Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Agnieszka Bednarek-Moraś (spr.)
Sędziowie: SSA Krzysztof Górski, SSA Ryszard Iwankiewicz
po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2022 r. na posiedzeniu niejawnym w Szczecinie sprawy z powództwa K. P. (1) – reprezentanta grupy złożonej z następujących członków: [dane 2166 członków grupy] przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej oraz Ministrowi Finansów o zapłatę,
na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 21 grudnia 2021 roku, sygn. akt I C 990/18,
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie przed Sądem I instancji w zakresie posiedzenia niejawnego z dnia 21 grudnia 2021 r. i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.
Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2021 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie po rozpoznaniu w postępowaniu grupowym sprawy z powództwa K. P. (1) , jako reprezentanta grupy akcjonariuszy Stoczni (…) spółki akcyjnej w S. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej i Ministrowi Finansów o zapłatę:
Wyrok ten Sąd I instancji wydał w składzie jednego sędziego, nie uzasadniając podstawy prawnej tak ustalonego składu sądu.
Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożyła strona powodowa, zarzucając mu naruszenie prawa procesowego przez nierozpoznanie istoty sporu; niezastosowanie wiążących wytycznych prawnych zawartych w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 maja 2018 r.; wadliwe przeprowadzenie postępowania dowodowego, czego skutkiem było nieprawidłowe ustalenie stanu faktycznego sprawy, dokonanie sprzecznej z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie i zasadami logiki oraz doświadczenia życiowego oceny dowodów zebranych w sprawie; a także naruszenie przepisów prawa materialnego, w tym art. 416k.c. , 417 § 1k.c. w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, 361 § 1 k.c., 422 k.c., art. 399 § 3 k.s.h., art. 400 § 1 k.s.h. w zw. z § 17 17 i 23 Statutu (…) S.A., art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, art. 9 oraz art. 25 ustawy z dnia 4 wrześnie 1997 roku o działach administracji rządowej w zw. z art. 6 k.p.a. oraz w zw. art. 149 i 150 Konstytucji RP, art. M3 ust. 1 w zw. z art. 32 ustawy z 8 maja 1997 roku o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne.
Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego orzeczenia przez uwzględnienie żądania pozwu w całości, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do Sądu Okręgowego do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.
Tytułem uwag wstępnych wskazać należy, iż postępowanie apelacyjne, jakkolwiek jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, zachowuje jednak charakter postępowania rozpoznawczego. Oznacza to, że Sąd Odwoławczy ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną granicami zaskarżenia. Podkreślić należy, że Sąd ten nie może poprzestać jedynie na ustosunkowaniu się do zarzutów apelacyjnych. Merytoryczny bowiem charakter orzekania Sądu II instancji polega na tym, że ma on obowiązek poczynić własne ustalenia i ocenić je samodzielnie z punktu widzenia prawa materialnego, a więc dokonać subsumcji. Z tego też względu Sąd ten może, a jeżeli je dostrzeże – powinien, naprawić wszystkie stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia prawa materialnego popełnione przez Sąd I instancji i to niezależnie od tego, czy zostały one podniesione w apelacji, jeśli tylko mieszczą się w granicach zaskarżenia (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.04.2000 r., III CKN 812/98 i in.). Jak jednolicie wskazuje się w judykaturze, obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), oznacza związanie sądu odwoławczego zarzutami prawa procesowego (tak Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, Lex nr 341125), za wyjątkiem oczywiście tego rodzaju naruszeń, które skutkują nieważnością postępowania.
W przedmiotowej sprawie strona powoda zaskarżyła wyrok w całości, nie podnosząc w zarzutach nieważności postępowania.
Uchybienie, które skutkowało stwierdzeniem nieważności postępowania dostrzegł jednak z urzędu Sąd odwoławczy.
Na przyczyny nieważności postępowania wskazuje przed wszystkim art. 379 k.p.c., w myśl którego: nieważność postępowania
zachodzi:
„Przyczyny nieważności postępowania, wyliczone w art. 379, dzielą się na dwie grupy. Pierwsza to wypadki rozpoznania sprawy mimo braku przesłanek procesowych (lub istnienia tzw. przeszkód procesowych), gdy pozew podlega odrzuceniu stosownie do art. 199. Są to przyczyny wyliczone w pkt 1–3 (a także brak jurysdykcji krajowej wskazany w art. 1099). Drugą grupę stanowią poważne i rażące wadliwości postępowania przed sądem I instancji, wskazane w pkt 4–6, które są skutkiem uchybień ze strony sądu. Rozróżnienie to ma istotne znaczenie, jeśli chodzi o skutki, jakie powoduje nieważność postępowania w poszczególnych wypadkach. W razie nieważności postępowania wynikającej z art. 379 pkt 1–3, sąd apelacyjny, uchylając orzeczenie sądu I instancji, w zasadzie odrzuca pozew, a jeśli brak przesłanki procesowej nastąpił w toku postępowania – umarza je. Wyjątkowo tylko sąd II instancji może przekazać sprawę sądowi niższemu do ponownego rozpoznania (por. uwagi do art. 386). W takim wypadku sąd znosi postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte nieważnością. Jeżeli nieważność postępowania spowodowana jest skutkami uchybień ze strony sądu (art. 379 pkt 4–6), sąd apelacyjny, uchylając orzeczenie sądu I instancji, znosi postępowanie w zakresie, w jakim dotknięte jest nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2). Wadliwości wymienione w art. 379 pkt 4–6 nie muszą występować w ciągu całego postępowania przed sądem I instancji. Decydujące jest to, czy występowały one przy orzekaniu i w postępowaniu bezpośrednio poprzedzającym wydanie orzeczenia.”( patrz: T. Ereciński [w:] J. Gudowski, K. Weitz, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, wyd. V, Warszawa 2016, art. 379).
W tym kontekście odnotować trzeba, iż w przedmiotowa sprawa rozpoznawana była w trybie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, stosownie bowiem do art. 1 ust. 1 ustawa ta normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe).
Co istotne, właściwość i skład sądu uregulowana została w art. 3 ust. 1 i 2 ww. aktu prawnego. Stanowi on, że postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego i sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów zawodowych. Podkreślenie też wymaga, iż w art. 24 ust. 1 tej ustawy wskazuje, iż tylko w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się i to tylko odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, z wyłączeniem art. 8, art. 117-124, art. 194-196, art. 204, art. 205, art. 2053 § 2 i 5 oraz art. 425-50514.
W tym kontekście odnotować należy, iż Sąd I instancji przystąpił do ponownego rozpoznania sprawy w składzie trzech sędziów.
W dniu 7 listopada 2019 roku weszła w życie ustawa z dnia 4 lipca 2019 roku zmieniająca m.in. przepis art. 47 k.p.c. regulującego skład Sądu I instancji. W myśl nowej normy art. 47 § 3 i 31 k.p.c. mającej zastosowanie w niniejszym postępowaniu postanowienia poza rozprawą wydaje sąd w składzie jednego sędziego. Natomiast zarządzenia wydaje przewodniczący. Zakres ten nie jest odrębnie uregulowany w ustawie z 17 grudnia 2009 r., stąd uprawnionym było działanie Sądu Okręgowego w ww. zakresie w składzie 1 sędziego. Nie można tego jednak odnieść do orzekania w sprawie.
Zaakcentować trzeba, że w sprawie nie miał też zastosowania art. 15 zzs 1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Zgodnie z ww. przepisem w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. Przepis ten, jako ustający inny skład Sądu niż obowiązujący, poza czasem zagrożenia epidemicznego, należy bowiem wykładać w sposób wąski, tylko do sytuacji, kiedy skład sądu reguluje kodeks postępowania cywilnego. Z przypadkiem takim nie mamy jednak do czynienia w niniejszym postępowaniu, jako że art. 3 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym reguluje tą kwestię odrębnie, wyłączając w tym zakresie zastosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego z uwagi regulację art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z 7 grudnia 2009 r. wątpliwości można mieć jedynie co do tego czy dotyczy on składu Sądu orzekającego w II instancji, jako że w tym zakresie nie pozostaje on odmienny od regulacji zawartych w art. 367 § 3 k.p.c. wskazującym, iż Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów zawodowych. Co w przedmiotowej sprawie zostało zastosowane. Skład taki wynika też z zarządzenia Prezesa Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 czerwca 2022 roku.
Powyższe oznacza, że w postępowaniu przed Sądem I instancji wystąpiła nieważność postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 4 k.p.c., gdyż skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa, a mianowicie art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Skoro bowiem ww. ustawa wprost przewiduje rozpoznanie sprawy przez trzyosobowy skład sądu, tym samym jednoosobowy skład sądu, nie może być uznany za właściwy, a postępowanie przeprowadzone przez niewłaściwy skład musi być uznane za dotknięte nieważnością. To zaś, z mocy art. 386 § 2 k.p.c., skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego wyroku, zniesieniem postępowania w sprawie na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 grudnia 2021r. i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
O kosztach instancji odwoławczej orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.