Sąd Okręgowy w Płocku I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Agnieszka Bilkiewicz
Sędziowie: SSO Renata Szatkowska, SSO Renata Wanecka
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 marca 2013 r. w Płocku
sprawy z powództwa W. B. S. jako reprezentanta grupy L. B., R. G. , R. G.(2), C. G., B. J., M. J., Z. J., D. K, P. K., M. L, H. N, M. N, R. O., M. O., Z. O, R .R, S. sp. z o.o. z/s w P., J. S., R. S., B. T., B. W, M. W., A. W., M. Z., L. Ż., Z. Ż. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę Mazowieckiego oraz Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, Województwu Mazowieckiemu – Wojewódzkiemu Zarządowi Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie, Powiatowi Płockiemu o ustalenie
postanawia:
rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Powódka W. S. działając jako reprezentant członków grupy w rozumieniu art. 4 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7 poz. 44) wystąpiła przeciwko pozwanym: Skarbowi Państwa – Wojewodzie Mazowieckiemu i Dyrektorowi Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, a także Województwu Mazowieckiemu i Powiatowi Płockiemu o ustalenie, na zasadzie art. 2 ust. 3 ustawy, że pozwani ponoszą solidarną odpowiedzialność odszkodowawczą wobec członków grupy, wynikającą z czynu niedozwolonego pozwanych, polegającego na niezgodnym z prawem wykonywaniu władzy publicznej przez pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej na obszarze właściwości pozwanych, które to zaniedbania łącznie doprowadziły do przerwania wału przeciwpowodziowego położonego wzdłuż lewego brzegu rzeki Wisły, km Wisły 611, w miejscowości Świniary, w gminie Słubice, w powiecie płockim, w województwie mazowieckim, w dniu 23 maja 2010 r., i następnie dwukrotnego zalania, w maju i czerwcu 2010 r., obszaru położonego po lewej stronie Wisły w rejonie Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej (pkt I pozwu k. 3- 4).
W uzasadnieniu pozwu wskazała, iż od działań podejmowanych w drugiej połowie lat osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych XX w, stan bezpieczeństwa przeciwpowodziowego ulegał pogorszeniu. Właściwe państwowe jednostki organizacyjne, jednostki administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego nie podejmowały właściwych działań, które mogłyby minimalizować ryzyko powodziowe. Pozwani dopuścili się rażących zaniedbań w zakresie utrzymania koryta rzeki, wałów przeciwpowodziowych oraz innych urządzeń przeciwpowodziowych w obrębie Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej, a także prawidłowym utrzymaniu terenu przyległego do wałów. Stało się to podstawową przyczyną dwukrotnego zalania, w maju i czerwcu 2010 r., obszaru położonego po lewej stronie Wisły w rejonie Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej, na skutek przerwania wałów w miejscowości Świniary. Zaniedbania te składają się na czyn niedozwolony pozwanych, polegający na niezgodnym z prawem wykonywaniu władzy publicznej przez pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej na obszarze właściwości pozwanych.
W jej ocenie jedną z przyczyn skali powodzi był zły stan koryta i dna rzeki Wisły w obrębie właściwości pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, który nie zapewnił należytego przepływu wody (fali powodziowej) w korycie rzeki; wskutek braku właściwych prac melioracyjnych, regulacyjnych i pogłębiarskich.
Ponadto, na stan koryta Wisły na odcinku przylegającym do Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej, jak i w obrębie właściwości Skarbu Państwa – Wojewody Mazowieckiego, oddziałuje fakt istnienia tamy we Włocławku i Zbiornika Włocławskiego. Istnienie stopnia wodnego we Włocławku powoduje wzrost akumulacji rumowiska rzecznego w górnej części Wisły i podniesienie się poziomu dna rzeki. Zagrożenie związane ze stanem koryta Wisły dostrzeżono i zidentyfikowano w 2008 r. w sprawozdaniach z przeglądu stanu technicznego urządzeń przeciwpowodziowych, przeprowadzonych na terenie powiatu płockiego w dniach 22.10.2008 r. – 18.11.2008 r., sporządzonych przez oddział terenowy w Płocku WZMiUW, który został przesłany do pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody Mazowieckiego. Pomimo tego nie podjęto stosownych działań przed majem 2010 r.
Stosowne prace bilansujące wydobycie rumowiska przez pogłębiarki były prowadzone do połowy lat 90-tych. Później prac tych niemal zaniechano.
Spłycenie dna rzeki przyczyniło się do podwyższenia stanu wód, zniekształcenia brzegu rzeki, a w połączeniu ze złym stanem technicznym wału przeciwpowodziowego w Świniarach, doprowadziło do jego przerwania, i w konsekwencji zalania mienia członków grupy.
Nadto, wały przeciwpowodziowe chroniące rejon Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej, w tym w szczególności odcinek wału w Świniarach, nie spełniły swojej funkcji z uwagi na niedostosowanie ich konstrukcji do specyfiki uwarunkowań geofizycznych występujących na opisywanym obszarze oraz z uwagi na zły stan techniczny. Zły stan techniczny obwałowań spowodowany był co najmniej kilkuletnimi zaniedbaniami, które doprowadziły do ich systematycznego osłabiania.
Wady konstrukcyjne wałów przeciwpowodziowych i ich stan techniczny na przedmiotowym terenie, powodują liczne przesiąki przez korpus i podłoże, przebicia hydrauliczne i rozmycia skarp, które mogą powodować utratę stateczności. Uwarunkowania w terenie sprawiały, że dla zapewnienia prawidłowej konstrukcji wału przeciwpowodziowego w Świniarach, konieczne było zastosowanie konkretnych rozwiązań technicznych, w szczególności odpowiedniego podwyższenia terenu w miejscowości Świniary i wykonania właściwego drenażu (w celu odwodnienia wału). Podczas przeglądu wałów przeciwpowodziowych, przeprowadzonych w dniach 23 kwietnia 2009 r., 5 maja 2009 r. i 22 października 2009 r., wskazano na zły stan rowów Karolińskich. Przeglądy te wykonywał pozwany Skarb Państwa – Województwo Mazowieckie — Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie z udziałem przedstawicieli pozwanego Skarbu Państwa i Powiatu Płockiego. Pomimo tego nie podjęto żadnych prac mających na celu remont rowów Karolińskich, by zapewnić prawidłowe odwodnienie wału.
Pomimo potrzeby modernizacji wału przeciwpowodziowego na obszarze właściwości pozwanych, obejmujący takie zadania projekt poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Wisły Środkowej na odcinku od Koszyc do Płocka, za którego realizację odpowiedzialny był m. in. pozwany Skarb Państwa – DRZGW w Warszawie i Województwo Mazowieckie – WZMiUW w Warszawie, został usunięty z listy programów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, na lata 2007-2013, z powodu niewystarczającego przygotowania projektu do realizacji.
Ponadto, wał przeciwpowodziowy w Świniarach był nienależycie utrzymany i nie był w należyty sposób zabezpieczony przed destrukcyjnym działaniem zwierząt (głównie bobrów i lisów). Fakt istnienia uszkodzeń obwałowania spowodowanych budową nor przez zwierzęta był stwierdzany w kolejnych przeglądach okresowych wałów, przeprowadzanych m. in. przy udziale przedstawicieli pozwanego Województwa Mazowieckiego – WZMiUW w Warszawie oraz Powiatu Płockiego. Właściwe działania zabezpieczające nie zostały jednak podjęte. Modernizacja ochrony w tym zakresie została zaprojektowana dopiero po zalaniu w maju i czerwcu 2010 r. obszaru Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej.
Pozwani nie podjęli także działań związanych z naprawą oraz zabezpieczeniem, konserwacją, czy wzmocnieniem wału przeciwpowodziowego w Świniarach po okresie luty-marzec 2010 r., kiedy to został on uszkodzony i osłabiony na skutek napierającej na obwałowanie kry lodowej.
Pomimo posiadania wiedzy na temat złego stanu obwałowania, a w szczególności potrzeby podjęcia działań w celu zabezpieczenia wału przed degradacją przez zwierzęta, a także krę lodową i otrzymywanych sygnałów od przedstawicieli zagrożonych powodzią gmin, pozwany Skarb Państwa i Województwo Mazowieckie – WZMiUW w Warszawie, na którym spoczywa główny ciężar obowiązku utrzymania obwałowania Wisły w odpowiednim stanie, nie podjął właściwych działań mających na celu naprawę i zabezpieczenie uszkodzonych urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, a nawet żadnych działań doraźnych w celu umocnienia wału przeciwpowodziowego, kiedy zagrożenie powodzą stało się realne. Ponadto, ani Wojewoda na obszarze województwa mazowieckiego, ani Starosta Płocki na obszarze powiatu płockiego nie zapewnili dostatecznego współdziałania właściwych jednostek w celu doprowadzenia obwałowania Wisły na tym obszarze do stanu, który zapewniałby realne zabezpieczenie Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej przez powodzią.
Nadto zadrzewienie i zakrzaczenie międzywala, a także korony i skarp wałów, w tym wału w Świniarach nie tylko utrudniało, czy też uniemożliwiało należytą konserwację obwałowań, ale także stanowiło istotny element, który przyczynił się do wystąpienia powodzi w maju i czerwcu 2010 r. W przytoczonych powyżej przeglądach, dokonywanych w 2009r., stwierdzono konieczność wykoszenia skarp i ławy wału na całej długości.
Stan terenów przyległych do wału, z uwagi na zadrzewienie i zakrzaczenie międzywala i zawala, istotnie zwiększał zagrożenie powodziowe. Mimo świadomości tego faktu pozwani, a zwłaszcza Województwo Mazowieckie – WZMiUW w Warszawie nie podjęli żadnych działań.
Na skutek zaniedbań pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej w dniu 23 maja 2010 r. Wisła przerwała wał przeciwpowodziowy w miejscowości Świniary w gminie Słubice. Doszło do zalania powierzchni ok. 6-7.000 ha obejmującej 23 miejscowości powiatu płockiego.
W dniu 8 czerwca 2010 r. napór wody z drugiej fali powodziowej na Wiśle, doprowadził do przerwania prowizorycznego wału w Świniarach. Na skutek czego woda ponownie zalała część miejscowości w gminie Słubice oraz gminie Gąbin. Sytuację udało się ustabilizować dopiero w drugiej połowie czerwca 2010 r.
W ramach powyższego stanu faktycznego spełnione zostały przesłanki ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych z tytułu szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem wykonywaniem władzy publicznej.
Jako podstawę prawną powództwa powódka wskazała art. 77 ust. 1 Konstytucji oraz art. 417 § 1 k.c.
Wyjaśniła, iż pozwani są podmiotami wykonującym władzę publiczną z mocy prawa, zgodnie z hipotezą art. 417 § 1 k.c.
Wynikające z przepisów Prawa Wodnego obowiązki Skarbu Państwa (które powinny być wykonywane przez Dyrektora RZGW oraz Wojewodę Mazowieckiego), Województwa Mazowieckiego (które powinny być wykonywane przez Marszałka Województwa Mazowieckiego za pomocą WZMiUW) oraz Powiatu Płockiego, których naruszenie składa się na czyn niedozwolony stanowiący podstawę odpowiedzialności pozwanych, należy zakwalifikować jako zadania publiczne. Są to bowiem obowiązki z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, a zatem należyte ich wypełnianie służyć ma zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego.
Wszelkie działania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, mające na celu zapobieżenie, czy zminimalizowanie ryzyk związanych z zagrożeniem przeciwpowodziowym, poprzez stworzenie odpowiedniego systemu ochrony przeciwpowodziowej, należy uznać za należące do istoty działań państwa.
Przez „niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej” rozumieć należy nie tylko działanie stanowiące przejaw naruszenia prawa bądź działanie bez podstawy prawnej, ale także zaniechanie, o ile porządek prawny nakłada na władzę publiczną obowiązek działania.
Zaniechanie podjęcia przez władzę publiczną działań wynikających z jej obowiązków jest bezprawne wówczas, gdy narusza skonkretyzowany w przepisach prawa obowiązek, którego wykonanie wyłączyłoby wyrządzenie szkody lub zmniejszyło jej rozmiary.
Poszczególne, konkretne obowiązki pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, których niedopełnienie złożyło się na czyn niedozwolony, zostały zawarte w ustawie Prawo Wodne oraz szczegółowych regulacjach.
Powierzchniowe wody płynące stanowią własność Skarbu Państwa (art. 11 ust. 1 pkt. 2 Prawa Wodnego). W imieniu Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej zadania związane z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych wykonuje, w ramach gospodarowania mieniem Skarbu Państwa związanym z gospodarką wodną, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej jako organ administracji rządowej niezespolonej właściwy w sprawach gospodarowania wodami; w tym na odcinku położonym w powiecie płockim – Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie. Spoczywa na nich obowiązek realizacji zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych.
Obowiązki Skarbu Państwa – Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, wynikające z art. 22 ust. 1, art. 26 pkt. 1, 3, 4, art. 67 Prawa Wodnego, polegały na konieczności regularnego usuwania z koryta Wisły, w zakresie jego właściwości miejscowej, w szczególności w obrębie powiatu płockiego, wszelkiego rodzaju osadów, utrzymywaniu koryta i brzegów rzeki w należytym stanie zapewniającym właściwą przepustowość koryta. Ich nienależyte wykonywanie, w sposób oczywisty, naruszało powołane przepisy ustawy i zagrażało bezpieczeństwu powodziowemu.
W zakresie utrzymywania odpowiedniego stanu koryta rzeki Wisły na terenie powiatu płockiego wskazać należy na bierność pozwanego Wojewody i Starosty Płockiego. Do obowiązków Powiatu Płockiego w zakresie ochrony przeciwpowodziowej o charakterze ponadgminnym należało również czynienie należytych starań, by podmioty i jednostki bezpośrednio odpowiedzialne za utrzymanie dna rzeki Wisły i zapewnienie swobodnego jej spływu na obszarze powiatu, efektywnie wywiązywały się ze swoich obowiązków.
Powiat Płocki nie podejmował odpowiednich działań, zmierzających do usuwania nanoszonego regularnie z górnego biegu Wisły w rejon Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej mułu, piasku i materiału skalnego, co uznać należy za zachowanie sprzeczne z art. 4 ust. 1 pkt 12 i pkt 16 u.s.p. w zw. z art. 81 Prawa Wodnego.
Wojewoda Mazowiecki nie dopełnił swych obowiązków zarówno dotyczących zapewnienia współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej, w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz kontroli działań tych organów, jak i mających na celu zapobieganie powodzi i zwalczanie jej skutków. Zaniechania te są niezgodne z treścią art. 22 pkt 2 u.w.a.r. Natomiast niepodjęcie działań w zakresie zapewnienia drożności Wisły, na odcinku biegnącym przez województwo mazowieckie, w tym powiat płocki, stanowi naruszenie art. 22 pkt 3 u.w.a.r.
Utrzymanie wałów przeciwpowodziowych rzeki Wisły w Dolinie Iłowsko-Dobrzykowskiej w należytym stanie stanowiło obowiązek zarządcy wału – Województwa Mazowieckiego – Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie, w zakresie którego to obowiązku pozwany Skarb Państwa jako właściciel wałów winien go wspierać.
Konstrukcja wału przeciwpowodziowego w gminie Słubice była niezgodna z przepisami Rozporządzenia Ministra Środowiska z 20.04.2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrologiczne i ich usytuowanie, zwłaszcza zaś z jego § 4 ust. 3, a także z zasadami sztuki budowlanej w zakresie budowy urządzeń hydrologicznych.
Ponadto, wały przeciwpowodziowe nie były należycie utrzymywane i konserwowane. Uchybienia w tym zakresie muszą zostać uznane za sprzeczne z treścią art. 75 w zw. z art. 80 pkt 2, art. 82 ust. 2 pkt 2, art. 85 Prawa Wodnego.
Utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych rzeki Wisły, położonych w gminach Słubice oraz Gąbin, w należytym stanie, stanowiło obowiązek zarządcy wału tj. WZMiUW. Ponadto, brak prawidłowej, rzetelnej i efektywnej kontroli stanu technicznego wału przeciwpowodziowego był zachowaniem niezgodnym z wymogami Prawa Wodnego oraz art. 62 ust. 1 pkt 1 oraz pkt 2 Prawa Budowlanego.
Pozwani WZMiUW, Dyrektor RZGW oraz Powiat Płocki zaniedbywali również obowiązki w zakresie zapewnienia należytego stanu terenów przyległych (międzywala i zawala). Nie wywiązując się z obowiązku wycinki zakrzaczeń, czy drzew porastających ten teren oraz teren przyległy do wału, Starosta Płocki naruszył art. 85 ust. 1 pkt 2 oraz art. 85 ust. 4 Prawa Wodnego w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 16 oraz art. 34 ust. 1 u.s.p.
Starosta Płocki, co najmniej, nie dołożył należytej staranności w zakresie zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej na terenie podległego jego władztwu terytorium, co stanowiło obowiązek o charakterze ponadgminnym, a zwłaszcza nie przekazywał Marszałkowi Województwa Mazowieckiego i WZMiUW informacji o nienależytym stanie wałów przeciwpowodziowych, czy koryta rzeki, ani tym bardziej nie podjął żadnych działań, które zmierzałyby do zapewnienia utrzymania, konserwacji i zabezpieczenia urządzeń ochrony przeciwpowodziowej; co jest sprzeczne z art. 4 ust. 1 pkt 12 i pkt 16 u.s.p. w zw. z art. 80 oraz z art. 81 Prawa Wodnego.
Także Wojewoda Mazowiecki dopuścił się zaniedbań w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, nie podejmując właściwych działań zmierzających do skontrolowania stanu wałów i innych urządzeń ochrony przeciwpowodziowej zlokalizowanych na terenie powiatu płockiego; naruszając art. 22 pkt 2 i pkt 3 u.w.a.r.
Wojewodzie Mazowieckiemu przysługiwały środki prawne, dzięki którym mógł uczynić zadość swoim obowiązkom, wynikającym z art. 22 pkt 2 i pkt 3 u.w.a.r. w zw. z art. 80 oraz art. 81 Prawa Wodnego a zatem zaniechanie tych działań, jak również jakichkolwiek innych, które pozwoliłyby w sposób rzeczywisty oceniać stan urządzeń przeciwpowodziowych na podległym mu obszarze, czy zapewnić współdziałanie jednostek administracji rządowej i samorządowej w zakresie ochrony przeciwpowodziowej województwa, jest sprzeczne z art. art. 22 pkt 2, 3 u.w.a.r.
Czyn pozwanych stanowił zdarzenie złożone i ciągłe, na które składał się szereg czynności, tak działań, a przede wszystkim zaniechań, podejmowanych przez pozwanych (a ściśle – przypisywanych pozwanym). Wszystkie bowiem zaniechania pozwanych doprowadziły do stanu, w którym niewątpliwie nie była zapewniona właściwa i realna ochrona przeciwpowodziowa Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej i okolic, co skutkowało przerwaniem wału przeciwpowodziowego w Świniarach w dniu 23 maja 2010 r. i dwukrotnym zalaniem gmin Słubie i Gąbin w maju i czerwcu 2010r., a w konsekwencji – szkodą majątkową po stronie poszczególnych członków grupy. Pomiędzy bowiem poszczególnymi nieprawidłowymi działaniami i w główniej mierze zaniechaniami pozwanych występują silne powiązania o charakterze kauzalnym bądź funkcjonalnym, spajające je w ten sposób, że wszystkie łącznie doprowadziły do spowodowania określonego stanu rzeczy – wyrządzenia szkody członkom grupy, za którą to szkodę pozwani ponoszą odpowiedzialność.
Z uwagi na ograniczenie żądania do ustalenia odpowiedzialności pozwanych za określone zdarzenie (delikt władzy publicznej) – nie jest konieczne wykazywanie zarówno faktu poniesienia jak i wysokości szkody przez każdego z członków grupy oraz istnienie związku przyczynowego między taką szkodą a zdarzeniem sprawczym.
Tym niemniej należy wskazać, iż każdy z członków grupy posiadał mienie na terenie zalanym w wyniku przerwania wału przeciwpowodziowego, które to mienie uległo uszkodzeniu lub zniszczeniu wskutek zalania. A szkody poszczególnych członków grupy pozostają w adekwatnym zawiązku przyczynowym z zarzucanym pozwanym czynem niedozwolonym.
Wykonywanie władzy publicznej w zakresie ochrony przeciwpowodziowej wiąże się z istnieniem permanentnego, ciągłego i pozytywnego obowiązku utrzymywania urządzeń ochrony przeciwpowodziowej w należytym stanie, zapewniającym wypełnianie przez te urządzenia funkcji, dla której zostały stworzone.
Zatem, typowym, zwyczajnym następstwem nakładających się zaniedbań w zakresie należytego utrzymania stanu wałów przeciwpowodziowych, terenu miedzywala i zawala oraz samego cieku wodnego jest to, że w trakcie zwiększonych stanów wody, ten element, na który oddziaływają negatywne czynniki wynikłe z tych zaniedbań, tj. wał przeciwpowodziowy – nie „trzyma” wody.
Bezpośrednią przyczyną przerwania wału przeciwpowodziowego w Świniarach były: nienależyty stan samego wału przeciwpowodziowego, terenu międzywala, a w szczególności koryta rzeki Wisły, na odcinku przylegającym do Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej.
Zły stan urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, mających chronić obszar Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej spowodowany był wieloletnimi rażącymi zaniedbaniami pozwanych w wypełnianiu obowiązków w zakresie ochrony przeciwpowodziowej na tym terenie. Zaniedbania te były zasadniczą i rzeczywistą przyczyną przerwania wału przeciwpowodziowego w Świniarach oraz wystąpienia powodzi, a w każdym razie zaniedbania te były przyczyną faktu, że przybrała ona dramatyczne rozmiary, wyrządzając członkom grupy szkody na mieniu, które to szkody nie powstałyby, bądź ich rozmiary byłyby w znacznym stopniu zminimalizowane, gdyby nie poważne naruszenia spoczywających na pozwanych obowiązków z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.
Wszystkie zachowania pozwanych składające się na zdarzenie wywołujące szkodę pozostają ze sobą w nierozerwalnym związku, a całe zdarzenie, będące sumą wielości tych zachowań, pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, jaka została wyrządzona poszczególnym członkom grupy.
Dopiero bowiem należyte wypełnianie wszystkich obowiązków przez wszystkich pozwanych oznaczało zapewnienie gminom Słubice i Gąbin, a zatem również członkom grupy, ochronę ich mienia przed powodzią. Każde natomiast z uchybień w zakresie tych obowiązków stanowiło istotną przyczynę zalania.
Gdyby pozwani wykonywali swe obowiązki w sposób prawidłowy, stan obwałowania Wisły pozwalałby na spełnianie przez niego swojej funkcji, co w połączeniu z należytym stanem koryta Wisły, pozwoliłoby zapobiec szkodzie, jaką w wyniku zalania gmin Słubice i Gąbin ponieśli członkowie grupy.
Szkoda poniesiona przez poszczególnych członków grupy jest więc normalnym następstwem czynu niedozwolonego pozwanych (uzasadnienie pozwu k. 22-79).
Powódka – reprezentant członków grupy w uzasadnieniu wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym wyjaśniła, iż domaga się rozpoznania zgłoszonego roszczenia w postępowaniu grupowym, albowiem roszczenia członków grupy objęte niniejszym pozwem są roszczeniami jednego rodzaju; ponieważ każdy z członków grupy posiada wobec pozwanych roszczenie majątkowe wynikające z czynu niedozwolonego pozwanych o naprawienie szkody, ograniczone w ramach niniejszego postępowania do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanych z tytułu czynu niedozwolonego.
W art. 1 ust 1 Ustawy chodzi o jednorodzajowe roszczenia procesowe, a nie materialnoprawne. Roszczenia członków grupy objęte pozwem są roszczeniami jednego rodzaju. Każde z dochodzonych roszczeń to roszczenie majątkowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanych wobec członków grupy z tytułu czynu niedozwolonego pozwanych. Wszystkie roszczenia członków grupy wynikają z jednego typu stosunku prawnego – stosunku, jaki nawiązuje się między poszkodowanym, a sprawcą deliktu, czy też ujmując inaczej, wynikają z jednego typu czynu niedozwolonego, a nadto wszyscy członkowie grupy żądają ustalenia odpowiedzialności pozwanych jako sprawców czynu niedozwolonego (a więc zgłosili takie samo żądanie/wniosek o udzielenie ochrony prawnej w takiej samej formie).
Roszczenia członków grupy i to w znaczeniu materialnoprawnym (roszczenia majątkowe o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym), jak i procesowym (żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanych), są roszczeniami jednego rodzaju w rozumieniu art. 1 ust. 1 Ustawy.
Ponadto, spełniona jest kolejna przesłanka kwalifikująca określoną sprawę jako nadającą się do postępowania grupowego, a mianowicie wspólność podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń. Z tą samą podstawą faktyczną powództwa (tożsamością okoliczności faktycznych) mamy do czynienia wtedy, gdy między członkami grupy występuje więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. W niniejszej sprawie zdarzenie będące źródłem roszczenia, w przypadku każdego członka grupy, jest takie samo – jest nim czyn niedozwolony pozwanych (delikt władzy publicznej).
Wszyscy członkowie grupy doznali uszczerbku majątkowego wskutek czynu niedozwolonego pozwanych, polegającego na niezgodnym z prawem wykonywaniu władzy publicznej przez pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej na obszarze właściwości pozwanych, które to zaniedbania łącznie doprowadziły do przerwania wału przeciwpowodziowego położonego wzdłuż lewego brzegu Wisły, km Wisły 611, w miejscowości Świniary, w gminie Słubice, w powiecie płockim, w województwie mazowieckim, w dniu 23 maja 2010 r. i następnie dwukrotnego zalania, w maju i czerwcu 2010 r., obszaru położonego po lewej stronie Wisły w rejonie Doliny Iłowsko-Dobrzykowskiej.
Dalej powódka wskazała, że okoliczności faktyczne stanowiące podstawę roszczeń poszczególnych członków grupy, są jednakowe, albowiem:
Został też spełniony warunek liczebności grupy, gdyż liczy ona dwudziestu siedmiu członków. Do pozwu zostały dołączone: oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do niej; ich zgody co do wyboru osoby reprezentanta grupy; umowa pomiędzy tym reprezentantem i profesjonalnym pełnomocnikiem procesowym; jak również wykaz osób tworzących grupę (uzasadnienie pozwu k. 10-16).
Pozwany Skarb Państwa – reprezentowany przez Wojewodę Mazowieckiego wniósł o odrzucenie pozwu. Wskazał, iż pozew grupowy jest niedopuszczalny z uwagi na brak przesłanek do jego wniesienia określonych w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7 poz. 44). Roszczenia osób wymienionych w pozwie oparte są na różnych podstawach faktycznych (odpowiedź na pozew k. 2236-2239).
Pozwany Powiat Płocki wniósł o odrzucenie pozwu, gdyż roszczenia osób wymienionych w pozwie oparte są na różnych podstawach faktycznych i prawnych (odpowiedź na pozew k. 2311-2314).
Pozwany Województwo Mazowieckie – Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie wniósł o odrzucenie pozwu, gdyż:
Pozwany Skarb Państwa – reprezentowany przez Wojewodę Mazowieckiego i Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie – zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa – w piśmie z dnia 23.07.2012 r. (data wpływu) – podtrzymał wniosek o odrzucenie pozwu grupowego, z uwagi na to, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Wskazał, iż jednorodzajowość roszczeń musi być odniesiona do przedmiotu sporu, a dokładniej do stosunków prawnych będących przedmiotem sporu, a nie tylko samych roszczeń. Wywodzenie roszczenia z konstrukcji odpowiedzialności za czyn niedozwolony, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, wypełnia przesłankę z art. 1 ust. 2 Ustawy lecz nie przesądza jeszcze o jednorodzajowości roszczeń. Przy ocenie jednorodzajowości należy uwzględnić – wywodzoną z konstrukcji art. 72 § 1 i 2 k.p.c. – specyfikę przedmiotowej kumulacji roszczeń. Dlatego, już na tym etapie postępowania należy rozważyć, czy w świetle twierdzeń faktycznych zawartych w pozwie w niniejszej sprawie spełnione są następujące przesłanki:
Tylko uzyskanie odpowiedzi twierdzących na wszystkie powyższe zagadnienia mogłoby uzasadniać przyjęcie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a przedstawione okoliczności faktyczne żądania o ustalenie nie pozwalają na takie wnioski.
Ponadto, brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności solidarnej po stronie pozwanych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym wydaje się być możliwe wyłącznie przeciwko jednemu pozwanemu, co wynika z konieczności podobieństwa podstawy faktycznej roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym. W przypadku występowania po stronie pozwanej kilku podmiotów nie jest możliwe wykazanie istnienia przesłanki podobieństwa podstawy faktycznej, a w konsekwencji dopuszczalności dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym (pkt. 3 pisma k. 2534, uzasadnienie k. 2537-2543).
Wszyscy pozwani domagają się oddalenia powództwa.
Powódka W. S. działając jako reprezentant członków grupy, w piśmie z dnia 12.02.2013 r. (data wpływu), podtrzymała dotychczasowe stanowisko (pismo k. 2680-2723).
Na rozprawie w dniu 15 lutego 2013 r.:
Pełnomocnik pozwanego – Starostwa Płockiego – w piśmie z dnia 1.03.2013 r. (data wpływu) wniósł o oddalenie powództwa i uzasadnił swoje stanowisko w tej kwestii (pismo k. 2873-2877).
Pełnomocnik pozwanego Województwa Mazowieckiego – w piśmie z dnia 4.03.2013 r. (data wpływu) podtrzymał wszystkie twierdzenia, wnioski i dowody zawarte w odpowiedzi na pozew w tym w zakresie niedopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym (pismo k. 2901-2908).
Pełnomocnik pozwanego Skarbu Państwa – w piśmie z dnia 4.03.2013 r. (data wpływu) podtrzymał wniosek o odrzuceniu pozwu oraz dotychczasowe twierdzenia i wnioski zawarte w odpowiedzi na pozew (pismo k. 2911-2917).
Na rozprawie w dniu 15 marca 2013 r. pełnomocnicy stron podtrzymali dotychczasowe stanowiska w kwestii dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym; tj. pełnomocnicy powódki wnieśli o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, pełnomocnicy pozwanych wnieśli o odrzucenie pozwu, jako niedopuszczalnego w postępowaniu grupowym (protokół k.2946, czas:
Sąd zważył co następuje:
Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym zostało uregulowane w ustawie z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z dnia 18 stycznia 2010 r.), zwanej dalej Ustawą, która weszła w życie 19 lipca 2010 r.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. Ustawy „Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym”.
Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego określa Ustawa w art. 1, który stanowi, iż:
„ust. 1 Ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe).
ust. 2 Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych”.
Tym samym łącznie muszą wystąpić:
a) roszczenia o ochronę konsumentów,
b) z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny
c) oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
W powyższym przepisie uregulowano pierwsze stadium postępowania grupowego, które dotyczy badania jego dopuszczalności.
Dopuszczalność postępowania grupowego oznacza pozytywne stwierdzenie przez sąd wystąpienia wszystkich przesłanek wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy.
W niniejszej sprawie spełniony został warunek dotyczący strony podmiotowej. Z roszczeniami w stosunku do pozwanych wystąpiło bowiem 27 podmiotów, a mianowicie: powódka W. S. – jako reprezentant grupy i członkowie grupy: L. B., R. G., R. G. (2), C. G., B. J., M. J., Z. J., D. K., P. K., M. L., H. N, M. N, R. O., M. O, Z. O., R. R., S. sp. z o.o. w P., J. S., R. S., B. T., B. W., M. W., A. W., M. Z., L. Ż., Z. Ż.
Jednocześnie należy wskazać, iż Ustawa nie określa liczby podmiotów mogących wystąpić po stronie pozwanej. Tym samym należy uznać, iż brak jest w tym zakresie ograniczeń.
Powódka – reprezentant grupy i członkowie grupy wystąpili z powództwem o ustalenie solidarnej odpowiedzialności pozwanych w sprawach o roszczenia pieniężne (odszkodowawcze). W postępowaniu grupowym nie jest wymagane wykazanie przez powoda interesu prawnego w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego w zakresie spraw o roszczenia pieniężne rozpatrywane w postępowaniu grupowym, na mocy art. 2 ust. 3 Ustawy, który stanowi lex specialis w stosunku do art. 189 k.c. Ustawa nie nakłada też na stronę powodową obowiązku ujednolicenia roszczeń poszczególnych członków grupy w przypadku powództw o ustalenie (art. 2 ust. 3 ustawy). Dlatego, bezprzedmiotowe są rozważania, co do tego, czy powódka ma interes prawny w ustaleniu oraz czy doszło do ujednolicenia roszczeń.
Zakresem przedmiotowym ustawy objęto dochodzenie roszczeń jednego rodzaju, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.
W ocenie Sądu użyte w Ustawie pojęcie „roszczenie” jest użyte w znaczeniu żądania procesowego (na taką wykładnię wskazanego pojęcia wskazuje Rejdak M., artykuł PPH 2010/8/22-26). „Roszczenie procesowe” jest to twierdzenie o prawnie oznaczonej treści, przedstawione sądowi w celu udzielenia ochrony prawnej (M. Waligórski, Kumulacja roszczeń w procesie, Polski Proces Cywilny 1937, nr 19-20, s. 545). Roszczenie to twierdzenie powoda o istnieniu lub nieistnieniu określonej normy indywidualno-konkretnej, przedstawione sądowi celem wiążącego ustalenia tego istnienia albo nieistnienia (W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2005, s. 169). „Roszczenie procesowe” to inaczej przedmiot procesu: o ustalenie, o zasądzenie, o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Jego sprecyzowanie wiąże się z podziałem powództw odpowiednio na: o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, o świadczenie, o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.
Powódka (w pozwie) i członkowie grupy (w oświadczeniach o przystąpieniu do grupy) wystąpili z roszczeniami pieniężnymi (odszkodowawczymi o zapłatę określonej kwoty odpowiadającej wartości szkody, którą ponieśli) w stosunku do pozwanych. W przypadku takich roszczeń, jak wskazano wyżej, dopuszczalne jest domaganie się jedynie ustalenia odpowiedzialności pozwanych, o co wnoszą powódka i członkowie grupy. Zatem spełniona jest przesłanka dochodzenia roszczeń jednego rodzaju.
Rozważając kwestię podstawy faktycznej roszczeń, należy wskazać, iż w komentarzu do Ustawy opracowanym przez Małgorzatę Sieradzką wskazano, iż dochodzone w postępowaniu grupowym roszczenia muszą być jednorodne, czyli: jednego rodzaju oraz oparte na jednakowej podstawie faktycznej, czyli takie, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Sąd tego poglądu nie podziela. Ustawa w art. 1 ust. 1 nie zakłada, iż dochodzone roszczenia mają być oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Nie mają tu więc zastosowania wymagania właściwe dla współuczestnictwa procesowego (art. 72 § 1 pkt. 2 k.p.c.), czyli wymóg oparcia roszczeń na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. Dochodzone roszczenia mają być bowiem oparte jedynie na „tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej”. Nie zachodzi więc potrzeba wykazywania istnienia więzi (powiązań) pomiędzy roszczeniami członków grupy o charakterze prawnym bądź faktycznym.
We wskazanej kwestii w piśmiennictwie (Miśkiewicz A., artykuł Sł. Pracow. 2012 / 6 / 17-20) wskazuje się, iż konieczność występowania po stronie każdego z członków grupy roszczenia jednego rodzaju, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej zakłada, iż „musi zaistnieć dokładnie to samo zdarzenie w miejscu i czasie (jak np. w przypadku poszkodowanych w wyniku powodzi w Sandomierzu) albo takie samo (podobne) zdarzenie, ale w innym miejscu i czasie (np. zatrucie się tym samym produktem spożywczym, niedozwolone klauzule umowne w umowach kredytowych, deweloperskich, itp.)”. Dlatego, w ocenie Sądu, w przypadku roszczeń deliktowych, za oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej należy traktować przede wszystkim roszczenia wynikające z jednego zdarzenia (ewentualnie zdarzenia złożonego) lub też z wielu zdarzeń tego samego rodzaju.
Z sytuacją taką mamy miejsce w niniejszej sprawie.
W ocenie Sądu roszczenia członków grupy są oparte na tej samej podstawie faktycznej. Powódka i członkowie grupy twierdzą, iż ponieśli szkody majątkowe na skutek tego samego zdarzenia (zachodzącego w jednym miejscu i czasie), którym było:
Podstawą faktyczną ich roszczeń jest zaniechanie lub nienależyte wykonywanie obowiązków z zakresu władzy publicznej przez pozwanych.
Dlatego, jako podstawę prawną powództwa, powódka i członkowie grupy wskazali art. 77 ust. 1 Konstytucji oraz art. 417 § 1 k.c.
W art. 417 k.c. ustanowiono obowiązek naprawienia szkody jako przesłankę odpowiedzialności: Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz osób prawnych wykonujących władzę publiczną za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy.
Odpowiedzialność deliktowa powstaje, gdy zdarzenie wyrządzające szkodę nie jest związane ze stosunkiem zobowiązaniowym, lecz jest samodzielnym źródłem powstania nowego stosunku obligacyjnego (G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Godowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Cz. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. I, Warszawa 2009, s. 291). Ustawa w art. 1 ust. 2 wprost dopuszcza możliwość dochodzenia roszczeń deliktowych w postępowaniu grupowym.
Należy wskazać, iż przesłankami powstania odpowiedzialności deliktowej są:
Przyczyna szkody, według twierdzeń powódki i członków grupy, ma więc wynikać z tego samego źródła, tj. (złożonego) deliktu władzy publicznej, w postaci występujących w długim okresie czasu zaniechań i zaniedbań wszystkich pozwanych w przedmiocie ochrony przeciwpowodziowej, w zakresie prawidłowego utrzymywania: urządzeń melioracyjnych (w tym wałów przeciwpowodziowych), terenów międzywala i zawala oraz koryta rzeki.
Tak rozumiane zdarzenie, będące źródłem szkody, w ocenie powódki, jest wspólne dla wszystkich członków grupy. Wprawdzie, podnosi ona, że każdy z pozwanych odpowiada za inny zakres zaniedbań i zaniechań, ale wynika to z ustawowego podziału między nich poszczególnych zadań i obowiązków. Tym niemniej stanowią one jeden delikt władzy publicznej, z którego powódka i członkowie grupy wywodzą solidarną odpowiedzialność pozwanych za powstałe szkody.
Powódka wskazuje też, że zachodzi adekwatny (normalny) związek przyczynowy pomiędzy wskazywanymi zaniechaniami, czy zaniedbaniami pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej a szkodą majątkową, jaką miała ponieść ona i każdy z członków grupy. Pomimo bowiem tego, że zakres obowiązków spoczywających na poszczególnych pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej był inny to, zdaniem strony powodowej, łączny zespół poszczególnych zaniedbań pozwanych, w długim okresie czasu, doprowadził do przerwania wału w Świniarach w dniu 23 maja 2010 r. i zalania terenu przez dwie fale powodziowe – w maju i czerwcu 2010 r. Było to więc zdarzenie wieloczłonowe, powiązane normalnymi relacjami przyczynowo-skutkowymi.
Nawet jeśli okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy w zakresie określenia wysokości poniesionej szkody są zróżnicowane, to jest to bez znaczenia dla oceny dopuszczalności niniejszego pozwu grupowego, z uwagi na dochodzenie nim jedynie ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych.
Pozew grupowy spełnia warunki formalne określone dla każdego pozwu w art. 187 k.p.c. i wymagania szczególne wskazane w art. 6 ust. 1 i 2 Ustawy.
Uznając zarzuty podnoszone przez pozwanych, za nieuzasadnione, Sąd postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym, na mocy art. 10 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
Sąd na obecnym etapie postępowania grupowego nie badał zasadności roszczenia powódki. Dopiero bowiem uprawomocnienie się przedmiotowego postanowienia otwiera możliwość przejścia do następnych etapów postępowania grupowego i badania zasadności zgłoszonego roszczenia.