Orzeczenie zostało zmienione w całości postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z 8 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACz 534/16 w ten sposób, że postanowiono rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Ewa Ligoń-Krawczyk
Sędziowie: SSO Rafał Wagner, SSO Jacek Bajak
po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa (…) Rzecznika Konsumentów w W. działającego w charakterze reprezentanta grupy złożonej z (…) przeciwko (…) S.A. z siedzibą we W. o zapłatę,
postanawia:
Pozwem z dnia 22 grudnia 2014 r. (…) Rzecznik Konsumentów w W. działający w charakterze reprezentanta grupy wniósł o:
Podgrupa (…) na rzecz (…) kwotę po (…) zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,
(…),
Podgrupa (…) na rzecz (…) kwotę po (…) zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,
(…),
Podgrupa (…) na rzecz (…) kwotę po (…) zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,
(…).
W pozwie wniesiono o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym na podstawie art. 1 w związku z art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010, nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.p.g.”).
Jako podstawę żądania pozwu wskazano art. 58 § 1 k.c., art. 58 § 2 k.c., art. 805 k.c., art. 807 k.c., art. 808 k.c., art. 829 k.c. oraz art. 3531 k.c. i 393 k.c. W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż pozwane towarzystwo ubezpieczeniowe zawarło z ubezpieczającymi umowy ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Członkowie grupy są osobami fizycznymi, które przystąpiły do umów ubezpieczenia grupowego w oparciu o wzorce umowne przygotowane przez pozwanego. Powodowie wpłacali na rachunek pozwanego środki pieniężne w postaci Składki Pierwszej oraz Składek Bieżących. W przypadku zebrania przez pozwane towarzystwo zakładaną przez nie kwotę w Okresie Subskrypcji, tworzyło ono ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy. Składki wpłacone przez członków grupy pozwane towarzystwo alokowało w Jednostki Uczestnictwa Funduszu. Zdaniem strony powodowej oświadczenia każdego z członków grupy o chęci skorzystania z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej są nieważne, tym samym żądanie zasądzenia korzyści majątkowych uzyskanych przez pozwanego bez podstawy prawnej kosztem członków grupy jest uzasadnione. Nieważność oświadczeń zdaniem strony powodowej wynika z tego, że oświadczenie nie zawiera kwoty wskazującej wysokość sumy ubezpieczenia związanej z ryzykiem pozwanego i nie prowadzi do skorzystania przez członka grupy z ochrony ubezpieczeniowej, gdyż takiej ochrony umowa ubezpieczenia grupowego nie przewiduje. Jednocześnie zdaniem strony powodowej, oświadczenia każdego z członków grupy są nieważne ponieważ umowy ubezpieczenia grupowego są nieważne z następujących powodów: braku więzi ubezpieczających z członkami grupy, uzasadniającej zawarcie przez ubezpieczających z pozwanym umów ubezpieczenia grupowego na rzecz członków grupy; ubezpieczający pobierali od pozwanego prowizję od składki, do której zapłaty byli zobowiązani na podstawie art. 808 § 2 k.c.; brak jest w umowach ubezpieczenia grupowego essentialia negotii umowy ubezpieczenia na życie; brak jest charakterystyki aktywów wchodzących w skład ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, brak jest kryteriów doborów aktywów oraz zasad ich dywersyfikacji, brak jest zasad alokacji składek w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w szczególności w zakresie ich wyceny; umowom tym nadano formę umów ubezpieczenia w celu obejścia przepisów prawa dotyczących tworzenia funduszy inwestycyjnych; postanowienia określające główne świadczenia stron są wieloznaczne; umowy ubezpieczenia grupowego są sprzeczne z: zasadą ochrony praw osób trzecich, zasadą słuszności kontraktowej, zasadą prawa do informacji, zasadą lojalności i zaufania.
Jednocześnie w przypadku oddalenia powództwa wniesionego na powyższej podstawie, strona powodowa dochodziła zapłaty kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej tytułem opłaty likwidacyjnej pobranej w związku z rezygnacją ze stosunku ubezpieczenia. Zdaniem strony powodowej pozwany zastrzegł pobranie opłaty w rażąco wygórowanej wysokości, równej całości lub znacznej części wartości rachunku polisy, kształtując prawa i obowiązki konsumentów – członków grupy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając ich interesy, co stanowi niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., które nie wiążą członków grupy. Strona powodowa wniosła również o zapłatę kwot pobranych przez pozwanego tytułem opłaty administracyjnej, zwanej również opłatą za zarządzanie, podnosząc jak wyżej, iż postanowienia umowy dotyczące tych opłat, kształtują prawa i obowiązki konsumentów – członków grupy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając ich interesy, co stanowi niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. i nie wiążą członków grupy.
Strona powodowa podniosła, uzasadniając rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, iż dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, ponieważ każdy z członków grupy wnosi o zasądzenie roszczenia pieniężnego, roszczenia są dochodzone przez 99 osób, roszczenia związane są z ochroną konsumentów i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej.
Strona powodowa wskazała, iż okolicznościami wspólnymi w ramach podgrupy, w oparciu o które zostały ujednolicone roszczenia członków grupy, w ramach poszczególnych roszczeń, są wykazane w pozwie okoliczności wspólne dla wszystkich członków grup.
Pozwane towarzystwo ubezpieczeniowe w pierwszej kolejności wniosło o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność postępowania grupowego oraz o zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje
Zgodnie z art. 10 u.d.p.g. w pierwszej kolejności sąd na rozprawie rozstrzyga o dopuszczalności postępowania grupowego i w przypadku stwierdzenia, że sprawa nie podlega rozpoznaniu na jej postawie, odrzuca pozew. Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. postępowanie grupowe może toczyć się w sprawach dotyczących roszczeń jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przepisy te mają zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Jednocześnie postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.). Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 ust. 2 u.d.p.g.).
Na podstawie powołanych przepisów, rozważając możliwość prowadzenia postępowania grupowego w niniejszej sprawie, sąd doszedł do przekonania, iż jest ono niedopuszczalne.
W ocenie sądu powodowie spełniają warunki określone w art. 1 u.d.p.g., albowiem łączna ich liczba przekracza 10 osób, a dochodzone przez nich roszczenia są jednego rodzaju.
Jak wskazano wyżej w przypadku, gdy przedmiotem sporu są roszczenia pieniężne, ustawa dopuszcza możliwość ich dochodzenia w postępowaniu grupowym jedynie wtedy, gdy dla każdego z powodów zostały one ujednolicone na podstawie wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.) Zabieg ten ma na celu, aby ułatwienia związane z prowadzeniem sprawy w tym postępowaniu, nie zostały zniweczone przez konieczność oceny rozdrobnionych i różnych roszczeń poszczególnych powodów.
W niniejszej sprawie strona powodowa uzasadniając zasady ujednolicenia roszczeń w ramach podgrup podnosiła, iż okolicznościami wspólnymi w ramach podgrupy, w oparciu o które zostały ujednolicone roszczenia członków grupy w odniesieniu do poszczególnych roszczeń, są wykazane w pozwie okoliczności wspólne dla wszystkich członków grupy. Tym samym tworząc poszczególne podgrupy powodowie kierowali się tylko i wyłącznie wysokością roszczeń, co prowadzi, zdaniem sądu do konieczności badania indywidualnie każdego z roszczeń poszczególnych członków grupy, bowiem stworzone podgrupy mają charakter czysto formalny. Stworzenie podgrup ma na celu przede wszystkim umożliwienie sprawnego prowadzenia postępowania i ustalenie zasadności roszczeń w ramach danej podgrupy opartej na tych samych okolicznościach. Stworzone podgrupy w żaden sposób nie realizują tego celu.
Ujednolicenie na podstawie art. 2 u.d.p.g., może dokonać się, jeżeli za ujednoliceniem przemawiają wspólne okoliczności sprawy. Tym samym należy przyjąć, iż dotyczy to takich wspólnych okoliczności sprawy, które są wspólne, a więc takie same dla członków grupy i jednocześnie inne od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych grup. Ujednolicenie roszczeń, które jest warunkiem dopuszczalności prowadzenia postępowania grupowego, sprowadza się do przyjęcia zryczałtowanej ich wysokości dla wszystkich powodów (co najmniej w ramach podgrupy) nie większej od najniższego roszczenia przysługującego jednemu z nich (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt V ACz 354/13).
Odwołanie się przez przedstawiciela grupy przy standaryzacji roszczeń w ramach podgrup jedynie do rozmiaru ilościowego roszczeń nie jest wystarczające skoro zupełnie abstrahuje od wymagania ujednolicenia w oparciu o wspólne okoliczności sprawy. Nie jest przy tym wystarczające odwołanie się do samej podstawy faktycznej wszystkich roszczeń w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 grudnia 2011 r., sygn. akt I ACz 1235/11). Standaryzacja ta nie może przybrać jedynie formy określenia jego jednolitej dla wszystkich wysokości w odwołaniu się wyłącznie do wymaganej przez przepis art. 1 ust. 1 u.d.p.g. tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej dla wszystkich roszczeń. Niezbędne jest bowiem także by ujednolicenie to nastąpiło w oparciu o wspólne dla członków podgrup okoliczności sprawy o jakich stanowi art. 2 ust. 1 u.d.p.g. Bowiem standaryzacja wyłącznie w oparciu o wysokość roszczeń prowadziłaby do zaprzeczenia założeniu ustawowemu, przeprowadzenia jednego, sprawnego postępowania dowodowego dla rozstrzygnięcia o wszystkich roszczeniach w ramach grupy w ogólności i podgrup. Doprowadziłoby to do sytuacji, że postępowanie grupowe, niewiele, albo w ogóle nie różniłoby się od postępowania, w którym każdy poszkodowany dochodziłby swoich roszczeń od pozwanych indywidualnie.
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z dnia 14 maja 2013 r.: „W sytuacji gdy faktyczna i prawna podstawa dochodzonych roszczeń i jednorodny ich charakter są te same dla wszystkich powodów, ujednolicenie roszczeń, jeżeli powodowie decydują się prowadzić proces w postępowaniu grupowym, musi się dokonać w odniesieniu do nich wszystkich, bez możliwości podziału na mniejsze grupy, warunkowanego tylko różną wysokością tych samych roszczeń.” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt V ACz 354/13).
Pozwany w odpowiedzi na pozew, podnosząc brak ujednolicenia roszczeń z pominięciem okoliczności wspólnych wskazał, iż jest możliwe wyróżnienie co najmniej kilku kryteriów, które umożliwiają ustalenie składu podgrup zgodnie z ustawą o postepowaniu grupowym. Odnosząc się do żądania pierwszego – członkowie grupy mogli zostać uszeregowani z uwzględnieniem ubezpieczającego, z którym poszczególni członkowie grupy zawarli umowy, albowiem ubezpieczającymi były cztery podmioty, a powodowie kwestionują ważność umów zawartych pomiędzy pozwaną a ubezpieczającymi. Odnosząc się do żądania drugiego – okolicznością wspólną dla członków podgrup winna być stawka opłaty likwidacyjnej, której wysokość różnicuje sytuację powodów. Wysokość opłaty likwidacyjnej wskazana jest w tabelach opłat i limitach składek załączonych do umów. Strona powodowa kwestionuje pięć różnych tabel, które zawierają 42 różne postanowienia przewidujące wysokość opłat likwidacyjnych należnych w różnych latach polisowych. Jak wskazywała strona powodowa, w przypadku rezygnacji przez członków grupy z ochrony ubezpieczeniowej przed upływem okresu odpowiedzialności, pozwany pobierał opłatę likwidacyjną, której wysokość była ustalana procentowo w stosunku do wartości zgromadzonych na rachunku każdego członka grupy i była uzależniona od r., w którym ubezpieczony zrezygnował z ubezpieczenia. Opłata likwidacyjna zgodnie z tabelą wynosiła od 100% do 1% albo od 80% do 5% wartości rachunku (dla ubezpieczeń z 15 letnim okresem odpowiedzialności) albo od 100% do 5% wartości rachunku (dla ubezpieczeń z 10 letnim okresem odpowiedzialności). Odnosząc się do żądania trzeciego to podobnie jak poprzednie żądanie, sytuację poszczególnych członków grupy różnicuje wysokość stawki opłaty administracyjnej, która wynosiła 0,096%, 1,28% i 1,92%.
Zdaniem sądu wskazane przez stronę pozwaną okoliczności różnicują sytuację poszczególnych członków grupy, a tym samym umożliwiały one ujednolicenie roszczeń w oparciu co najmniej o te okoliczności, a nie poprzestanie tylko i wyłącznie na kryterium wysokości roszczenia. Jedynie taka kategoryzacja prowadzi bowiem do konieczności odrębnej oceny roszczeń poszczególnych członków w ramach podgrup, w oparciu o różne okoliczności faktyczne.
Biorąc powyższe pod uwagę sąd przyjął, iż przedmiotowy pozew nie odpowiada wymogom postępowania grupowego i na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. podlegał on odrzuceniu.
O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi stronę przegrywającą proces – powodów. Na koszty postępowania składa się wynagrodzenie jednego pełnomocnika i opłata skarbowa od pełnomocnictwa. Zdaniem Sądu obecny etap postępowania nie uzasadniał zasądzenia wynagrodzenia ponad wysokość jednej stawki minimalnej.