Orzeczenie zostało częściowo (w zakresie pkt. 1) uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 września 2012 r., sygn. akt I ACz 1324/12. Teza zakwestionowana przez Sąd Apelacyjny została oznaczona kursywą.
Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Marta Woźniak
Sędziowie: SSO Ewa Olszewska, SSO Agnieszka Włodyga
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2012 roku w Krakowie sprawy z powództwa Z. R. reprezentanta grupy złożonej z: […] przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie Świętokrzyskiemu, Dyrektorowi Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie; Województwu Świętokrzyskiemu; Powiatowi Sandomierskiemu; Gminie Miejskiej Sandomierz o zapłatę i ustalenie
postanawia:
Powód Z.R. działając jako reprezentant grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. 10. Nr 7. poz. 44, dalej jako ustawa) w piśmie z dnia 17 lutego 2012 roku (k. 3879 i nast. t. XX) zmienił żądanie pozwu w ten sposób, że dotychczasowe żądanie zasądzenia na rzecz strony powodowej od pozwanych Skarbu Państwa – Wojewody Świętokrzyskiego, Dyrektora Regionalnego Zarządu i Gospodarki Wodnej w Krakowie, Województwa Świętokrzyskiego, Powiatu Sandomierskiego i Gminy Miejskiej Sandomierz solidarnie łącznie kwoty 9.316.700,00 zł, z czego na rzecz poszczególnych członków grupy kwot wskazanych w punkcie 2 litera „a” do „q” petitum pozwu zmienił na żądanie ustalenia solidarnej odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych. Wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym i ustalenie na zasadzie art. 2 ust. 3 ustawy, że pozwani ponoszą solidarną odpowiedzialność odszkodowawczą wobec członków grupy, określonych w postanowieniu o ustaleniu składu grupy, wynikającą ze złożonego czynu niedozwolonego pozwanych polegającego na niezgodnym z prawem wykonywaniu władzy publicznej przez pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej (nienależytym wypełnianiu tych obowiązków) na obszarze powiatu sandomierskiego w województwie świętokrzyskim, co doprowadziło do przelania się wody przez koronę wału przeciwpowodziowego położonego wzdłuż rzeki Wisły w dzielnicy Koćmierzów, gminie Sandomierz, położonego na działce ewidencyjnej nr 1407, obręb 5 Sandomierz prawobrzeżny i jego przerwania wskutek rozmycia w dniu 19 maja 2010 roku oraz do dalszych konsekwencji pozostających w z związku z tym zdarzeniem.
W obszernych motywach pisma uzasadniającego zmianę powództwa podniósł, że dokonana w/w pismem zmiana winna być oceniana autonomicznie, na gruncie art. 193 k.p.c. w związku z art. 2 ust. 3 ustawy. Zmiana powództwa w żadnym razie nie stanowi ograniczenia roszczenia w znaczeniu ilościowym.
Jednocześnie powód stanowczo stwierdził, że dokonana tym pismem zmiana powództwa nie stanowi w jakimkolwiek zakresie ani dorozumianego ani tym bardziej wyraźnego cofnięcia pozwu czy zrzeczenia się dochodzonego roszczenia, stąd brak podstaw do oceny dokonanej zmiany powództwa w oparciu o przepis art. 203 k.p.c. i art. 19 ustawy.
Zdaniem powoda, dokonaną przez niego zmianę powództwa należy upatrywać w kategoriach przekształcenia roszczenia, polegającego na tym, że „nowe” roszczenie wchodzi w miejsce pierwotnego i nie jest do tego potrzebne zrzeczenie się roszczenia, zgoda pozwanego ani sądu. W takiej sytuacji sąd orzeka tylko o nowym żądaniu i nie wydaje żadnego rozstrzygnięcia co do pierwotnego żądania, tym bardziej, że zmienione powództwo pozostaje w ścisłym związku z pierwotnym o zapłatę, podstawa faktyczna i prawna nie uległy zmianie. Zmiana powództwa polega jedynie na zmianie rodzaju żądania. Dlatego też nie można mówić o cofnięciu pierwotnego roszczenia i wystąpieniu z nowym roszczeniem w miejsce pierwotnego czy obok dotychczasowego, bowiem powód dochodzi tego samego roszczenia w ograniczonym zakresie w ramach postępowania grupowego, na co pozwala przepis art. 2 ust. 3 ustawy. Przekształcenie w postępowaniu grupowym powództwa o zasądzenie na powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanych należy postrzegać odrębnie jako sytuację szczególną, właściwą jedynie dla postępowania grupowego. Dla poparcia swej koncepcji powołał się na stosowne orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Wskazał na procesowe konsekwencje zmiany powództwa o zapłatę na ustalenie w postępowaniu grupowym, a w szczególności na brak obowiązku ujednolicenia wysokości roszczeń dochodzonych przez poszczególnych członków grupy przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy a tym samym na brak obowiązku wskazania w pozwie zasad ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy lub podgrupy i brak udowodnienia przynależności członków do grupy. Skoro wymóg standaryzacji roszczeń nie jest przesłanką warunkującą rozpoznanie sprawy o ustalenie w postępowaniu grupowym, zatem bezprzedmiotowe stało się zarządzenie Przewodniczącego z dnia 17 stycznia 2012 roku – o reasumpcję którego powód wniósł – w związku z dokonaną w międzyczasie zmianą powództwa.
Powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko zawarte w pierwotnym pozwie i dalszych pismach procesowych odnośnie okoliczności faktycznych uzasadniających również zmienione żądanie pozwu. Dołączył oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy (podtrzymanie oświadczeń z dnia 31 sierpnia 2010 roku po modyfikacji powództwa), oświadczenie Z. R. o działaniu w charakterze reprezentanta grupy. Podtrzymał i powtórzył stanowisko i argumentację zawartą w pozwie aktualną również w przypadku pozwu o ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych podnosząc, że pozew o ustalenie spełnia warunki dopuszczalności rozpoznania go w postępowaniu grupowym, za wyjątkiem wymogu ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy, który jest bezprzedmiotowy w przypadku powództwa o ustalenie. Pozew o ustalenie spełnia podstawowe przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego określone w art. 1 ust. 1 ustawy tj. roszczenia członków grupy są jednorodzajowe, dochodzone co najmniej przez dziesięciu członków oparte na jednakowej podstawie faktycznej i zdatne przedmiotowo do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
Pozwany Powiat Sandomierski w piśmie z dnia 26 marca 2012 r. (k. 4033, t. XX) wniósł o odrzucenie pozwu o ustalenie ewentualnie o oddalenie powództwa podtrzymując w całości wnioski i dowody zawarte w odpowiedzi na pozew z dnia 21.12.2010 roku. Zarzucił, że pozew o ustalenie nie spełnia przesłanek do rozpoznania go w postępowaniu grupowym. Ponadto zdaniem tego pozwanego, powód dokonując zmiany powództwa na ustalenie winien również dokonać ujednolicenia roszczeń poszczególnych członków grupy przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.
Pozwane Wojewódzko Świętokrzyskie w odpowiedzi na pismo procesowe powoda z dnia 17 lutego 2012 roku w przedmiocie zmiany powództwa — w piśmie procesowym z dnia 26 marca 2012 roku (k. 4037, t. XX) wniosło o odrzucenie pozwu ewentualnie o uznanie, iż pismo powoda z dnia 17 lutego 2012 r. stanowi cofnięcie pozwu o zapłatę i umorzenie postępowania w tym zakresie oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 7.200 złotych. Pozwany podtrzymał stanowisko zawarte w odpowiedzi na pozew, w szczególności zarzut, że pozew o zapłatę nie spełniał warunku ujednolicenia roszczeń każdego członka grupy przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, który to zarzut uznał za słuszny Sąd Apelacyjny w Krakowie uchylając z tej przyczyny postanowienie tut. Sądu z dnia 20 maja 2011 roku. Sąd Odwoławczy polecił przy ponownym rozpoznaniu sprawy wezwać reprezentanta grupy o wskazanie kryteriów ujednolicenia roszczeń poszczególnych członków grupy wynikających ze wspólnych okoliczności faktycznych, w stosownym terminie pod rygorem odrzucenia pozwu. Ponieważ reprezentant grupy nie wykonał zarządzenia Przewodniczącego w tym zakresie, pozew o zapłatę winien być odrzucony na zasadzie art. 10 ust. 1 ustawy. Pozwany zarzucił również, że zmiana powództwa we wstępnej fazie badania dopuszczalności postępowania grupowego jest niedopuszczalna. Alternatywnie pozwany wniósł o umorzenie pierwotnego żądania pozwu o zapłatę, traktując zmianę powództwa o zapłatę na ustalenie jako cofnięcie żądania zasądzenia kwoty pieniężnej i wystąpienie z nowym roszczeniem w miejsce pierwotnego. W konsekwencji wniósł o umorzenie postępowania o zapłatę i zasądzenie kosztów w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Pozwany zarzucił również, że nie posiada legitymacji biernej do występowania w procesie w charakterze strony.
Pozwana Gmina Sandomierz w piśmie procesowym z dnia 26 marca 2012 roku (k. 4045, t. XX) wniosła o odrzucenie pozwu ewentualnie o oddalenie powództwa. Podniosła, że zarówno pierwotny pozew jak i zmieniony nie spełniają przesłanek warunkujących rozpoznanie go w trybie ustawy o postępowaniu grupowym. Zmiana powództwa dokonana przez powoda polega na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast pierwotnego i winna być potraktowana jako dorozumiane cofnięcie pierwotnego żądania o zapłatę. Skutkiem tego winno być umorzenie przez sąd postępowania w zakresie dotychczasowego roszczenia o zapłatę, po spełnieniu przesłanek z art. 193 k.p.c. i art. 203 k.p.c. W przypadku umorzenia postępowania wniósł o zasądzenie kosztów procesu.
Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę Świętokrzyskiego i Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Gospodarki Wodnej w Krakowie w piśmie z dnia 13 kwietnia 2012 roku (k. 4054, t. XX) wniósł o odrzucenie pozwu na zasadzie art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm prawem przepisanych w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej z uwagi na duży nakład pracy.
Podtrzymał wszystkie wnioski i zarzuty zgłoszone w odpowiedzi na pozew z dnia 31 grudnia 2010 roku i w piśmie procesowym z dnia 8 maja 2011 roku.
W ocenie pozwanego dokonana przez powoda zmiana powództwa jest w świetle art. 203 par. 1 k.p.c. i art. 193 k.p.c. wystąpieniem z nowym roszczeniem obok pierwotnego jako że roszczenia o zapłatę i o ustalenie są to dwa różne roszczenia procesowe a powód podkreślił, że wystąpienie z nowym żądaniem nie może być potraktowane ani jako dorozumiane ani jako wyraźne cofnięcie pierwotnego roszczenia. Pozwany podniósł, że przywołane przez powoda w piśmie procesowym z dnia 17 lutego br. orzeczenia Sądu Najwyższego nie znajdują zastosowania w niniejszej sprawie. Pozew o zapłatę winien być odrzucony, bowiem powód nie wykonał zarządzenia Przewodniczącego z dnia 17 stycznia 2012 roku w zakresie uzupełnienia pozwu o zapłatę poprzez wskazanie kryteriów wynikających ze wspólnych okoliczności sprawy dla poszczególnych członków podgrup, które zdecydowały o ujednoliceniu ilościowym roszczeń pieniężnych w ich ramach. Dalej podniósł, że domaganie się w jednym postępowaniu roszczenia dalej idącego tj. o zapłatę które niejako konsumuje zgłoszone później roszczenie o ustalenie, czyni żądanie ustalenia bezprzedmiotowym, skoro nie może doprowadzić do realizacji celu, jakiemu ma służyć uzyskanie swoistego ,,prejudykatu” w postępowaniu grupowym. Procedowanie bowiem w zakresie roszczenia o zapłatę definitywnie zakończy sprawę.
Pozwany Skarb Państwa podtrzymał swe wcześniejsze zarzuty zgłoszone w odpowiedzi na pozew o zapłatę, iż pozew po modyfikacji nie nadaje się także do rozpoznania według przepisów ustawy o postępowaniu grupowym, ponieważ roszczenia członków grupy nie są jednorodzajowe, nie są oparte na tej samej lub tożsamej postawie faktycznej. Pozwany konsekwentnie twierdzi, że ustawa posługuje się pojęciem roszczenia w znaczeniu materialnoprawnym. Brak również w niniejszej sprawie podstaw prawnych do przypisania pozwanym odpowiedzialności solidarnej w postępowaniu grupowym, gdyż większość pozwanych nie jest legitymowana biernie do występowania w charakterze strony pozwanej w zakresie roszczeń odszkodowawczych członków grupy których mienie jest położone Gminie Gorzyce, w powiecie tarnobrzeskim, ponieważ ich szkoda nie pozostaje w związku przyczynowym z działaniem pozwanych związanym z rozmyciem wału w Koćmierzowie w dniu 19 maja i 6 czerwca 2010 roku.
W odpowiedzi na zarzuty pozwanych, powód w piśmie procesowym z dnia 19 kwietnia 2012 roku (k. 4076, t. XXI) zaprzeczył zasadności zarzutów i twierdzeń pozwanych kwestionujących dopuszczalność dokonania przez powoda zmiany powództwa i charakteru tej zmiany jak również kwestionujących dopuszczalność rozpoznania sprawy o ustalenie w postępowaniu grupowym.
Nie zgodził się z twierdzeniem pozwanych ad. 1 i ad. 2, że pozew o zapłatę winien być odrzucony z powodu nie wykonania przez powoda zarządzenia Przewodniczącego z dnia 17 stycznia 2012 roku. Zmiana powództwa dokonana w piśmie procesowym z dnia 17 lutego 2012 roku uczyniła bezprzedmiotowym wyżej wymienione zarządzenie jak i jego wykonanie, dlatego że wymóg ujednolicenia roszczeń pieniężnych poszczególnych członków grupy a tym samym wymóg wskazania w pozwie zasad ujednolicenia tych roszczeń pieniężnych nie dotyczy roszczeń o ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej.
Dla porządku należy przypomnieć, że postanowieniem z dnia 20 maja 2011 roku tut. Sąd dopuścił rozpoznanie sprawy o zapłatę w postępowaniu grupowym. Sąd Apelacyjny w Krakowie po rozpoznaniu zażalenia pozwanego Skarbu Państwa na powyższe orzeczenie postanowieniem z dnia 7 grudnia 2011 roku, sygn. akt I ACz 1235/11, uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Odwoławczy uznał za słuszny jedynie zarzut pozwanego o naruszeniu przez Sąd I instancji art. 10 ust. 1 ustawy w związku z art. 2 ust. 1 ustawy poprzez uznanie, że roszczenia członków grupy zostały ujednolicone w ramach podgrup na podstawie wspólnych okoliczności sprawy.
Jednocześnie Sąd Apelacyjny polecił, aby przed ponownym rozpoznaniem sprawy Sąd Okręgowy wezwał reprezentanta grupy o wskazanie okoliczności faktycznych wspólnych dla poszczególnych podgrup, które zdecydowały o ujednoliceniu roszczeń pieniężnych każdego członka pod rygorem odrzucenia pozwu.
W wykonaniu tego zalecenia Przewodniczący zarządzeniem z dnia 17 stycznia 2012 roku (k. 3850, t. XIX) wezwał pełnomocnika powoda o wykonanie obowiązku zgodnie ze wskazaniem SA zakreślając termin 21 dniowy na wykonanie zarządzenia, pod rygorem odrzucenia pozwu. Zarządzenie nie zostało wykonane. W odpowiedzi na powyższe, powód w piśmie procesowym z dnia 17 lutego br. zmienił żądanie pozwu o zapłatę na żądanie ustalenia solidarnej odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych.
W pisemnych motywach swego orzeczenia Sąd Odwoławczy wskazał również, że brak możliwości standaryzacji roszczeń według reguł opisanych szczegółowo w uzasadnieniu nie zamyka poszkodowanym drogi do dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym tyle tylko, że winni oni rozważyć zmianę żądania o zapłatę na ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych. W takim bowiem przypadku warunki dopuszczalności postępowania grupowego określa jedynie norma definicyjna z art. 1 ust. 1 ustawy nie uzupełniona warunkiem standaryzacji o jakim stanowi art. 2 ust. 1 ustawy związanym jedynie z roszczeniami wyrażonymi w pieniądzu. Sąd Apelacyjny wskazał również, że niezasadne są pozostałe zarzuty żalącego się Skarbu Państwa (dotyczące braku spełnienia przez roszczenia poszczególnych członków grupy wymogu tożsamej bądź jednakowej podstawy faktycznej, braku spełnienia przesłanki jednorodzajowości roszczeń).
Zarządzeniem wydanym na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2012 roku Przewodniczący odmówił uchylenia pkt 2 zarządzenia z dnia 17 stycznia 2012 roku (k. 4119, t. XXI).
Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2012 sąd odrzucił pozew o zapłatę (pkt 1) i dopuścił rozpoznanie sprawy o ustalenie w postępowaniu grupowym (pkt 2).
Sąd zważył, co następuje:
Zmianę powództwa zgłoszoną przez powoda w piśmie procesowym z dnia 17 lutego 2012 r. należy rozpatrywać w kategoriach przedmiotowej zmiany powództwa unormowanej w przepisie art. 193 k.p.c. który to przepis ma zastosowanie w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu grupowym jako, że przepis art. 24 ustawy nie wymienia art. 193 k.p.c. wśród tych przepisów których nie stosuje się w tym postępowaniu a enumeratywnie wymienionych w ust. 1 przepisu art. 24 ustawy. Zgodnie z przepisem art. 193 k.p.c. jedynym warunkiem dopuszczalności zmiany powództwa jest to aby nie naruszała ona właściwości sądu, zarówno rzeczowej jak i miejscowej. W niniejszej sprawie ten warunek jest spełniony, bowiem zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego.
W doktrynie i orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że przedmiotowa zmiana powództwa o której mowa w art. 193 k.p.c. może polegać na przekształceniu obu jego elementów składowych a więc żądania pozwu i podstawy faktycznej bądź jednego z nich. Może ona przybrać postać zmiany ilościowej polegającej na rozszerzeniu albo ograniczeniu pierwotnego żądania, bądź jakościowej prowadzącej do zmiany żądania – jego przedmiotu albo rodzaju żądanej ochrony prawnej – lub przekształceniu podstawy faktycznej powództwa, która określa się jako tzw. „wymianę przytoczeń” (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z 2 grudnia 2004 roku, IICK 144/04, LEX nr 532154).
Z kolei w myśl przepisu art. 193 § 3 k.p.c. zmiana powództwa może polegać na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast lub obok pierwotnego roszczenia.
W okolicznościach niniejszej sprawy – zdaniem Sądu – mamy do czynienia z jakościową zmianą powództwa polegającą na zmianie rodzaju żądanej ochrony prawnej. W pozwie z dnia 1 września 2010 roku powód domagał się zasądzenia kwot pieniężnych, natomiast w piśmie z dnia 19 lutego 2012 roku zmienił żądanie i wniósł o ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych. Problem tkwi w tym jak zakwalifikować zmianę powództwa zgłoszoną przez powoda w sytuacji kiedy powód nie cofnął pierwotnego żądania o zapłatę.
Odwołując się znowu do orzecznictwa Sądu Najwyższego i poglądów doktryny należy podzielić rozpowszechnione stanowisko, że zmiana powództwa, która polega na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast roszczenia pierwotnego, zawiera dorozumiane cofnięcie pierwotnego roszczenia. W sytuacji kiedy powód dokonał skutecznie zmiany powództwa, przedmiotem postępowania staje się wyłącznie nowe roszczenie (roszczenie dotychczasowe przestaje być przedmiotem tego postępowania). Zmiana powództwa polegająca na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast dotychczasowego jest czynnością procesową złożoną — obejmującą cofnięcie powództwa w zakresie dotychczasowego roszczenia i wniesienie innego powództwa zawierającego nowe roszczenie – i podlega ocenie nie tylko na podstawie art. 193 k.p.c. lecz także z punktu widzenia przesłanek określonych w art. 203 k.p.c. Konsekwencją skutecznego dokonania omawianej zmiany powództwa jest umorzenie postępowania na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zakresie pierwotnego roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.10.1953 r. I C 3178/52, OSN z 1954 r. nr 3, poz.9; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.04.1988 r. III CZP 24/88, OSNC z 1989 r. nr 9, poz. 138; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.03.2007 r. III CZP 165/06, M.Prawn. 2007/21/1195).
Powód w piśmie procesowym z dnia 17 lutego br. i z dnia 19.04. br. wyraźnie oświadczył, że dokonana przez niego zmiana powództwa nie stanowi w jakimkolwiek zakresie ani dorozumianego ani tym bardziej wyraźnego cofnięcia pozwu czy zrzeczenia się dochodzonego roszczenia, stąd brak podstaw do oceny dokonanej zmiany powództwa w oparciu o art. 203 k.p.c.
W świetle tak jednoznacznego stanowiska powoda dokonaną przez powoda w piśmie procesowym z dnia 17 lutego br. modyfikację żądania pozwu należy – w ocenie sądu – zakwalifikować jako wystąpienie z nowym roszczeniem zamiast pierwotnego (podobnie jak podnosi pozwane Województwo Świętokrzyskie).
Wbrew twierdzeniu pozwanego Skarbu Państwa, nie można tej zmiany potraktować jako wystąpienia z nowym roszczeniem obok pierwotnego i przyjęcia, że mamy do czynienia z dwoma roszczeniami. Powyższe dlatego, że zdaniem autorów komentarza do ustawy T. Jaworskiego i P. Radzimirskiego wykluczone jest łączne dochodzenie ustalenia odpowiedzialności i zasądzenia świadczenia w ramach tej odpowiedzialności jako dwu odrębnych żądań. Wynika to pośrednio z redakcji art. 2 ust. 3 ustawy, który stanowi, że powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Zatem autorzy ci wykluczają kumulację przedmiotową roszczenia o ustalenie z innymi rodzajami roszczeń członków grupy. Po modyfikacji roszczenia we wspomnianym już wyżej wielokrotnie piśmie procesowym powoda z dnia 17 lutego br. decydujące znaczenie ma powództwo o ustalenie.
Z tych przyczyn Przewodniczący odmówił reasumpcji pkt 2 swego zarządzenia z dnia 17 stycznia 2012 roku.
Sąd nie podziela koncepcji prezentowanej przez powoda, że zmiana powództwa dokonana przez niego polega na klasycznym przekształceniu żądania o zapłatę na ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych, na wejściu roszczenia objętego nowym powództwem w miejsce pierwotnego do czego nie jest potrzebne zrzeczenie się roszczenia ani zgoda pozwanego czy kontrola sądu i w takim przypadku sąd nie orzeka o pierwotnym żądaniu. Dokonaną przez powoda zmianę żądania pozwu należy ocenić w oparcia o utrwalone stanowisko doktryny i orzecznictwa (wyżej przytoczone), a nie w oparciu o odosobnione orzeczenia Sądu Najwyższego, cytowane w piśmie procesowym powoda z dnia 17 lutego br. Dodatkowym argumentem przemawiającym za interpretacją przyjętą przez sąd jest okoliczność, że przepisy ustawy o postępowaniu grupowym należy wykładać w sposób ścisły a nie rozszerzający z uwagi na to, że jest to nowa regulacja prawna, która nie doczekała się jeszcze dorobku orzecznictwa Sądu Najwyższego.
Zgodzić się należy z powodem, że obydwa roszczenia, pierwotne o zapłatę i nowe o ustalenie pozostają ze sobą w ścisłym związku, bowiem oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, zmianie uległa jedynie forma żądanej ochrony prawnej. Sąd podziela również stanowisko powoda, że rozpoznanie powództwa o świadczenie wymaga ustalenia istnienia bądź nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, z którego ma wynikać obowiązek świadczenia, w tym przypadku ustalenia odpowiedzialności pozwanych. Nie oznacza to jednak, że powództwo o ustalenie znajduje się w stosunku do powództwa o świadczenie w relacji zawierania, wobec czego zmiana żądania polegająca na zastąpieniu roszczenia o świadczenie roszczeniem o ustalenie jest równoznaczna z ograniczeniem powództwa (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 grudnia 2007 r. V CSK 301/07, OSNC 2009/2/33).
Zgłoszenie przez powoda żądania o ustalenie odpowiedzialności nie stanowi – zdaniem sądu – ograniczenia pierwotnego żądania o zapłatę a jego zmianę. Oba żądania mają samoistny charakter, mają inną treść i zmierzają do osiągnięcia innego celu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej wyroku z 19 grudnia 2007 roku „każde powództwo przedstawia określony typ ochrony prawnej i przez zmianę typu zmienia się jego treść. Pod tym kątem należy postrzegać zmianę powództwa o świadczenie na ustalenie i odwrotnie”. W sprawie o ustalenie odpowiedzialności sąd bada tylko czy pozwany (pozwani) ponoszą odpowiedzialność za określone zdarzenie a w sprawie o zapłatę sąd bada czy dana osoba poniosła i w jakiej wysokości szkodę wskutek tego zdarzenia. Wyrok wydany w sprawie o ustalenie odpowiedzialności jest wyrokiem końcowym i będzie on miał charakter prejudykatu dla przyszłych ewentualnych powództw o zapłatę wytaczanych indywidualnie przez poszkodowanych.
W świetle powyższych wywodów, skoro powód nie cofnął pozwu o zapłatę ani w sposób wyraźny ani dorozumiany aktualne stało się wykonanie zarządzenia Przewodniczącego z dnia 17 stycznia 2012 roku będącego wypełnieniem wskazania Sądu Apelacyjnego zawartego w postanowieniu z dnia 7 grudnia 2011 roku – którym sąd jest związany na zasadzie art. 386 § 6 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. — aby przed ponownym rozpoznaniem sprawy wezwać powoda do wskazania zasad ujednolicenia roszczeń pieniężnych członków grupy na podstawie wspólnych okoliczności sprawy. Skoro powód nie uzupełnił powyższego braku, pozew o zapłatę podlega odrzuceniu na zasadzie art. 10 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy, ponieważ powód nie wykazał przesłanki ujednolicenia roszczeń członków grupy w ramach podgrup w oparciu o wspólne im okoliczności sprawy, o czym orzeczono w pkt 1 postanowienia tut. Sądu z dnia 26 kwietnia br. Orzeczenie sądu w tym zakresie nie narusza zasady dyspozycyjności, mocno artykułowanej przez powoda w piśmie procesowym z dnia 17 lutego br. i której sąd przyznaje priorytet, wszak dysponentem roszczenia jest powód i do niego należy decyzja w jaki sposób poszukiwać dalej ochrony swych praw, w tym po zmianie powództwa.
Na koniec należy dodać, że odrzucenie pozwu o zapłatę w postępowaniu grupowym nie rodzi dla powoda żadnych negatywnych konsekwencji ani procesowych ani materialnoprawnych.
Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 3 ustawy w sprawach o roszczenia pieniężne powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. W takim przypadku powód nie jest obowiązany wykazywać interesu prawnego w ustaleniu. W założeniu żądanie ustalenia odpowiedzialności w sprawach, w których w przyszłości członkowie grupy będą dochodzić zapłaty od pozwanego winno być wytaczane wówczas, gdy roszczenia pieniężne członków grupy nie nadają się do ujednolicenia co do wysokości z uwagi na zróżnicowanie okoliczności dotyczących poszczególnych członków grupy. Trudności z ujednoliceniem roszczeń pieniężnych członków grupy w ramach pierwotnego pozwu o zapłatę skłoniły powoda do zmiany powództwa na ustalenie. Dokonanie tej zmiany przez powoda na etapie rozstrzygania o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym – wbrew zarzutom pozwanego Województwa Świętokrzyskiego – wydaje się najwłaściwszym momentem. Brak przepisów prawnych które ograniczałyby dopuszczalność dokonania zmiany powództwa w zależności od etapu postępowania w pierwszej instancji, również w postępowaniu grupowym.
W ocenie sądu zmieniony pozew o ustalenie spełnia przesłanki warunkujące rozpoznanie go w postępowaniu grupowym. Sąd podtrzymuje w całości swoje stanowisko i argumentację prawną wyrażoną w uzasadnieniu postanowienia tut. Sądu z dnia 20 maja 2011 roku w zakresie w jakim zachowuje aktualność po zmianie powództwa. Aktualne są rozważania dotyczące przesłanek dopuszczalności rozpoznania sprawy o zapłatę w postępowaniu grupowym również w sprawie o ustalanie, za wyjątkiem przesłanki w postaci ujednolicenia wysokości roszczeń poszczególnych członków grupy. Warto podkreślić, że stanowisko tut. Sądu zostało zaakceptowane przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 grudnia 2011 roku (za wyjątkiem przesłanki ujednolicenia roszczeń pieniężnych). Wbrew zapatrywaniom pozwanego Powiatu Sandomierskiego w pozwie o ustalenie powód nie musi wskazywać wysokości roszczeń członków grupy ujednoliconych co do wysokości na podstawie wspólnych okoliczności sprawy. Z przepisu art. 2 ust. 3 ustawy wynika, że powództwo o ustalenie może być wniesione w sprawach o roszczenia pieniężne, których w przyszłości członkowie grupy będą dochodzić od pozwanego (pozwanych). Niemniej jednak nie oznacza to, że powództwo o ustalenie jest roszczeniem pieniężnym sensu stricte, a tylko w takich sprawach pozew musi zawierać ujednolicenie roszczeń poszczególnych członków grupy.
Zmieniony pozew o ustalenie spełnia przesłanki z art. 1 ust. 1 ustawy do których zalicza się jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń, liczebność grupy, zdolność przedmiotową roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
Reasumując krótko rozważania prawne wskazane w uzasadnieniu wspomnianego już postanowienia tut. Sądu z dnia 20 maja 2011 roku, po zmianie powództwa członkowie grupy dochodzą swych roszczeń w tej samej rodzajowo formie ochrony prawnej – o ustalenie – zatem roszczenia są jednorodzajowe w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy. Warto jedynie podkreślić, że ustawa w art. 1 ust. 1 posługuje się roszczeniem w znaczeniu procesowym — wbrew odmiennej interpretacji pozwanego Skarbu Państwa – na co zwrócił uwagę również Sąd Apelacyjny w Krakowie w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 grudnia 2011 roku.
Powód w piśmie z dnia 8 marca 2011 roku (k. 2082, tom XI) sprecyzował żądanie pozwu w zakresie podstawy faktycznej, podając, że zdarzeniem, które jest podstawą roszczeń odszkodowawczych dochodzonych pozwem w postępowaniu grupowym jest nienależyte wypełnianie obowiązków z zakresu ochrony przeciwpowodziowej przez pozwanych, konsekwencją których było przelanie się wody przez koronę wału przeciwpowodziowego położonego wzdłuż rzeki Wisły w dzielnicy Koćmierzów, gminie Sandomierz, powiecie sandomierskim, położonego na działce ewidencyjnej nr 1407, obręb 5 Sandomierz prawobrzeżny i jego przerwanie (wskutek rozmycia) w dniu 19 maja 2010 roku oraz wszystkie dalsze konsekwencje tego zdarzenia. Niewykonanie lub nienależyte wykonywanie tych obowiązków z zakresu władzy publicznej stanowi podstawę faktyczną wszystkich roszczeń odszkodowawczych. Zdarzenie będące źródłem roszczenia w przypadku każdego członka grupy jest takie samo – jest nim czyn niedozwolony pozwanych wyżej opisany i to czyn niedozwolony złożony. Przy czym wymóg tożsamej czy jednakowej podstawy faktycznej nie oznacza wymogu aby wszystkie elementy stanu faktycznego w przypadku każdego z roszczeń były tożsame czy jednakowe. Wystarczy, że będzie istniał element wspólny w zakresie okoliczności faktycznych stanowiących podstawę roszczeń członków grupy tj. zdarzenie wyrządzające szkodę; taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie.
Ponadto pozew o ustalenie spełnia wymóg liczebny (pierwotna liczba członków – 17 – nie uległa zmianie) i nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym w świetle art. 1 ust. 2 ustawy, gdyż dotyczy ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych za czyn niedozwolony. Pozew o ustalenie spełnia również wymogi formalne określone dla pozwu zbiorowego w przepisie art. 6 ust. 1 i 2 ustawy, szczegółowo omówione w uzasadnieniu postanowienia tut. Sądu z dnia 20 maja 2011 roku (za wyjątkiem pkt 2 zd. drugie i pkt 3 ust. 1, które są nieaktualne w przypadku pozwu o ustalenie).
Wobec powyższego orzeczono jak w pkt 2 postanowienia na zasadzie art. 10 ust. 1 zd. drugie ustawy.