Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Beata Waś
Sędziowie: SSA Teresa Mróz, SSO (del.) Marcin Łochowski (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) działającego jako reprezentant grupy przeciwko (…) o zapłatę, na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 listopada 2014 r., sygn. akt III C 376/13
postanawia:
zmienić zaskarżone postanowienie w pkt 1. w ten sposób, że rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym oraz uchylić pkt 2. tego postanowienia.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy odrzucił pozew uznając, że sformułowane w pozwie roszczenia nie nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Nie zostały bowiem spełnione przesłanki, które warunkują rozpoznanie sprawy w tym trybie. Sąd Okręgowy wskazał, że dla zgłoszonych przez członków grupy roszczeń brak jest jedności podstawy faktycznej, bowiem szkoda, którą stanowi strata, a nie – jak wskazano w pozwie – utracone korzyści z tytułu najmu lokali, w odniesieniu do każdego z członków grupy kształtuje się odmiennie w zależności od indywidualnego przypadku (okres oczekiwania na lokal, suma wyższych odsetek od kredytu, koszty najmu lokalu, różnica w cenie sprzedawanego lokalu). Co więcej, Sąd Okręgowy uznał, że członkowie grupy nie mają statusu konsumentów, skoro zakupu lokali od pozwanej dokonywali z przeznaczeniem na wynajem. Tym samym, sprawa nie należy do kategorii spraw o ochronę konsumenta, a dochodzone wierzytelności mają charakter roszczeń odszkodowawczych związanych z nienależytym wykonaniem umowy.
Postanowienie to zostało zaskarżone w całości przez reprezentanta grupy, który wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez dopuszczenie do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego. Zaskarżonemu postanowieniu powód zarzucił naruszenie:
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Zażalenie powoda jest zasadne.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy błędnie uznał, iż niniejsza sprawa nie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, co skutkowało nieuprawnionym odrzuceniem pozwu. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. postępowanie grupowe to postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przesłankami dopuszczalności postępowania grupowego są: określona minimalna liczba osób, które dochodzą sądowej ochrony swoich roszczeń, jednorodzajowe roszczenia oraz ta sama lub taka sama podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń. Roszczenia pieniężne dochodzone w postępowaniu grupowym muszą dodatkowo zostać ujednolicone w ramach grupy (art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.). Zgodnie z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. postępowanie grupowe może się toczyć wyłącznie w sprawach o roszczenia konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Ma rację skarżący, gdy zarzuca Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.r.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. i wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie odrzucenia pozwu, opartego na nieuprawnionym stwierdzeniu, że nie została spełniona przesłanka formalna tożsamości podstawy faktycznej roszczenia, a ponadto przedwczesne badanie przesłanek materialnoprawnych powództwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego, ponieważ w przepisie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. ustawodawca użył terminów: „jednorodzajowość roszczeń” oraz „ta sama lub taka sama podstawa faktyczna”, przy wykładni tych pojęć należy odwołać się do orzecznictwa oraz poglądów wypracowanych przez doktrynę na gruncie art. 72 § 1 k.p.c. Przepis ten w stosunku do współuczestników materialnych odwołuje się do „oparcia praw i obowiązków na tej samej podstawie faktycznej”, zaś w stosunku do współuczestników formalnych – dochodzenia w procesie roszczeń jednego rodzaju, opartych na jednakowej podstawie faktycznej.
Nie powinno budzić wątpliwości, że roszczenia zgłoszone w sprawie niniejszej (o zapłatę z tytułu utraconych korzyści z uwagi na nienależyte wykonanie umowy) mają charakter jednorodzajowy. Z uzasadnienia pozwu wynika, że z każdym z członków grupy, pozwana spółdzielnia zawarła umowę zawierającą analogicznej treści postanowienie. Co więcej, względem każdego z powodów pozwana dopuściła się opóźnienia w wykonaniu umowy. Nadto, wszystkie roszczenia oparte są na takiej samej podstawie prawnej i wywodzone są z odpowiedzialności kontraktowej pozwanej (nienależytego wykonania umowy).
Na potrzeby wykładni art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. uznać należy, że roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami faktycznymi poszczególnych roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne pozostawały wspólne dla wszystkich roszczeń (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., I ACz 464/13, LEX nr 1324836).
Chybione jest zatem stanowisko Sądu Okręgowego, że objęte pozwem roszczenia nie spełniają kryterium jednorodzajowości, ponieważ szkoda jest zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy przez odmienne okoliczności faktyczne. Postępowaniem grupowym mogą być bowiem objęte także roszczenia odszkodowawcze przewidziane w art. 471 k.c., których źródłem jest takie samo zdarzenie faktyczne (nienależyte wykonanie umowy o wybudowanie lokali i miejsc postojowych w budynku położonym przy ul. (…) w W.), będące przyczyną uszczuplenia majątku powodów.
Roszczenia te zatem spełniają wszystkie wymagania „jednorodzajowości” w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g., a okoliczność, że indywidualne roszczenia o zasądzenie, będą wymagały badania indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych poszczególnym członkom grupy, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki tożsamości czy jednorodzajowości roszczenia przewidzianej w art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. Przyjęcie tak restrykcyjnego, jak uczynił to Sąd Okręgowy, rozumienia jednorodzajowości podstawy faktycznej nie tylko nie znajduje uzasadnienia w treści przepisów u.d.r.p.g., lecz przede wszystkim jest sprzeczne z istotą, założeniami i celem tej ustawy. Prowadziłoby przecież do faktycznego wyeliminowania możliwości rozpoznawania w postępowaniu grupowym spraw, w których ocena, czy szkoda wystąpiła oraz w jakiej wysokości wymagałaby badania zindywidualizowanych w odniesieniu do każdego z członków grupy okoliczności faktycznych. A jest to regułą w sprawach dotyczących roszczeń opartych na odpowiedzialności deliktowej, a więc roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, dla dochodzenia których ustawę tę uchwalono. Wykładnia taka mogłaby też w niektórych sytuacjach w ogóle kolidować z sensem rozwiązania ustawowego umożliwiającego powodowi w sprawach o roszczenia pieniężne ograniczenie powództwa jedynie do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Możliwość ta została przyjęta właśnie po to, by osoby poszkodowane w podobnych okolicznościach faktycznych mogły skorzystać z postępowania grupowego, mimo że fakty dotyczące poniesienia przez nie szkody są na tyle niejednorodne, że ujednolicenie roszczeń jest niemożliwe.
Sąd Apelacyjny podziela zatem pogląd, że postępowanie grupowe jest dopuszczalne także wtedy, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14).
Co więcej, należy przyznać rację skarżącemu w zakresie zarzutu zbyt daleko idącej oceny Sądu Okręgowego na płaszczyźnie zasadności wytoczonego powództwa. Wymaga podkreślenia, że ocena dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda, jako podstawa roszczenia, a nie jest ona warunkowana wykazaniem istnienia roszczenia. Nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu obrony. Postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenia zawarte w pozwie znajdują podstawę w przepisach prawa materialnego.
Na obecnym etapie postępowania zadaniem Sądu Okręgowego nie było merytoryczne rozstrzyganie o zasadności dochodzonego roszczenia. Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu sąd związany jest okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami i kształtują charakter sprawy. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, w szczególności ustalenie, czy powodowie ponieśli szkodę, z jakiego tytułu, co się na nią składa, jaka była przyczyna powstania szkody oraz jaka była wysokość szkody będzie natomiast przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r., VI ACz 1639/13, LEX nr 1499167).
W szczególności, dopiero na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy sąd meriti będzie władny rozstrzygnąć, czy niemożność dysponowania lokalem w określonym czasie mieści się w definicji szkody, zaś negatywna odpowiedź na powyższą kwestię może stanowić podstawę oddalenia powództwa. Tym samym, rozważania Sądu I instancji w tym zakresie należy uznać za przedwczesne. Z tego względu nie mogły stanowić podstawy odrzucenia pozwu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, zasadny jest również zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 322 k.p.c. przez ich niezastosowanie i nierozważenie prawidłowości dokonanego przez członków grupy ujednolicenia roszczeń w dwuosobowych podgrupach, co było następstwem zakwestionowania przez sąd pierwszej instancji jednorodzajowości podstawy faktycznej powództwa.
Postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym w oparciu o art. 2 ust. 2 u.d.r.p.g. wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. Może to mieć miejsce szczególnie wówczas, gdy z uwagi na okoliczności sprawy ryczałtowe określenie wysokości odszkodowania należnego wszystkim członkom grupy jest niemożliwe.
Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy” (art. 2 ust. 1 u.d.r.p.g.). Podgrupa obejmuje osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy. Przy czym, w każdym postępowaniu grupowym istnieje potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, może się bowiem okazać, że dany członek podgrupy albo w ogóle nie poniósł szkody, albo w innym rozmiarze, niż to wynikało z uzasadnienia pozwu i podziału na podgrupy (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r., VI ACz 1639/13).
Nie ma zatem prawnie uzasadnionych podstaw, aby kwestionować dokonane w niniejszej sprawie ujednolicenie roszczeń członków grupy w ramach 11 podgrup. Członkowie grupy, występując z roszczeniem pieniężnym zgodzili się na ograniczenie swoich roszczeń materialnoprawnych przez ich ryczałtowe określenie. Wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, takich jak: zawarcie z pozwaną umowy, opóźnienie w wykonaniu umowy przez pozwaną i wiążąca się z tym niemożność korzystania z lokalu przez określony czas, co zostało potwierdzone opinią prywatną biegłego w zakresie uśrednienia czynszu, jaki mógłby zostać uzyskany przez członków grupy. Podzielenie powodów grupowych na 11 podgrup według wysokości tych kwot, z ujednoliceniem poprzez dopasowanie do siebie kwot najbardziej zbliżonych jest zatem uzasadnione, a zastosowane przez stronę powodową zasady ujednolicania roszczeń są przejrzyste i jasne. Wobec czego w sprawie został spełniony wymóg z art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.
Według Sądu Apelacyjnego, także zarzut naruszenia art. 221 k.c. w zw. z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 10 ust. 1 u.d.r.p.g. zasługuje na uwzględnienie, bowiem Sąd Okręgowy bezzasadnie uznał, że zgłoszone przez członków grupy roszczenia nie są roszczeniami o ochronę konsumentów.
W pierwszej kolejności konieczne jest odwołanie się do definicji konsumenta zawartej w art. 221 k.c. Zgodnie z tym przepisem, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarcza lub zawodową. Nie chodzi zatem o cechę własną osoby fizycznej, a analizę istniejącego stosunku zobowiązaniowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, charakter i podstawa faktyczna dochodzonych w niniejszej sprawie roszczeń uzasadnia przyjęcie, iż mają one charakter roszczeń o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. Za zbędne uznać należy ustalenia Sądu Okręgowego co do rzekomego celu zakupu lokali – na wynajem. Doprowadziło to Sąd I instancji do błędnego wniosku, że zakup lokalu z przeznaczeniem na wynajem stanowi przejaw działalności gospodarczej i uniemożliwia przyznanie kupującemu statusu konsumenta. Nawet gdyby celem zakupu lokali był ich wynajem, to i tak nie można twierdzić, że stanowiłoby to przejaw prowadzenia działalności gospodarczej, a tym samym, że którykolwiek członek grupy wynajmując lokal uzyska status przedsiębiorcy. Za utrwalone należy uznać stanowisko, że działalność gospodarczą wyróżniają pewne specyficzne właściwości, do których należy zaliczyć zawodowy (a więc stały) charakter, związaną z nim powtarzalność podejmowanych działań, podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym. Brak podstaw do przyjęcia, że działalność któregokolwiek z członków grupy – związana z wynajmowaniem lokali – ma tego rodzaju charakter.
Co więcej, nawet gdyby członkowie grupy uzyskali w relacjach z najemcami lokali status przedsiębiorcy, to nie miałoby to wpływu na ocenę charakteru, w jakim zawierali oni umowy z pozwanym. Natomiast, tylko ten stosunek jest oceniany przy badaniu dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i tylko w relacji z pozwaną członek grupy musi mieć status konsumenta.
O tym, czy podmiot jest konsumentem, czy też nie decyduje także to, z kim wchodzi w relacje i jaki mają one charakter. Koniecznym było więc rozważenie, czy pozwana spółdzielnia, zawierając umowy z członkami grupy występowała w charakterze przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 431 k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Za utrwalone należy uznać stanowisko, że spółdzielnia mieszkaniowa prowadzi działalność gospodarczą i jest przedsiębiorcą w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ukierunkowanej na szeroko pojęte zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swoich członków (zob. np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91 oraz z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2004 r., II CK 53/03 i z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 122/07).
Roszczenia członków grupy dochodzone w niniejszym postępowaniu są, zatem roszczeniami konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy. Powód dochodzi więc roszczeń o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. Przemawia za tym także to, że – jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy – „roszczenie powodów, znajduje się we wzorcu umowy, który – może podlegać ocenie w zakresie abuzywności”.
Nie sposób przy tym zaakceptować stanowiska Sądu I instancji, że roszczenia członków grupy jako roszczenia odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania umowy, nie są roszczeniami o ochronę konsumentów. W pojęciu sprawy o ochronę konsumentów mieści się także ustalenie odpowiedzialności kontraktowej, związane z kwestią niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w rozumieniu art. 471 k.c. W tym wypadku chodzić będzie o nienależyte wykonanie zobowiązań wynikających z czynności prawnych w postaci umów konsumenckich.
Zasadność stanowiska powoda będzie przedmiotem oceny Sądu Okręgowego. Jednak na obecnym etapie postępowania, okoliczności faktyczne podane przez stronę powodową uzasadniały przyjęcie, iż roszczenia dochodzone przeciwko pozwanej mają charakter nie tylko jednorodzajowy i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, ale również są roszczeniami o ochronę konsumentów, co uzasadniało uznanie, iż sprawa może być rozpoznana w postępowaniu grupowym (art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.).
Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.r.p.g. sąd rozstrzyga o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zmienił pkt 1. zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że w oparciu o art. 10 ust. 1 zd. 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym oraz uchylił pkt 2. zaskarżonego postanowienia.
Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.