Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Andrzej Kuryłek
Sędziowie: SSO Tadeusz Bulanda, SSO Agnieszka Sidor-Leszczyńska
po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2022 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa [dane członków grupy] przeciwko Bankowi (…) S.A. w siedzibą w W. z udziałem Rzecznika Praw Obywatelskich o ustalenie:
Powód Miejski Rzecznik Konsumentów w O. działający jako reprezentant grupy pozwem z dnia 13 czerwca 2014 r. wniósł o ustalenie, że pozwany Bank (…) S. A. ponosi odpowiedzialność wobec Członków Grupy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, wynikającą z zawartych z Członkami Grupy umów o kredyt hipoteczny, zawierających bezpośrednio lub za pośrednictwem wzorca umownego znajdującego zastosowanie do tych umów (regulaminu, cennika, aneksu lub pełnomocnictwa) niedozwolone postanowienia umowne dotyczące indeksacji kwoty udzielonego kredytu do kursu franka szwajcarskiego według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) S. A. oraz niedozwolone postanowienia umowne dotyczące indeksacji rat spłaty kredytu do kursu franka szwajcarskiego według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) S.A., w których to umowach ani we wzorcach umownych mających zastosowanie do tych umów nie określono sposobu ustalania kursu franka szwajcarskiego w Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) S. A. z siedzibą w W..
Zdaniem powoda nienależne świadczenie polegało na tym, że pozwany pobierał od Członków Grupy wyższe kwoty tytułem spłaty kredytu, niż pobierałby, gdyby nie stosował opisanych wyżej niedozwolonych postanowień umownych dotyczących indeksacji walutowej, co doprowadziło do powstania bezpodstawnego wzbogacenia kosztem każdego z Członków Grupy w części odpowiadającej różnicy między: pobranymi przez pozwanego od każdego z Członków Grupy kwotami tytułem spłaty kredytu wyliczonymi z zastosowaniem wymienionych wyżej niedozwolonych postanowień umownych dotyczących indeksacji wysokości świadczeń kredytobiorcy do waluty obcej, a należnymi pozwanemu od każdego Członka Grupy tytułem spłaty kredytu kwotami obliczonymi bez indeksacji wysokości świadczeń kredytobiorcy. Opisana wyżej odpowiedzialność pozwanego wobec Członków Grupy obejmuje kwoty pobierane przez pozwanego w okresie od zastosowania w poszczególnych umowach kredytowych z Członkami Grupy opisanych wyżej niedozwolonych postanowień umownych dotyczących indeksacji walutowej.
Jednocześnie, pełnomocnik powoda wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a także zasądzenie od pozwanego na rzecz Miejskiego Rzecznika Konsumentów w O. zwrotu kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, o ile nie zostanie złożone zestawienie kosztów w końcowej fazie postępowania.
W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że domaga się ustalenia odpowiedzialności pozwanego za stosowanie w umowach kredytowych niedozwolonych postanowień umownych. Niedozwolone postanowienia umowne regulowały zasady indeksacji wysokości kredytów zaciągniętych przez Członków Grupy oraz wysokość rat spłaty w relacji do waluty obcej – franka szwajcarskiego. Wspólnym elementem dla wszystkich Członków Grupy są następujące okoliczności:
Ponadto, wspólnym elementem dla wszystkich Członków Grupy jest okoliczność, że pozwany pobierał od nich raty spłaty zaciągniętych kredytów, stosując opisane Klauzule Indeksacyjne. W konsekwencji powyższego, pobierane przez pozwanego, na skutek stosowania Klauzul Indeksacyjnych, raty spłaty kredytu w części przewyższającej wysokość rat należnych stanowi świadczenie nienależne, które pozwany powinien zwrócić poszczególnym Członków Grupy.
(tak zob.: pozew, k. 7-31)
Powód nadto przytoczył następujące postanowienia umowne znajdujące się w treści umów zawieranych przez pozwanego z poszczególnymi Członkami Grupy stanowiące jego zdaniem niedozwolone klauzule umowne:
Trafność kwalifikacji powyższych zapisów umów jako niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 k.c. została zdaniem powoda przesądzona przez fakt wpisania w dniu 15 maja 2012 r. do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr (…) i (…), postanowień o następującej treści:
(tak zob.: wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 426/09, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., sygn. akt VI ACa 420/11; wydruk z rejestru klauzul niedozwolonych nr wpisu (…) i (…)).
Pozwany w odpowiedzi na pozew z dnia 31 grudnia 2014 r. w pierwszej kolejności wniósł o odrzucenie pozwu w całości ze względu na to, że niniejsza sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, na wypadek nieuwzględnienia wniosku o odrzucenie pozwu, wniósł o oddalenie powództwa w całości. Jednocześnie, wniósł o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, według spisu kosztów, który zostanie złożony na rozprawie, a w razie niezłożenia takiego spisu, według norm przepisanych.
(odpowiedź na pozew, k. 14892-14979).
W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew podniósł szereg zarzutów przeciwko żądaniu powództwa, w tym m.in.:
Postanowieniem z dnia 28 maja 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew powoda o ustalenie, że pozwany Bank (…) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. ponosi odpowiedzialność wobec członków grupy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, wynikającą z zawartych z członkami grupy umów o kredyt hipoteczny oraz o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.
(postanowienie – k. 39610—39623)
Postanowieniem z dnia 21 września 2015 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego w ten sposób, iż odmówił odrzucenia pozwu.
(postanowienie – k. 39734-39742v.).
Postanowieniem z dnia 12 sierpnia 2016 r. wydanym na posiedzeniu niejawnym Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać przedmiotową sprawę w postępowaniu grupowym.
(postanowienie – k. 48672-48672v.)
Postanowieniem z dnia 16 grudnia 2016 r. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie i wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym przekazał Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
(postanowienie – k. 48779-48783).
Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 15 marca 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać przedmiotową sprawę w postępowaniu grupowym.
(postanowienie-k.48861).
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 28 września 2017 r. oddali zażalenie na w/w postanowienie tutejszego Sądu.
Postanowieniem z dnia 14 stycznia 2019 r. Sąd Okręgowy ustalił skład grupy reprezentowanej przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w O..
(postanowienie – k. 70005-700032).
Powyższe postanowienie zostało zmienione postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 sierpnia 2019 r.
(postanowienie – k.70205).
Pismem z dnia 14 kwietnia 2021 r. swój udział – na prawach przysługujących prokuratorowi – zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich.
W piśmie tym Rzecznik Praw Obywatelskich zawarł oświadczenie, iż popiera stanowisko strony powodowej w całości.
(pismo – k.7089570904).
W toku dalszego postępowania strony oraz Rzecznik Praw Obywatelskich podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowiska.
Powód Miejski Rzecznik Konsumentów w O. działający jako reprezentant grupy dochodził sprecyzowanego w pozwie roszczenia na rzecz osób wymienionych w załączniku nr 8 do pozwu na podstawie Ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (zwana dalej „Ustawą”).
Wspólnym elementem dla wszystkich wskazanych przez powoda (jako reprezentanta Grupy) Członków Grupy była okoliczność, iż w łączących ich z pozwanym umowach kredytowych znalazły się postanowienia stanowiące klauzule indeksacyjne (waloryzacyjne) w postaci zapisów o odmiennej niekiedy redakcji ale skutkujących takim samym ukształtowaniem analizowanej kwestii, tj. mechanizmu indeksacji samego kredytu (kwoty kredytu), jak i jego spłaty – o treści:
„Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązujących w Banku (…) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy”;
lub
„Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do Kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) w dniu uruchomienia kredytu / transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej”;
lub
„Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do Kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (…) w dniu uruchomienia kredytu / transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu”;
lub
„Bank udziela Kredytobiorcy kredytu w wysokości PLN, słownie:, co stanowi równowartość … CHF, zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Banku (…) z daty uruchomienia kredytu, a Kredytobiorca zobowiązuje się do jego wykorzystania zgodnie z warunkami umowy” (indeksacja kredytu).;
oraz
„Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (…)SA ”;
lub
„Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić w PLN, równowartość sumy CHF, wyliczonej zgodnie z ust. 1, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF, z dnia płatności raty kredytu według Tabeli Kursów Walut w Banku (…) SA.” (spłata kredytu).
Powyższe okoliczności mają charakter bezspornych.
W toku sprawy – badaniu w ramach postępowania incydentalnego podlegała kwestia statusu osób wskazanych przez powoda, działającego jako Reprezentant Grupy, jako czynnie legitymowanych w niniejszej sprawie.
Faktyczny krąg Członków Grupy (Skład Grupy) został pierwotnie ukształtowany w sposób wiążący postanowieniem tutejszego Sądu z dnia 14 stycznia 2019 r., zmienionym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 sierpnia 2019 r. (k.70205).
W toku sprawy, w związku z uzyskaną wiedzą o śmierci wskazanych przez powoda Członków Grupy Sąd postanowieniem z dnia 24 maja 2022 r. wyłączył te osoby ze składu grupy (postanowienie – k. 72766-72767).
Z uwagi na charakter i cel postępowania, które prowadzone było na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7 poz. 44) zbędnym było dokonywanie ustaleń w zakresie wykraczającym poza wymienione wyżej, wspólne dla wszystkich Członków Grupy fakty (okoliczności faktyczne). W szczególności zbędnym było ustalanie faktów indywidualizujących sytuację faktyczną i prawną każdego Członka Grupy z osobna, w tym stan ich świadomości prawnej, treści udzielonych im informacji i pouczeń przez pracowników pozwanego, rzeczywistej ich woli (zamiaru) co do zawarcia umowy kredytowej o kredyt walutowy indeksowany do CHF, a nie o kredyt złotowy, dokonywania indywidualnych uzgodnień co do samych postanowień umowy. Takie działanie godziłoby w schemat rozumowania prawniczego w postaci rozumowania – „z celu na środki”. Skoro bowiem przesłanką determinującą skuteczne wszczęcie postępowania w wymienionym trybie jest fakt, iż strony w znaczeniu materialnoprawnym (Członkowie Grupy) dochodzą roszczeń jednego rodzaju, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, to wszystko co wykracza poza wskazane iunctim nie mieści się w granicach rozpoznania sprawy wyznaczonych przez cel przywołanej ustawy (jej ratio legis).
Z tych m.in. powodów pominięto wnioski dowodowe pozwanego jak punkcie 1 i 3 postanowienia z dnia 2 lutego 2022 r. (k.71959).
Powyższe ustalenie uzupełnić należy o wskazanie, że część tezy dowodowej zakreślonej dla tych dowodów nie miała charakteru spornego, czyli nie wymagała powołania dowodu; dotyczy to takich kwestii, jak dokonanie przez pozwanego z dniem 1 października 2011 r. zmian Regulaminu, czy aneksowania umów skutkującego opisaniem szczegółowych zasad ustalania kursów walut.
Zważywszy na ukształtowanie w niniejszym postępowaniu ciężaru dowodu (zgodnie z dyspozycją przepisu art. 6 k.c.) – co do wniosku pozwanego opisanego w punkcie 2 powołanego już postanowienia dowodowego tutejszego Sądu z dnia 2 lutego 2022 r. orzeczono jak w sentencji tegoż postanowienia.
W zakresie wniosków dowodowych w postaci artykułów prasowych i prywatnych opinii biegłych uznać należało, iż ustalenie ich treści nie miało istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, jak i było nieprzydatne do wykazania określonego faktu. W związku z czym orzeczono jak w punkcie 4 sentencji postanowienia z dnia 2 lutego 2022 r.
Przystępując do rozważań zacząć należy, iż ramy niniejszego postępowania wyznaczają przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7 poz. 44). Przedmiotowa Ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1). Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2). Zgodnie z normą art. 2 ust. 3 w/w ustawy, w sprawach o roszczenia pieniężne powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. W takim przypadku powód nie jest obowiązany wykazywać interesu prawnego w ustaleniu. Z kolei zgodnie z normą art. 24 ust. 1 w/w ustawy, w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, z wyłączeniem art. 7, 8, 117-124, 194-196, 204, 205, art. 207 § 3 i art. 425-50514.
Kwestia dopuszczalności procedowania sprawy na podstawie przywołanej ustawy została przesądzona, jak już wskazano wyżej postanowieniem tutejszego Sądu z dnia 15 marca 2017 r., a krąg uczestniczących po stronie powodowej Członków Grupy został przesądzony w/w postanowieniem tutejszego Sądu z dnia 14 stycznia 2019 r., zmienionym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 sierpnia 2019 r. oraz postanowieniem tutejszego Sądu z dnia 24 maja 2022 r.
Zagadnienie składu Grupy jako zagadnienie stanowiące przedmiot rozstrzygnięć samodzielnych, statuujących krąg podmiotowy po stronie powodowej nie wymaga uzasadnienia na tym etapie. Kwestie te były bowiem przedmiotem uzasadnień sporządzonych w ramach w/w postępowań incydentalnych.
Odnosząc się bezpośrednio do samego zgłoszonego i popieranego przez powoda roszczenia procesowego celowym wydaje się, iż ocenę jego zasadności należy dokonać przez pryzmat przytoczonych przez pozwanego zarzutów, dla czytelności wywodu – z zachowaniem kolejności ich przywołania na wstępie uzasadnienia.
(brak przymiotu prejudycjalności wyroku SOKiK)
Odnotować należy, iż strony całkowicie odmiennie pojmują kwestie związane z wpływem postępowania w zakresie kontroli abstrakcyjnej wzorców postanowień umownych oraz wpływu tego postępowania na ocenę dokonywaną w ramach tzw. kontroli incydentalnej. Kontrola incydentalna polega na badaniu treści postanowień konkretnej umowy i w sytuacji, gdy przy jej zawieraniu posłużono się wzorcem umowy, kontrola ta pośrednio obejmuje także postanowienia tego wzorca umowy. Jest to kontrola dokonywana w każdym postępowaniu sądowym, w którym strona powołuje się na fakt inkorporowania do treści umowy niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., bądź sama wytaczając powództwo bądź w formie zarzutu podniesionego w sprawie, w której jest pozwanym. Natomiast kontrola abstrakcyjna polega na badaniu treści postanowień wzorca umowy w oderwaniu o konkretnego stosunku umownego i jest dokonywana niezależnie od tego, czy między stronami doszło do zawarcia umowy z wykorzystaniem tego wzorca umowy. Jest to kontrola dokonywana przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w postępowaniu odrębnym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 31 stycznia 2013 r., sygn. akt VI ACa 830/12, LEX nr 1299025).
Należy zwrócić uwagę, iż poza zakresem rozpoznania (czyli analizy, czynienia ustaleń a następnie rozstrzygnięcia) przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w postępowaniu odrębnym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone pozostają okoliczności określone w przepisie art. 3852 k.c., które z kolei stanowią wiążące dyrektywy dla sądów dokonujących kontroli incydentalnej.
Zatem odnośnie przywołanego zagadnienia rację przyznać należy pozwanemu co do tego, iż brak jest podstaw do formułowania tezy o bezwarunkowym związaniu w postępowaniu sądowym, w ramach którego dokonywana jest rzeczona kontrola incydentalna, rozstrzygnięciem dokonanym przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Nadto zgodzić należy się z pozwanym, że w wyrokach wydanych w trybie kontroli abstrakcyjnej przez SOKiK i Sąd Apelacyjny w Warszawie, Sądy obu instancji nie zakwestionowały samego indeksowania kredytu do CHF, lecz jedynie brak określenia we wzorcach umownych zasad ustalania kursów walutowych ogłaszanych w Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku.
(brak abuzywności „Postanowień Kursowych” / „Klauzul Indeksacyjnych”)
Zdaniem pozwanego bezzasadność kwalifikowania „Postanowień Kursowych” (jak określa to pozwany; powód używa odmiennego oznaczenia w postaci „Klauzul Indeksacyjnych”) jako klauzul niedozwolonych wynika z tego, że przedmiotowe postanowienia Umów określają główne świadczenia stron i są sformułowane w sposób jednoznaczny, nadto zostały uzgodnione indywidualnie i nie kształtują praw i obowiązków Członków Grupy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ani nie naruszają ich interesów w sposób rażący.
Na wstępie tej części wywodu wskazać należy, iż niezależnie od tego jakiej terminologii używają same strony, w dalszej części uzasadnienia analizowana regulacja umowna określana będzie w nieco szerszym ujęciu jako klauzula waloryzacyjna.
W pierwszej kolejności należało ocenić czy tego typu postanowienie jest dopuszczalne w ramach szeroko pojętej swobody umów.
Odpowiedź na tak postawione pytanie była, w ocenie Sądu, jednoznaczna, bowiem wobec braku jednoznacznej normy, która wykluczałaby taką formułę z polskiego porządku prawnego tego typu postanowienie umowne musi być uznane za dopuszczalne, tak zarówno między osobami fizycznymi, jak również między bankiem i klientem tegoż banku. Dopuszczalność zawarcia umowy kredytu indeksowanego była wielokrotnie przedmiotem rozważań ze strony sądów różnych szczebli, w tym także Sądu Najwyższego, który to Sąd m.in. w wyroku z dnia 22 stycznia 2016 w sprawie o sygn. akt I CSK 1049/14 stwierdził, iż umowa kredytu indeksowanego mieści się, oczywiście w ramach konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 3531 k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego). Nie było zatem podstaw to twierdzenia, że w obrocie prawnym doszło do wykształcenia się jakiegoś odrębnego, oryginalnego typu umowy bankowej, powiązanej w sposób szczególny z kursem złotego do walut obcych w chwili wydania i zwrotu sumy kredytowej i tym samym – zakładającej szczególny sposób określania wysokości zadłużenia kredytobiorcy w stosunku kredytowym.
Uzupełnieniem zasady swobody umów jest przepis art. 3581 § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Przenosząc rozważania dotyczące ww. przepisu na grunt rozpoznawanej sprawy pojawia się oczywiście problem polegający na ustaleniu, czym w zasadzie jest waluta obca, podług jakich reguł i do jakiej kategorii można ją zakwalifikować, czy jest to w istocie pieniądz, czy może należy ją zakwalifikować do kategorii innych rzeczy sui generis. Nie wdając się w szczegółowe rozważania dotyczące powyższej kwestii należy stwierdzić, iż jeżeli nawet przy przyjęciu tej „najsłabszej” reguły wnioskowania prawniczego – a minori ad maius można w zobowiązaniu umownym zastrzec inny miernik wartości niż pieniądz, to tym bardziej można zastrzec, iż tym miernikiem będzie pieniądz wyrażony w innej walucie obcej, mniej podatnej na ryzyko związane z utratą swojej wartości nabywczej.
Kolejna kwestia z którą przychodziło się Sądowi zmierzyć dotyczyła tego, czy sformułowania dotyczące samej istoty kredytu waloryzowanego i postanowień związanych z klauzulą waloryzacyjną znajdujące swoje odbicie w umowach łączących pozwanego z Członkami Grupy nie przeczą naturze stosunku zobowiązaniowego i czy nie są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Odpowiedź na to pytanie również wydaje się jednoznaczna, bowiem jeżeli bank udziela kredytu długoterminowego (przykładowo na okres 20, 30 czy 40 lat), to tym samym jest obciążony szczególnym rodzajem ryzyka, z pewnością większym niż jego klient. Bank nie jest bowiem w stanie po tak długim okresie trwania takiego stosunku zobowiązaniowego domagać się przed sądem odmiennego ukształtowania stosunku który łączy go z klientem, z powołaniem się chociażby na utratę siły nabywczej waluty polskiej. Wynika to wprost z przepisu art. 3581 § 4 k.c., zgodnie z którym z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Wartym podkreślenia jest fakt, iż w analogicznej sytuacji klient banku znajduje się w dużo korzystniejszym położeniu, bowiem może, z powołaniem się na tzw. klauzulę rebus sic stantibus (art. 3571 k.c.), domagać się odmiennego ukształtowania stosunku zobowiązaniowego. W związku z powyższym, jeżeli bank kalkuluje swoje ryzyko kontraktowe i udziela kredytu w złotych polskich, to tym samym udziela go na warunkach odmiennych, z realnym oprocentowaniem znacznie wyższym niż w przypadku, w którym udziela kredytu walutowego lub kredytu złotówkowego indeksowanego do waluty obcej. Czyni tak dlatego, że część tego ryzyka związanego z utratą wartości nabywczej złotych polskich pozbawia się i niejako obiektywizuje odnosząc to do waluty, która uzyskuje mniejsze wahania na rynku i tym samym jest walutą „pewniejszą”. Jedną z takich walut jest z pewnością frank szwajcarski. Udzielając kredytu w tej właśnie walucie i tym samym pozbawiając się części tego ryzyka, bank może zaproponować warunki odmienne niż przy kredytach złotówkowych, z niższym realnym oprocentowaniem i niższą marżą. Powstałe w ten sposób ryzyko walutowe nie ma charakteru jedynie jednostronnego, skutkującego wyłącznie ryzykiem straty po stronie kredytobiorcy. Nie do końca bowiem można wykluczyć scenariusz, zgodnie z którym na skutek różnych nieprzewidzianych działań wartość franka szwajcarskiego w stosunku do złotego mogłaby nawet radykalnie spaść. Deprecjacja franka szwajcarskiego mogłaby bowiem nastąpić na skutek zdarzeń, które nastąpiły na terenie Szwajcarii (bądź też na terenach bezpośrednio przyległych), bądź na skutek działań które nastąpiły w Polsce i skutkowały np. wzrostem wartości złotego w stosunku do całego koszyka walutowego (tzw. aprecjacja złotego).
Wobec braku ustawowych przeszkód za dopuszczalne należało uznać, w ocenie Sądu, konstruowanie umów kredytowych przez pozwany bank w oparciu o rozwiązania mające w swojej treści klauzulę waloryzacyjną.
W ocenie składu orzekającego powód nie wykazał, iż postanowienia umów o kredyt Członków Grupy zawierające tożsame dla nich uregulowania kształtują ich prawa i obowiązki jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. W zasadzie co do tego zarzutu – osią czynionego przez powodów wywodu jest inkryminowana pozwanemu dowolność ustalania wysokości rat kredytu co prowadzi do naruszenia zasady równorzędności stron i jako takie należy traktować jako działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami.
Zarzut ten dotyczy w istocie rzeczy dowolności ustalania kursu według którego następuje przeliczenie samego udzielonego kredytu jak i na późniejszym etapie wymagalnej raty kredytowej wyrażonej w CHF na złote polskie, nie zaś wysokości samej raty, skoro ta została określona w harmonogramie spłat i określona w CHF. Jednak ten zarzut nie został wykazany. Fakt, iż kurs według którego następowało przeliczenie należnej raty kredytowej do spłaty, w sposób wynikający z Umów łączących pozwanego z Członkami Grupy (opisany wyżej w ustaleniach faktycznych) wytyczany był przez pracowników pozwanego nie oznacza jeszcze, iż był on dowolny. Poza gołosłownym zarzutem powód bowiem nie przejawił stosownej aktywności w celu wykazania w/w. zarzutu. Tymczasem zmierzając do wykazania postawionej przez siebie tezy o dowolności ustalania (kształtowania) przez pozwanego kursu CHF – winien wskazać – przez dokładne przytoczenie kursów stosowanych przez pozwanego i porównanie ich z kursami notowanymi na rynku – iż istotnie kursy pozwanego, jak i ich wahania nie korespondują ze wskazaniami rynku, tj. odbiegają od nich tak dalece, iż można je traktować jako kursy ustalane w sposób dowolny.
Powyższej dyrektywie dowodowej nie stoi na przeszkodzie dyspozycja przepisu art. 385 k.c., wedle której „oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (…)”, bo kwestia ta winna być oceniana na innej płaszczyźnie, mianowicie analizy tego, czy dane postanowienie umowy rażąco narusza interesy konsumenta. Zatem w analizowanym aspekcie winno porównać się sytuację zastaną, czyli opisaną w Umowach kredytowych, w których zawarto postanowienia waloryzacyjne bez opisania sposobu ustalania przez pozwany Bank kursu CHF do PLN stosowanego do rozliczeń z jego klientami, w tym kredytobiorcami a sytuacją hipotetyczną, postulowaną tak przez powoda jak i przywołane Sądy dokonujące kontroli abstrakcyjnej, w ramach której w samych umowach lub ogólnych warunkach umów albo regulaminach wiążących strony znalazłby się opis sposobu ustalania przez pozwany Bank kursu CHF publikowanego w Tabeli Kursów Banku.
Ponieważ pozwany Bank twierdzi, czemu nie zaprzeczyła strona powodowa, że sposób ustalania kursu walut obcych, w tym kursu CHF – stosowany przez Bank do rozliczeń z kredytobiorcami takimi jak Członkowie Grupy nie uległ zmianie i jest taki sam obecnie jak był wcześniej tj. w czasie zawierania poszczególnych umów łączących pozwanego z Członkami Grupy, z tą jednak różnicą, iż w związku z wejściem w życie tzw. „Ustawy antyspreadowej” (o czym będzie jeszcze mowa poniżej) z dniem 1 października 2011 r. Bank dokonał zmiany Regulaminu m.in. wprowadzając szczegółowe zasady ustalania kursów walut dla potrzeb przeliczenia rat spłaty (tak pozwany: teza 48 – k. 14923), to brak jest substratu w postaci naruszenia interesów konsumenta. Jego faktyczna sytuacja bowiem nie uległa żadnej zmianie. Z faktu, iż aktualnie proces ustalania kursu waluty jest opisywany a wcześniej brak było takiego opisu, choć sam mechanizm dokonywania takiego ustalenia jest niezmienny od lat (jest tożsamy z tym stosowanym w dacie zawierania umów kredytowych objętych żądaniem powództwa) nie wynika jakiekolwiek pokrzywdzenie kredytobiorców jako konsumentów. Zatem nie sposób kwalifikować tego stanu rzeczy jako naruszającego interesy kredytobiorców i to w rażący sposób, jak tego wymaga norma art. 3581 k.c.
Podkreślenia wymaga, iż nawet przyjęcie (do czego nie ma w niniejszej sprawie podstaw) bezskuteczności postanowienia umowy, zgodnie z którym każdorazowe przeliczanie franków szwajcarskich na złote polskie następowało w oparciu o Tabelę Kursów Walut obowiązującą w pozwanym banku nie prowadziłoby do wniosków formułowanych przez powoda.
W ocenie Sądu, kwestie związane z wykonaniem zobowiązania przez dłużnika winno się w tego typu sytuacjach rozstrzygać w oparciu o przepis art. 354 k.c., zgodnie z którym dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
Przy czym należy podkreślić, iż przytoczony przepis nie może być traktowany jako przepis dyspozytywny sensu stricto (lecz jako klauzula interpretacyjna).
Realnie kwalifikacja tego przepisu (czy to jako przepisu dyspozytywnego, czy też statuującego dyrektywę interpretacyjną) nie ma praktycznego znaczenia dla uznania dopuszczalności jego stosowania w tego typu sprawach jak ta, która jest przedmiotem niniejszego rozpoznania skoro Trybunał Sprawiedliwości UE w uzasadnieniu do wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. akt C-26/13 zawarł tezę: „Zastąpienie nieuczciwego warunku przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym jest bowiem zgodne z celem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, ponieważ zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepis ten zmierza do zastąpienia ustanowionej w umowie równowagi formalnej między prawami i obowiązkami stron równowagą rzeczywistą, pozwalającą na przywrócenie równości tych stron bez konieczności unieważnienia wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki” (teza 82 wyroku).
Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną (art. 69 prawa bankowego). W art. 69 ust. 2 prawa bankowego wskazano, jakie niezbędne (obligatoryjne) postanowienia powinny być zawsze ujawnione w tej umowie bankowej. Nie wszystkie z tych elementów stanowią oczywiście essentialia negotii umowy kredytowej. Elementów konstrukcyjnych tej umowy poszukiwać należy w treści art. 69 ust. 1 prawa bankowego, zgodnie z którym „bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych”, a „kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej (…) i zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty”. Oznacza to – używając syntetycznej formuły – że bank zobowiązuje się do wydania określonej sumy pieniężnej, a kredytobiorca – do zwrotu wykorzystanej sumy kredytu wraz z odsetkami kapitałowymi oraz do pokrycia wynagrodzenia za korzystanie z kredytu.
Zdaniem Sądu, gdyby uznać za bezskuteczne postanowienie umowy dotyczące sposobu ustalania konkretnego kursu waluty – Członkowie Grupy jako kredytobiorcy i tak winni świadczyć dokładnie to, co odpowiada równowartości poszczególnych rat wynikających z wysokości udzielonego im kredytu, z rozłożeniem na konkretny okres, tj. równowartości wyrażonej we frankach szwajcarskich przeliczonej na złote polskie według miernika rynkowego.
W niniejszej sprawie, jak zostało to już wyżej wskazane, powód nie przejawił natomiast stosownej inicjatywy dowodowej zmierzającej do wykazania faktycznej dowolności zastosowanego przez pozwanego kursu, kształtowanego w oderwaniu od obiektywnych parametrów rynkowych. Z uwagi na sposób ukształtowania ciężaru dowodu określony w przepisie art. 6 k.c. wnioski pozwanego zmierzające do wykazania w/w okoliczności (faktów), które wykazać powinna strona powodowa podlegały pominięciu.
Reasumując czynione wyżej w tym punkcie rozważania wskazać należy, iż powód nie wykazał, jakoby interes Członków Grupy jako konsumentów został w jakikolwiek sposób naruszony, nie mówiąc iż stopień tego naruszenia osiągnął kwalifikowaną postać: „rażącego naruszenia jego interesów” (art. 3851 § 1 k.c.) W chwili zawierania umowy Członkowie Grupy wiedzieli, że kredyt jest indeksowany do waluty obcej. Dodatkowo byli oni uprawnieni do wcześniejszej spłaty kredytu, a po zawarciu stosownego aneksu do umowy do dokonywania spłat bezpośrednio w walucie, do której był indeksowany kredyt, jak i przewalutowania kredytu. Tym samym mogli istotnie ograniczyć ryzyko zmiany kursu waluty lub wręcz zupełnie je wyeliminować, z czego jednak nie skorzystali, godząc się tym samym z dotychczasowymi warunkami umowy.
Ubocznie należy również przywołać aspekt psychologiczny, stanowiący de facto główną przyczynę wystąpienia strony powodowej z roszczeniem procesowym w niniejszej sprawie, którą niewątpliwie jest negatywna ocena opłacalności kredytu. Należy jednak wskazać, że takie przekonanie powodów jest wynikiem przede wszystkim wzrostu kursu waluty obcej (CHF), a nie naruszenia przez pozwany bank dobrych obyczajów przy zawieraniu umowy kredytowej. Sama konieczność uiszczania po pewnym czasie znacznie wyższych rat aniżeli na początku umowy, wynikająca z wzrostu kursu waluty obcej stanowiła okoliczność, której nie spodziewał się ani kredytobiorca ani pracownicy banków.
Dopiero po kilku latach wykonywania umowy, kredyt waloryzowany do franka szwajcarskiego stał się mniej korzystny niż kredyt złotowy; wcześniej bowiem pomimo stosowania przez pozwany bank klauzul różnicujących stosowanie odmiennych kursów walut przy wypłacie kwoty kredytu/pożyczki w złotówkach i przy przeliczeniu złotówek na spłatę raty, kursy te choć ustalane (według dzisiejszych oświadczeń kredytobiorców) arbitralnie przez bank w Tabelach kursów (faktycznie były to kursy rynkowe) powodowały, że tego typu kredyty lub pożyczki były postrzegane jako nader korzystne i atrakcyjne dla kredytobiorców/pożyczkobiorców. Również Członkowie Grupy osiągali wymierne korzyści spłacając wyraźnie niższe raty w złotówkach, aniżeli inni kredytobiorcy, którzy zaciągnęli typowe kredyty złotówkowe, znacznie wyżej oprocentowane. Z powyższego wynika jednoznaczny wniosek, że oceniane na chwilę zawarcia umowy klauzule waloryzacyjne regulujące wysokość rat kapitałowo-odsetkowych nie naruszały ich interesów, a na pewno nie naruszały tych interesów „rażąco”. Jednocześnie nie sposób nie zauważyć, że skoro kursy walut na przestrzeni lat ulegały znacznym wahaniom to rozsądny kredytobiorca/pożyczkobiorca winien był być przygotowany na każdą ewentualność, a więc zarówno na wzrost, jak i spadek kursu.
Sąd rozpoznający niniejszą sprawę stoi na stanowisku, że taka niestabilność kursu franka szwajcarskiego, obiektywnie nieprzewidywalna mogłaby być postrzegana chociażby przez pryzmat niespodziewanej zarówno przez banki, jak i przez kredytobiorców/pożyczkobiorców zmiany stosunków. Orzeczenia TSUE na tle dyrektywy 93/13/EWG nakazują bowiem szukania sposobu utrzymania w mocy umów poprzez zastosowanie krajowych regulacji. Wobec powyższego na gruncie prawa polskiego odpowiednią instytucją, która mogłaby mieć zastosowanie do realiów zaistniałego sporu mógłby być chociażby przepis art. 3571 k.c., zgodnie z którym jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, Sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę Sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
(skutki obowiązywania Ustawy „antyspreadowej”)
W tej części uzasadnienia należy jedynie odnotować, iż z uwagi na treść i cel uregulowań zawartych w ustawie z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011 Nr 165, poz. 984) – określanej w skrócie i potocznie „Ustawą antyspreadową” zawarte w niej przepisy mają zastosowane do wszystkich umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej, w tym do CHF, które w dacie wejścia w życie nie zostały jeszcze całkowicie spłacone – do tej części kredytu, która pozostała do spłacenia.
Ujmując przedmiotową kwestię syntetycznie (skrótowo) – odziaływanie uregulowań przywołanej ustawy na „niespłacone” umowy kredytowe Członków Grupy jest bezpośrednie i dotyczy zarówno obowiązku określenia w umowie szczegółowych zasad ustalania kursu wymiany walut (art. 69 ust. 2 pkt 4a Prawa bankowego w brzmieniu po nowelizacji), jak i prawa do spłaty bezpośrednio w walucie obcej (art. 69 ust. 3 i art. 75b Prawa bankowego j.w.).
Powyższe oznacza, iż ustawodawca dostrzegł potrzebę uregulowania pewnych zagadnień związanych z wykonywaniem umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej rodzących w praktyce, także orzeczniczej – rozliczne problemy interpretacyjne.
Dokonując uregulowań obowiązujących de facto na przyszłość potwierdził prawną doniosłość (dopuszczalność) zawierania tego typu umów zawieranych przed wejściem w życie przedmiotowej ustawy.
(możliwość stosowania art. 358 § 2 k.c.)
Nawet w przypadku odrzucenia wszystkich dotychczas przywołanych przez skład orzekający w niniejszej sprawie argumentów i uznaniu w ślad za twierdzeniem powoda, iż z uwagi na abuzywność postanowień Umów kredytowych łączących pozwanego z Członkami Grupy w tej części w jakiej odsyłają one do ustalania wysokości kredytu i raty spłaty kredytu w sposób opisany na wstępie przez powoda, czyli w skrócie – do wskazań (notowań) zawartych w Tabelach Kursów ustalanych przez samego pozwanego, bezskuteczne jest owo odesłanie – możliwe jest ustalenie treści obowiązków ciążących na kredytobiorcach z tytułu spłaty rat kredytu z zachowaniem skuteczności klauzuli waloryzacyjnej. W takim bowiem przypadku abuzywność, a w ślad zatem bezskuteczność, dotyczy samego postanowienia przeliczeniowego (odsyłającego do Tabeli Kursów Walut Obcych ustalanej przez pozwanego) a nie samej (całej) klauzuli waloryzacyjnej. Oznacza to, iż w analizowanych Umowach kredytowych przy skutecznym odwołaniu się do waloryzacji (indeksacji) do waluty obcej niezbędne jest odniesienie się do obiektywnego kryterium wyznaczającego wartość waluty obcej (tutaj CHF).
Zdaniem Sądu Okręgowego, które już zostało wyrażone powyżej, wypełnieniem wymogu obiektywnego kryterium ustalenia wartości waluty obcej jest odniesienie się do jej kursu rynkowego (po uprzednim jego ustaleniu).
Jednakże, w sensie logicznym, uwzględniając także element praktyczny w postaci uproszczenia całej procedury ustalania treści wymagalnego świadczenia kredytobiorcy z tytułu spłaty raty kredytu możliwe jest zastosowanie dyspozycji art. 358 § 2 k.c., stanowiącej, iż – „wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej.”
W prawdzie przywołany przepis wszedł w życie po zawarciu już analizowanych w sprawie Umów, to jednak z braku odmiennego uregulowania odpowiednie zastosowanie powinny mieć przepisy intertemporalne ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny. Zatem w myśl przepisu art. L wymienionej w zdaniu poprzednim ustawy do Umów Kredytowych – jako zobowiązań o charakterze ciągłym – przepis art. 358 § 2 k.c. będzie miał zastosowanie od chwili jego wejścia w życie.
(brak przesłanek odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia)
Dotychczas zaprezentowane ustalenia i wywody wprost przesądzają o trafności wskazanej w tytule niniejszego punktu kwalifikacji prawnej – tożsamej z treścią zgłoszonego przez pozwanego w toku procesu zarzutu.
Ponieważ powód nie wykazał, iżby każdy z Członków Grupy spełnił na rzecz pozwanego Banku świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. doprowadzając tym samym do wzbogacenia Banku – w sprawie nie może mieć zastosowania dyspozycja art. 405 k.c. nakazująca wzbogaconemu zwrot uzyskanej bez podstawy prawnej korzyści majątkowej.
(uwagi końcowe)
Podobnie jak w poprzednim punkcie – wskazać należy, iż z uwagi na zaprezentowane dotychczas ustalenia i wywody bezprzedmiotowym stało się odniesienie do zarzutu pozwanego nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.).
*
Natomiast warto wskazać, iż żądanie powoda, gdyby uznać je za zasadne (choćby w części), prowadziłoby do przysłowiowego „odfrankowienia” umów kredytowych, czyli uznania, że umowy kredytowe zawierające inkryminowane przez powoda postanowienia niedozwolone stanowią w istocie umowy kredytu złotowego oprocentowane przy zastosowaniu wskaźnika referencyjnego LIBOR.
Taka kwalifikacja nie znajduje żadnej podstawy prawnej w aktualnie obowiązującym porządku prawnym. Przeciwnie pozostawałaby w sposób oczywisty w sprzeczności z samą istotą kreowania stosunków umownych. Do zawarcia umowy dochodzi wówczas gdy jej strony osiągną porozumienie (consensus) co do jej wszystkich przedmiotowo i podmiotowo istotnych postanowień. Kreowanie zatem na potrzeby niniejszego procesu istnienia umów o treści nie tylko nieuzgodnionej przez obie strony ale nawet, której to treści pozwany nie był świadomy jest zaprzeczeniem – obowiązującej na gruncie prawa polskiego – konsensualnej koncepcji zawierania umów.
To czego żąda powód, tzn. jak odczytuje on aktualnie treść umów przy uwzględnieniu pominięcia tych ich postanowień, które w jego ocenie uznać należy za abuzywne, a zatem bezskuteczne, nie mieści się w ramach pierwotnie ukształtowanego z woli (zgodnej) stron stosunku umownego, lecz wykracza zdecydowanie poza ramy osiągniętego przez strony konsensusu. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż kredyt złotówkowy, bez indeksacji do waluty obcej, z oprocentowaniem liczonym w oparciu o wskaźnik LIBOR (tak jak tego żąda powód) jest czymś krańcowo odmiennym niż kredyt indeksowany do waluty obcej (np. CHF) z tak samo określonym oprocentowaniem.
Należy z dużym prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością stwierdzić, iż na tych warunkach jakie kreuje powód w treści pozwu pozwany nigdy nie zawarłby z kimkolwiek umowy kredytowej.
Rację ma zatem pozwany, iż w istocie rzeczy powód w niniejszym postępowaniu nie tyle żąda ustalenia treści stosunków prawnych i przesądzenia istnienia odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, co wręcz zmierza do ukształtowania (na nowo) łączących pozwanego z Członkami Grupy umów kredytowych.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w punkcie I sentencji wyroku.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. jak w puncie II sentencji wyroku.
Sąd zastosował dobrodziejstwo wynikające z dyspozycji przepisu art. 102 k.p.c. w postaci zwolnienia od obciążenia powoda kosztami postępowania mimo przegranego przez niego procesu – mając na uwadze charakter sprawy, w tym jej precedensowy wymiar oraz brak jednolitości orzecznictwa w tego rodzaju sprawach.