Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: SSO Adam Maciński
Sędziowie: SSO Aneta Fiałkowska – Sobczyk
SSO Sławomir Urbaniak
po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2023 roku we Wrocławiu na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa [dane 55 członków grupy] przeciwko (…) Bank S.A. z siedzibą we W. o ustalenie,
D. D. działająca jako reprezentant grupy – po ostatecznej modyfikacji powództwa – wniosła przeciwko (…) Bank S.A. z siedzibą we W. pozew o:
– ustalenie braku związania reprezentanta i członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, a indeksowanymi do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a ustalanego jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej według kursu sprzedaży NBP z dnia poprzedzającego dzień spłaty oraz klauzuli zmiennego oprocentowania, z uwagi na fakt, iż klauzule te mają charakter abuzywny (np. § 2 ust. 1 umów w zakresie zapisu „nominowanego do waluty CHF, według kursu kupna walut obowiązującego w banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz”, § 3 ust. 2 umów, § 5 ust. 5 (wzór (…)) i następne – por. k. 2 – 3 akt) oraz ustalenie, że strony są związane umową w pozostałym zakresie;
– ustalenie odpowiedzialności pozwanego banku w ww. zakresie, a nadto o ustalenie, że reprezentantka grupy oraz pozostali członkowie grupy winni spłacać wierzytelność wynikającą z umów kredytu z pominięciem zakwestionowanych zapisów, tj. w wysokości określonej w umowie w walucie polskiej z oprocentowaniem wynikającym z § 2 ust. 4 umowy w zakresie objętym powództwem tj. od dnia 18 lutego 2006 r. do dnia 30 listopada 2008 r.;
ewentualnie
– ustalenie nieistnienia umownych stosunków prawnych, wynikających z umów kredytu udzielonego w walucie polskiej, a indeksowanego do waluty CHF zawartych z pozwanym Bankiem przez reprezentanta grupy działającego w umieniu własnym i członków grupy.
W uzasadnieniu pozwu i dalszych pism procesowych wskazano, iż reprezentant grupy wraz z małżonkiem oraz pozostali członkowie grupy zawarli z pozwanym Bankiem umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF standardowe oprocentowanie. Każdej umowie został nadany stosowny numer. Reprezentant grupy zarzucił, iż umowy te w swej treści zawierają następujące niedozwolone postanowienia umowne:
– § 2 ust. 1 i 2, § 3 ust. 2 oraz § 5 ust. 5 lub § 6 ust. 5 umowy oraz § 9 ust. 3 Regulaminu udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (…) Bank S.A., a odnoszących się do klauzuli waloryzacyjnej;
– § 4 ust. 1 i 2 lub § 5 ust. 1 i 2 umowy oraz § 7 ust. 2 i 3 Regulaminu określające oprocentowanie kredytu.
Reprezentant grupy zarzucił również pozwanemu Bankowi wprowadzenie klientów w błąd co do waluty kredytu we wniosku kredytowym, brak udzielenia informacji związanych z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem obcej waluty, warunkach dotyczących ustalenia kapitału oraz spłaty kredytu, jak również o ryzyku kursowym oraz jego konsekwencjach, jakie mogą powstać przy niekorzystnych wahaniach kursu złotego wobec CHF, warunkach zmiany oprocentowania oraz parametrach mających wpływ na tę zmianę. O powyższych ryzykach reprezentant grupy oraz pozostali członkowie grupy nie zostali również poinformowani przy zawieraniu umów kredytu. Członkowie grupy nie mieli również wcześniejszej możliwości zapoznania się z rzeczywistą treścią umowy wraz z niezbędnymi dokumentami kredytowymi. Dokumenty te wraz z umową zostały im okazane dopiero w dniu zawierania umów kredytu.
Po modyfikacji powództwa pismem procesowym z 15 marca 2021 r. reprezentant grupy twierdził, iż łączące go oraz pozostałych członków grupy z pozwanym Bankiem umowy w zakresie dotyczącym dalszego obowiązywania umowy po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych, tj. postanowień dotyczących indeksacji walutowej oraz zasad zmiany oprocentowania są bezwzględnie nieważne, z uwagi na sprzeczność z naturą (właściwością) stosunku zobowiązaniowego umowy o kredyt indeksowany (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 3531 k.c.) oraz brak określenia zasad zmiany oprocentowania w umowie, gdzie zastrzeżono oprocentowanie zmienne.
W odpowiedzi na pozew oraz w odpowiedzi na pismo modyfikujące powództwo z 15 marca 2021 r., pozwany (…) Bank S.A. z siedzibą we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości.
Pozwany podniósł, iż reprezentantka grupy ani żadne z pozostałych członków grupy przed podpisaniem umowy nie zwracali się do niego z prośbą o wyjaśnienia dotyczące treści umowy, mechanizmów związanych z nominowaniem do waluty obcej, jak również kwestii spreadu walutowego. Pozwany wyjaśnił, iż ustalał kurs kupna CHF raz dziennie w oparciu o przeprowadzone analizy kursu rynkowego. Początkowe (,,startowe”) oprocentowanie kredytu pozwany ustalał natomiast indywidualnie z każdym kredytobiorcą. W późniejszym okresie oprocentowanie kredytów hipotecznych zmieniane było zgodnie z postanowieniami umowy i Regulaminu. W okresie od 18 lutego 2006 r. do 30 listopada 2008 r. Bank dokonał czterokrotnie zmiany oprocentowania kredytów nominowanych do CHF w następujących datach: 25 maja 2006 r., 15 lutego 2007 r., 2 listopada 2007 r., 10 listopada 2008 r. Przy czym pozwany twierdził, iż nie wszystkim członkom grupy oprocentowanie zmieniono czterokrotnie, tylko trzykrotnie. Ośmiu natomiast członków grupy – [dane 8 członków grupy], skorzystało z możliwości jaką dało wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej w 2011 r. i zawarli aneksy, na mocy których spłacają swoje zobowiązanie w walucie CHF. Pozostali członkowie grupy nie wystąpili z wnioskiem o zawarcie aneksu w zakresie możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF i nadal spłacają go na zasadach określonych w umowie. Z tych też przyczyn pozwany podniósł, iż roszczenia grupy nie zasługują na uwzględnienie. Nie sposób bowiem uznać, aby w kontekście powyższego zakwestionowane postanowienia umowne miały charakter abuzywny. Pozwany Bank ponadto podniósł, iż brak jest podstaw do ustalenia nieistnienia stosunków prawnych, wynikających z umów kredytu zawartych pomiędzy pozwanym Bankiem i poszczególnych członków grup.
Postanowieniem z dnia 24 października 2018 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny ustalił, iż w skład grupy, w rozpoznawanej sprawie wchodzą: D. D. jako reprezentant grupy, [dane 54 członków grupy].
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Powodowie, w latach 2004 – 2007 zawarli z poprzednikiem pozwanego (…) Bank S.A. z siedzibą we W. oraz pozwanym (…) Bank S.A. z siedzibą we W. umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF standardowe oprocentowanie, odpowiednio na wzorcu umownych (…) Bank S.A. lub (…) Bank S.A.
Przed zawarciem umów kredytu, każdy z powodów składał wniosek o udzielenie kredytu na formularzach Banku, o treści analogicznej jak reprezentant grupy D. D. oraz [dane jednego członka grupy]. W treści wniosku w rubryce (…) wskazywana była kwota w zł (do wypłaty), natomiast jako waluta kredytu: CHF.
(okoliczność bezsporna, a ponadto dowód: umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 23 grudnia 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 17 lutego 2006 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 14 czerwca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) z 24 czerwca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 17 stycznia 2006 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) z 11 marca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 27 stycznia 2006 r. umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 17 stycznia 2006 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 2 października 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF z 25 lipca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 21 października 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 29 czerwca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 15 lipca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) z 10 listopada 2004 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 7 października 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowani z 5 stycznia 2006 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 28 września 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 14 czerwca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 19 lipca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 14 października 2004 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 19 stycznia 2006 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowane z 7 grudnia 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 23 listopada 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 12 lipca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) z 4 listopada 2004 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 7 kwietnia 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) z 22 września 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 21 lipca 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 23 maja 2005 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 11 stycznia 2006 r., umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) z 19 sierpnia 2005 r., wniosek kredytowy k. 245 – 245 verte);
Umowę kredytu hipotecznego nominowanego do CHF standardowe oprocentowanie według wzorca zaoferowanego przez (…) Bank S.A. z siedzibą we W., 23 grudnia 2005 r. zawarli m. in. reprezentantka grupy D. D. i jej mąż [dane 1 członka grupy]. Umowa ta została oznaczona nr (…).
Zgodnie z treścią § 1 umowy, kredyt został przeznaczony na sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego oraz sfinansowanie nabycia działki budowlanej, oznaczonej nr (…), Gmina S., S..
Na wniosek Kredytobiorców Bank udzielił kredytu w kwocie 302 783,03 PLN nominowanego do waluty CHF, wg kursu kupna dla CHF obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz – w przypadku wypłaty kredytu w transzach, na cel określony w § 1. Kredyt był wypłacany w złotych polskich zgodnie z § 3 ust. 2 umowy (§ 2 ust. 1 zd. 1 umowy). Kredyt udzielany był na okres 360 miesięcy (§ 2 ust. 1 zd. 2 umowy).
Informacje o okresie kredytowania, kwocie kredytu w CHF, wysokości kursu ustalonego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu, terminach płatności oraz wysokości rat były określone w ,,Harmonogramie spłat”, który był przekazywany Kredytobiorcy niezwłocznie po uruchomieniu kredytu. Kredytobiorca upoważnił Bank do jednostronnego sporządzenia Harmonogramu spłat oraz do sporządzania jego zmian w okresie kredytowania, zgodnie z postanowieniami umowy, oraz każdorazowego przekazywania mu Harmonogramu spłat (§ 2 ust. 2 umowy).
Oprocentowanie kredytu było zmienne. Na dzień zawarcia umowy wynosiło 2,79% w stosunku rocznym (p.a.) (§ 2 ust. 4 umowy).
Bank zobowiązał się do uruchomienia kredytu w 6 transzach, w drodze przelewu środków, w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na CHF wg kursu kupna walut dla CHF ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków (§ 3 ust. 1 zd. 1 i ust. 2).
W § 4 umowy określono przesłanki i zasady zmiany oprocentowania w sposób następujący: ,,Wysokość stopy oprocentowania może ulegać zmianie w każdym czasie, odpowiednio do zmiany jednego lub kilku z niżej wymienionych czynników:
Decyzję w przedmiocie ustalenia zasad oprocentowania kredytów na bazie stopy zmiennej oraz ich wysokości i zmianie podejmował Zarząd Banku (ust. 2). Stopa oprocentowania, zmieniona zgodnie z postanowieniami ust. 1 i 2, obowiązywała od dnia wprowadzenia zmienionej stawki przez Bank. Bank pisemnie zawiadamiał Kredytobiorcę o zmianie oprocentowania, przesyłając aktualny ,,Harmonogram spłat” (ust. 3).Zmiana oprocentowania kredytu, zgodnie z postanowieniami ust. 1 – 3 nie stanowiła zmiany umowy i nie wymagała aneksu (ust. 4).
§ 5 umowy określał zasady spłaty rat kapitałowo – odsetkowych. Zgodnie z jego treścią, Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty udzielonego kredytu w 340 równych ratach kapitałowo – odsetkowych w terminie do 15 dnia każdego miesiąca począwszy od miesiąca, w którym kredyt został wypłacony w całości, pod warunkiem, że okres między wypłatą kredytu a deklarowanym dniem spłaty był dłuższy niż 15 dni. W przypadku gdy okres ten był krótszy, Kredytobiorca rozpoczynał spłatę kredytu od 15 dnia miesiąca następnego. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych była określona w ,,Harmonogramie spłat” (ust. 1). Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych była ustalana po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF, stosownie do postanowień Umowy (ust. 2 umowy). Raty kredytu wraz z należnymi odsetkami płatne były w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość CHF, na wskazany rachunek kredytu (ust. 4). Datę spłaty kredytu stanowiła data wpływu środków na rachunek kredytu. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana była na CHF wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku (ust. 5).
Prawną formę zabezpieczenia spłaty kredytu stanowiła m. in. hipoteka kaucyjna do wysokości 605 566,06 PLN ustanowiona na nieruchomości, określonej w § 1 ust. 1 umowy (§ 11 ust. 1 lit. a umowy).
W części umowy zatytułowanej (…) [dane 2 członków grupy] oświadczyli, iż przed zawarciem Umowy doręczono im Regulamin udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych oraz informacyjny egzemplarz umowy i potwierdzili fakt zapoznania się z tymi dokumentami i zgodzili się na przestrzeganie ich postanowień.
(bezsporne, a ponadto dowód: umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 23 grudnia 2005 r.);
W toku wykonywania powyższej umowy oprocentowanie kredytu kształtowało się na następującym poziomie:
– 2,79% w okresie od 15 grudnia 2005 r. do 24 maja 2006 r.;
– 3,04% w okresie od 25 maja 2006 r. do 14 lutego 2007 r.;
– 3,94% w okresie od 15 lutego 2007 r. do 12 czerwca 2007 r.;
– 3,94% w okresie od 13 czerwca 2007 r. do 16 marca 2008 r.;
– 4,40% w okresie od 17 marca 2008 r. do 9 listopada 2008 r.;
– 4,90% w okresie od 10 listopada 2008 r. do 29 marca 2009 r.;
– 4,40% w okresie od 30 marca 2009 r. (do 14 stycznia 2036 r.).
(bezsporne, a ponadto dowód: zaświadczenie (…) Bank S.A. z siedzibą we W. dla umowy nr (…));
Umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF standardowe oprocentowanie według wzorca zaoferowanego przez (…) Bank S.A. z siedzibą we W. zawarli również:
(bezsporne);
Z kolei umowę kredytu hipotecznego nominowanego do CHF standardowe oprocentowanie nr (…) z 17 lutego 2006 r. według wzorca zaoferowanego przez (…) Bank S.A. z siedzibą we W. zawarł m. in. członek grupy [dane 1 członka grupy].
Zgodnie z treścią § 1 umowy, kredyt został przeznaczony na sfinansowanie nabycia lokalu mieszkalnego oraz remontu tego lokalu, położonego w S. przy ul. (…), budynek (…).
Na wniosek Kredytobiorcy Bank udzielił kredytu w kwocie 157 550,68 PLN nominowanego do waluty CHF, wg kursu kupna walut dla CHF obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz – w przypadku wypłaty kredytu w transzach, na cel określony w § 1. Kredyt był wypłacany w złotych polskich zgodnie z § 3 ust. 2 umowy (§ 2 ust. 1 zd. 1 umowy). Kredyt udzielany był na okres 360 miesięcy (§ 2 ust. 1 zd. 2 umowy).
Informacje o okresie kredytowania, kwocie kredytu w CHF, wysokości kursu ustalonego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu, terminach płatności oraz wysokości rat były określone w ,,Harmonogramie spłat”, który był przekazywany Kredytobiorcy niezwłocznie po uruchomieniu kredytu. Kredytobiorca upoważnił Bank do jednostronnego sporządzenia Harmonogramu spłat oraz do sporządzania jego zmian w okresie kredytowania, zgodnie z postanowieniami umowy, oraz każdorazowego przekazywania mu Harmonogramu spłat (§ 2 ust. 2 umowy).
Oprocentowanie kredytu było zmienne. Na dzień zawarcia umowy wynosiło 2,79% w stosunku rocznym (p.a.) (§ 2 ust. 4 umowy).
Bank zobowiązał się do uruchomienia kredytu w 2 transzach, w drodze przelewu środków, w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na CHF wg kursu kupna walut dla CHF ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków (§ 3 ust. 1 zd. 1 i ust. 2).
W § 4 umowy określono przesłanki i zasady zmiany oprocentowania w sposób następujący: ,,Wysokość stopy oprocentowania może ulegać zmianie w każdym czasie, odpowiednio do zmiany jednego lub kilku z niżej wymienionych czynników:
Decyzję w przedmiocie ustalenia zasad oprocentowania kredytów na bazie stopy zmiennej oraz ich wysokości i zmianie podejmował Zarząd Banku (ust. 2). Stopa oprocentowania, zmieniona zgodnie z postanowieniami ust. 1 i 2, obowiązywała od dnia wprowadzenia zmienionej stawki przez Bank. Bank pisemnie zawiadamiał Kredytobiorcę o zmianie oprocentowania, przesyłając aktualny ,,Harmonogram spłat” (ust. 3).Zmiana oprocentowania kredytu, zgodnie z postanowieniami ust. 1 – 3 nie stanowiła zmiany umowy i nie wymagała aneksu (ust. 4).
§ 5 umowy określał zasady spłaty rat kapitałowo – odsetkowych. Zgodnie z jego treścią, Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty udzielonego kredytu w 358 równych ratach kapitałowo – odsetkowych w terminie do 10 dnia każdego miesiąca począwszy od miesiąca, w którym kredyt został wypłacony w całości, pod warunkiem, że okres między wypłatą kredytu a deklarowanym dniem spłaty był dłuższy niż 15 dni. W przypadku gdy okres ten był krótszy, Kredytobiorca rozpoczynał spłatę kredytu od 10 dnia miesiąca następnego. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych była określona w ,,Harmonogramie spłat” (ust. 1). Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych była ustalana po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF, stosownie do postanowień Umowy (ust. 2 umowy). Raty kredytu wraz z należnymi odsetkami płatne były w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość CHF, na wskazany rachunek kredytu (ust. 4). Datę spłaty kredytu stanowiła data wpływu środków na rachunek kredytu. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana była na CHF wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku (ust. 5).
Prawną formę zabezpieczenia spłaty kredytu stanowiła m. in. hipoteka do wysokości 315 101,36 PLN ustanowiona na nieruchomości, określonej w § 1 ust. 1 umowy (§ 11 ust. 1 lit. a umowy).
W części umowy zatytułowanej (…) S. G. oświadczył, iż przed zawarciem Umowy doręczono mu Regulamin udzielania kredytów/ pożyczek hipotecznych oraz informacyjny egzemplarz umowy i potwierdził fakt zapoznania się z tymi dokumentami i zgodził się na przestrzeganie ich postanowień.
(bezsporne, a ponadto dowód: umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (…) standardowe oprocentowanie z 17 lutego 2006 r.);
W toku wykonywania powyższej umowy oprocentowanie kredytu kształtowało się na następującym poziomie:
– 2,79% w okresie od 2 lutego 2006 r. do 14 lutego 2007 r.;
– 3,69% w okresie od 15 lutego 2007 r. do 1 listopada 2007 r.;
– 4,35% w okresie od 12 listopada 2007 r. do 9 listopada 2008 r.;
– 5,35% w okresie od 10 listopada 2008 r. do 29 marca 2009 r.;
– 4,35% w okresie od 30 marca 2009 r. (do 27 lutego 2036 r.).
(bezsporne, a ponadto dowód: zaświadczenie (…) Bank S.A. z siedzibą we W. dla umowy nr (…));
Umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF standardowe oprocentowanie według wzorca zaoferowanego przez (…) Bank S.A. z siedzibą we W. zawarli również:
( bezsporne );
Odpowiednio w 2012 r. i 2013 r. [dane 4 członków grupy] zawarli stosowne aneksy do zawartych z pozwanym Bankiem umów, które umożliwiły im spłatę rat kredytu bezpośrednio w walucie CHF.
(bezsporne, a ponadto dowód: aneks do umowy kredytu nr (…) z 3 lutego 2012 r., aneks do umowy kredytu nr (…) z 02.01.2006 r. zawarty 22.02.2013 r.);
Ponadto [dane 12 członków grupy] aneksowali zawarte z pozwanym Bankiem umowy kredytu także w zakresie postanowień dotyczących zasad ustalania i warunków zmiany oprocentowania. Zgodnie z treścią aneksu zawartego przez [dane 2 członków grupy] umowa została anektowana w tejże części w sposób następujący:
,,1. Oprocentowanie kredytu udzielonego na podstawie Umowy jest zmienne, jednakże nie wyższe niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne) obowiązującej w dniu, za który naliczane jest oprocentowanie. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym równe jest sumie stopy bazowej oraz stałej marży Banku. Za obowiązującą od dnia 10.02.2015 r. stopę bazową przyjmuje się stawkę (…) dla waluty franka szwajcarskiego (CHF) w wysokości ustalonej i opublikowanej przez agencję (…) w dniu 06.02.2015 r. tj. -0,77. Stopa bazowa, o której mowa w zdaniu poprzednim, zaokrąglona jest zgodnie z zasadami matematycznymi do dwóch miejsc po przecinku. Stała marża Banku wynosi 2.7% w stosunku rocznym”.
,,2. Zmiana oprocentowania kredytu udzielonego na podstawie Umowy następuje co 6 miesięcy (okres zmiany oprocentowania) licząc od dnia 10.02.2015 r. (dzień zmiany oprocentowania). Zmiana oprocentowania kredytu następować będzie poprzez zmianę wysokości stopy bazowej (stawki (…) dla CHF) będącej częścią składową oprocentowania na stopę bazową (stawkę (…) dla CHF) w wysokości obowiązującej w dniu kolejnej zmiany oprocentowania. Za obowiązującą w dniu kolejnej zmiany oprocentowania stopę bazową przyjmuje się stawkę (…) dla CHF w wysokości ustalonej w dniu przypadającym na dwa dni robocze przed dniem, od którego stopa bazowa ma obowiązywać, o godz. 11.00 GT (G. M. T.) i publikowanej przez agencję (…). W przypadku braku notowań stawki (…) dla CHF dla danego dnia, do wyliczenia wysokości stopy bazowej stosuje się notowania stawki (…) dla CHF z dnia, w którym było prowadzone ostatnie notowanie stawki (…) dla CHF. Stopę bazową, o której mowa w zdaniach poprzedzających, zaokrągla się zgodnie z zasadami matematycznymi do dwóch miejsc po przecinku. Ustalenie wysokości stopy bazowej (stawki (…) dla CHF) na kolejne 6 – miesięczne okresy kredytowania (okresy zmiany oprocentowania) następować będzie w dniach zmiany oprocentowania, przy czym zasady ustalania stpy bazowej (stawki (…) dla CHF) stosuje się odpowiednio. Zmiana wysokości stopy bazowej (stawki (…) dla CHF) powoduje zmianę oprocentowania kredytu o taką samą liczbę punktów procentowych”.
(bezsporne, a ponadto dowód: aneks do umowy kredytu nr (…) z 03.02.2012 r. zawarty 08.04.2015 r., aneks nr (…) do umowy kredytu nr (…) z 21.07.2005 r. zawarty 28.10.2009 r., aneks do umowy nr (…) z 23.05.2005 r. zawarty 31.03.2015 r., aneks do umowy nr (…) z 28.04.2015 r., aneks do umowy nr (…) z 07.04.2005 r. zawarty 14.04.2015 r., aneks nr (…) do umowy kredytu hipotecznego nr (…) z 19.08.2005 r. zawarty 06.04.2010 r., przesłuchanie powodów);
Przy czym przed zawarciem powyższych aneksów oprocentowanie kredytu m. in. kredytobiorców [dane 2 członków grupy] kształtowało się następująco:
– 2,46% w okresie od 22 września 2005 r. do 24 maja 2006 r.;
– 2,71% w okresie od 25 maja 2006 r. do 14 lutego 2007 r.;
– 3,61% w okresie od 15 lutego 2007 r. do 1 listopada 2007 r.;
– 4,35% w okresie od 2 listopada 2007 r. do 9 listopada 2008 r.;
– 5,35% w okresie od 10 listopada 2008 r. do 29 marca 2009 r.;
– 4,35% w okresie od 30 marca 2009 r. (do 19 września 2035 r.).
(bezsporne, a ponadto dowód: zaświadczenie (…) Bank S.A. z siedzibą we W. dla umowy nr (…));
Niniejsze aneksy zostały przygotowane przez Bank, który był inicjatorem ich zawarcia. Aneksy te nie podlegały negocjacjom. Praktyka Banku sprowadzała się do przesłania niniejszych aneksów kredytobiorcom pocztą tradycyjną, a następnie ich podpisania przez kredytobiorców i odesłania Bankowi.
(dowód: przesłuchanie powodów [dane 10 członków grupy] – protokół rozprawy z 21 października 2022 r.).
Na podstawie tak poczynionych szczegółowych ustaleń, a zwłaszcza wnikliwej analizy przedłożonych do akt umów kredytu hipotecznego nominowanych do CHF standardowe oprocentowanie oraz aneksów do nich zawartych, Sąd doszedł do przekonania, że powództwo główne podlegało oddaleniu, zaś na uwzględnienie zasługiwało powództwo ewentualne.
Sąd oddalił powództwo główne jako że poddając sporne umowy kredytu kontroli abuzywności, uregulowanej w art. 3851 k.c., doszedł do przekonania, iż umowy te należy uznać za nieważne, zgodnie z podniesionymi przez reprezentanta grupy zarzutami abuzywności postanowień umownych dotyczących tzw. klauzuli waloryzacyjnej oraz klauzuli zmiennego oprocentowania. W ocenie Sądu nie ulegało bowiem wątpliwości, iż dalsze utrzymanie w mocy tychże umów – po wyeliminowaniu tychże postanowień, a stanowiących postanowienia przedmiotowo istotne umowy – nie jest możliwe. Wyeliminowanie tychże postanowień skutkuje bowiem upadkiem całej umowy. Dlatego też, Sąd oddalił w punkcie I sentencji wyroku powództwo główne.
Przechodząc do oceny uwzględnionego powództwa ewentualnego, reprezentant grupy oraz pozostali członkowie grupy upatrywali nieważności wiążących ich umów nade wszystko w abuzywności postanowień dotyczących indeksacji oraz zmiennego oprocentowania, skutkujących brakiem możliwości ustalenia istotnych elementów umowy. Jednocześnie reprezentant grupy podał, iż jakkolwiek umowy członków grupy zawierane były na dwóch wzorcach umów – wzorcu (…) Bank S.A. z siedzibą we W. oraz wzorcu (…) Bank S.A. z siedzibą we W. – to zarówno ich podobieństwo treściowe, jak i znaczeniowe pozwala na poddanie ich jednoczesnej kontroli abuzywności w świetle art. 3851 k.c. Reprezentant grupy twierdził nade wszystko, iż kwestionowane postanowienia naruszają dobre obyczaje i interes powodów w sposób rażący, gdyż przyznają Bankowi prawo do jednostronnego regulowania wysokości kredytu, a w miejsce wyeliminowanych z umowy postanowień nie mogą zostać wprowadzone inne postanowienia indeksacyjne.
Strona pozwana wnosząc o oddalenie powództwa, wskazywała przede wszystkim, iż umowa kredytu stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności. Zdaniem pozwanej brak jest przesłanek do uznania klauzul indeksacyjnych, podobnie jak klauzul dotyczących zmiennego oprocentowania, za wadliwe. Przy czym w ocenie pozwanej umowa pozbawiona elementu indeksacji w dalszym ciągu obejmuje wszystkie elementy przedmiotowo istotne z art. 69 ust. prawa bankowego i jako taka może być wykonywana.
W pierwszej kolejności należy wskazać, także w nawiązaniu do podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu braku interesu prawnego powodów, iż podstawą prawną roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu, podobnie jak ustalenia nieważności poszczególnych jej postanowień jest art. 189 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.
Koniecznym zatem było zajęcie stanowiska co do posiadania przez powodów interesu prawnego w wywiedzionym żądaniu, co zresztą jest brane pod uwagę z urzędu, gdyż należy do sfery prawa materialnego. Wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: istnieje interes prawny oraz wykazana zostanie prawdziwość twierdzeń powoda co do tego, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje/nie istnieje. Przy czym pierwsza z wymienionych przesłanek decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, czyli ustalania istnienia przesłanki zasadności powództwa (por. uchwała Sądu Najwyższego z 19 listopada 1996 r., sygn. akt III CZP 115/96, wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2001 r., sygn. akt II CKN 898/00).
Przyjmuje się powszechnie w orzecznictwie i doktrynie, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c., istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, tj. istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2006 r., sygn. akt II CK 395/05). Natomiast o braku takiego interesu można mówić zarówno wówczas, gdy powód nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalenia prawa lub stosunku prawnego, jak również wtedy, gdy może on osiągnąć w pełni ochronę swych praw w sposób prostszy i łatwiejszy np. w procesie o świadczenie albo ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 listopada 2002 r., sygn. akt IV CKN 1529/00).
Sąd nie traci z pola widzenia, iż w okolicznościach niniejszej sprawy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie, ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa, co mogłoby prowadzić do wniosku, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu. Skoro bowiem ze względu na nieważność umowy kredytu spełnione przez nich na podstawie tej umowy świadczenie byłoby nienależne (art. 410 k.c.), to przysługiwałoby im dalej idące roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia (o zapłatę).
Z drugiej jednak strony należało mieć na względzie, że fakt niepewności stanu prawnego powodujący potrzebę uzyskania ochrony prawnej w niniejszej sprawie jest niewątpliwy i ma charakter obiektywny. Umowy kredytu zawierają postanowienia dotyczące mechanizmu przeliczeniowego a także zmiennego oprocentowania, które potencjalnie mogą być abuzywne. W wypadku ich abuzywności powstaje zaś uzasadniona obiektywnie wątpliwość, czy strony są związane pozostałymi postanowieniami umowy i czy umowa dalej powinna być wykonywana, czy też ich eliminacja powoduje niemożność wykonywania całej umowy, jej nieważność. Umowy te, jak w przypadku umów reprezentanta grupy, jak i członka grupy [dane 1 członka grupy], zostały zawarte przy tym na okres 360 miesięcy, (zawarte odpowiednio w 2005 r. i 2006 r.), zatem ich wykonywanie to perspektywa jeszcze co najmniej 12 lat. Analogicznie rzecz się ma w przypadku umów pozostałych członków grupy.
W takich okolicznościach, w ocenie Sądu, skoro ustalenie bezpośrednio oddziałuje na sferę zobowiązań powodów, to mają oni prawo do uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy umowy te w ogóle ich wiążą, a jeśli tak to w jakim zakresie i na jakich warunkach powinni je wykonywać. Najlepszą zaś drogą prawną uzyskania odpowiedzi na te pytania, która zapewni powodom w sposób najprostszy i najłatwiejszy pełną ochronę ich praw w każdej ze sfer kwestionowanych umów, które obiektywnie budzą wątpliwości, jest właśnie powództwo o ustalenie.
Rozstrzygając o istnieniu po stronie powodów interesu prawnego w żądaniu ustalenia należało także uwzględnić, że powodowie do chwili obecnej nieustannie wykonują kwestionowane umowy kredytu, niezależnie od zmiany kursu franka szwajcarskiego, stabilności pozostałych do spłaty rat, itp. Nie doszło w niniejszej sprawie do wypowiedzenia żadnej z umów kredytu, czy też zaistnienia po stronie powodów ewentualnych niedopłat. Powodowie natomiast pozostają w niewiedzy co do rodzaju wiążących ich umów, jak i tego, czy wykonywane przez nich świadczenia (wpłaty poszczególnych rat) są należne.
Uznać zatem należało, że powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umów kredytu.
Zgodnie zaś z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym we wrześniu 2004 r.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:
Wedle natomiast art. 76 prawa bankowego, zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy:
W ocenie Sądu omawiane umowy powyższych warunków nie spełniają, gdyż nie określają precyzyjnie warunków zmiany oprocentowania kredytu.
Powołując się na przykład umowy reprezentanta grupy, w § 2 ust. 4 umowy wskazano, że oprocentowanie udzielonego powódce kredytu przez (…) Bank S.A. jest zmienne i na dzień jej zawarcia wynosi 2,79 %. W § 4 ust. 1 (lub § 5 w zależności od redakcji umowy) umowy wskazano, iż wysokość stopy oprocentowania może ulegać zmianie w każdym czasie, odpowiednio do zmiany jednego lub kilku z niżej wymienionych czynników: zmiany stopy procentowej kredytu lombardowego, ustalanej i ogłaszanej przez Radę Polityki Pieniężnej na podstawie ustawy o Narodowym Banku Polskim wysokości stóp procentowych lub/oraz tzw. stopy interwencyjnej NBP, zmiany oprocentowania 1 miesięcznych lokat na rynku międzybankowym wg notowań (…)’a (strona (…), (…)), zmiany stopy rezerwy obowiązkowej banków wynikające z obowiązujących Bank przepisów; zmiany publikowanego przez Prezesa GUS średniorocznego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, zmiany marży uzyskiwanej przez Bank w odniesieniu do danego Kredytobiorcy, obliczanej jako różnica pomiędzy nominalnym oprocentowaniem danego kredytu, zweryfikowanym o rezerwę utworzoną przez Bank, a stawką (…) albo (…) (…), przy czym dokonywana przez Bank zmiana oprocentowania nie mogła przekroczyć (odpowiednio) najwyższej zmiany wymienionych wyżej wskaźników, które miały wpływ na zmianę stopy procentowej (ust.1). Jednocześnie w myśl § 4 ust. 2 umowy, decyzję w przedmiocie ustalania zasad oprocentowania kredytów na bazie stopy zmiennej oraz ich wysokości i zmianie podejmował Zarząd Banku (ust. 2). Analogiczny zapis zawierał również wzorzec umowy kredytu, udzielanej przez (…) Bank S.A., wobec czego w ocenie Sądu zbędnym jest tutaj jego powtarzanie.
Sposób sformułowania umowy w omawianym zakresie (wskazując jednocześnie, że jej wzorzec został przygotowany przez Bank) prowadzi zaś do wniosku, że umowa o kredyt w istocie nie określa warunków zmiany oprocentowania a jedynie zbiór czynników, które potencjalnie mogą (choć nie muszą) prowadzić do jej zmiany. W szczególności w treści umowy nie określono jakie nasilenie zmiany jednego z czynników jest nieodzowne by do zmiany tej doszło i czy jest ona obligatoryjna. Pojęcie „warunków zmiany oprocentowania” w rozumieniu powołanego powyżej przepisu powinno tymczasem być rozumiane w ten sposób, że treść umowy pozwala na precyzyjne określenie, kiedy oprocentowanie powinno wzrosnąć, a kiedy zostać obniżone. Z treści umowy nie wynika w jakich okresach ma być prowadzona analiza poszczególnych parametrów wpływających na oprocentowanie, czy też jak często może dochodzić do jego zmiany. Brak też w umowie przesłanek do określenia kierunku możliwej zmiany oprocentowania. To oznacza, że w sytuacji, gdy decyzja w tym przedmiocie leży wyłącznie w gestii Zarządu Banku, może on dokonywać rzeczonej zmiany zawsze wtedy, gdy oceni, iż parametry mogące wpływać na oprocentowanie (bądź którykolwiek z nich) wzrosły, przy jednoczesnym braku obowiązku obniżenia oprocentowania kiedykolwiek, gdy parametry owe spadają. Dodatkowo brak określenia okresów, w jakich mają być owe parametry analizowane powoduje, iż zmiany te mogą następować z dużą częstotliwością, a brak możliwości określenia ich wzajemnej korelacji powoduje, że te same zjawiska ekonomiczne mogą doprowadzić do wielokrotnej zmiany oprocentowania.
Redakcja powołanych przepisów umownych prowadzi zatem do wniosku, że przewidziana w umowie możliwość zmiany oprocentowania jest w istocie niczym nielimitowana i nie poddaje się żadnej weryfikacji. W ten sposób sprzecznie z naturą stosunku zobowiązaniowego pozostawiono jednej z jego stron możliwość decydowania o istotnym elemencie tegoż stosunku zobowiązaniowego, jakim jest poziom odpłatności za udostępniony kapitał. Analizując poszczególne przesłanki potencjalnej zmiany oprocentowania kredytu należy stwierdzić, że w oparciu o nie ani przeciętny konsument, ani kontrahent profesjonalny, nie są w stanie w żaden sposób zweryfikować, czy ewentualna zmiana oprocentowania w danym momencie jest uzasadniona, pomijając już kwestię tego, iż jest to wyłącznie jednostronnie przyznane wierzycielowi uprawnienie do zwiększenia, albo ewentualnie zmniejszenia należnego mu świadczenia. Nie zmienia niczego w ocenie powyższego stwierdzenie, iż dokonywana przez Bank zmiana oprocentowania „nie przekroczy” najwyższej zmiany wymienionych wyżej wskaźników. Nie wiadomo bowiem, jakie są wzajemne relacje owych czynników, a Bank w istocie rzeczy może w dowolny sposób manipulować poziomem oprocentowania.
Jednocześnie, w ocenie Sądu, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje to czy strona pozwana wykorzystywała omawiane uprawnienie w pełnym czy też znacznym zakresie, czy nie. Nieważność postanowień umownych wywołuje bowiem skutek ex tunc i z mocy prawa, a zatem sposób korzystania z nich jest nieistotny. Niemniej jednak analiza tylko jednej ze zmiennych ((…)), która następnie została wykorzystana do ustalania oprocentowania w aneksach zawartych z częścią członków grupy, w kontekście wysokości oprocentowania kredytu, które określała strona pozwana daje jednoznaczną ocenę co do tego w jaki sposób Bank wykorzystywał instrumenty ustalania zmiennego oprocentowania wprowadzone do umowy w § 5. Zgodnie z twierdzeniami Banku, oprocentowanie kredytu członków grupy (tutaj na przykładzie umowy kredytu członków grupy [dane 2 członków grupy]), którzy zdecydowali się na zawarcie aneksu zmieniającego zasady oprocentowania kredytu, przed zawarciem tegoż aneksu kształtowało się co do zasady następująco:
– 2,46% w okresie od 22 września 2005 r. do 24 maja 2006 r.;
– 2,71% w okresie od 25 maja 2006 r. do 14 lutego 2007 r.;
– 3,61% w okresie od 15 lutego 2007 r. do 1 listopada 2007 r.;
– 4,35% w okresie od 2 listopada 2007 r. do 9 listopada 2008 r.;
– 5,35% w okresie od 10 listopada 2008 r. do 29 marca 2009 r.;
– 4,35% w okresie od 30 marca 2009 r. do dnia podpisania aneksu w dniu 8 kwietnia 2015 r.
Warto zwrócić uwagę na okres oprocentowania pomiędzy rokiem 2008 a 2015. W tym właśnie okresie możliwa w łatwy sposób do ustalenia wartość indeksu (…) zeszła z poziomu 2,697 % do poziomu – (minus) 0,687 % (różnica 3,38 %), natomiast oprocentowanie kredytu przez siedem lat obniżyło się o 1 %, a biorąc pod uwagę okres kwiecień 2009 r. – luty 2015 r. – w ogóle. Już tylko na tym przykładzie widać jak wyglądały konsekwencje pozostawienia decyzji co do wysokości zmiennego oprocentowania w gestii jednej tylko strony umowy, która na co warto zwrócić także uwagę natychmiast zareagowała na zmiany wskaźników w górę (średni (…) w 2006 r. – 1,65 %, w 2007 r. – 2,65 %), podnosząc natychmiast oprocentowanie kredytu z poziomu 4,35 na 5,35 i unikając w zasadzie reakcji korzystnej dla kredytobiorcy w omówionym wyżej okresie lat 2008 – 2015.
Przechodząc do kolejnych kwestii zwrócić należy uwagę, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje fakt zawarcia przez część członków grupy aneksu do umowy o kredyt, zmieniającego zasady oprocentowania kredytu na opierające się o czynniki obiektywne: stałą marżę Banku oraz wskaźnik (…). Podkreślić należy ponownie, że nieważność postanowień umownych wywołuje skutek ex tunc i z mocy prawa, a zatem sposób korzystania z nich jest nieistotny. Zauważyć jednak przy okazji trzeba, że do zawarcia aneksów co do zasady doszło dopiero po kilku latach od zawarcia umowy, co do zasady około 5.
Analizowany sposób ustalania oprocentowania powodował, że kredytobiorca był, w istocie rzeczy, w całości zdany na decyzję wierzyciela, a wierzyciel sam w znacznej mierze kształtował poziom należnego mu świadczenia. Jest to w ocenie Sądu sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego, a w konsekwencji nieważne. Następstwem zaś tej nieważności jest nieważność całej umowy. Bez określenia warunków zmiany oprocentowania nieważna jest bowiem cała umowa kredytu o zmiennym oprocentowaniu. W ocenie Sądu, w realiach niniejszej sprawy, brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, że celem stron było zawarcie umowy o stałym oprocentowaniu czy też umowy o oprocentowaniu stałym i zmiennym – w różnych okresach jej trwania. Tożsame stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 19 stycznia 2018 r. (sygn. akt I ACa 632/17), podnosząc w uzasadnieniu: „Konstrukcja uzasadnienia wyroku wskazuje wszelako, że Sąd Okręgowy uznał umowę z dnia 19 stycznia 2006 r. za nieważną przede wszystkim wskutek stwierdzenia, że umowa ta sprzeczna była z ustawą (art. 58 § 1 k.c.). Pogląd ten Sąd Apelacyjny podziela wskazując, że o sprzeczności czynności prawnej z ustawą można w cywilistyce mówić, także wówczas, gdy czynność nie zawiera treści lub innych elementów objętych nakazem wynikającym z normy prawnej. Sąd Okręgowy przytoczył prawidłowo i poddał poprawnej analizie, przy wykorzystaniu argumentów o abuzywności postanowień umowy, przepis art. 69 obowiązującego w dacie zawierania umowy prawa bankowego. Logicznie poprawny jest wypływający z tej analizy wniosek, że umowa kredytu nie zawierająca jednego z wymaganych jej elementów, a to warunków zmiany oprocentowania (art. 69 ust. 2 pkt 5 Prawa bankowego) uznana być powinna za nieważną”.
Wreszcie odwołać należy się do tej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego, która wyklucza, w stosunku do umów zawieranych przez banki, możliwość jednostronnego, swobodnego i nieskrępowanego kształtowania wysokości zmiennego oprocentowania. Przywołać tu należy uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 6 marca 1992 r., sygn. akt III CZP 141/91 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., sygn. akt III CZP 50/92, w których stwierdza się m.in., że: „Okoliczności, od zaistnienia których ma być uzależniona w regulaminie bankowym zmiana wysokości oprocentowania wkładów i kredytów, powinny być skonkretyzowane w taki sposób, aby w przyszłości mogła być dokonana należyta ocena, czy rzeczywiście one wystąpiły i czy w związku z tym zmiana oprocentowania jest obiektywnie usprawiedliwiona”. Innymi słowy klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego, lecz powinna dokładnie wskazywać czynniki (okoliczności faktyczne) usprawiedliwiające jego zmianę oraz relację między zmianą tych czynników, a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, określając precyzyjnie wpływ zmiany wskazanych okoliczności na zmianę stopy procentowej, a więc kierunek, skalę, proporcję tych zmian (wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2011 r., sygn. akt I CSK 46/11).
Jednocześnie, nawet gdyby nie podzielić prezentowanego powyżej stanowiska, zgodnie z którym powołane powyżej postanowienie umowne jest sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego i jako takie nieważne (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 3531 k.c. i art. 69 ust. 2 pkt 5 oraz 76 ustawy Prawo bankowe), postanowienie to należałoby uznać i tak za niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 k.c.). Niewątpliwie bowiem postanowienie to pochodzi z wzorca Banku, a w toku postępowania nie zaoferowano materiału dowodowego świadczącego o tym, że zostało ono uzgodnione indywidualnie z każdym z członków grupy.
Stosownie do art. 3851 § 1 k.c. postanowienia niedozwolone nie wiążą zaś konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie. Oprocentowanie kredytu stanowi jeden z przedmiotowo istotnych elementów (essentialiae negotii) umowy kredytu przewidzianych w art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe. Eliminacja takiego postanowienia oznacza, że umowa kredytu traci swój charakter i w konsekwencji jest nieważna.
Jak już wskazano powyżej bez znaczenia pozostaje zawarcie przez część członków grupy w tymże zakresie aneksów. Ocena umowy z punktu widzenia klauzul niedozwolonych dokonywana jest według stanu z chwili zawarcia umowy (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., sygn. akt III CZP 29/17). Strony nie mogły zatem w ww. przypadkach skutecznie aneksować umowy nieważnej od chwili jej zawarcia. Podobne stanowisko prezentowane jest również w orzecznictwie sądów powszechnych (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 6 października 2020 r., sygn. akt II C 1014/18).
W ocenie Sądu kwestionowane umowy są również nieważne z uwagi na sprzeczność z prawem (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 69 ust. 2 pkt 5 i art. 76 ustawy prawo bankowe) oraz naturą stosunku zobowiązaniowego (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 3531 k.c.). Niezależnie jednak od wyżej streszczonego stanowiska Sądu, umowy te zawierają klauzulę abuzywną dotyczącą zmiennego oprocentowania oraz klauzulę abuzywną dotyczącą waloryzacji.
Sąd zważył, że powodowie zawarli kwestionowane umowy jako konsumenci w rozumieniu art. 221 k.c. Strona pozwana nie dowiodła, by klauzule waloryzacyjne zawarte w umowach zostały z nimi uzgodnione indywidualnie. Umowy kredytu została zawarty przy użyciu wzorca stworzonego tak przez poprzednika prawnego pozwanego, jak i pozwanego. Co istotne, jednocześnie kwestia wyboru kredytu z waloryzacją do waluty szwajcarskiej, sama w sobie, nie oznacza wynegocjowania indywidualnie konkretnego mechanizmu indeksacji.
Odnośnie natomiast samego mechanizmu waloryzacji Sąd zważył, że zgodnie z postanowieniem § 1 kwestionowanych umów kwota udzielonego powodom kredytu, określana w złotych miała zostać określona „według kursu kupna walut dla CHF obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz (…).
Już zatem na etapie określania wysokości zobowiązania w związku z uruchomieniem kredytu nastąpiło odwołanie do kursu ustalonego jednostronnie przez stronę pozwaną – bez jakiegokolwiek wpływu na powyższe powodów. Wskazane postanowienie, podobnie jak związane z umową kredytu ogólne warunki, nie zawierają jednocześnie jakichkolwiek sprawdzalnych postanowień czy reguł opisujących mechanizm wyznaczania owego kursu, a w konsekwencji wysokości zobowiązania powodów zaciągniętego w większości przypadków na okres 30 lat. Wobec braku postanowień umownych czy regulaminowych, poprzez powyższy zapis pozwany uzyskał uprawnienie do całkowicie jednostronnego określenia zarówno wysokości kursu kupna jak i wysokości zobowiązania powoda. Takie uprawnienie Banku, pozbawione jakiejkolwiek kontroli ze strony kredytobiorcy, niewątpliwie należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, regułami uczciwości i lojalności względem kontrahenta. Jednocześnie należy przyjąć, że o ile określenie mechanizmu waloryzacji kształtuje w istocie główne świadczenie strony, to omawiane postanowienia w żadnym razie nie mogą być uznane za jednoznaczne, lecz przeciwnie, za zupełnie blankietowe.
W konsekwencji, w ocenie Sądu, w realiach niniejszej sprawy należy przyjąć, że wskazane powyżej postanowienie umowne § 1 w zakresie przewidującym mechanizm waloryzacji kredytu do waluty obcej, należy uznać za nieuczciwe w rozumieniu art. 3 ust. 1 Dyrektywy Rady UE 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i kształtujące prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy (art. 3851 § 1 k.c.). Dla uzupełnienia Sąd wskazuje, że w orzecznictwie nie budzi już wątpliwości, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia Bankowi jednostronną swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści, a poprzez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. (por. m. in. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 czerwca 2020 r., sygn. akt I ACa 123/20, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 listopada 2020 r., sygn. akt I ACa 1531/19, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. akt II CSK 483/18 czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2019 r. V CSK 347/18).
Niezależnie od powyższego Sąd zważył, że oczywistym jest, że konsument zawierając umowę kredytu indeksowanego liczy się i akceptuje ryzyko jakie się z tym wiąże, a więc ryzyko wynikające ze zmienności kursów walut obcych. Tak rozumiane ryzyko nie ma jednak nic wspólnego z ryzykiem całkowicie dowolnego kształtowania kursu wymiany przez kredytodawcę i narażenia konsumenta na nieprzewidywalne koszty, jak to miało miejsce w przedmiotowej sprawie. Innymi słowy czym innym jest ryzyko zmienności kursu walutowego, a czym innym arbitralne ustalanie kursów walut przez zarząd pozwanego, co w sposób oczywisty wpływa na sytuację konsumenta.
Z drugiej zaś strony, w zakresie postanowienia § 5 ust. 5 (lub § 6 ust. 5 w zależności od redakcji umowy) umowy kredytu, które to postanowienie określa warunki ustalania kursu, po jakim kredyt ma być spłacany („Jako datę spłaty kredytu przyjmuje się datę wpływu środków na rachunek kredytu. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana jest na CHF wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku.”) – nie można uznać go za abuzywne. Powyższe rozważania, jakie miały za przedmiot możliwość jednostronnego ustalania przez Bank kursu z tabel, do czego odwołuje się postanowienie § 1 ust. 1 umowy kredytu, nie ma zastosowania do warunków spłaty kredytu. W ocenie Sądu odwołanie do kursu sprzedaży obowiązującego w NBP jest bowiem kryterium obiektywnym, niezależnym od obu stron stosunku prawnego wynikającego z zawartych przez nich umów.
Sąd zważył jednocześnie, że również norma przewidziana w § 4 (tudzież § 5 w zależności od wzorca umowy) umowy stanowi niedozwolone postanowienie umowne, ponieważ kształtuje ona pozycję powodów w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami i z rażącym naruszeniem jego interesu (art. 3851 § 1 i 2 k.c.). Klauzula umożliwiająca zmianę oprocentowania zawarta w omawianym paragrafie umownym z całą pewnością nie została wyrażona w sposób jasny i przejrzysty i nie kształtuje położenia powodów, jako konsumentów, w sposób jednoznaczny (tu w szczególności w zakresie zapisu, iż „Decyzję odnośnie oprocentowania Kredytów na bazie stopy zmiennej podejmuje Zarząd Banku.”). Podobnie jak argumentowano powyżej należy wskazać, że w oparciu o § 4 (lub § 5) umowy o kredyt nie sposób ustalić kiedy miałoby ulegać zmianie oprocentowanie, w jaki sposób i w oparciu o jakie przesłanki miałaby być dokonywana jego zmiana. Pozwany nie wykazał również, by omawiane postanowienia umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, a bezsprzecznie umowy o kredyt zawarte zostały wedle wzorca przygotowanego przez poprzednika prawnego pozwanego, tudzież pozwanego. Niewątpliwie również omawiane postanowienie umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. O powyższym świadczy fakt, że omawiane postanowienie umowne pozwala Bankowi, w sposób jednostronny, kształtować wysokość zobowiązania powodów wedle tylko jemu znanych mechanizmów.
W konsekwencji w rozpoznawanej sprawie uznać należało, że sporne umowy kredytu, łączące pozwanego z powodami, z uwagi na bezskuteczność ww. klauzul umownych, są nieważne, w związku z opadnięciem koniecznych składników (essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego.
Reasumując, stosunki prawne powstałe między powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego, tudzież pozwanym na tle spornych umowy nie istnieją na skutek nieważności umów, o czym orzeczono w punktach II – XXXII sentencji wyroku.
W punkcie XXXIII sentencji wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę 319,34 zł tytułem kosztów procesu, mając na względzie przepis art. 98 § 1 k.p.c, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Wydając przedmiotowe rozstrzygnięcie Sąd uwzględnił 55 – osobowy skład grupy. Ostatecznie Sąd przyznał koszty zastępstwa procesowego w sprawie za postępowanie główne w wysokości 6 – krotności stawki, określonej w § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z 28 września 2002 (tekst jednolity Dz. U. z 2013 roku, poz. 490, ze zm.), koszty zastępstwa procesowego za postępowanie zażaleniowe w stawce podstawowej, w kwocie 1 200 zł, określonej na podstawie ww. przepisu rozporządzenia w zw. z § 12 ust. 2 pkt rozporządzenia, a także wysokość uiszczonej przez powodów opłaty sądowej w kwocie 764 zł oraz wysokość wydatku w kwocie 1 200 zł tytułem zamieszczenia ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego w prasie, łącznie 17 564. Po zsumowaniu tychże kwot oraz podzieleniu ich sumy przez liczbę członków grupy, Sąd orzekł zatem jak w punkcie XXXIII sentencji wyroku.