym. Tym samym rozstrzygnięcie Sądu I instancji o dopuszczalności rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym uznać należy za trafne.

Z przedstawionych względów, stosując art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie. Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego zapadnie w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 108 § 1 k.p.c.).

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział III Cywilny z dnia 2 lutego 2016 r.

Written by

  1. Dla oceny, czy roszczenia konsumentów oparte są na takiej samej podstawie faktycznej nie ma znaczenia ewentualne zbycie przez konsumentów nabytych uprzednio biletów na rzecz innych osób. Wszystkim bowiem konsumentom wskazanym w pozwie, jako nabywcom biletów – stronom stosunku zobowiązaniowego łączącego ich z pozwanym przysługują wobec pozwanego roszczenia o zapłatę z tytułu nabytych uprzednio biletów. Podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń jest zatem taka sama i wynika z jednego zdarzenia tj. zakupu biletów i uczestnictwa w imprezie sportowej zorganizowanej przez pozwanego.
  2. Dla oceny czy dany podmiot prowadzi działalność gospodarczą nie ma znaczenia, czy jest on wpisany do właściwego rejestru przedsiębiorców. Dla tej oceny nie ma również znaczenia, na co przeznaczany jest uzyskany z ww. działalności zarobek. Fakt, że pozwany działa w formie prawnej stowarzyszenia, nie wyklucza w żaden sposób możliwości prowadzenia przez niego działalności gospodarczej i to przynoszącej zyski.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział III Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSO Joanna Kruczkowska

Sędziowie:               SSO Joanna Bitner, SSR (del.) Andrzej Lipiński (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2016 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa A. R. przeciwko (…) Związkowi (…) w W. o zapłatę w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego i wniosku pozwanego o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, w sprawie III C 603/15,

postanawia:

  1. rozpoznać niniejszą sprawę w postępowaniu grupowym,
  2. oddalić wniosek pozwanego o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Pozwem skierowanym do Sądu Okręgowego w Warszawie A. R. jako reprezentant grupy w imieniu własnym, ale na rzecz wszystkich członków grupy, wniósł o zapłatę wskazanych kwot pieniężnych wraz z odsetkami ustawowymi na rzecz wymienionych osób od (…) Związku (…) w W (dalej: „Związek w W.”). W uzasadnieniu wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym powód wskazał, że pozew dotyczy roszczeń pieniężnych członków grupy liczącej co najmniej 10 osób, opartych na żądaniu zapłaty wynikającym ze stosunków zobowiązaniowych. Powód wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Roszczenia wiążą się z niewykonaniem zobowiązania związanego z umowami sprzedaży biletów wstępu na imprezę masową pt. L. W. (…) S. (…) of (…), (dalej: „Impreza masowa”), która obyła się w dniu 18 kwietnia 2015 r. na Stadionie Narodowym w W. Powód wskazał, że członkowie grupy są konsumentami w rozumieniu ustawowym, a sprawa dotyczy roszczeń o ochronę konsumentów (pozew k. 4-17).

W odpowiedzi na pozew Związek w W. wniósł o odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „u.d.p.g.”), gdyż jego zdaniem sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Pozwany wniósł również o zobowiązanie powoda na postawie art. 8 ust. 1 u.d.p.g. do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Pozwany podniósł, że roszczenia członków grupy nie są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Sytuacja faktyczna poszczególnych członków grupy jest bowiem odmienna – wśród nich jest wielu, którzy nabyli bilety wstępu na Imprezę masową wyłącznie dla siebie, ale również jest wielu, którzy nabyli bilety wstępu na zawody w znacznej ilości, co może świadczyć o tym, że były one przez nich przeznaczone do odsprzedaży. W ocenie pozwanego, w związku z powyższym zachodzą istotne rozbieżności w sytuacji poszczególnych członków grupy, a okoliczności indywidualne ich dotyczące dominują nad kwestiami grupowymi (ogólnymi), które nie pozwalają zakwalifikować ich roszczeń jako opartych na tej samej lub takiej samej podstawie prawnej. Pozwany podniósł również, że niniejsza sprawa nie stanowi sprawy dotyczącej roszczeń o ochronę konsumentów. Sprawami o ochronę konsumentów są sprawy dotyczące roszczeń konsumentów przeciwko przedsiębiorcom, tymczasem organizator imprezy – pozwany – nie jest przedsiębiorcą. Pozwany, jako osoba prawna nie prowadzi (nie wykonuje) we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej. Związek w W. jest polskim związkiem sportowym, który prowadzi działalność sportową, nie działalność gospodarczą. Statutowym celem jego działania jest organizowanie i prowadzenie współzawodnictwa w danym sporcie. Pozwany podniósł, że organizacja przez niego Imprezy masowej miała charakter incydentalny i nie stanowiła elementu działalności prowadzonej w sposób zorganizowany i ciągły. Ponadto podniósł, że organizacja Imprezy masowej przez Związek w W. stanowiła jedynie realizację jego zadań i celów statutowych jako organizacji społecznej. Związek w W. nie prowadzi działalności gospodarczej, jak również nie jest wpisany do rejestru Krajowego Rejestru Sądowego. Pozwany wskazał, ze dla zakwalifikowania go jako przedsiębiorcy nie ma znaczenia to, że jest on podatnikiem podatku VAT. Wniosek o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu pozwany uzasadnił tym, że wytoczone powództwo jest oczywiście bezzasadne. W ocenie pozwanego, ponieważ członkami grupy jest wiele osób fizycznych, mieszkających w różnych miejscach na terenie całego kraju, których sytuacja majątkowa może nie pozwalać na zaspokojenie ewentualnych przyszłych roszczeń (…), ustanowienie zabezpieczenia jest celowe i uzasadnione (odpowiedź na pozew k. 544-565).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wniosek pozwanego o odrzucenie pozwu nie zasługiwał na uwzględnienie.

W ocenie Sądu niniejsza sprawa powinna być rozpoznana w postępowaniu grupowym. Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g., ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Zgodnie z ust. 2 cytowanego artykułu, ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Bezspornym w niniejszej sprawie jest to, że roszczeń przeciwko pozwanemu dochodzi co najmniej 10 osób. W ocenie Sądu nie ma również wątpliwości co do tego, że roszczenia wskazanych w pozwie osób oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Wbrew twierdzeniom pozwanego, dla oceny czy roszczenia konsumentów oparte są na takiej samej podstawie faktycznej nie ma znaczenia ewentualne zbycie przez konsumentów nabytych uprzednio biletów na rzecz innych osób. Wszystkim bowiem konsumentom wskazanym w pozwie, jako nabywcom biletów – stronom stosunku zobowiązaniowego łączącego ich z pozwanym przysługują wobec pozwanego roszczenia o zapłatę z tytułu nabytych uprzednio biletów. Podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń jest zatem taka sama i wynika z jednego zdarzenia tj. zakupu biletów i uczestnictwa w imprezie sportowej zorganizowanej przez pozwanego.

Niezasadny jest zarzut pozwanego, co do tego, że niniejsza sprawa nie stanowi sprawy o ochronę konsumentów, ze względu na to, że pozwany nie prowadzi działalności gospodarczej, a tym samym nie jest przedsiębiorcą. Podkreślić należy, że dla oceny czy dany podmiot prowadzi działalność gospodarczą nie ma znaczenia, czy jest on wpisany do właściwego rejestru przedsiębiorców. Dla tej oceny nie ma również znaczenia, na co przeznaczany jest uzyskany z ww. działalności zarobek. Fakt, że pozwany działa w formie prawnej stowarzyszenia, nie wyklucza w żaden sposób możliwości prowadzenia przez niego działalności gospodarczej i to przynoszącej zyski. Jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 6 października 2009 r. (sygn. akt III SA/Wr 333/09): „Stowarzyszenia mogą prowadzić dwojakiego rodzaju działalność: statutową i gospodarczą. Gospodarczego celu działalności nie niweczy przy tym to, że dochód z jej prowadzenia jest przeznaczony na działalność statutową. Ograniczenie to bowiem wynika z regulacji ustawowej i jest jednym z warunków dopuszczalności prowadzenia działalności gospodarczej”. W ocenie Sądu za uznaniem, że pozwany organizował imprezę w dniu 18 kwietnia 2015 r., przemawia również treść statutu pozwanego. Zgodnie z § 9 ust. 1 pkt 5 statutu, Związek w W. realizuje swoje cele w szczególności przez programowanie i propagowanie rozwoju sportów motorowych oraz organizowanie zawodów i imprez. Zgodnie z § 9 ust. 2 pkt 1 statutu, Związek w W. posiada wyłączne prawo do organizowania i prowadzenia współzawodnictwa sportowego o tytuł Mistrza Polski oraz o Puchar Polski w sportach motorowych. Powyższe przepisy statutu wskazują na to, że zwykłą działalnością pozwanego jest organizowanie sportowych imprez motorowych. Bez wątpienia, gdyby organizowanie tego rodzaju imprez nie należało do zwykłej działalności stowarzyszenia, nie przysługiwałoby mu wyłączne prawo do organizowania i prowadzenia współzawodnictwa o tytuł Mistrza Polski oraz o Puchar Polski w sportach motorowych. Trudno bowiem uznać aby tego rodzaju przywilej, wyróżniający pozwanego na tle inny stowarzyszeń, został nadany podmiotowi, który zasadniczo tego rodzaju imprez nie prowadzi. Dla kwalifikacji zorganizowania przez pozwanego przedmiotowej imprezy jako działalności gospodarczej kluczowe znaczenie ma również uzyskany przez pozwanego z tytułu sprzedaży biletów zysk. Jak zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 24 listopada 2011 r. (sygn. akt II GSK 1219/10): „Dla oceny, że dany podmiot wykonuje działalność gospodarczą, konieczne jest stwierdzenie zarobkowego charakteru tej działalności”. Gdyby hipotetycznie pozwany realizował imprezę bez biletów (wejścia bezpłatne) lub bez zysku (koszty imprezy równoważyłyby koszt jej przygotowania) to można by rozważać status pozwanego. W niniejszej sprawie mamy jednak do czynienia z cyklicznie (ciągle) organizowaną imprezą sportową przez pozwanego (w planach kolejne tego typu imprezy sportowe), z kosztownymi biletami i zyskiem, którego całości przeznaczenia – poza statutową – nie był w stanie określić pełnomocnik pozwanego (vide protokół rozprawy k. 755). Zresztą zdaniem Sądu okoliczność, że dochody stowarzyszenia uzyskiwane z prowadzenia działalności gospodarczej są przeznaczane na takie i inne cele, nie zmienia charakteru tej działalności.

Nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek pozwanego o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Stosownie do art. 8 ust. 1 u.d.p.g. na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Żądanie takie w postępowaniu grupowym można zgłosić najpóźniej przy pierwszej czynności procesowej (w sprawie niniejszej odpowiedź na pozew). Pozwany zasadność zobowiązania powoda do złożenia kaucji uzasadnił tym, że wytoczone powództwo jest oczywiście bezzasadne, poza tym nawet nie określił wysokości żądanej kaucji. Sąd nie jest uprawniony do oceny zasadności roszczenia na tym etapie. Tym samym twierdzenie pozwanego o oczywistej bezzasadności roszczenia nie może samo w sobie stanowić podstawy do zobowiązania pozwanego do złożenia kaucji. W ocenie Sądu przeciwko nakazaniu powodowi złożenia kaucji przemawia również wzgląd na relatywnie niskie koszty zastępstwa procesowego po stronie pozwanej – 2.417,00 zł (w przypadku przegrania sprawy przez powoda), a w przypadku pojedynczego członka grupy będą wręcz symboliczne. Co prawda pozwany złożył w piśmie procesowym (k. 735) wniosek o kaucję w maksymalnej dopuszczalnej wysokości tj. 6.390,40 zł. (spóźniony!), jednak i ta kwota nie zmienia powyższej oceny Sądu, niezależnie od faktu, czy rzeczywiście jest ona uzasadniona. Należy mieć także na uwadze, że w niniejszej sprawie koszty postępowania, biorąc pod uwagę treść żądania i zgłoszone wnioski dowodowe – nie będą wygórowane. Na marginesie należy zauważyć, że w razie wygrania procesu pozwany będzie mógł dochodzić kosztów procesu bezpośrednio od powoda. Tym samym, nietrafny jest argument pozwanego co do tego, że będzie on zmuszony dochodzić zwrotu kosztów od każdego członka grupy.

Ze względu na powyższe, na podstawie art. 10 ust. 1 i art. 8 ust. 1 a contrario u.d.p.g. orzeczono jak w punkcie pierwszym i drugim sentencji postanowienia.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 30 grudnia 2015 r.

Written by

  1. Pomioty z grupy cechuje określona więź o charakterze podmiotowym i przedmiotowym. Więź podmiotowa dotyczy osób z grupy, które zostały poszkodowane w skutek jednego zachowania sprawcy. Osoby te dochodzą w postępowaniu grupowym roszczenia od jednego podmiotu (naruszyciela). Natomiast wspólność przedmiotowa jest związana z rodzajem naruszenia, które sprawia, że uzasadnione i możliwe zarazem jest wspólne dochodzenie roszczenia przez grupę. Więź istniejąca pomiędzy członkami grupy musi być oparta na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Kluczowe znaczenie ma zatem ustalenie jednorodzajowości roszczeń indywidualnych członków grupy, co pozwala objąć ich pozwem grupowym.
  2. Wskazując, iż dochodzone roszczenia muszą być jednorodzajowe, należy ustalić czy chodzi o roszczenie materialnoprawne czy procesowe, przy czym jednoznacznie można przyjąć, że roszczenie dochodzone w postępowaniu grupowym dotyczy roszczenia procesowego. Jednorodzajowość wyrażona zostaje poprzez dochodzenie przez wszystkich powodów zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Członkowie grupy muszą zatem zgłosić to samo żądanie – o zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia określonego prawa lub stosunku prawnego, o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.
  3. W postępowaniu grupowym, w przypadku wielości podmiotów po stronie pozwanej, stosuje się przepisy k.p.c. o współuczestnictwie.

Postanowienie zostało sprostowane postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 10 marca 2016 r., sygn. akt. I ACz 1586/15.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Przemysław Kurzawa (spr.)

Sędziowie:                     SSA Marzena Miąskiewicz, SSA Maciej Dobrzyński

po rozpoznaniu w dniu 30 grudnia 2015 r. w Warszawie  na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa P. K. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, [dane pozostałych pozwanych] o ustalenie

na skutek zażalenia pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. na postanowienie Sądu Okręgowego  w Warszawie z dnia 4 marca 2015 r., sygn. akt I C 599/14

postanawia:

  1. oddalić oba zażalenia;
  2. pozostawić Sądowi Okręgowemu w Warszawie rozstrzygniecie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 4 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił niniejszą sprawę rozpoznać w postępowaniu grupowym.

Sąd Okręgowy wskazał, iż w pierwszej kolejności uwagę należało zwrócić na jednorodzajowość roszczeń dochodzonych przez członków grupy w niniejszym postępowaniu. Sąd Okręgowy podkreślił, iż spełnienie tej przesłanki wymaga w zasadzie wystąpienia przez wszystkich powodów o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, a zatem zgłoszenia przez wszystkich członków grupy takiego samego żądania. Powodowie w niniejszym postępowaniu formułują dwa żądania – żądanie ustalenia nieważności czynności umorzenia 51,5 % jednostek rozrachunkowych oraz żądanie ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę. Natomiast żądania te na rzecz każdego z powodów zostały sformułowane w sposób identyczny – są to roszczenia o ustalenie. Jako roszczenia tożsame należą do roszczeń tego samego rodzaju. Sąd Okręgowy uznał również, iż zaszły okoliczności do uznania tożsamości podstawy faktycznej, jak i uznania, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumenta oraz roszczenie jest dochodzone przez grupę powyższej 10 osób. Sąd Okręgowy wskazał, iż dokonanie wykładni celowościowej art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”) prowadzi do wniosku, że niewątpliwą intencją prawodawcy było ułatwienie (a nie utrudnienie) dochodzenia roszczeń konsumentom, czy osobom, które doznały szkody w związku z produktem niebezpiecznym lub czynem niedozwolonym. Tym samym wykładnia przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym winna być dokonana w taki sposób, aby dochodzenie takich roszczeń członkom grupy ułatwić.

Pozwany Skarb Państwa – Minister Pracy i Polityki Społecznej zaskarżył postanowienie w całości. Postanowieniu zarzucono naruszenie:

– art. 321 k.p.c. przez przyjęcie, że reprezentant grupy dochodzi w niniejszym postępowaniu ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za czynności w wykonaniu dyspozycji art. 23 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych oraz orzeczenie w tym zakresie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym

– art. 1 ust. 1 u.d.p.g. przez przyjęcie, że zachodzi opisana w tym przepisie sytuacja „dochodzenia roszczeń jednego rodzaju opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej”, gdy poszczególni członkowie grupy dochodzą roszczeń od różnych pozwanych, a żaden z członków grupy, w tym w szczególności reprezentant grupy, nie kieruje swoich żądań w stosunku do wszystkich pozwanych

– art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, poprzez przyjęcie, że rozpoznawana sprawa stanowi sprawę o roszczenia o ochronę konsumentów.

Skarżący wniósł o uchylenie postanowienia w zakresie, w jakim odnosi się ono do ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za czynności dokonane w wykonaniu dyspozycji art. 23 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych oraz umorzenie postępowania w tym zakresie oraz zmianę w pozostałym zakresie zaskarżonego postanowienia przez odrzucenie pozwu. Postanowienie zostało również zaskarżone przez pozwanego Zakład Ubezpieczeń Społecznych w W. w całości. Postanowieniu zarzucono naruszenie:

– art. 1 ust. 1 u.d.p.g., poprzez przyjęcie, że zachodzi opisana w tym przepisie sytuacja „dochodzenia roszczeń jednego rodzaju opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej”, gdy poszczególni członkowie grupy dochodzą roszczeń od różnych pozwanych, a żaden z członków grupy w tym w szczególności reprezentant grupy, nie kieruje swoich żądań w stosunku do wszystkich pozwanych

– art. 1 ust. 2 u.d.p.g. przez przyjęcie, że rozpoznawana sprawa stanowi „sprawę o roszczenia o ochronę konsumentów”, o której mowa w tym przepisie

– art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest przedsiębiorcą, a co za tym idzie, który w ogóle mógłby być stroną stosunków z konsumentami.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez odrzucenie pozwu.

W odpowiedzi na zażalenie pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Pracy i Polityki Społecznej, reprezentant grupy wniósł o oddalenie zażalenia w całości oraz zasądzenie od pozwanego ad. 1 na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania zażaleniowego według norm przypisanych.

 

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Oba zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

Powód w pierwszej kolejności wniósł o ustalenie w trybie art. 189 k.p.c., że nieważna jest czynność prawna umorzenia jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunkach powodów prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne po uzyskaniu informacji od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku przekazania tych środków na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w wykonaniu dyspozycji art. 100 c Ustawy o OFE w brzmieniu nadanym przez Ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (a) że nieważna jest czynność prawna przeniesienia tych środków na właściwy rachunek FUS w wykonaniu dyspozycji art. 111 c Ustawy o OFE znowelizowanego w drodze ustawy zmieniającej (b) oraz że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom czynnościami opisanymi powyżej (c). Powód sprecyzował roszczenie w zakresie roszczeń (a) i (b), w  ten sposób że wniósł o ustalenie w trybie 189 k.p.c. że nieważna jest czynność prawna umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na dzień 31 stycznia 2014 r. na rachunku powodów prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne i przekazania aktywów w dniu 3 lutego 2014 r. o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego i w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dokonana w dyspozycji art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłat emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych.

Sprecyzowanie przez powoda roszczenia w powyższym zakresie nie stanowi o naruszeniu art. 321 k.p.c. gdyż Sąd Okręgowy nie przyjął za podstawę innego roszczenia niż wskazane przez powoda nawet po jego sprecyzowaniu. Poza tym samo określenie roszczenia w jednej czy też w drugiej formie nie stanowiło podstawy do rozstrzygnięcia o dopuszczalności rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, co czyni zarzuty pozwanego w tym zakresie bezzasadne. Skarżący wskazywał, iż powyższe sprecyzowanie roszczenia winno prowadzić do umorzenia postępowania wobec niego, gdyż powód miałby cofnąć powództwo względem Skarbu Państwa. Taka argumentacja nie zasługuje na uwzględnienie, ze względu na brak cofnięcia powództwa przez powoda oraz wyraźne wskazanie, iż precyzuje roszczenia zawarte w lit. a i b , co prowadzi do wniosku, iż roszczenie (lit. c) wobec Skarbu Państwa pozostało bez zmian. Sąd Okręgowy zatem nie był władny do orzekania w tym zakresie bez wyraźnego oświadczenia powoda o cofnięciu powództwa co do Skarbu Państwa.

Mając na uwadze treść samego roszczenia, nie zasługuje również na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 u.d.p.g.

Instytucja postępowania grupowego winna znaleźć zastosowanie wszędzie tam, gdzie poszkodowana w wyniku jednego zachowania określonego podmiotu została duża grupa osób. W takiej sytuacji staje się możliwe wytoczenie jednego powództwa w interesie tej grupy. Celem postępowania grupowego jest kumulacja roszczeń wielu osób, które poniosły podobną szkodę w wyniku jednego zdarzenia, w jednym postępowaniu. Pomioty z grupy cechuje określona więź o charakterze podmiotowym i przedmiotowym. Więź podmiotowa dotyczy osób z grupy, które zostały poszkodowane w skutek jednego zachowania sprawcy. Osoby te dochodzą w postępowaniu grupowym roszczenia od jednego podmiotu (naruszyciela). Natomiast wspólność przedmiotowa jest związana z rodzajem naruszenia, które sprawia, że uzasadnione i możliwe zarazem jest wspólne dochodzenie roszczenia przez grupę. Natomiast więź istniejąca pomiędzy członkami grupy musi być oparta na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Kluczowe znaczenie ma zatem ustalenie jednorodzajowości roszczeń indywidualnych członków grupy, co pozwala objąć ich pozwem grupowym. Natomiast oceny istnienia przedmiotowej i podmiotowej więzi dokonuje sąd.  Roszczenia wszystkich tych osób musza być oparte na jednakowej podstawie faktycznej, gdyż tylko wspólność podstawy dochodzonych roszczeń uzasadnia możliwość połączenia roszczeń w jedynym postępowaniu grupowym. Do ustawowych warunków dopuszczalności powództwa grupowego należy zaliczyć: liczebność grupy (co najmniej 10 osób), jednorodzajowość roszczeń członków grupy, określony rodzaj spraw (roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, z tytułu czynów niedozwolonych), tożsamość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy oraz ujednolicenia wysokości roszczenia każdego członka grupy, przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy (jeżeli w postępowaniu grupowym dochodzone są roszczenia pieniężne).

Powyższe zaprezentowane przesłanki to tzw. warunki skuteczności powództwa grupowego, które są badane na etapie kwalifikacji pozwu grupowego. Warto również wskazać, że brak spełnienia chociażby jednej z przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego wyłącza możliwość rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Jeżeli zatem sąd stwierdzi brak jednej z nich np. charakteru roszczenia z art. 1 ust. 2 u.d.p.g. zbędne staje się badanie, czy zaistniały pozostałe.

Wskazując, iż dochodzone roszczenia muszą być jednorodzajowe, należy ustalić czy chodzi o roszczenie materialnoprawne czy procesowe. Przy czym jednoznacznie można przyjąć, że roszczenie dochodzone w postępowaniu grupowym dotyczy roszczenia procesowego, czyli zgodnie z doktryną, twierdzenie powoda o istnieniu jakiegoś uprawnienia przedłożonego sądowi celem udzielenia mu ochrony prawnej. Natomiast jednorodzajowość wyrażona zostaje poprzez dochodzenie przez wszystkich powodów zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Członkowie grupy muszą zatem zgłosić to samo żądanie – o zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia określonego prawa lub stosunku prawnego, o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Zgodnie z orzecznictwem, ta sama podstawa faktyczna powództwa stanowi podstawowy (wyjściowy), zespół faktów uzasadniających roszczenie, zachodzi ona, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiążę się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem.  Bez wątpienia roszczenie powoda spełnia wymóg jednorodzajowości wynikający z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. Na tą ocenę nie wpływa okoliczność, iż żaden członek z grupy nie kieruje żądania w stosunku do wszystkich pozwanych. Powództwo zawierające żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego można określić mianem powództwa o prejudycjalnym charakterze. Pełne zaspokojenie roszczeń członków grupy nastąpi dopiero w drodze indywidualnie wszczynanych przez te osoby procesów. Źródłem roszczenia powoda jest to samo zdarzenie faktyczne polegające na umorzeniu 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na dzień 31 stycznia 2014 r. na ich rachunkach w OFE i przekazania tych aktywów w dniu 3 lutego 2014 r. o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Względem pozwanych sformułowano tak samo brzmiące roszczenie, przy czym odpowiedzialność za szkodę miałby ponieść jedynie Skarb Państwa.

Co prawda ustawodawca nie przewiduje możliwości skonstruowania grupy po stronie pozwanej, choć oczywiście nie jest wykluczone zaistnienie wielości podmiotów. Zastrzec należy, że w konkretnych wypadkach dopuszczalność współuczestnictwa po stronie pozwanej może podlegać ocenie nie tylko z punktu widzenia przesłanek współuczestnictwa, ale również przez pryzmat strony powodowej i kompozycji grupy – w szczególności w kontekście jednakowości podstawy faktycznej. Tożsamość podstawy faktycznej może bowiem wpływać na ocenę dopuszczalności współuczestnictwa po stronie pozwanej. Całkowicie odmiennie przedstawia się natomiast kwestia wielości podmiotów po stronie pozwanej. Ustawa nie zawiera w tym zakresie żadnych regulacji szczególnych. Skoro zastosowanie przepisów o współuczestnictwie jest wykluczone w postępowaniu grupowym, a przepis art. 24 u.d.p.g.  odsyłający do stosowania k.p.c. nie wyłącza zastosowania jego art. 72-74 k.p.c., to jedynym racjonalnym uzasadnieniem jest konkluzja, że przepisy te znajdują zastosowanie właśnie do wielości podmiotów po stronie pozwanej. Występowaniu po stronie biernej większej liczby podmiotów nie sprzeciwiają się też ani cele ustawy, ani jej szczegółowe postanowienia. W konsekwencji, uznać należy, że w postępowaniu grupowym, w przypadku wielości podmiotów po stronie pozwanej, stosuje się przepisy k.p.c. o współuczestnictwie.

Słusznie Sąd Okręgowy wskazał, iż w roszczeniu o ustalenie nieważności czynności umorzenia 51,5 % jednostek rozrachunkowych powodów w OFE można dopatrywać się ochrony konsumenta. Nie budzi wątpliwości, iż zawarcie przez członków grupy umowy z OFE nie było związane z działalnością gospodarczą lub zawodową, zatem posiadają status konsumenta zgodnie z art. 221 k.c. Nie budzi wątpliwości okoliczność, iż OFE są przedsiębiorcami. Zatem formułowane zarzuty przez obu skarżących nie zasługują na uwzględnienie.

Natomiast nie wynika, z uzasadnienia Sądu Okręgowego, aby Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przypisano status przedsiębiorcy, co czyni bezpodstawnym zarzut naruszenia art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Słusznie wskazał Sąd Okręgowy, iż intencją ustawodawcy było ułatwienie dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym. Za dopuszczalnością dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym przemawia: ekonomika wymiaru sprawiedliwości, ujednolicenie rozstrzygnięć w poszczególnych indywidualnych sprawach, rozszerzenie możliwości dostępu do sądu oraz bardziej efektywne i szybsze dochodzenie roszczeń.

Mając powyższe na uwadze, należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego o możliwości rozpoznania niniejszej sprawy w trybie przewidzianym w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 1 grudnia 2015 r.

Written by

Orzeczenie zostało zmienione w całości postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z 8 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACz 534/16 w ten sposób, że postanowiono rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

  1. W przypadku, gdy przedmiotem sporu są roszczenia pieniężne, ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym dopuszcza możliwość ich dochodzenia w postępowaniu grupowym jedynie wtedy, gdy dla każdego z powodów zostały one ujednolicone na podstawie wspólnych okoliczności sprawy.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:  SSO Ewa Ligoń-Krawczyk

Sędziowie:           SSO Rafał Wagner, SSO Jacek Bajak

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa (…) Rzecznika Konsumentów w W. działającego w charakterze reprezentanta grupy złożonej z (…) przeciwko (…) S.A. z siedzibą we W. o zapłatę,

postanawia:

  1. odrzucić pozew,
  2. zasądzić od (…) W. na rzecz (…) S.A. we W. kwotę 7.217,00 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 grudnia 2014 r. (…) Rzecznik Konsumentów w W. działający w charakterze reprezentanta grupy wniósł o:

  1. zasądzenie od pozwanego a (…) S.A. z siedzibą we W., m:

Podgrupa (…) na rzecz (…) kwotę po (…) zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

(…),

  1. w przypadku oddalenia powództwa w zakresie dotyczącym żądania z pkt I pozwu wniesiono o zasądzenie od pozwanego (…) S.A. z siedzibą we W., tytułem zwrotu, kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej jako opłata likwidacyjna, w oparciu o niedozwolone postanowienia umów grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym:

Podgrupa (…) na rzecz (…) kwotę po (…) zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

(…),

  1. zasądzenie od pozwanego (…) S.A. z siedzibą we W., tytułem zwrotu, kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej jako opłata administracyjna, zwana również przez pozwanego opłatą za zarządzanie, w oparciu oniedozwolone postanowienia umów grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym:

Podgrupa (…) na rzecz (…) kwotę po (…) zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

(…).

W pozwie wniesiono o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym na podstawie art. 1 w związku z art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010, nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.p.g.”).

Jako podstawę żądania pozwu wskazano art. 58 § 1 k.c., art. 58 § 2 k.c., art. 805 k.c., art. 807 k.c., art. 808 k.c., art. 829 k.c. oraz art. 3531 k.c. i 393 k.c. W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż pozwane towarzystwo ubezpieczeniowe zawarło z ubezpieczającymi umowy ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Członkowie grupy są osobami fizycznymi, które przystąpiły do umów ubezpieczenia grupowego w oparciu o wzorce umowne przygotowane przez pozwanego. Powodowie wpłacali na rachunek pozwanego środki pieniężne w postaci Składki Pierwszej oraz Składek Bieżących. W przypadku zebrania przez pozwane towarzystwo zakładaną przez nie kwotę w Okresie Subskrypcji, tworzyło ono ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy. Składki wpłacone przez członków grupy pozwane towarzystwo alokowało w Jednostki Uczestnictwa Funduszu. Zdaniem strony powodowej oświadczenia każdego z członków grupy o chęci skorzystania z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej są nieważne, tym samym żądanie zasądzenia korzyści majątkowych uzyskanych przez pozwanego bez podstawy prawnej kosztem członków grupy jest uzasadnione. Nieważność oświadczeń zdaniem strony powodowej wynika z tego, że oświadczenie nie zawiera kwoty wskazującej wysokość sumy ubezpieczenia związanej z ryzykiem pozwanego i nie prowadzi do skorzystania przez członka grupy z ochrony ubezpieczeniowej, gdyż takiej ochrony umowa ubezpieczenia grupowego nie przewiduje. Jednocześnie zdaniem strony powodowej, oświadczenia każdego z członków grupy są nieważne ponieważ umowy ubezpieczenia grupowego są nieważne z następujących powodów: braku więzi ubezpieczających z członkami grupy, uzasadniającej zawarcie przez ubezpieczających z pozwanym umów ubezpieczenia grupowego na rzecz członków grupy; ubezpieczający pobierali od pozwanego prowizję od składki, do której zapłaty byli zobowiązani na podstawie art. 808 § 2 k.c.; brak jest w umowach ubezpieczenia grupowego essentialia negotii umowy ubezpieczenia na życie; brak jest charakterystyki aktywów wchodzących w skład ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, brak jest kryteriów doborów aktywów oraz zasad ich dywersyfikacji, brak jest zasad alokacji składek w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w szczególności w zakresie ich wyceny; umowom tym nadano formę umów ubezpieczenia w celu obejścia przepisów prawa dotyczących tworzenia funduszy inwestycyjnych; postanowienia określające główne świadczenia stron są wieloznaczne; umowy ubezpieczenia grupowego są sprzeczne z: zasadą ochrony praw osób trzecich, zasadą słuszności kontraktowej, zasadą prawa do informacji, zasadą lojalności i zaufania.

Jednocześnie w przypadku oddalenia powództwa wniesionego na powyższej podstawie, strona powodowa dochodziła zapłaty kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej tytułem opłaty likwidacyjnej pobranej w związku z rezygnacją ze stosunku ubezpieczenia. Zdaniem strony powodowej pozwany zastrzegł pobranie opłaty w rażąco wygórowanej wysokości, równej całości lub znacznej części wartości rachunku polisy, kształtując prawa i obowiązki konsumentów – członków grupy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając ich interesy, co stanowi niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., które nie wiążą członków grupy. Strona powodowa wniosła również o zapłatę kwot pobranych przez pozwanego tytułem opłaty administracyjnej, zwanej również opłatą za zarządzanie, podnosząc jak wyżej, iż postanowienia umowy dotyczące tych opłat, kształtują prawa i obowiązki konsumentów – członków grupy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając ich interesy, co stanowi niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. i nie wiążą członków grupy.

Strona powodowa podniosła, uzasadniając rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, iż dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, ponieważ każdy z członków grupy wnosi o zasądzenie roszczenia pieniężnego, roszczenia są dochodzone przez 99 osób, roszczenia związane są z ochroną konsumentów i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej.

Strona powodowa wskazała, iż okolicznościami wspólnymi w ramach podgrupy, w oparciu o które zostały ujednolicone roszczenia członków grupy, w ramach poszczególnych roszczeń, są wykazane w pozwie okoliczności wspólne dla wszystkich członków grup.

Pozwane towarzystwo ubezpieczeniowe w pierwszej kolejności wniosło o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność postępowania grupowego oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje

Zgodnie z art. 10 u.d.p.g. w pierwszej kolejności sąd na rozprawie rozstrzyga o dopuszczalności postępowania grupowego i w przypadku stwierdzenia, że sprawa nie podlega rozpoznaniu na jej postawie, odrzuca pozew. Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. postępowanie grupowe może toczyć się w sprawach dotyczących roszczeń jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przepisy te mają zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Jednocześnie postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.). Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 ust. 2 u.d.p.g.).

Na podstawie powołanych przepisów, rozważając możliwość prowadzenia postępowania grupowego w niniejszej sprawie, sąd doszedł do przekonania, iż jest ono niedopuszczalne.

W ocenie sądu powodowie spełniają warunki określone w art. 1 u.d.p.g., albowiem łączna ich liczba przekracza 10 osób, a dochodzone przez nich roszczenia są jednego rodzaju.

Jak wskazano wyżej w przypadku, gdy przedmiotem sporu są roszczenia pieniężne, ustawa dopuszcza możliwość ich dochodzenia w postępowaniu grupowym jedynie wtedy, gdy dla każdego z powodów zostały one ujednolicone na podstawie wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.) Zabieg ten ma na celu, aby ułatwienia związane z prowadzeniem sprawy w tym postępowaniu, nie zostały zniweczone przez konieczność oceny rozdrobnionych i różnych roszczeń poszczególnych powodów.

W niniejszej sprawie strona powodowa uzasadniając zasady ujednolicenia roszczeń w ramach podgrup podnosiła, iż okolicznościami wspólnymi w ramach podgrupy, w oparciu o które zostały ujednolicone roszczenia członków grupy w odniesieniu do poszczególnych roszczeń, są wykazane w pozwie okoliczności wspólne dla wszystkich członków grupy. Tym samym tworząc poszczególne podgrupy powodowie kierowali się tylko i wyłącznie wysokością roszczeń, co prowadzi, zdaniem sądu do konieczności badania indywidualnie każdego z roszczeń poszczególnych członków grupy, bowiem stworzone podgrupy mają charakter czysto formalny. Stworzenie podgrup ma na celu przede wszystkim umożliwienie sprawnego prowadzenia postępowania i ustalenie zasadności roszczeń w ramach danej podgrupy opartej na tych samych okolicznościach. Stworzone podgrupy w żaden sposób nie realizują tego celu.

Ujednolicenie na podstawie art. 2 u.d.p.g., może dokonać się, jeżeli za ujednoliceniem przemawiają wspólne okoliczności sprawy. Tym samym należy przyjąć, iż dotyczy to takich wspólnych okoliczności sprawy, które są wspólne, a więc takie same dla członków grupy i jednocześnie inne od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych grup. Ujednolicenie roszczeń, które jest warunkiem dopuszczalności prowadzenia postępowania grupowego, sprowadza się do przyjęcia zryczałtowanej ich wysokości dla wszystkich powodów (co najmniej w ramach podgrupy) nie większej od najniższego roszczenia przysługującego jednemu z nich (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt V ACz 354/13).

Odwołanie się przez przedstawiciela grupy przy standaryzacji roszczeń w ramach podgrup jedynie do rozmiaru ilościowego roszczeń nie jest wystarczające skoro zupełnie abstrahuje od wymagania ujednolicenia w oparciu o wspólne okoliczności sprawy. Nie jest przy tym wystarczające odwołanie się do samej podstawy faktycznej wszystkich roszczeń w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 grudnia 2011 r., sygn. akt I ACz 1235/11). Standaryzacja ta nie może przybrać jedynie formy określenia jego jednolitej dla wszystkich wysokości w odwołaniu się wyłącznie do wymaganej przez przepis art. 1 ust. 1 u.d.p.g. tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej dla wszystkich roszczeń. Niezbędne jest bowiem także by ujednolicenie to nastąpiło w oparciu o wspólne dla członków podgrup okoliczności sprawy o jakich stanowi art. 2 ust. 1 u.d.p.g. Bowiem standaryzacja wyłącznie w oparciu o wysokość roszczeń prowadziłaby do zaprzeczenia założeniu ustawowemu, przeprowadzenia jednego, sprawnego postępowania dowodowego dla rozstrzygnięcia o wszystkich roszczeniach w ramach grupy w ogólności i podgrup. Doprowadziłoby to do sytuacji, że postępowanie grupowe, niewiele, albo w ogóle nie różniłoby się od postępowania, w którym każdy poszkodowany dochodziłby swoich roszczeń od pozwanych indywidualnie.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z dnia 14 maja 2013 r.: „W sytuacji gdy faktyczna i prawna podstawa dochodzonych roszczeń i jednorodny ich charakter są te same dla wszystkich powodów, ujednolicenie roszczeń, jeżeli powodowie decydują się prowadzić proces w postępowaniu grupowym, musi się dokonać w odniesieniu do nich wszystkich, bez możliwości podziału na mniejsze grupy, warunkowanego tylko różną wysokością tych samych roszczeń.” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt V ACz 354/13).

Pozwany w odpowiedzi na pozew, podnosząc brak ujednolicenia roszczeń z pominięciem okoliczności wspólnych wskazał, iż jest możliwe wyróżnienie co najmniej kilku kryteriów, które umożliwiają ustalenie składu podgrup zgodnie z ustawą o postepowaniu grupowym. Odnosząc się do żądania pierwszego – członkowie grupy mogli zostać uszeregowani z uwzględnieniem ubezpieczającego, z którym poszczególni członkowie grupy zawarli umowy, albowiem ubezpieczającymi były cztery podmioty, a powodowie kwestionują ważność umów zawartych pomiędzy pozwaną a ubezpieczającymi. Odnosząc się do żądania drugiego – okolicznością wspólną dla członków podgrup winna być stawka opłaty likwidacyjnej, której wysokość różnicuje sytuację powodów. Wysokość opłaty likwidacyjnej wskazana jest w tabelach opłat i limitach składek załączonych do umów. Strona powodowa kwestionuje pięć różnych tabel, które zawierają 42 różne postanowienia przewidujące wysokość opłat likwidacyjnych należnych w różnych latach polisowych. Jak wskazywała strona powodowa, w przypadku rezygnacji przez członków grupy z ochrony ubezpieczeniowej przed upływem okresu odpowiedzialności, pozwany pobierał opłatę likwidacyjną, której wysokość była ustalana procentowo w stosunku do wartości zgromadzonych na rachunku każdego członka grupy i była uzależniona od r., w którym ubezpieczony zrezygnował z ubezpieczenia. Opłata likwidacyjna zgodnie z tabelą wynosiła od 100% do 1% albo od 80% do 5% wartości rachunku (dla ubezpieczeń z 15 letnim okresem odpowiedzialności) albo od 100% do 5% wartości rachunku (dla ubezpieczeń z 10 letnim okresem odpowiedzialności). Odnosząc się do żądania trzeciego to podobnie jak poprzednie żądanie, sytuację poszczególnych członków grupy różnicuje wysokość stawki opłaty administracyjnej, która wynosiła 0,096%, 1,28% i 1,92%.

Zdaniem sądu wskazane przez stronę pozwaną okoliczności różnicują sytuację poszczególnych członków grupy, a tym samym umożliwiały one ujednolicenie roszczeń w oparciu co najmniej o te okoliczności, a nie poprzestanie tylko i wyłącznie na kryterium wysokości roszczenia. Jedynie taka kategoryzacja prowadzi bowiem do konieczności odrębnej oceny roszczeń poszczególnych członków w ramach podgrup, w oparciu o różne okoliczności faktyczne.

Biorąc powyższe pod uwagę sąd przyjął, iż przedmiotowy pozew nie odpowiada wymogom postępowania grupowego i na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. podlegał on odrzuceniu.

O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi stronę przegrywającą proces – powodów. Na koszty postępowania składa się wynagrodzenie jednego pełnomocnika i opłata skarbowa od pełnomocnictwa. Zdaniem Sądu obecny etap postępowania nie uzasadniał zasądzenia wynagrodzenia ponad wysokość jednej stawki minimalnej.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział II Cywilny z dnia 23 października 2015 r.

Written by

Orzeczenie zostało zmienione postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z 10 marca 2016 r., sygn. akt  I ACz 91/16 w ten sposób, że postanowiono rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

  1. Postępowanie grupowe stworzono dla spraw o istotnie zbliżonym stanie faktycznym. Stopień owego zbliżenia powinien być taki, iż wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia są takie same, jeśli już nie te same.
  2. Aby proces grupowy był operatywny, musi opierać się na okolicznościach faktycznych, których podobieństwo zakłada również prawdopodobnie tożsamą ocenę w kontekście przesłanek merytorycznego rozstrzygnięcia. Nie może więc być różnic, które w sposób ewidentny ocenę tę będą różnicować w odniesieniu do poszczególnych członków grupy. Dotyczy to wszystkich okoliczności faktycznych konkretyzujących hipotezę podlegającej zastosowaniu normy prawnej.
  3. Sąd w postępowaniu grupowym orzeka o dopuszczalności powództwa w  kształcie, w jakim zostało ono złożone i nie ma uprawnień do jego modyfikowania choćby przez selekcję poszczególnych elementów zdatnych do tego postępowania i odrzucenie pozostałych. Za przedmiot oceny przyjmuje się zatem pozew w kształcie, w jakim on do sądu wpłynął, oczywiście przy uwzględnieniu czynności związanych z uzupełnieniem braków formalnych.
  4. Postępowanie grupowe jest szczególnym rodzajem postępowania cywilnego, a jego niedopuszczalność nie przekreśla możliwości występowania ze zgłoszonymi roszczeniami w trybie zwykłym. Owa niedopuszczalność oznacza jedynie niemożność żądania rozpoznania sprawy na podstawie przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, które pod pewnymi względami może być dla zainteresowanych wygodniejsze. Nie zamyka jednak w żadnym razie dostępu do sądu i nie stoi na przeszkodzie realizacji praw wynikających z Konstytucji czy prawa międzynarodowego.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział II Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Tomasz Wojciechowski

Sędziowie:                     SSO Sylwia Urbańska, SSO Katarzyna Waseńczuk

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. działającego w charakterze reprezentanta grupy złożonej z [dane członków grupy]przeciwko (…) S.A. w W. o ustalenie

postanawia

  1. odrzucić pozew;
  2. zasądzić od Miasta S. na rzecz (…) S.A. w W. kwotę 7.217 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 marca 2015 r. Miejski Rzecznik Konsumentów w Urzędzie Miasta S., działając jako reprezentant grupy złożonej z [dane członków grupy] wniósł o ustalenie, że:

  1. postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia zawarte w tabelach opłat i limitów określające wysokość opłaty likwidacyjnej należnej w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie przed upływem 10 lat od daty jej zawarcia z przyczyn innych niż śmierć stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą członków grupy – żądanie to dotyczy osobno warunków umów oznaczonych jako [oznaczenia] wodniesieniu do każdego z których wskazano od 4 do 11 członków grupy;
  2. w razie rozwiązania umów ubezpieczenia na życie przed upływem 10 lat od daty ich zawarcia z przyczyn innych niż śmierć pozwany jest zobowiązany do wypłaty każdemu z31 członków grupy kwoty równej wartości ich polisy pomniejszonej o opłatę od wykupu;
  3. umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi zawarte między 31 członkami grupy a pozwanym są nieważne.

W pozwie sformułowano wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Jako podstawę prawną żądań z punktu pierwszego wskazano art. 3851 § 1 k.c. oraz 189 k.p.c., w przypadku żądania z punktu drugiego jeszcze art. 385 § 2 k.c., natomiast w odniesieniu do żądania z punktu trzeciego art. 189 k.p.c., art. 58 § 1, 805 i 807 § 1 k.c. Podczas rozprawy w dniu 9 października 2015 r. pełnomocnik reprezentanta grupy wyjaśnił, że żądanie z punktu trzeciego ma charakter ewentualny.

W uzasadnieniu żądania pozwu wskazano, że opłaty likwidacyjne zostały zastrzeżone w rażąco wygórowanej wysokości, co ukształtowało sytuację członków grupy będących konsumentami w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i z naruszeniem ich interesów. Mimo przesłania żądania pozwany odmówił potwierdzenia, że zaniecha stosowania wobec członków grupy kwestionowanych postanowień. Zakwestionowano również samą ważność umów ubezpieczenia wywodząc, że sumy ubezpieczenia oznaczono w znikomej wysokości, co kłóci się z istotą takiej umowy.

Pozwane (…) S.A. w W. w pierwszej kolejności zarzuciło niedopuszczalność postępowania grupowego wnosząc o odrzucenie pozwu i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd zważył, co następuje:

Postępowania grupowe normuje ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. nr 7 z 2010 roku, poz. 44, dalej jako: „u.d.p.g.”). W art. 10 ust. 1 u.d.p.g. wskazano, że w pierwszej kolejności sąd na rozprawie rozstrzyga o dopuszczalności postępowania i w razie stwierdzenia, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w jego ramach, odrzuca pozew.

Art. 1 ust. 1 u.d.p.g. wskazuje, że postępowanie grupowe może toczyć się w sprawach dotyczących roszczeń jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W art. 1 ust. 2 u.d.p.g. sprecyzowano, że przepisy te mają zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem jednak roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

W kontekście powołanych przepisów konieczne jest rozważenie możliwości prowadzenia postępowania grupowego w niniejszej sprawie. W ocenie Sądu zasadna w tym względzie była ocena negatywna.

Podstawowym zagadnieniem wymagającym rozważenia przy weryfikacji dopuszczalności dochodzenia zgłoszonych pozwem roszczeń w postępowaniu grupowym jest poruszona przez pozwanego kwestia oparcia ich na jednakowej podstawie faktycznej.

Wymaganie to nie jest bliżej doprecyzowane. Przy wykładni tego przepisu zwrócić jednak należy uwagę, że sformułowanie to nie jest swoiste dla ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdyż występuje również w art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c. jako jedna z przesłanek współuczestnictwa formalnego obok jednorodzajowości roszczeń. Odwołanie się do tej instytucji jest tym bardziej uzasadnione, że z samego uzasadnienia projektu ustawy wynika, że wolą ustawodawcy było skorzystanie z doświadczeń związanych z jej funkcjonowaniem.

Na tle tego przepisu został wyrażony pogląd, iż jednorodzajowość musi być odniesiona do przedmiotu sporu, a dokładniej stosunków prawnych będących przedmiotem sporu, a nie tylko samych roszczeń. Oznaczałoby to, że przykładowo pieniężny charakter, wyrażający czysto zewnętrzne i formalne podobieństwo, wszystkich roszczeń nie przesądzałby o ich jednorodzajowości. Takie ujęcie jest trafne jeśli uwzględnić specyfikę przedmiotowej kumulacji roszczeń, która stanowi swego rodzaju kompromis między dążeniem do objęcia jednym procesem wielu żądań, które nadają się do łącznego rozpoznania, a sprawnością postępowania, która przeciwstawiać się będzie nadmiernemu rozbudowaniu i zróżnicowaniu podstaw faktycznych żądań wiążącym się automatycznie ze zwiększeniem ilości materiału procesowego oraz czynności dowodowych. Podobne argumenty są aktualne w postępowaniu grupowym, które przecież konstrukcyjnie zakłada jednorodność dochodzonych roszczeń.

W ocenie Sądu powyżej zreferowane stanowisko należy zaaprobować i odnieść również do przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego. Nie ma w szczególności dostatecznych podstaw by identycznym sformułowaniom w obu przepisach przypisywać odmienne znaczenie. Nie przesądza również brak wymagania w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. by podstawa prawna roszczeń była jednakowa, co występuje w przypadku współuczestnictwa formalnego. Istotne jest, że w obu przypadkach w tym kontekście wskazano na konieczność istnienia „takiej samej”, z czym równoznaczne jest „jednakowej”, podstawy faktycznej. O ile zaś do jednorodzajowości żądań w niniejszej sprawie trudno mieć zastrzeżenia, o tyle oparcie ich na takiej samej podstawie faktycznej już musi być ocenione odmiennie.

Nie może ulegać wątpliwości, iż postępowanie grupowe stworzono dla spraw o istotnie zbliżonym stanie faktycznym. Stopień owego zbliżenia powinien być taki, iż wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia są takie same, jeśli już nie te same. Nie ma najmniejszego sensu łączenie w ramach jednego procesu w postępowaniu grupowym żądań szeregu osób, które pozostają w odmiennym położeniu faktycznym na tyle, iż mogłoby to już na pierwszy rzut oka powodować konieczność wydawania rozstrzygnięć odmiennej treści. Nie ma również sensu postępowanie grupowe, które sprowadzić by się miało do odrębnego weryfikowania okoliczności faktycznych dotyczących z osobna poszczególnych członków grupy, choćby okoliczności te były dobrane według tego samego schematu. Nie jest istotą postępowania grupowego wypracowanie jednolitego poglądu prawnego i ocenianie pod jego kątem rozbieżnych sytuacji faktycznych poszczególnych członków grupy.

Wymaganie by okoliczności uzasadniające żądania poszczególnych członków grupy były takie same należy odczytywać przez pryzmat nie tyle formalnego (zewnętrznego) ich podobieństwa, lecz podobieństwa istotnego z punktu widzenia przesłanek merytorycznego rozstrzygnięcia. W przeciwnym razie postępowanie grupowe stanie się zlepkiem osobnych procesów o odmiennych stanach faktycznych i w żaden sposób nie ułatwi dochodzenia roszczeń, do czego było przecież stworzone. Należy przy tym podkreślić, iż nie jest to obligatoryjna forma dochodzenia określonego rodzaju praw i jej istnienie nie odbiera nikomu praw do wystąpienia indywidualnie z żądaniem ściśle dostosowanym do jego własnego położenia. Aby zatem proces grupowy był operatywny musi opierać się na okolicznościach faktycznych, których podobieństwo zakłada również prawdopodobnie tożsamą ocenę w kontekście przesłanek merytorycznego rozstrzygnięcia. Nie może więc być różnic, które w sposób ewidentny ocenę tę będą różnicować w odniesieniu do poszczególnych członków grupy. Rzecz jasna dotyczy to wszystkich okoliczności faktycznych konkretyzujących hipotezę podlegającej zastosowaniu normy prawnej. Nie wystarczy oczywiście wspólność lub tożsamość części okoliczności faktycznych.

W realiach niniejszej sprawy należy zauważyć, że już z samego pozwu wynika, że żądania odniesione są do pięciu różnych wzorców umownych (ogólnych warunków umów). Nadto w przypadku części z nich występuje kilka odmiennej treści wariantów umowy. Co najistotniejsze, zarówno poszczególne wzorce, jak i warianty w ramach danego wzorca różnią się wysokością opłat likwidacyjnych.

Kolejny element istotnie różnicujący podstawę faktyczną żądań w przypadku każdego z członków grupy odnosi się do ich „stażu” w ramach danej umowy, czy inaczej „roku polisowego” (k. 3327). Należy tu nadmienić, że opłata likwidacyjna w początkowym okresie ustalona została na 200% składki podstawowej, natomiast w okresie końcowym na 30-60% (k. 29-30).

Są to elementy szczególnie istotne dla rozstrzygnięcia, a więc uznać należy, że wyznaczające treść podstawy faktycznej żądania danej osoby. Nie dokonując obecnie oceny merytorycznej żądania pozwu należy stwierdzić, że niewątpliwie inaczej będzie przedstawiała się ocena dopuszczalności ustanowienia opłaty rocznej w wysokości 200% a inaczej w przypadku zastrzeżenia tej opłaty w wysokości 30% tej składki. Skoro zatem rozmiar obciążającego potencjalnie świadczenia nie jest nawet zbliżony w przypadku wszystkich członków grupy, gdyż różnią się oni „rokiem polisowym”, to tym samym pojawia się istotne zróżnicowanie dotyczących ich okoliczności faktycznych, ponieważ przesłanką orzekania jest między innymi rażące naruszenie interesów konsumenta. O ile zaś w tym zakresie zachodzą znaczące różnice, to nie można uznać, iż żądania poszczególnych członków grupy opierają się choćby na takiej samej podstawie faktycznej.

Słusznie pozwany zwraca uwagę, że w odniesieniu do części członków grupy nie można racjonalnie zakładać, iż postępowanie uda się zakończyć przed upływem 10 lat od zawarcia przez nich umowy z pozwanym. Sytuacja takiej osoby w zakresie podstawy faktycznej zgłaszanych żądań z istoty rzeczy kształtuje się całkowicie odmiennie niż w przypadku osoby, która jest objęta – choćby potencjalnie, czyli na wypadek rozwiązania umowy – działaniem kwestionowanych klauzul. Również przesłanka interesu prawnego musiałaby zostać wykazana w oparciu o inne zupełnie okoliczności faktyczne.

Uwzględniając powyższe dwa spostrzeżenia trzeba jeszcze zauważyć, że zróżnicowanie stawki procentowej opłaty likwidacyjnej w kolejnych latach nakazuje zbadanie czy klauzule te nie są niedozwolone jedynie w odniesieniu do części okresu z 10 lat obowiązywania umowy, której dotyczą. Nie ma bynajmniej konieczności jednolitego traktowania całego zapisu dotyczącego opłaty likwidacyjnej w poszczególnych latach, skoro z całą pewnością sama instytucja nie jest z założenia wadliwa. Niedopuszczalność kwestionowanych postanowień może wynikać jedynie z zaburzenia równowagi w ramach stosunku prawnego przez zastrzeżenie świadczenia w wysokości sprzecznej z dobrymi obyczajami i naruszającej rażąco interes konsumenta. Nie będzie niewątpliwie przesądzać o zasadności powództwa już jedynie zastosowanie konstrukcji opłaty likwidacyjnej, która wedle jednolitego stanowiska stron sama w sobie nie jest z punktu widzenia wspomnianych kryteriów wadliwa.

Pozostaje rzeczą oczywistą, że ocena dopuszczalności danej klauzuli umownej musi opierać się na ważeniu interesów stron kontraktu z uwzględnieniem wszystkich jego postanowień. Nie ulega więc kwestii, iż inaczej będzie trzeba spojrzeć na dopuszczalność zastrzeżenia opłaty na 200% stawki rocznej w pierwszym i drugim roku, a inaczej na 30% w roku dziesiątym, na co jeszcze nałoży się obowiązek uwzględnienia reszty rozwiązań umownych. Chodzić będzie o ocenę relacji ekonomicznej świadczeń stron, co będzie musiało uwzględniać między innymi etap wykonania umowy. Zastrzeżenie obciążenia konsumenta skutkami wycofania się z określonego kontraktu nie może być z góry ocenione jako niedopuszczalne. Ocena musi odnosić się do relacji owego obciążenia do całości świadczenia konsumenta, ale także kosztów wykonywania umowy przez przedsiębiorcę i ponoszonego przez niego ryzyka. Nie ulega kwestii, że członkowie grupy na tej płaszczyźnie pozostają w bardzo zróżnicowanej sytuacji.

Powyższe uwagi wskazują na zróżnicowanie pozycji członków grupy już w odniesieniu do treści samego wzorca w części do każdego z nich się odnoszącej. Zróżnicowanie to w sposób oczywisty dotyczy również innych okoliczności podlegających ocenie przy orzekaniu merytorycznym.

Zasadnie akcentuje pozwany różny moment zawarcia umów również i w tym aspekcie, że sytuacja zewnętrzna musi rzutować na ocenę czy występuje sprzeczność z dobrymi obyczajami. Wymaga to uwzględnienia powszechnych standardów obowiązujących w danym czasie, co stanowi o kolejnym elemencie różniącym członków grupy.

Zwraca się niejednokrotnie uwagę, iż ocena dopuszczalności danego elementu ogólnych warunków umowy nie może ograniczać się tylko do jego treści, lecz musi uwzględniać całokształt uprawnień obu stron kontraktu. Sam powód wskazuje na potrzebę dokonania oceny w kontekście zasad ekwiwalentności i proporcjonalności świadczeń, co w niewątpliwy sposób wymusza uwzględnienie tak całokształtu rozwiązań przyjętych w danym wzorcu i jego wariancie, jak i etapu realizacji danej umowy. Powoduje to tym samym, że proporcjonalnie większe znaczenie będzie miała okoliczność, iż członkowie grupy zawierali umowy według różnych wzorców i według różnych ich wariantów. Tym ważniejsze będzie również – przy ważeniu interesów stron – na jakim etapie wykonywania umowy się znajdują. Są to elementy stanu faktycznego, jakkolwiek układające się według jednego schematu, to jednak nie takie same w odniesieniu do poszczególnych członków grupy.

Słusznie w tym kontekście pozwany wskazuje, że (tylko) w niektórych wariantach ogólnych warunków umowy klient uzyskiwał „bonus” polegający na zwiększeniu wysokości zgromadzonych środków. Jest to dalszy element różnicujący pozycję członków grupy i podstawę faktyczną istotną dla rozstrzygnięcia w przypadku każdego z nich.

Nadto już prosta lektura art. 3851 k.c. wskazuje, że powoływana przez reprezentanta grupy konstrukcja odnosi się do postanowień, które nie zostały w sposób indywidualny uzgodnione. W oczywisty sposób członkowie grupy mogą pozostawać w tym zakresie w odmiennej sytuacji.

Wypada również zaznaczyć, iż konstrukcja pozwu w niniejszej sprawie opiera się na incydentalnej kontroli wzorca umownego, która istotnie różni się od kontroli abstrakcyjnej sprawowanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy. W ramach tejże kontroli dokonuje się badania samej treści kwestionowanego wzorca umowy, a nie sposobu, czy okoliczności jego wykorzystywania w praktyce. Odmiennie w sprawie niniejszej kwestie te, niejednolite dla poszczególnych członków grupy, musiałyby być ustalone i ocenione.

Sąd nie podziela poglądu, iż w zakresie dopuszczalności postępowania grupowego bada się jedynie zbieżność okoliczności faktycznych powoływanych przez powoda jako podstawy roszczeń z pominięciem stanowiska (obrony) pozwanego. W istocie pozostawałoby to w sprzeczności z istotą postępowania grupowego, którą wyraża powołany na wstępie art. 1 ust. 1 u.d.p.g. zakładając, że przedmiotem postępowania będą analogiczne okoliczności faktyczne dotyczące poszczególnych członków grupy. Nie trzeba szerzej wyjaśniać, iż w procesie sąd ustala również istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności powoływane przez pozwanego, a w pewnym zakresie również brane pod uwagę z urzędu. Dopuszczenie zupełnego zróżnicowania na tej płaszczyźnie oznaczałoby istotne rozszerzenie postępowania grupowego w aspekcie niezbędnych ustaleń faktycznych i to w sposób sprzeczny z powołanym przepisem. Skoro zaś sprawa niniejsza nie jest sprawą o ustalenie odpowiedzialności, stosownie do art. 2 ust. 3 u.d.p.g., to wydawane w niej rozstrzygnięcie musi być kompleksowe w tym sensie, że okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków grupy nie mogą być przeniesione do kolejnego procesu, w którym orzekano by o rozmiarze ustalonej prejudycjalnie odpowiedzialności, względnie indywidualnych przesłankach ją wyłączających, jak choćby przedawnieniu roszczenia.

Postępowanie grupowe musi zachowywać swój jednorodny charakter nie tylko w zakresie samego żądania, ale i kwestii stanowiących podstawę do obrony pozwanego. O ile zaś w przypadku powództwa ustalającego opartego o art. 2 ust. 3 u.d.p.g. zachodzi możliwość pominięcia okoliczności indywidualnych powoływanych przez pozwanego i orzeczenia wyłącznie o określonej przesłance (grupie przesłanek) odpowiedzialności, o tyle takiej możliwości nie ma w przypadku innej konstrukcji żądania, w tym także takiej, jak zastosowana w pozwie w sprawie niniejszej. Stąd pogląd wyrażony w orzecznictwie na tle owego powództwa o ustalenie odpowiedzialności nie ma charakteru uniwersalnego.

Niewątpliwie zróżnicowanie sytuacji członków grupy wystąpi z całą mocą w zakresie przesłanki interesu prawnego wymaganej art. 189 k.p.c. Prawidłowo obie strony do tego przepisu się odwołują, gdyż w sprawie nie chodzi o ustalenie odpowiedzialności pozwanego i roszczenia pieniężne w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g., w którym to przypadku interes prawny nie jest przesłanką merytoryczną orzekania. Oznacza to jednak, iż w odniesieniu do każdego z członków grupy będzie należało w jego sytuacji faktycznej odnaleźć okoliczności wskazujące na istnienie owego interesu. Mając na uwadze opisane wyżej zróżnicowanie stażu umownego, a w niektórych przypadkach spodziewany do momentu orzekania upływ 10 lat od chwili zawarcia umowy, trzeba stwierdzić, że okoliczności te z istoty rzeczy nie mogą być takie same.

Nie jest tu rozwiązaniem odwołanie się do wezwania przez poszczególnych członków grupy pozwanego do potwierdzenia, iż kwestionowanych postanowień umownych ten nie będzie stosował. Jest to tylko jedna z okoliczności faktycznych, które należałoby uwzględniać przy ocenie interesu prawnego i zapewne nie najistotniejsza. Trzeba bowiem zauważyć, że w zwykłym procesie samo zajęcie w formie oświadczenia jednej ze stron stosunku prawnego stanowiska co do jego kształtu nie oznacza automatycznie, że można występować skutecznie z powództwem opartym o art. 189 k.p.c.

Nie bez znaczenia pozostaje tu okoliczność, iż członkowie grupy są związani z pozwanym „czynnymi” umowami, a w konsekwencji oczekują ustalenia kształtu hipotetycznego stosunku prawnego – istnienia na wypadek wygaśnięcia umowy prawa do otrzymania świadczenia według określonej zasady, to jest bez pomniejszenia o opłatę likwidacyjną. Potrzeba uzyskania takiego rozstrzygnięcia niewątpliwie jest uwarunkowana indywidualnymi okolicznościami dotyczącymi realności tego typu rozwoju wypadków.

W konsekwencji należało uznać, że zgłoszone w niniejszej sprawie roszczenia nie są oparte na choćby takiej samej podstawie faktycznej.

Dla porządku wypada dodać, że przesłanka jednorodzajowości ma charakter ogólny i z tego względu została umieszczona już w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., w którym zdefiniowano samo postępowanie grupowe. Nie miałby zatem żadnego uzasadnienia pogląd, iż nie jest ona aktualna w przypadku ograniczenia żądania do ustalenia odpowiedzialności pozwanego. To samo dotyczy wymagania obejmującego jednakową podstawę faktyczną żądań.

Dodać też trzeba, że sąd w postępowaniu grupowym orzeka o dopuszczalności powództwa w kształcie, w jakim zostało ono złożone i nie ma uprawnień do jego modyfikowania choćby przez selekcję poszczególnych elementów zdatnych do tego postępowania i odrzucenie pozostałych. Nie można w ten sposób korygować ewentualnych błędów strony powodowej, gdyż brak ku temu podstawy prawnej. Za przedmiot oceny przyjmuje się zatem pozew w kształcie, w jakim on do sądu wpłynął, oczywiście przy uwzględnieniu czynności związanych z uzupełnieniem braków formalnych. Nie można natomiast ingerować w samą konstrukcję i zakres żądania. Nie można w szczególności dokonać rozdzielenia pozwu na kilka osobnych spraw uznając, iż zawarte w nim roszczenia nie są jednorodzajowe i oparte na takiej samej podstawie faktycznej, nawet gdyby w zakresie roszczeń pod tym względem spójnym dało się wskazać z listy dołączonej do pozwu co najmniej 10 osób, którym one przysługują, co w sprawie niniejszej nie jest w ogóle możliwe. Jak wskazano na takie modyfikacje nie zezwalają obowiązujące przepisy. Przemawia także przeciwko nim wymaganie by pozew grupowy był przygotowany przez zawodowego pełnomocnika, co zakłada wysoki profesjonalizm tej czynności.

Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej opisane kwestie Sąd uznał, że złożony pozew nie odpowiada wymaganiom przewidzianym dla postępowania grupowego i w związku z tym na zasadzie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. go odrzucił.

Dla uniknięcia zbyt daleko idących zarzutów i przypisywania Sądowi poglądów, które bynajmniej nie zostały wyrażone, należy stwierdzić, że Sąd nie wyklucza bynajmniej w ogólności wytoczenia powództwa zmierzającego do incydentalnej kontroli wzorca umownego w postępowaniu grupowym. Jednak by było to dopuszczalne musi chodzić o jednolite postanowienia umowne, to jest takie, które nie różnią się w zakresie zapisów mogących mieć znaczenie dla treści rozstrzygnięcia merytorycznego, jakkolwiek mogą pojawić się one w różnych wzorcach. Podobnie Sąd nie oczekuje identyczności podstawy faktycznej dotyczącej poszczególnych członków grupy, lecz jej zbieżności w zakresie okoliczności istotnych dla orzekania. Możliwe są zatem różnice w zakresie okoliczności drugorzędnych, lecz już nie pierwszoplanowych. Sformułowane stanowisko nie zmierza do pozbawienia znaczenia postępowania grupowego, lecz nadania mu kształtu wynikającego z funkcji, jakie instytucji tej są przypisywane. Chodzi więc o ułatwienie dochodzenia praw przez objęcie szeregu analogicznych sporów jednym procesem. Założeniu takiemu nie odpowiada rozbudowanie procesu grupowego w stopniu powodującym, iż postępowanie to staje się trudne do przeprowadzenia dla stron i sądu, a w rzeczywistości opiera się na rozpatrywaniu indywidualnych spraw, które w niewielkiej tylko części są istotnie podobne pod względem faktycznym, choćby nawet wymagały tożsamej wykładni tych samych przepisów prawa. Istota postępowania grupowego nie opiera się przecież na samej zbieżności podstaw prawnych stanowisk stron w odniesieniu do poszczególnych członków grupy, lecz jednolitości podstaw faktycznych tych ocen.

Rzecz zatem w prawidłowym doborze składu grupy i adekwatnej konstrukcji żądania, czego w niniejszej sprawie zabrakło.

Sąd nie podzielił natomiast stanowiska pozwanego dotyczącego braku uprawnienia reprezentanta grupy do występowania również w interesie osób zamieszkałych poza miastem S. Takie ograniczenie nie wynika z obowiązujących przepisów prawa i nie jest typowe dla organów jednostek samorządu terytorialnego. Powoływane zapisy zawarte na stronie internetowej reprezentanta grupy zasady tej nie mogą zmienić. Podobnie kwestia zawarcia umowy przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem została wyjaśniona w sposób wykluczający zasadność zastrzeżeń dotyczących możliwości prowadzenia postępowania grupowego.

Rozstrzygnięcie o odrzuceniu pozwu w żadnym zakresie nie odnosi się do kwestii zasadności formułowanych roszczeń, a jedynie do dopuszczalności prowadzenia tego rodzaju postępowania. Postępowanie grupowe jest bowiem szczególnym rodzajem postępowania cywilnego, a jego niedopuszczalność nie przekreśla możliwości występowania ze zgłoszonymi roszczeniami w trybie zwykłym. Owa niedopuszczalność oznacza jedynie niemożność żądania rozpoznania sprawy na podstawie przepisów u.d.p.g., które pod pewnymi względami może być dla zainteresowanych wygodniejsze. Nie zamyka jednak w żadnym razie dostępu do sądu i nie stoi na przeszkodzie realizacji praw wynikających z Konstytucji czy prawa międzynarodowego. Argument ten przeciwstawić trzeba nazbyt liberalnej wykładni przepisów u.d.p.g. w zakresie dopuszczalności postępowania.

Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku powoda o otwarcie rozprawy na nowo. W kwestii dopuszczalności postępowania grupowego strony wypowiadały się dwukrotnie na piśmie i jeszcze podczas rozprawy. Załącznik do protokołu rozprawy złożony przez pozwanego nie podnosi jakichkolwiek nowych okoliczności, które wcześniej pozostawałyby niezauważone i co do których powód nie miałby możliwości wypowiedzenia się. Nie było również potrzeby oczekiwania na stanowisko Rzecznika Finansowego, które – z istoty rzeczy podyktowanej zadaniami tego organu oraz treści pisma samego powoda – będzie dotyczyć zagadnień merytorycznych, a nie konstrukcji żądania pozwu i dopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. uznając, iż odrzucenie pozwu stanowi o przegranej powoda, który w konsekwencji obowiązany jest do zwrotu kosztów poniesionych przez pozwanego. Na te z kolei złożyło się wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika odpowiadające wartości przedmiotu sporu oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego, liczone dla jednego pełnomocnika. Na tym etapie postępowania nie było zasadne stanowisko wskazujące na ponadnormatywny stopień pracochłonności sprawy dyktujący konieczność uwzględnienia wynagrodzenia w wysokości przekraczającej stawkę minimalną.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXI Pracy z dnia 21 października 2015 r.

Written by

  1. W przypadku gdy kwota powództwa każdego z członków grupy obejmuje zarówno wyrównanie braku waloryzacji wynagrodzenia corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, jak i odsetki ustawowe skompensowane na dzień wniesienia pozwu, należne za opóźnienie w zapłaceniu roszczenia podstawowego, strona powodowa zgłasza wprawdzie roszczenia pieniężne, jednakże roszczenie procesowe oparte zostaje na dwóch odmiennych podstawach materialnoprawnych, wobec czego roszczenie każdego z powodów oparte jest w częściach na różnych podstawach faktycznych i prawnych.
  2. Zgłoszenie przez każdego z powodów w istocie dwóch roszczeń pieniężnych (odszkodowanie oraz skompensowane odsetki ustawowe) prowadzi do naruszenia dyspozycji art. 2 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
  3. Wydaje się, że ratio legis postępowania grupowego nie obejmuje możliwości dochodzenia dwóch roszczeń pieniężnych i ujednolicania roszczeń nie poprzez wspólne okoliczności sprawy, ale poprzez ograniczenie części skompensowanych odsetek ustawowych.
  4. W sytuacji gdy faktyczna i prawna podstawa dochodzonych roszczeń i jednorodny ich charakter są te same dla wszystkich powodów, ujednolicenie roszczeń, jeżeli powodowie decydują się prowadzić proces w postępowaniu grupowym, musi się dokonać w odniesieniu do nich wszystkich, bez możliwości podziału na mniejsze grupy, warunkowanego tylko różną wysokością tych samych roszczeń.
  5. Potencjalne zaniżenie wysokości wynagrodzeń funkcjonariuszy (określonej w przepisach prawa), związane z niedokonaniem w 2009 i 2010 r. waloryzacji, winno być przedmiotem sporu o wynagrodzenie, bez potrzeby odwoływania się do odpowiedzialności deliktowej, co uniemożliwia rozstrzyganie sprawy w sporze grupowym.
  6. Nie jest możliwe przypisanie Ministrowi Spraw Wewnętrznych bezprawności w zakresie braku zwaloryzowania wynagrodzeń funkcjonariuszy Służby Granicznej w latach 2009-2014, skoro pozwany związany był przepisami ustaw budżetowych, których zgodność z Konstytucją nie budzi wątpliwości w związku ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego.
  7. Gdy powołane w pozwie okoliczności odpowiadają ustawowym podstawom dopuszczalności pozwu w pozwie grupowym, jednak faktyczne okoliczności uzasadniające roszczenie pozwu nie odnoszą się do czynu niedozwolonego, pozew podlega odrzuceniu.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXI Pracy w składzie:

Przewodniczący:    SSO Sylwia Kulma

Sędziowie:              SSO Monika Sawa, SSR (del.) Grzegorz Kochan (spr.)

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 października 2015 r. w Warszawie sprawy z powództwa (…) przeciwko Skarbowi Państwa – Ministerstwu Spraw Wewnętrznych w Warszawie o odszkodowanie, postanawia:

odrzucić pozew.

 

UZASADNIENIE

R. L., działający jako reprezentant grupy 375 funkcjonariuszy Straży Granicznej, wystąpił z pozwem wniesionym w postępowaniu grupowym skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Spraw Wewnętrznych o odszkodowanie z tytułu braku waloryzacji wynagrodzeń w latach 2009-2014. Reprezentant grupy wnosił o zasądzenie od pozwanego na rzecz członków grupy, podzielonych na 101 podgrup, kwot stanowiących równowartość wysokości utraconych przez powodów wynagrodzeń oraz skapitalizowanych odsetek ustawowych – o łącznej wartości 4.127.228,93 zł, szczegółowo wskazanych w pozwie.

W uzasadnieniu pozwu reprezentant grupy wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, tj. braku waloryzacji uposażeń funkcjonariuszy Straży Granicznej wskazanych w pozwie za okres od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2014 r.

Jako podstawę faktyczną roszczeń strona powodowa wskazała brak waloryzacji wynagrodzeń grupy objętej pozwem, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2014 r. oraz brak wypłaty kwot związanych z waloryzacją uposażeń oraz należnych odsetek ustawowych. Strona powodowa jako podstawę prawną powołała przepisy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2009 z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz.U. nr 10, poz. 58), art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010 z dnia 22 stycznia 2010 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 102), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011 z dnia 20 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 150), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 z dnia 2 marca 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 273), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 z dnia 25 stycznia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 169), art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2014 z dnia 24 stycznia 2014 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 162) w zw. z art. 6 ust. 1 w zw. z art. 5 pkt 1 lit. a i d oraz pkt 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz zmianie niektórych ustaw (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 79, poz. 431).

Reprezentant grupy stwierdził nadto, że istotą roszczenia jest brak zastosowania do uposażeń funkcjonariuszy średniorocznych wskaźników wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej określonych w ustawie budżetowej w okresie objętym powództwem tj. od dnia 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2014 r., który wynosił:

  • w 2009 roku – 103,9% na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2009 z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz.U. Nr 10, poz. 58);
  • w 2010 roku – 101,00% na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010 z dnia 22 stycznia 2010 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 102);
  • w 2011 roku – 100,00% na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011 z dnia 20 stycznia r. (Dz.U. Nr 29, poz. 150);
  • w 2012 roku – 100,00% na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 z dnia 2 marca 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 273);
  • w 2013 roku – 100,00% na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 z dnia 25 stycznia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 169);
  • w 2014 roku – 100,00% na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2014 z dnia 24 stycznia 2014 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 162).

Pozwany Skarb Państwa – Minister Spraw Wewnętrznych zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wnosił o odrzucenie pozwu jako niedopuszczalnego, ewentualnie o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany wskazał, że brak jest podstaw do rozpoznania niniejszej sprawy w trybie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdyż zgłoszone roszczenia nie są objęte normą art. 1 ust. 2 ustawy, bowiem źródłem szkody jest niezrealizowanie wypłaty wynagrodzeń w wysokości wynikającej z ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej dzielił pracowników państwowej sfery budżetowej. Jak podkreślił pozwany, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 kwietnia 2014 r., sygn. akt III PK 87/13, stwierdził, że w przypadku gdy spór dotyczy wysokości wynagrodzeń, a nie mechanizmu jego ustalania, nie jest konieczne odwoływanie się do odpowiedzialności deliktowej. Pozwany zaznaczył, iż przyjmując argumentację powodów, że przepisy prawa przewidywały obligatoryjną waloryzację wynagrodzeń, to po ich stronie powstało roszczenie o zapłatę zwaloryzowanego wynagrodzenia, które jest niezależne od działania funkcjonariuszy państwowych.

Zdaniem pozwanego „zamrożenie” waloryzacji uposażeń w latach 2011-2014 wynikało z treści samych ustaw budżetowych, a więc nie dotyczyło zaniechania jakiegokolwiek funkcjonariusza, w szczególności Ministra Spraw Wewnętrznych. Pozwany zaznaczył także, iż zgodnie z treścią art. 4171 § 1 k.c. jeżeli szkoda powstała w związku z wydaniem aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, natomiast powodowie nie powołali prejudykatu w postaci orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

W pozostałej części uzasadnienia pozwany odniósł się do braku merytorycznej zasadności roszczeń i wskazał podstawy do ich oddalenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Pozew w postępowaniu grupowym podlega odrzuceniu.

Kwestię prowadzenia procesu w postępowaniu grupowym reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44, dalej jako: „u.d.p.g.”). Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 u.d.p.g. co najmniej 10 osób może dochodzić w postępowaniu grupowym roszczeń jednego rodzaju, gdy oparte są one na tej samej lub takiej samej podstawie. Przepis art. 1 ust. 2 doprecyzowuje, iż ustawa ma zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne, na podstawie art. 2 ust. 3 u.d.p.g., powództwo może być ograniczone do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Powód zaś w takiej sytuacji nie jest obowiązany do wykazywania interesu prawnego w ustaleniu.

Zwrócić należy uwagę, że w pierwszej kolejności, zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 u.d.p.g., sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego. W przypadku zaś stwierdzenia, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w jego ramach, odrzuca pozew. Oceniając dopuszczalność postępowania grupowego, sąd zobligowany jest zbadać, czy zachodzą wszystkie przesłanki wynikające z art. 1 u.d.p.g.

Rozważając kwestię, czy zgłoszone w przedmiotowej sprawie dochodzone pozwem zbiorowym roszczenia są faktycznie jednorodzajowe oraz czy są one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, Sąd doszedł do przekonania, iż strona powodowa zgłosiła wprawdzie roszczenia pieniężne, jednakże roszczenie procesowe oparte zostało na dwóch odmiennych podstawach materialnoprawnych, wobec czego roszczenie każdego z powodów oparte jest w częściach na różnych podstawach faktycznych i prawnych. Zaznaczyć bowiem należy, iż kwota powództwa każdego z członków grupy obejmuje zarówno wyrównanie braku waloryzacji wynagrodzenia corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, jak i odsetki ustawowe skompensowane na dzień wniesienia pozwu, które w ocenie strony powodowej należne są za opóźnienie w zapłaceniu roszczenia podstawowego. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 7 grudnia 2011 r., sygn. akt I ACz 1235/11, w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone roszczenia jednego rodzaju (o świadczenie lub ustalenie), a w przypadku roszczeń o świadczenie pieniężne (w postaci zryczałtowanej wysokości), które wynikają z odwołania się do wspólnych okoliczności faktycznych dla wszystkich podmiotów taką grupę tworzących.

Podkreślenia wymaga, iż zgłoszenie przez każdego z powodów w istocie dwóch roszczeń pieniężnych (odszkodowanie oraz skompensowane odsetki ustawowe) doprowadziło do naruszenia dyspozycji art. 2 ust. 1 u.d.p.g., zgodnie z którą postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Analizując sposób ujednolicenia roszczeń, Sąd zwrócił uwagę, iż strona powodowa przy tworzeniu grup nie odwołała się do wspólnych okoliczności faktycznych dla wszystkich podmiotów tworzących grupę, dokonując jedynie ograniczenia wysokości żądanych odsetek ustawowych jednego członka grupy z wyższą wartością odsetek ustawowych do członka grupy z bezpośrednio niższą wartością odsetek ustawowych. W istocie więc wysokość odszkodowania, stanowiącego roszczenie podstawowe, pozostaje indywidualna dla każdego członka grupy (brak w tym zakresie podgrup) i podlegałaby w toku procesu konieczności indywidualnego określenia wobec każdego z powodów. Następnie od tak ustalonych wartości waloryzowanego wynagrodzenia Sąd musiałby określić wysokość skompensowanych odsetek ustawowych znów indywidualnie dla każdego powoda, co dopiero pozwalałoby ustalić prawidłowość ujednolicenia grupy. Wydaje się, że ratio legis postępowania grupowego nie obejmuje możliwości dochodzenia dwóch roszczeń pieniężnych i ujednolicania roszczeń nie poprzez wspólne okoliczności sprawy, ale poprzez ograniczenie części skompensowanych odsetek ustawowych.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt V ACz 354/13, KSAG 2014/2/161-169, wskazał, iż wspólne okoliczności sprawy, w rozumieniu art. 2 u.d.p.g. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (…), stanowiące o dopuszczalności ujednolicenia roszczeń w ramach tworzonych podgrup, to okoliczności, które są wspólne, czyli takie same dla członków grupy i jednocześnie inne od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych podgrup. W sytuacji gdy faktyczna i prawna podstawa dochodzonych roszczeń i jednorodny ich charakter są te same dla wszystkich powodów, ujednolicenie roszczeń, jeżeli powodowie decydują się prowadzić proces w postępowaniu grupowym, musi się dokonać w odniesieniu do nich wszystkich, bez możliwości podziału na mniejsze grupy, warunkowanego tylko różną wysokością tych samych roszczeń.

W przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy uznał, iż nie ma wątpliwości, że reprezentant grupy nie powołał żadnych okoliczności wspólnych dla członków każdej z podgrup uzasadniających ich utworzenie. Kwestia braku waloryzacji wynagrodzeń, wspólna dla wszystkich powodów, w żaden sposób nie odnosi się do kwestii tworzenia podgrup. Jak wskazano uprzednio, w istocie to roszczenie główne (brak waloryzacji wynagrodzenia) pozostaje w różnej wysokości dla każdego z powodów, a więc powodowie, decydując się na prowadzenie procesu w postępowaniu grupowym, powinni byli dokonać ujednolicenia roszczeń w odniesieniu do nich wszystkich, bez uwzględniania dwóch różnych rodzajowo świadczeń pieniężnych i bez możliwości podziału na mniejsze grupy.

W konsekwencji strona powodowa nie wskazała zasad ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych członków grupy lub podgrup, o czym stanowi art. 6 ust. 1 pkt 1 u.d.p.g. Powodowie dołączyli natomiast do pozwu oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy oraz umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.

Sąd Okręgowy stwierdził nadto, iż powodowie, odwołując się formalnie do prawidłowego zakresu przedmiotowego ustawy dotyczącego czynu niedozwolonego, faktycznie roszczenia swoje wywodzą nie z faktu czynu niedozwolonego (art. 417 § 1 k.c.), ale z faktu braku wypłaty zwaloryzowanej wysokości wynagrodzeń w latach 2009-2010 oraz niewypłacenia podwyższonego wynagrodzenia w tym okresie, w kolejnych latach 2011-2014. Sąd ocenił w tym przypadku nie tyle powoływaną podstawę prawną pozwu grupowego (czyn niedozwolony), ile okoliczności faktyczne przytoczone przez stronę powodową jako podstawa roszczenia.

Przepisy ustawy w art. 1 ust. 2 zawierają natomiast ograniczenia o charakterze przedmiotowym, zgodnie z którymi w postępowaniu grupowym mogą bowiem być dochodzone roszczenia o ochronę konsumentów, roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Roszczenia powodów nie zostały określone formalnie jako żądanie odszkodowania w oparciu o dyspozycję art. 417 § 1 k.c, który stanowi o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Powodowie, opisując podstawę faktyczną, nie wskazali przy tym zaniechania władzy publicznej, gdyż w istocie stosowne przepisy odnoszące się do waloryzacji wynagrodzeń znajdują się zarówno w ustawie o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowe, jak i w każdej z powołanych ustaw budżetowych. Powodowie nie twierdzą także by szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego i nie odwołali się w zakresie faktycznych podstaw roszczeń do art. 4171 § 4 k.c.

Jak wskazuje reprezentant grupy, zasady i terminy podwyższania wynagrodzeń powodów jako funkcjonariuszy Służby Granicznej określone zostały w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Natomiast zgodnie z brzmieniem art. 4 tej ustawy, od 2010 roku kwoty bazowe waloryzowane są corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, zaś w myśl art. 6 ustawy podstawę do określenia wynagrodzeń w roku budżetowym, m.in. dla funkcjonariuszy Służby Granicznej, stanowią wynagrodzenia z roku poprzedniego, zwaloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym w ustawie budżetowej, oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne, wypłacane na podstawie odrębnych przepisów. W konsekwencji twierdzenie pozwu opera się na założeniu, że jeżeli w latach 2009 i 2010 nastąpiłaby waloryzacja wynagrodzeń powodów, to również w latach 2011-2014 nastąpiłby wzrost wynagrodzeń zgodnie z zasadami art. 6 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw, pomimo wskaźnika 100% zawartego w ustawie budżetowej.

Przy takim uzasadnieniu faktycznym pozwu Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt III PK 87/13, w razie potencjalnego pokrzywdzenia danego pracownika nie ma potrzeby odwoływania się do odpowiedzialności deliktowej, gdy naruszenie przepisów o wynagradzaniu spowodowane jest niezgodnym z imperatywnymi przepisami zaniżeniem wysokości wynagrodzenia. Takie działanie może być naprawione poprzez wniesienie powództwa o zapłatę wynagrodzenia. Odwołując się do wywodu Sądu Najwyższego wskazanego w powołanym wyroku, Sąd stwierdza, że skoro wysokość wynagrodzenia określają przepisy prawa – podane przez powodów okoliczności wymagają zweryfikowania na gruncie przepisów o wynagrodzeniach funkcjonariuszy, bez potrzeby odwoływania się do odpowiedzialności deliktowej. Potencjalne zaniżenie wysokości wynagrodzeń związane z niedokonaniem w 2009 i 2010 r. waloryzacji winno być więc przedmiotem sporu o wynagrodzenie. Powodowie wskazują wprawdzie na zawiniony bezczynnością pozwanego brak zastosowania ustawowego mechanizmu waloryzacyjnego, jednak dochodzone roszczenia są roszczeniami o wysokość wynagrodzenia, a nie o odszkodowanie. Kontrowersje dotyczą bowiem zarzucanego braku zastosowania wobec powodów ustawowego mechanizmu waloryzacyjnego w 2009 i 2010 r. – co uniemożliwia rozstrzyganie sprawy w sporze grupowym.

Sąd Okręgowy miał także na uwadze, że Trybunał Konstytucyjny rozważając zgodność z Konstytucją przepisów uniemożliwiających waloryzację wynagrodzeń sędziów w 2012 r. w sprawie K 1/12 (orzeczenie z 12 grudnia 2012 r.) wskazał, że dopuszcza w związku z tym zarówno ingerencję w sferę praw nabytych (wyrok o sygn. K 9/00 oraz wyroki z 9 kwietnia 2002 r., sygn. K 21/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 17 i 20 stycznia 2010 r., sygn. Kp 6/09, OTK ZU nr l/A/2010, poz. 3), jak i ustanowienie przepisów niekorzystnie ingerujących w treść ukształtowanych stosunków prawnych (wyrok w sprawie K 22/96), a także mniej korzystne zasady waloryzacji świadczeń z ubezpieczeń społecznych (wyroki z 22 października 2001 r., sygn. SK 16/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 214 i wyrok w sprawie P 9/05). Trybunał Konstytucyjny przyznał zachowaniu równowagi budżetowej pierwszeństwo przed ochroną praw nabytych w odniesieniu do przejściowego zniesienia indeksacji i waloryzacji wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej (orzeczenie o sygn. K 18/92 i wyrok z 17 listopada 2003 r., sygn. K 32/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 93). Rozważania Trybunału dotyczące powyższego zagadnienia uniemożliwiają zatem przypisanie Ministrowi Spraw Wewnętrznych bezprawności w zakresie braku zwaloryzowania wynagrodzeń funkcjonariuszy Służby Granicznej w latach 2009-2014, skoro pozwany związany był przepisami ustaw budżetowych, których zgodność z Konstytucją nie budzi wątpliwości Sądu w związku z powołanym stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego.

Porównanie podstawy faktycznej i prawnej podanej w pozwie z zakresem przedmiotowym ustawy zawartym w treści art. 1 ust. 2 u.d.p.g., doprowadził Sąd do uznania, że jakkolwiek powołane w pozwie okoliczności odpowiadają ustawowym podstawom dopuszczalności pozwu w pozwie grupowym, jednak faktyczne okoliczności uzasadniające roszczenie pozwu nie odnoszą się do czynu niedozwolonego, przez co pozew podlegał odrzuceniu.

Mając na uwadze całość rozważań, Sąd Okręgowy odrzucił pozew na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 2, art. 2 ust. 1 i art. 6 ust. 1 pkt 1 u.d.p.g.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXIV Cywilny z dnia 13 października 2015 r.

Written by

  1. Podstawa faktyczna powództwa w postępowaniu grupowym, to zespół twierdzeń wskazanych przez reprezentanta grupy w uzasadnieniu pozwu, z których wywodzone jest roszczenie każdego z jej członków wyrażone w tymże pozwie. O takiej samej podstawie roszczeń pozwu można mówić, gdy podstawowe okoliczności faktyczne składające się na podstawę żądania pozwu są jednakowe.
  2. Zawarcie przez każdego z członków własnej – czyli nie tej samej co inni – umowy z pozwaną wyklucza istnienie tej samej podstawy faktycznej roszczenia pozwu.
  3. O takiej samej podstawie roszczeń pozwu można mówić, gdy podstawowe okoliczności faktyczne składające się na podstawę żądania pozwu są jednakowe.
  4. Na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma żadnego znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego czy różnych stosunków prawnych.
  5. W rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego, obejmującego sporną klauzulę określającą zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez nich składek regularnych w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć. Samo oznaczenie wzorca – na co powoływała się pozwana – nie przesądza o odmiennej treści poszczególnych zapisów. W istocie każda z umów zawierała takie samo postanowienie określające wysokość oraz sposób obliczania kwot, które mają być pobrane przez pozwaną.
  6. W sprawie nie występują takie „okoliczności zawarcia umowy”, które uzasadniałyby konieczność przeprowadzania dowodu z przesłuchania wszystkich członków grupy. Powód w pozwie nie powołuje się na okoliczność zawarcia przez członków grupy, których reprezentuje, umów ubezpieczenia pod wpływem błędu, czy też podstępu, co uzasadniałoby przeprowadzenie ww. dowodu w celu zbadania procesu motywacyjnego, czy też indywidualnych cech członka grupy, takich jak wykształcenie, zawód, doświadczenie życiowe i tym podobne okoliczności. Okolicznością relewantną w niniejszej sprawie jest bowiem sam fakt zawarcia przez członków grupy umów z pozwaną zawierających sporne postanowienia, które stanowią dla pozwanej podstawę do pobrania przez nią kwot wpłaconych uprzednio przez członków grupy, których wysokość jest ich zdaniem rażąco wygórowana.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXIV Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSO Monika Dominiak

Sędziowie:              SO Katarzyna Bojańczyk, SO Urszula Idzikowska

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w U. M. S. przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie,

postanawia:

rozpoznać niniejszą sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 kwietnia 2014 r. (data złożenia w Biurze Podawczym Sądu) powód Miejski Rzecznik Konsumentów w U. M. S., działający w charakterze reprezentanta grupy, wniósł o:

  1. ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 3851 1 k.c., że stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą członków grupy postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia określające zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez nich składek regularnych, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć, to jest ustalenie, że:
  • postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym M. (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 2 czerwca 2003 r.;
  • postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym M. (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 25 lutego 2004 r.;
  • postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym M. (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 16 sierpnia 2004 r.;
  • postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. Spektrum/M. M., zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 21 stycznia 2005 r.;
  • postanowienia punktu 10 Załącznika nr 1 oraz § 12 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. Spektrum/M. M. o indeksie (…)-(…);
  • postanowienia punktu 10 Załącznika nr 1 oraz § 12 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. Dom oindeksie OW-R-DOM-(…);
  • postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia § 10 ust. 3 oraz punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia § 10 ust. 3 oraz punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (…) o indeksie (…);
  • postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną Przyszłość z Kapitałem o indeksie (…)

są bezskuteczne i nie wiążą określonych, wymienionych w pozwie, członków grupy;

  1. ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 3851 1 k.c. w zw. z art. 385 § 2 k.c., że w przypadku rozwiązania przed upływem okresu ubezpieczenia zawartych przez pozwaną zczłonkami grupy umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć, pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z wymienionych w pozwie członków grupy kwoty równej wartości wszystkich środków pieniężnych pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez niego składek regularnych, obliczonej według cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego po dniu rozwiązania umowy.

Powód wniósł o rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2008 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. W uzasadnieniu pozwu wskazał on, że wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym spełnia przesłanki, o których mowa w przedmiotowej ustawie, bowiem dochodzone przez niego roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, ponieważ każdy z członków grupy reprezentowanej przez powoda posiada wobec pozwanej następujące roszczenia: o ustalenie, że postanowienia zawartej przez niego z pozwaną umowy ubezpieczenia określające wysokość kwoty, która zostałaby mu wypłacona w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przez upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go oraz o ustalenie, że pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z członków grupy kwoty równej wartości wszystkich środków zapisanych na jego rachunku polisy w przypadku rozwiązania zawartej przez niego umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć. Ponadto powód wskazał, że roszczenia są dochodzone przez 51 osób; każde z roszczeń objętych pozwem należy do kategorii spraw o ochronę konsumentów oraz roszczenie każdego z członków grupy są oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Uzasadniając tę przesłankę, powód wskazał, że wszystkie umowy ubezpieczenia zawarte z członkami grupy były zawierane w ramach oferowania konsumentom- członkom grupy tej samej usługi, tj. ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym; każdy z członków grupy zawarł umowę ubezpieczenia z tym samym podmiotem; umowa ubezpieczenia żadnego z członków grupy nie została rozwiązana; umowa ubezpieczenia każdego z członków grupy została zawarta na czas określony wynoszący od 15 do 30 lat; każdy z członków grupy zawarł umowę na podstawie wzorca umowy opracowanego i stosowanego przez pozwaną, zawierającego postanowienia o prawie pozwanej do niewypłacenia członkowi grupy środków zgromadzonych na rachunku polisy albo wypłaty jedynie ich części w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia; mechanizm i skutek ww. postanowień jest taki sam w odniesieniu do każdego członka grupy; wysokość kwoty wypłaconej każdemu z członków grupy zostałaby obliczona w oparciu o te same elementy oraz wobec każdego z członków grupy pozwana odmówiła zaniechania stosowania kwestionowanych postanowień (pozew – k. 2-76).

W odpowiedzi na pozew pozwana (…) S.A. z siedzibą w W. wniosła o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Zdaniem pozwanej roszczenia członków grupy nie są oparte na tej samej albo takiej samej podstawie faktycznej, bowiem członków grupy wiążą z pozwaną umowy oparte na siedemnastu różnych wzorcach, o różnej treści, zaś przy zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami art. 3852 k.p.c. nakazuje brać pod uwagę całą treść umowy oraz badać okoliczności jej zawarcia, co w niniejszej sprawie będzie oznaczać konieczność całościowej analizy wszystkich wzorców, przy czym w przypadku dopuszczenia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym liczba kontrolowanych wzorców może wzrosnąć nawet do 148, oraz przesłuchania w charakterze strony każdego z członków grupy, przy czym w razie dopuszczenia do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym liczba ta może wzrosnąć do około 85.000 (odpowiedź na pozew – k. 1206-1275).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Postępowania grupowe normuje ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. Nr 7 z 2010 r., poz. 44), dalej „u.d.p.g.”. Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. co najmniej 10 osób może dochodzić w postępowaniu grupowym roszczeń jednego rodzaju, gdy oparte są one na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Ust. 2 przywołanego artykułu doprecyzowuje, iż ustawa ma zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne, na podstawie art. 2 ust. 3 u.d.p.g., powództwo może być ograniczone do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanej. Powód zaś w takiej sytuacji nie jest obowiązany do wykazywania interesu prawnego w ustaleniu.

Zwrócić należy uwagę, iż w pierwszej kolejności, zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 u.d.p.g., sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego. W przypadku zaś stwierdzenia, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w jego ramach, odrzuca pozew.

W kontekście powołanych przepisów konieczne było zatem rozważenie możliwości rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym.

Oceniając dopuszczalność postępowania grupowego w danej sprawie, Sąd zobligowany jest zbadać, czy zachodzą wszystkie przesłanki wynikające z art. 1 u.d.p.g.. Należało zatem rozważyć, czy liczebność grupy spełnia wymagania ustawy, dochodzone pozwem zbiorowym roszczenia są faktycznie jednorodzajowe oraz czy są one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W dalszej kolejności Sąd musiał ustalić, czy roszczenia te mieszczą się w katalogu spraw wskazanych w art. 1 ust. 2 u.d.p.g. Na tej podstawie należało zatem ustalić, czy dochodzone przez reprezentanta grupy roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów. Dopiero bowiem spełnienie wszystkich tych przesłanek łącznie umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.

W ocenie Sądu postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych w pozwie należało uznać za dopuszczalne.

Sąd uznał za zasadne argumenty powoda podniesione w tym zakresie. Nie ulega wątpliwości, że spełnione jest kryterium odpowiedniej liczebności grupy, która liczy co najmniej 10 osób. Bez wątpienia roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie przez członków grupy, reprezentowanych przez powoda, są roszczeniami jednego rodzaju. W każdym przypadku są to bowiem roszczenia o ustalenie, że postanowienia zawartej przez każdego z członków grupy z pozwaną umowy ubezpieczenia określające wysokość kwoty, która zostałaby mu wypłacona w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przez upływem okresu ubezpieczenia, z przyczyn innych niż śmierć, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go oraz o ustalenie, że pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z członków grupy kwoty równej wartości wszystkich środków zapisanych na jego rachunku polisy w przypadku rozwiązania zawartej przez niego umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć. Ponadto dochodzone przez reprezentanta grupy roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich. Każdy z członków grupy jest osobą fizyczną. Zawierając zaś z pozwaną umowy ubezpieczenia każdy członek grupy działał jako konsument, bez bezpośredniego związku z działalnością gospodarczą lub zawodową.

Odnośnie wymogu tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, to z pewnością w okolicznościach sprawy nie można było mówić o istnieniu tej samej podstawy faktycznej roszczenia pozwu, choćby z tego względu, że w uzasadnieniu pozwu reprezentant grupy powołał się na zawarcie przez każdego z jej członków własnej – czyli nie tej samej co inni – umowy z pozwaną.

Rozważenia wymagało zatem, czy w sprawie zostały sformułowane roszczenia oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Podstawa faktyczna powództwa w postępowaniu grupowym, to zespół twierdzeń wskazanych przez reprezentanta grupy w uzasadnieniu pozwu, z których wywodzone jest roszczenie każdego z jej członków wyrażone w tymże pozwie.

O takiej samej podstawie roszczeń pozwu można mówić, gdy podstawowe okoliczności faktyczne składające się na podstawę żądania pozwu są jednakowe.

W niniejszej sprawie wszyscy członkowie grupy są osobami fizycznymi, które zawarły z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, w oparciu o wzorce umowne opracowane przez pozwaną. Umowy każdego z członków zawarte zostały na czas określony wynoszący od 15 do 30 lat. Członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanej środki pieniężne w postaci regularnych składek. Każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanej do niewypłacenia członkowi grupy środków zgromadzonych na rachunku polisy albo do wypłaty jedynie ich części w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed opływem okresu ubezpieczenia. W odniesieniu do każdego z członków grupy kwota zatrzymana przez pozwaną w dwóch pierwszych latach okresu ubezpieczenia wyniosłaby 100% albo 98% ww. środków, a począwszy od trzeciego roku okresu ubezpieczenia procent ten malałby wraz z upływem kolejnych lat.

Tak zakreślona podstawa faktyczna powództwa wskazuje na to, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. W tym zakresie Sąd uznał zarzuty pozwanej kwestionujące istnienie takiej samej podstawy faktycznej za niezasadne. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma żadnego znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego czy różnych stosunków prawnych. W przepisie art. 1 ust. 1 u.d.p.g. mowa jest jedynie o tym, że roszczenia mają być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji członków grupy w zakresie wskazywanych przez pozwaną takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych, udział różnych pośredników i osób wykonujących czynności agencyjne, czy odmienny sposób realizacji istotnych obowiązków informacyjnych przez osoby pośredniczące w zawieraniu umów. Okoliczności te nie mogą jednak wpływać na ocenę jednakowości podstawy faktycznej powództwa (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I ACz 43/15, LEX nr 1646028).

Należy podkreślić, że w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego, obejmującego sporną klauzulę określającą zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez nich składek regularnych w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć. Samo oznaczenie wzorca – na co powoływała się pozwana – nie przesądza o odmiennej treści poszczególnych zapisów. W istocie każda z umów zawierała takie samo postanowienie określające wysokość oraz sposób obliczania kwot, które mają być pobrane przez pozwaną.

Wskazać również należy, że w niniejszej sprawie nie występują takie „okoliczności zawarcia umowy”, które uzasadniałyby konieczność przeprowadzania dowodu z przesłuchania wszystkich członków grupy. Powód w pozwie nie powołuje się na okoliczność zawarcia przez członków grupy, których reprezentuje, umów ubezpieczenia pod wpływem błędu, czy też podstępu, co uzasadniałoby przeprowadzenie ww. dowodu w celu zbadania procesu motywacyjnego, czy też indywidualnych cech członka grupy, takich jak wykształcenie, zawód, doświadczenie życiowe i tym podobne okoliczności. Okolicznością relewantną w niniejszej sprawie jest bowiem sam fakt zawarcia przez członków grupy umów z pozwaną zawierających sporne postanowienia, które stanowią dla pozwanej podstawę do pobrania przez nią kwot wpłaconych uprzednio przez członków grupy, których wysokość jest ich zdaniem rażąco wygórowana (por. postanowienie Sadu Apelacyjnego w W. z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15, niepubl. oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15, niepubl.).

Reasumując wskazać należy, iż powód wykazał w wystarczającym stopniu istnienie przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, a pozwana w dalszym jego toku będzie miała możliwość podjęcia obrony merytorycznej przed żądaniem pozwu.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.