Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Jacek Gołaczyński (spr.)
Sędziowie: SSA Jan Gibiec, SSA Małgorzata Lamparska
po rozpoznaniu w dniu 28 lipca 2017 r. na posiedzeniu niejawnym we Wrocławiu sprawy z powództwa D. D. działającej w imieniu własnym i jako reprezentant grupy przeciwko (…) S.A. we W. o ustalenie na skutek zażalenia strony pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 21 grudnia 2016 r., sygn. akt I C 2005/15
postanawia:
oddalić zażalenie.
Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym. Powyższe uzasadnił tym, że powódka D. D. działająca jako reprezentant grupy wniosła o ustalenie braku związania reprezentanta i członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, a indeksowanymi do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a ustalanego jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej według kursu sprzedaży NBP z dnia poprzedzającego dzień spłaty oraz klauzuli zmiennego oprocentowania z uwagi na fakt, iż klauzule te mają charakter abuzywny (np. § 2 ust. 1 umów w zakresie zapisu „nominowanego do waluty CHF, według kursu kupna walut obowiązującego w banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz”, § 3 ust. 2 umów, § 5 ust. 5 (wzór PTF) i następne por. k. 2-3 akt). Wniosła dalej o ustalenie, że strony są związane umową w pozostałym zakresie i o ustalenie odpowiedzialności pozwanego banku w tym zakresie, a nadto o ustalenie, że powódka oraz członkowie grupy winni spłacać wierzytelność wynikającą z umów kredytu z pominięciem ww. zapisów, tj. w wysokości określonej w umowie w walucie polskiej z oprocentowaniem wynikającym z § 2 ust. 4 umowy w zakresie objętym powództwem tj. od dnia 18 lutego 2006r. do dnia 30 listopada 2008 r.
Powódka wskazała, iż grupa składa się z 55 członków i spełnia kryteria objęcia ich postępowaniem grupowym w myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”). Członkowie grupy dochodzą bowiem roszczenia wynikającego z zawarcia z pozwanym bankiem umów o kredyt hipoteczny jako konsumenci. Są to roszczenia jednego rodzaju, albowiem każdy z członków grupy posiada wobec strony pozwanej roszczenie o ustalenie takiej samej zasady odpowiedzialności strony pozwanej, w oparciu o takie same okoliczności faktyczne tj. dowolność ustalania kursu kupna CHF do waloryzowania umowy iustalenia zapisu rachunkowego zadłużenia w CHF, brak wyjaśnienia dlaczego do wypłaty zastosowano kurs kupna waluty, a do spłaty kurs sprzedaży, a nadto zastrzeżenie na rzecz banku prawa do wiążącej interpretacji umowy w zakresie zmiany warunków oprocentowania. Wskazała też, że różnice między umowami zawartymi przez członków grupy co do odmiennego określenia numeracji postanowień oraz wpisania nieznacznej różnicy stylistycznej w jednym zdaniu, nie wpływają tu na możliwość wspólnego rozpatrzenia sprawy, gdyż nie są to różnice znaczeniowe.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana (…) S.A. z siedzibą we W. podniosła zarzut niedopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie i wniosła o odrzucenie złożonego pozwu. Strona pozwana nie kwestionowała, iż członkowie grupy mają tu przymiot konsumentów. Zarzuciła jednakże, że kwestionuje prawdziwość oświadczeń członków grupy, podnosząc, że tylko cztery z 55 oświadczeń zostały, jak wynika z daty na oświadczeniach, złożone po dniu 17 września 2015 r., pozostałe zaś mają datę dużo wcześniejszą albo w ogóle nie mają wskazanej daty, nie są więc w ocenie strony pozwanej wiarygodne. Wskazała też, że nie została spełniona przesłanka wymaganej liczby osób w zakresie roszczeń numer 3, 4, 5, gdyż sformułowanie zawarte w pozwie nie odpowiada woli osób składających oświadczenie o przystąpieniu. Podniosła ponadto, że roszczenie członków grupy nie jest też oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej roszczeń w zakresie roszczenia nr 2, albowiem doszło tu do zawarcia z 12 członkami grupy aneksów do umów kredytowych zawierających zmianę klauzuli zmiennego oprocentowania zastępując ją mechanizmem LIBOR 6 M + stała marża banku, a zatem osoby te nie posiadają interesu prawnego w niniejszym postępowaniu. Zarzuciła też różnorodność postanowień, które powódka wskazała jako abuzywne i z których wywodzi pozostałe roszczenia, a to § 5 ust. 5 (wzór PTF) i § 6 ust. 1 i 2 (wzór (…)). Podniosła również, że okoliczności faktyczne w odniesieniu do poszczególnych członków grupy nie są takie same, jak podaje powódka, gdyż wskazane elementy takie jak data zawarcia umowy, kwota kredytu, wysokość oprocentowania odnoszą się do umowy kredytowej każdego konkretnego członka grupy i stanowią osobny fakt.
Sąd Okręgowy uznał, że zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.p.g., sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego zostały uregulowane w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., zgodnie z którym postępowanie grupowe jest członków grupy. Jednorodzajowymi roszczeniami są zaś niewątpliwie roszczenia pieniężne. Natomiast w odniesieniu do pozostałych roszczeń o zasądzenie świadczeń (niepieniężnych) jednorodzajowość występuje wtedy, gdy reprezentant grupy dochodzi na rzecz wszystkich członków grupy jednorodzajowego sposobu zachowania się pozwanego, np. występuje z żądaniem zaniechania dokonywania przez przedsiębiorcę określonej nieuczciwej praktyki rynkowej. Roszczenia członków grupy mają charakter roszczeń jednorodzajowych. Każdy z nich zawarł bowiem umowę zawierającą postanowienie, które – mimo różnic w użytych sformułowaniach – wywierają identyczny skutek, a mianowicie daleko idącą dowolność strony pozwanej w ustaleniu wysokości zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu. Roszczenia te są natomiast wywodzone z faktu zamieszczenia w umowach członków grupy klauzul abuzywnych i w efekcie zmierzają tu do uznania postanowień zawierających te klauzule za nieważne.
Sąd I instancji uznał, co do kwestii zwarcia aneksów do umowy kredytu przez część członków grupy, skutkujących tu, zdaniem strony pozwanej, zmianą podstawy faktycznej roszczenia wobec tych osób, to w ocenie Sądu, powyższa okoliczność nie przesądza o braku oparcia roszczeń na jednakowej podstawie faktycznej. W niniejszej sprawie jednakowość podstawy faktycznej została bowiem określona w pozwie jako „taka sama podstawa faktyczna”. Pojęcie to opisuje sytuację, w której wystąpiło wiele podobnych zdarzeń faktycznych, a kwestie wspólne dla całej grupy przeważają nad zagadnieniami ściśle indywidualnymi. Występowanie nieznacznych różnic między indywidualnymi podstawami poszczególnych roszczeń nie stoi zatem na przeszkodzie uznaniu, iż roszczenia są oparte na takiej samej podstawie faktycznej. W ocenie Sądu, fakt zawarcia przez 12 członków grupy ze stroną pozwaną aneksów do umowy kredytu, nie miał tu wpływu na ocenę elementów stanu faktycznego, które ze względu na treść żądania pozwu są wspólne dla wszystkich członków grupy, przy uwzględnieniu faktu, iż przedmiotowe aneksy nie obowiązywały w okresie, objętym żądaniem pozwu. Dla Sądu kluczowym pozostaje, iż w okresie objętym pozwem obowiązywały zawarte w umowach kredytu postanowienia, które powódka wskazała jako mające charakter klauzul abuzywnych – wprowadzających w stosunku do każdego z członków grupy identyczny mechanizm, a polegający na dowolności banku w ustalaniu wysokości zadłużenia kredytobiorcy, skutkujące – zdaniem powódki – nieważnością umów w tym zakresie. Również zarzut strony pozwanej dotyczący odmienności sformułowania postanowień umownych w umowach zawartych z poszczególnymi członkami grupy nie znajduje uzasadnienia. Weryfikacja brzmienia postanowień umownych, wskazanych w pozwie prowadzi bowiem do wniosku, iż regulują one tą samą materię w zakresie stosunków prawnych nawiązanych przez członków grupy ze stroną pozwaną.
Pozwany nie zgodził się z tym postanowieniem i zaskarżył je w całości zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie:
Zaskarżonemu postanowieniu zarzucam naruszenie przepisów postępowania, to jest:
a) art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. polegające na wydaniu postanowienia w zakresie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym pomimo braku sprecyzowania (ustalenia) rzeczywistego żądania powoda;
b) art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez: (i) niewskazanie, które z przedłożonych przez powoda oświadczeń członków grupy sąd brał pod uwagę przy wydaniu orzeczenia i które podlegały ocenie sądu, (ii) niewskazanie i niewyjaśnienie co stanowiło podstawę uznania przez Sąd, że wolą członków grupy jest osiągnięcie celu, który został wyrażony w żądaniu pozwu, (iii) niewskazanie na jakiej podstawie dokonał ustaleń że „umowy poszczególnych członków grupy zawierają postanowienia, które wywierają identyczny skutek, a mianowicie daleko idącą dowolność strony pozwanej w ustaleniu zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu”, w sytuacji gdy nie było przeprowadzone postępowanie dowodowe, ani nie zostały w sprawie dopuszczone żadne dowody.
a nadto:
c) art. 1 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 6 ust. 2 u.d.p.g., art. 78 § 1 k.c. i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. poprzez uznanie, że treść oświadczeń o przystąpieniu do grupy pozwala na ustalenie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, co doprowadziło do nieuzasadnionego przyjęcia sprawy do rozpoznania;
d) art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez uznanie, że data wskazana na oświadczeniach (złożonych przy pozwie) poszczególnych członków grupy złożonych przed 17 września 2015 r. nie wpływa na ich wiarygodność, pomimo tego, że zawarta w oświadczeniach treść odwołuje się do zdarzeń prawnych, które nie miały miejsca w dacie złożenia oświadczenia, a które miało miejsca kilka tygodni po złożeniu poszczególnych oświadczeń.
Mając na uwadze powyższe okoliczności wniósł o:
uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu, a ewentualnie wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i odrzucenie pozwu w całości, bądź o zmianę postanowienia i odrzucenia pozwu w zakresie roszczeń numer 3, 4 i 5 oraz o zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów procesowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.
W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie i o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Postępowanie grupowe prowadzone jest w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.).
Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 u.d.p.g. postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. Przyjmuje się, że ujednolicenie wysokości roszczeń oznacza zgłoszenie do postępowania grupowego roszczeń w identycznej wysokości dla wszystkich członków grupy. Zróżnicowanie ich wysokości pomiędzy członkami grupy możliwe jest wyłącznie przy wykorzystaniu instytucji podgrup, w ten sposób, że wszyscy członkowie danej podgrupy dochodzą roszczenia w jednakowej wysokości, natomiast wysokość roszczeń może być różna w przypadku członków różnych podgrup. Art. 2 ust. 1 ustawy wyraźnie odwołuje się do ujednolicenia wysokości roszczeń, a nie np. „ujednolicenia zasad wyliczenia roszczeń. Takie rozumienie przesłanki ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych potwierdza także treść uzasadnienia projektu ustawy (s. 4-5). W przypadku, gdy w postępowaniu grupowym ma być dochodzone roszczenie o zasądzenie kwoty pieniężnej, członkowie grupy muszą zgodzić się na ryczałtowe określenie wysokości należnego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie (standaryzację), rezygnując z ewentualności dochodzenia swojego roszczenia indywidualnie i z jego zaspokojenia w szerszym zakresie” (zob. Komentarz do art. 2 u.d.p.g., [w:] T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2015). Ujednolicenie wysokości roszczenia obejmuje każdego członka grupy, a zatem zgoda na ujednolicenie powinna być wyrażona przez wszystkich jej członków. Otrzymanie zgody wszystkich członków grupy stanowi niezbędny warunek wszczęcia postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne (zob. M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2015, s. 116).
Wymogi formalne dotyczące oświadczenia o przystąpieniu do grupy precyzuje art. 12 zd. 1 u.d.p.g., zgodnie z którym w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony powinien określić swe żądanie oraz wskazać okoliczności uzasadniające żądanie, a także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody. Wykaz osób, które przystąpiły do grupy, sporządza powód i przedstawia sądowi, dołączając oświadczenia o przystąpieniu do grupy (zd. 2). Sąd doręcza wykaz pozwanemu (zd. 3). Wyróżniane są trzy etapy umożliwiające złożenie oświadczenia o przystąpieniu do grupy: 1) okres, który biegnie do momentu wniesienia pozwu (art. 6 ust. 2 u.d.p.g.), 2) okres do dwóch miesięcy od daty obwieszczenia ogłoszenia o wytoczeniu powództwa w postępowaniu grupowym (art. 11 ust. 1 u.d.p.g.), 3) termin do dnia zakończenia postępowania w pierwszej instancji (art. 13 ust. 2 u.d.p.g.) (tak, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt I ACz 464/13). Ze względu na skutki, jakie wywołuje złożenie wykazu z oświadczeniami, wykaz członków grupy wraz z załączonymi oświadczeniami o przystąpieniu traktowany jest – w chwili ich złożenia do sądu – jako szczególnego rodzaju pismo procesowe. Ustawa nie określa żadnych wymagań co do formy i treści wykazu osób, które przystąpiły do grupy. Istotne jest, aby wykaz wymieniał osoby, które przystąpiły do grupy, oraz by treść oświadczeń pokrywała się z treścią wykazu. W razie rozbieżności sąd może wezwać reprezentanta do usunięcia braków, względnie odmówić objęcia poszczególnych osób postanowieniem co do składu grupy. Wykaz powinien obejmować zarówno osoby, które przystąpiły po ogłoszeniu o wszczęciu postępowania, jak i te objęte pozwem od początku, oraz ewentualnie te, które przystąpiły do postępowania w międzyczasie (zob. Komentarz do art. 12 u.d.p.g., [w:] T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010).
W niniejszej sprawie Sąd I instancji prawidłowo ocenił, że powód prawidłowo sprecyzował swoje roszczenie. Roszczenia powoda, czyli wszystkich członków grupy są jednorodzajowe. Z treści oświadczeń poszczególnych członków grupy wynika, że ich zamiarem nie było wystąpienie z wieloma roszczeniami (pięcioma), na które powołuje się pozwany. Roszczenia członków grupy są tożsame i dotyczące tożsamych kwestii. Otóż zasadnie przyjął Sąd I instancji, że powód wystąpił z powództwem o ustalenie braku zawiązania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, ale indeksowanymi do waluty obcej w zakresie przeliczenia kwoty kredytu wyrażonego w PLN według kursu kupna ustalonego jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej według kursu sprzedaży NBP z dnia poprzedzającego dzień spłaty oraz klauzuli zamiennego oprocentowania, które to klauzule mają brzmienie wskazane w petitum pozwu, czyli z jednym roszczeniem. Kolejne wnioski procesowe powoda nie stanowią już odrębnych roszczeń, ale są jedynie konsekwencją w stosunku do członków grupy uznania roszczenia powoda za uzasadnione. Powód zarzuca bowiem abuzywność postanowień umów kredytowych zawartych z pozwanym przez poszczególnych członków grupy w oparciu o przepis art. 3851 § 1 k.c.
Wadliwy jest także zarzut pozwanego, jakoby powód nie oznaczył roszczenia pieniężnego. W niniejszej sprawie powód dochodzi w pozwie grupowym uznania postanowienia umownego przewidującego wyżej opisany mechanizm indeksacji za nieważny i stąd też, nie musi precyzować roszczenia pieniężnego.
Kolejnym zarzutem pozwanego jest brak wystarczającego uzasadnienia przez Sąd Okręgowy dowodów, na których oparł swoje rozstrzygnięcie. Chodzi głównie o oświadczenia poszczególnych członków grupy. Otóż, w ocenie Sądu Apelacyjnego, oświadczenia członków grupy zostały złożone do akt sprawy i ta okoliczność nie jest kwestionowana. Oświadczenia te były przedmiotem analizy Sądu I instancji, który uznał, że są wystarczające dla oceny przesłanek rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Sąd wskazał także, że roszczenia realizowane przez poszczególnych członków grupy wynikają z abuzywności postanowień umów kredytowych zawieranych uprzednio przez poszczególne osoby. Przedwczesnym jest także, na tym etapie postępowania, dokonywania oceny, czy istotnie te postanowienia umów są abuzywne, ponieważ ocena taka może być dokonana w postępowaniu rozpoznawczym, po uznania za dopuszczalne rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Okoliczność natomiast, że poszczególne umowy kredytowe były zawierane w oparciu o różne wzorce umowne, regulaminy oraz, że inaczej mogły być spełniane obowiązki informacyjne wobec członków grupy jako konsumentów, nie zmienia postaci rzeczy, że wszystkie ich roszczenia są realizowane w oparciu o jednakową podstawę faktyczną.
W końcu pozwany podniósł zarzut wadliwości samych oświadczeń. W szczególności pozwany zarzucił, że oświadczenia członków grupy nie są wiarygodne ponieważ data zawarta w oświadczeniach dotyczy zdarzeń, które nastąpiły po dacie złożenia oświadczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, kwestia ta była przedmiotem oceny Sądu Okręgowego, który uznał, że członkowie grupy wyrazili wolę wystąpienia z pozwem zbiorowym przeciwko pozwanej, a dla ważności oświadczenia woli w formie dokumentowej nie jest miarodajna data złożenia. Kwestia, kiedy oświadczenia zostało złożone podlega wyłącznie ocenie dowodowej. Stąd, w ocenie Sądu Okręgowego i pogląd ten podziela Sąd Odwoławczy, zamieszczone na dokumencie daty nie wpływają na wiarygodność oświadczenia zawartego w jego treści, a jedynie zawierają faktyczną datę jego złożenia. Brak jest podstaw do twierdzenia, że oświadczenia woli członków grupy o przystąpieniu do grupy winny zawierać datę ich sporządzenia. Brak jest bowiem takiego obowiązku w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepis art. 6 ust. 2 tej ustawy przewiduje jedynie, że oświadczenia członka grupy musi wyrażać jego wolę przystąpienia do grupy oraz zgodę na to, by funkcję reprezentanta grupy pełniła konkretna osoba.
W świetle przytoczonych powyżej okoliczności orzeczono jak na wstępie, oddalając zażalenie (art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).