Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: SSO Alicja Fronczyk
Sędziowie: SSO Bożena Jaskuła
SSO Jacek Bajak
po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa B. C. – reprezentanta grupy, w skład której wchodzą [dane 48 osób] przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Zdrowia o ustalenie,
postanawia:
ustalić, że w skład grupy wchodzą: [dane 43 członków grupy].
Pozwem z dnia 3 lutego 2012 r. B. C. jako reprezentant grupy, wniosła o ustalenie odpowiedzialności Skarbu Państwa – Ministra Zdrowia za szkodę wyrządzoną członkom grupy wydaniem niezgodnych z prawem aktów normatywnych rangi podustawowej w postaci Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2009 r. w sprawie kryteriów klasyfikacji produktów leczniczych, które mogą być dopuszczone do obrotu w placówkach obrotu pozaaptecznego oraz punktach aptecznych ustalonym przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów klasyfikacji produktów leczniczych, które mogą być dopuszczone do obrotu w placówkach obrotu pozaaptecznego oraz punktach aptecznych (Dz. U. nr155, poz. 1234) oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 października 2009 r. w sprawie wykazu produktów leczniczych, które mogą być dopuszczone do obrotu w placówkach obrotu aptecznego oraz punktach aptecznych (Dz. U. nr 171, poz. 1335), to jest w okresie od 21 września 2009 r. do dnia utraty mocy obowiązującej wymienionych aktów normatywnych oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pozew k. 2-29).
W piśmie procesowym z dnia 24 grudnia 2013 r. pozwany Skarb Państwa – Minister Zdrowia wniósł o ustalenie, że w skład grupy nie wchodzą S. M., U. G., D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1), M. P. (2), G. J. (2) i M. B. (2) oraz o oddalenie powództwa w całości podnosząc zarzut przedawnienia względem roszczeń zgłoszonych przez S. M., U. G., D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1), M. P. (2). W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany wskazał, że członkiem grupy może zostać tylko osoba, która najpóźniej w terminie wskazanym w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego złoży pisemne oświadczenie o przystąpieniu do grupy. W ocenie pozwanego terminy te zostały przekroczone przez S. M., U. G., D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1), M. P. (2), ponieważ osoby te zgłoszone zostały w pismach procesowych z dnia 23 i 30 lipca 2013 r., a w pismach tych brak było chociażby wzmianki o tym, że dołączenie do grupy nastąpiło przed 19 czerwca 2013 r. (termin do zgłoszenia upłynął 18 czerwca 2013 r.). W stosunku do G. J. (1) pozwany wskazał, że nie złożyła ona oświadczenia o jej przystąpieniu do grupy – a oświadczenie złożone przez M. B. (2) jako pełnomocnika spółki cywilnej nie może zostać uznane za skuteczne i wystarczające. Z uwagi na fakt, że G. J. (1) i M. B. (2) są wspólnikami spółki cywilnej, to roszczeń powinny dochodzić razem, a wobec braku oświadczenia przez G. J. (1) o przystąpieniu do grupy uznać należy, że M. B. (2) również utraciła legitymację w tym procesie. Pozwany wskazał również, że roszczenia S. M., U. G., D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2) uległy przedawnieniu, bowiem przedmiotem żądania pozwu jest ustalenie odpowiedzialności pozwanego od dnia 21 września 2009 r. i od tej właśnie daty rozpoczął się bieg trzyletniego terminu przedawnienia. Oświadczenia przez wyżej wymienione osoby zostały złożone w 2013 roku, a więc roszczenia z tego tytułu uległy przedawnieniu (pismo k. 653- 667).
W piśmie procesowym z 27 lutego 2014 r. strona powodowa ustosunkowała się do zarzutów pozwanego dotyczących składu grupy. W jej ocenie S. M. i U. G. wchodzą w skład grupy, ponieważ oświadczenia o przystąpieniu do grupy złożone zostały przed 18 czerwca 2013 r. (odpowiednio 24 kwietnia 2013 r. i 5 czerwca 2013 r.). Odnośnie D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2) powódka wskazała, że w przypadku roszczeń niepieniężnych przystąpienie do grupy wystarczy uprawdopodobnić, a nie udowodnić, co – jej zdaniem – nastąpiło. Jeśli chodzi o członkostwo w grupie G. J. (1) i M. B. (2) to powódka podkreśliła, że G. J. (1) udzieliła pełnomocnictwa M. B. (2) do podpisywania w jej imieniu dokumentów niezbędnych do wszczęcia i prowadzenia sprawy. Wskazała także, że czynności dokonywane przez jednego ze wspólników byłyby nieważne dopiero w momencie wniesienia sprzeciwu przez drugiego. Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczeń powódka podniosła, że bieg terminu przedawnienia powinien być liczony od dnia wejścia w życie i obowiązywania rozporządzenia, a nie jak wskazał pozwany od dnia wydania. Dodatkowo w ocenie powódki przystąpienie do grupy rozciąga uprawnienia i obowiązki na osobę przystępującą, a więc bieg terminu przedawnienia został skutecznie przerwany przez wniesienie powództwa (k.791-795).
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
Oświadczenia o przystąpieniu do grupy złożyły następujące osoby:
Przy pozwie z dnia 3 lutego 2010:
W piśmie procesowym z dnia 5 kwietnia 2012 r. do grupy zgłosiła się:
W dniu 18 marca 2013 r. ukazało się w gazecie „(…)” ogłoszenie informujące o toczącym się postępowaniu grupowym i możliwości oraz sposobie przystąpienia do grupy w terminie 3 miesięcy od dnia ukazania się ogłoszenia, czyli do dnia 18 czerwca 2013 roku (dowód: ogłoszenie k.405).
W piśmie procesowym z dnia 25 kwietnia 2013 r. do grupy dołączyła:
W piśmie procesowym z 5 czerwca 2013 r. do grupy przystąpiła:
Po terminie wskazanym w ogłoszeniu – przy piśmie procesowym z 23 lipca 2013 r. oświadczenia o przystąpieniu do grupy złożyli:
W piśmie procesowym z dnia 30 lipca 2013 r. oświadczenia o przystąpieniu do grupy złożyli:
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron. Sąd w szczególności badał oświadczenia o przystąpieniu do grupy, zezwolenia na prowadzenia punktów aptecznych oraz zaświadczenia o prowadzeniu działalności gospodarczej i którym przydał moc dowodową oraz walor wiarygodności.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 roku, nr 7, poz. 44, zwanej dalej również jako „udrpg”) po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy. Przy czym postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń grupowych po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym sąd zarządzi ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego. W myśl ust. 2 pkt 3 tego artykułu ogłoszenie powinno zawierać informacje o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy.
Sąd oznaczył trzymiesięczny termin na złożenie oświadczenia o przystąpieniu, ogłoszenie ukazało się w gazecie „(…)” z 18 marca 2013 roku. Termin do złożenia oświadczeń o przystąpieniu do grupy upłynął zatem w dniu 18 czerwca 2013 roku.
Należy wskazać, że pozwany zgłosił zastrzeżenia co do składu grupy tylko w stosunku do części osób. W jego ocenie nie było podstaw, aby w skład weszła S. M., U. G., D. Z., L. L. (1). A. K. (2), H. Ł. (1), M. P. (2), G. J. (1) i M. B. (2), gdyż oświadczenia przez te osoby złożone zostały po przewidzianym do tego terminie.
Po dokonaniu analizy terminu złożenia oświadczeń o przystąpieniu do grupy Sąd uznał, że zarzut dotyczący braku podstaw do wejścia w skład grupy S. M. i U. G. jest całkowicie chybiony, ponieważ S. M. i U. G. złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy przy piśmie procesowym z dnia 24 kwietnia 2013 roku oraz 05 czerwca 2013 roku. Należy więc uznać, że termin do złożenia oświadczenia o przystąpieniu do grupy został zachowany. Sąd ustalił przeto w sentencji postanowienia, że S. M. i U. G. wchodzą w skład grupy.
Jeśli chodzi o przystąpienie D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2) to Sąd uznał, że argumentacja pozwanego o niezachowaniu terminu do przystąpienia do grupy tych osób jest zasadna. Oświadczenia D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2) złożone zostały po dniu 18 czerwca 2013 roku, a więc po upływie trzech miesięcy od daty ukazania się ogłoszenia w „(…)”. Osoby te w żadnym stopniu nie uprawdopodobniły, że termin wskazany w ogłoszeniu prasowym został przez nie zachowany, bowiem brak jakichkolwiek – daty bądź adnotacji – na tych oświadczeniach wskazujących na termin ich złożenia, natomiast bezsprzecznie oświadczenia te (bez daty) złożone zostały do akt po terminie zakreślonym w ogłoszeniu. Osoby wyrażające chęć przystąpienia do grupy (zainteresowane nim) mogą złożyć oświadczenie o przystąpieniu do grupy w ustawowym terminie. Przekroczenie tego terminu wywołuje określone konsekwencje, gdyż ustawa wyklucza możliwość przywrócenia terminu na złożenie oświadczenia. Niezłożenie oświadczenia w ustawowym terminie powoduje tym samym jego bezskuteczność. Termin na przystąpienie do grupy jest zawity, zatem chcący skorzystać z przyznanego prawa wstąpienia do grupy tylko w jego trakcie winien uczynić to w terminie, a złożenie oświadczenia uprawdopodobnić. Przystąpienie do grupy po upływie wskazanego terminu ustawowego uznać zatem należy za bezskuteczne, czyli nie wywołujące skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z przystąpieniem do grupy (tak Małgorzata Sieradzka w: Ustawa o dochodzeniu roszczeń grupowych w postępowaniu grupowym. Komentarz. Oficyna 2010).
W ocenie Sądu zachowanie terminu do przystąpienia do grupy przed 18 czerwca 2013 r. przez wyżej wskazane osoby nie zostało w żaden sposób uprawdopodobnione, wbrew twierdzeniu strony powodowej. Niepodanie choćby daty złożenia oświadczenia przy przedstawieniu go w postępowaniu po upływie terminu zakreślonego przez Sąd w ogłoszeniu prasowym wyklucza możliwość przyjęcia za uprawdopodobnione złożenie go w wymaganym terminie.
Z tych powodów Sąd nie uwzględnił w składzie grupy D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2).
Pozwany wskazał, że roszczenie ustalenia odpowiedzialności pozwanego za skutki wydania aktów prawnych niezgodnych z Konstytucją i Prawem farmaceutycznym wobec S. M., U. G., D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2) są przedawnione i wobec tego osoby te nie powinny zostać dopuszczone do udziału w sprawie w charakterze członków grupy. Te osoby złożył swe oświadczenia o przystąpieniu do grupy w 2013 roku, co powoduje, że skoro swą szkodę wiążą z wydaniem aktów prawnych z 21 września 2009 roku, to do chwili przystąpienia do grupy upłynął 3 – letni termin przedawnienia.
Zdaniem Sądu – w istocie na etapie badania składu grupy Sąd powinien ustalić, czy roszczenia poszczególnych członków grupy, o ile istnieją, nie są przedawnione. Celem ustalenia składu grupy jest zweryfikowanie, czy dochodzone roszczenia są jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Zatem to na wstępnym etapie postępowania rolą Sądu jest określenie przesłanek dopuszczalności żądania indywidualnie definiujących sytuację członka grupy, tak aby na kolejnym jego etapie możliwe było rozstrzygnięcie co do istoty sprawy w zakresie przesłanek wspólnych. W przeciwnym razie merytoryczne rozstrzyganie sprawy w niczym nie różniłoby się od postępowania prowadzonego w zwykłym trybie z udziałem wielu powodów z pominięciem przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a Sąd indywidualnie musiałby rozważać, czy w stosunku do poszczególnych członków grupy nie doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia, lub czy nie doszło do nadużycia prawa przez pozwanego w związku z podniesieniem zarzutu przedawnienia. Niemniej jednak nie można stracić z pola widzenia rodzaju zgłoszonego żądania, mianowicie ustalenia odpowiedzialności cywilnej Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem niekonstytycujnego aktu prawnego.
W praktyce prawniczej najwięcej problemów rodzi odróżnienie roszczenia w sensie cywilnoprawnym od roszczenia w sensie procesowym, przez które rozumie się twierdzenie powoda o istnieniu albo nieistnieniu określonej normy indywidualno-konkretnej, przedstawione sądowi celem wiążącego ustalenia tego istnienia albo nieistnienia (por. W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1996, s. 161). Roszczenie procesowe nie musi mieć za przedmiot roszczenia w sensie materialnoprawnym; może dotyczyć ustalenia lub ukształtowania stosunku cywilnoprawnego. To prawda, że rozróżnienie zaciera się, gdy przedmiotem roszczenia procesowego jest roszczenie materialnoprawne; w takiej sytuacji przedawnienie, dotykając tego drugiego, decyduje o losie pierwszego, co daje wrażenie jego przedawnienia. Nie zmienia to faktu, że przepisów o przedawnieniu nie można stosować do roszczeń w sensie procesowym. Sąd Najwyższy kilkakrotnie dał temu wyraz w swym orzecznictwie. Tak więc Sąd Najwyższy przyjął, że nie ulega przedawnieniu żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym (uchwała z dnia 22 listopada 1972 r., III CZP 83/72, OSNC 1973, nr 7-8, poz. 124) oraz żądanie ustalenia nieważności umowy (wyrok z dnia 27 sierpnia 1976 r., II CR 288/76, OSNC 1977, nr 5-6, poz. 91). W wyroku z dnia 12 lutego 2002 r. (I CKN 527/00, OSNC 2002, nr 12, poz. 159), Sąd Najwyższy za niepodlegające przedawnieniu uznał „żądanie ustalenia wstąpienia w stosunek najmu”. W uzasadnieniu tego wyroku czytamy, że „skoro uchylenie się od zaspokojenia wchodzi w rachubę tylko co do takiego uprawnienia, co do którego aktualne jest zaspokojenie, to przedawnić się może tylko takie uprawnienie, którego odpowiednikiem jest obowiązek zaspokojenia”. Ogólną zasadę znajdujemy także w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 czerwca 2000 roku (I ACa 208/00, OSA 2001, z. 9, poz. 47), w którym sąd ten wyjaśnił, że: „Instytucja przedawnienia dotyczy jedynie roszczeń majątkowych, czyli prawa do żądania świadczenia. Nie ulegają przedawnieniu żądania ustalenia prawa lub stosunku prawnego oparte na art. 189 k.p.c.” Nie bez znaczenia jest podkreślenie przez Sąd Apelacyjny, że upływ czasu ma jednak pewien wpływ na żądanie ustalenia stosunku prawnego lub prawa. Przesłankę ustalenia stanowi bowiem interes prawny i w ramach badania tej przesłanki sąd bierze pod uwagę czynnik czasu; nie można więc dochodzić ustalenia „bezterminowo”, przy czym wobec wyeliminowania badania interesu prawnego w postępowaniu grupowym (art. 2 ust. 2 „udrpg”), ten aspekt problemu uznać należy za nieaktualny w niniejszej sprawie. Przekonanie o ograniczeniu przedawnienia do roszczeń materialnoprawnych, z wyłączeniem procesowych, jest też powszechne w doktrynie (por. A. Brzozowski (w:) Kodeks cywilny…, red. K. Pietrzykowski, t. I, s. 454; P. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny…, red. E. Gniewek, t. I, s. 406). M. N., wyprowadzając dalsze wnioski z tej zasady, za niepodlegające przedawnieniu uznał oparte na art. 189 k.p.c. roszczenie o ustalenie odpowiedzialności za przyszłe szkody (M. Niedośpiał, glosa do wyroku SA z dnia 21 czerwca 2000 r., I ACa 208/00, OSA 2002, z. 2, s. 73).
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy Sąd uznał, że zarzut przedawnienia roszczenia o ustalenie zgłoszony przez pozwanego wobec określonych osób jest chybiony, ponieważ żądanie ustalenia odpowiedzialności cywilnej pozwanego nie podlega przedawnieniu. Rozważania te mają jednak znaczenie tylko w stosunku do S. M. i U. G., bowiem pozostałe osoby, co do których zarzut ten podniesiono złożyli oświadczenie o przystąpieniu do grupy po zakreślonym przez Sąd terminie i już z tego względu nie zostali uwzględnieni w składzie grupy.
Sąd ustalił, że w skład grupy wchodzi M. B. (2) i G. J. (1) – wspólnicy spółki cywilnej pod nazwą M. S.C w R. nie uznając tym samym zarzutu pozwanego o braku podstaw do ustalenia ich udziału w grupie.
Mając na uwadze treść pełnomocnictwa udzielonego przez G. J. (1) M. B. (2), z którego wynika upoważnienie tej ostatniej „do reprezentowania (…).C w R. w sprawie pozwu zbiorowego prowadzonego przez kancelarię (…) w W. i składania podpisu w imieniu naszej spółki na dokumentach związanych z w/w sprawą” Sąd uznał, że z jego treści wynika wystarczające upoważnienie dla M. B. (2) do występowania w niniejszej sprawie w imieniu drugiego wspólnika. Na oświadczeniu o przystąpieniu do grupy złożonym przez M. B. (2) widnieje zapis „M. B. (2) (…).C”. Sąd przyjął więc, że oświadczenie to wskazuje, iż M. B. (2) nie występuje tylko i wyłączne w swoim imieniu, ale w imieniu spółki, a tym samym G.- K.- J..
Pozwany w niniejszej sprawie nie kwestionował składu grupy w pozostałym zakresie. Sąd również nie miał wątpliwości co do legitymacji pozostałych powodów i stwierdził, że osoby zgłaszające przystąpienie do grupy (poza, D. Z., L. L. (1), A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2)) spełniły wszystkie wymogi określone w art. 12 udrpg, tj. zgłosiły żądanie, wskazały okoliczności je uzasadniające, okoliczności potwierdzające przynależność do grupy oraz przedstawiły dowody na potwierdzenie faktów zawartych w oświadczeniu.
Z tych względów na podstawie art. 17 ust. 1 udrpg Sąd ustalił skład grupy pomijając D. Z., L. L., A. K. (2), H. Ł. (1) i M. P. (2).