Postanowienie uchylone postanowieniem Sądu Najwyższego Izba Cywilna z 18 września 2015 r., I CSK 672/14, sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Regina Owczarek – Jędrasik (spr.)
Sędziowie: SSA Ewa Klimowicz-Przygódzka, SSA Małgorzata Manowska
po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2013 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) sp. z o.o. w W. przeciwko (…) w N. (Cypr) o ochronę praw autorskich i pokrewnych w postępowaniu grupowym na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 lipca 2013 r., sygn. akt XX GC 1004/12,
postanawia:
Postanowieniem z dnia 24 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie dopuścił do rozpoznania w postępowaniu grupowym sprawę wytoczoną przez (…) Sp. z o.o. w W., jako reprezentanta grupy: (…) przeciwko (…) w N. (Cypr), administratorowi serwisu (…) o zaniechanie naruszania majątkowych praw autorskich członków grupy (pkt I). Ponadto Sąd oddalił wniosek pozwanego (…) w N. (Cypr) o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji (pkt II).
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał, iż wniosek powoda o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym zasługiwał na uwzględnienie, albowiem w niniejszej sprawie łącznie spełnione zostały zarówno ogólne przesłanki procesowe, wynikające z kodeksu postępowania cywilnego, jak i kwalifikowane przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego.
Sąd I instancji stwierdził, iż przedmiotowa sprawa dotyczy roszczeń powoda o zakazanie pozwanemu stosowania w ramach (…) systemu wymiany plików oraz nakazanie pozwanemu określonego zachowania w razie uzyskania wiedzy lub wiarygodnej wiadomości o bezprawnym rozpowszechnianiu utworów, do których członkom grupy przysługuje monopol autorski. Roszczenia powoda o zaniechanie dokonywania naruszeń przewidziane zostały w art. 79 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. 2006.90.631 ze zm.) oraz w art. 18 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. 2003.153.1503 ze zm.). Natomiast odpowiedzialność pozwanego wiąże się z jego działalnością jako pośredniego naruszyciela na tle art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w związku z art. 422 k.c. Tym samym roszczenia mieszczą się, zdaniem Sądu I instancji, w przedmiotowym zakresie postępowania grupowego, bowiem za naruszenie autorskich praw majątkowych odpowiada nie tylko bezpośredni naruszyciel, ale także współsprawca oraz osoby określone w art. 422 k.c., a ich odpowiedzialność jest solidarna.
Sąd Okręgowy uznał także, iż spełniona została przesłanka jednorodzajowości roszczeń członków grupy oraz oparcie ich na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Zdaniem Sądu I instancji roszczenia w przedmiotowym sporze mają swe źródło zarówno w jednego rodzaju stosunku prawnym – delikcie, jak również są tożsame z materialnoprawnego punktu widzenia.
Podstawę faktyczną przedmiotu sporu uzasadniają okoliczności tożsame dla wszystkich członków grupy: posiadanie przez członków grupy majątkowych praw autorskich do wskazanych utworów, naruszanie tychże majątkowych praw autorskich poprzez bezprawne rozpowszechnianie przez podmioty korzystające z systemu wymiany plików utworów udostępnianych w ramach serwisu (…), a także organizacja i prowadzenie narzędzia systemu wymianu plików w ramach serwisu (…).
W zakresie oświadczeń członków grupy o przystąpieniu do grupy Sąd Okręgowy uznał, iż zostały one wyrażone w sposób jasny, stanowczy, a ich dookreślenie poprzez wskazanie określonych elementów nastąpiło przez odesłanie do równie jasnej i precyzyjnej treści pozwu.
Odnosząc się do wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 60.000 złotych, Sąd Okręgowy uznał, iż wartość przedmiotu sporu i poziom spodziewanych kosztów w stosunku do sytuacji materialnej powoda uzasadnia twierdzenie, że ewentualne koszty procesu zostaną w pełni zaspokojone. Zgodnie bowiem z informacją z Krajowego Rejestru Sądowego kapitał powodowej Spółki wynosi 4.870.300,00 złotych.
Powyższe postanowienie zaskarżył pozwany wnosząc o jego zmianę i odrzucenie pozwu, a także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.
W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany podniósł, iż przystępując do grupy każdy jej członek powinien złożyć oświadczenie, w którym określi swoje żądanie, wskaże okoliczności je uzasadniające, a także przynależność do grupy oraz przedstawi dowody. Natomiast w przedmiotowej sprawie taka sytuacja nie miała miejsca. Każde z oświadczeń zawierało jedynie formułkę dotyczącą tego, iż żądania członka grupy są takie same jak roszczenia powoda wskazane w pozwie. Dodatkowo oświadczenia zostały złożone w październiku 2012 r., a pozew, do którego oświadczenia się odwołują datowany jest na dzień 15 listopada 2012 r. Tym samym w dacie składania oświadczeń pozew jeszcze nie istniał, a oświadczenia mają charakter jedynie blankietowy.
Z uwagi zatem na to, iż oświadczenia członków grupy nie zawierają żądanych obligatoryjnie elementów przewidzianych w art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U.2010.7.44) pozew winien zostać odrzucony.
Ponadto pozwany zarzucił brak tożsamości podstawy faktycznej roszczeń przysługujących poszczególnym członkom grupy. Jego zdaniem powód nie sprecyzował i nie wykazał, kiedy (w jakim okresie) miałoby dojść do naruszenia praw autorskich poszczególnych członków grupy. Jego zdaniem z pozwu nie wynika, czy do naruszenia uprawnień członków grupy miałoby dochodzić w dniu wniesienia pozwu. Powód nie wskazał także, by każdy z członków grupy „współpracował z pozwanym przy usuwaniu utworów z Serwisu”. Tym samym sytuacja każdego z członków grupy jest więc w tym aspekcie stanu faktycznego różna. Ponadto nie zostało wykazane, by każdy z członków grupy dokonywał zgłoszeń umieszczenia przez osoby trzecie na portalu (…) plików naruszających prawa autorskie do ich utworów, a pozwany odmówił usunięcia zgłoszonych plików.
W zakresie oddalenia wniosku o złożenie kaucji pozwany podniósł, iż istota zabezpieczania kosztów procesu w postępowaniu grupowym stanowi barierę dla pozwów pieniaczy, przy czym specyfika postępowania grupowego nie wymaga wykazania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Pozwany podniósł także, iż żądana kwota kaucji nie stanowi kwoty „zaporowej” uniemożliwiającej czy też utrudniającej kontynuowanie procesu. Stanowi ona 15 % wartości przedmiotu sporu, a zatem jest niższa od dopuszczalnego poziomu.
W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Powód podniósł, iż prace nad pozwem rozpoczęły się na długo przed złożeniem pisemnych oświadczeń członków grupy o przystąpieniu do grupy. Wola przystąpienia do grupy przez jej poszczególnych członków była wyrażona między innymi poprzez wyznaczenie przedstawicieli odpowiedzialnych za prace nad pozwem, fakt uczestnictwa w spotkaniach, nanoszenie uwag na treść projektu pozwu czy zbieranie dowodów w sprawie. Osoby składające oświadczenia woli nie złożyły ich pod wpływem błędu ani groźby, lecz złożyły je świadomie i zgodnie ze swoją wiedzą. Stąd też oświadczenia w sposób jednoznaczny wyrażają wolę przystąpienia do grupy w związku z pozwem grupowym przeciwko pozwanemu i zawierają jednoznaczne odesłanie do treści pozwu w zakresie wskazania dowodów i okoliczności uzasadniających żądanie.
Ponadto w pozwie, jak i w kolejnych pismach procesowych, przedstawione zostały okoliczności faktyczne stanowiące podstawę faktyczną dla wszystkich roszczeń, których domaga się powód. Są to fakty uzasadniające roszczenia zgłoszone w pozwie, które przysługują każdemu członkowi grupy. Podstawa faktyczna jest tożsama dla wszystkich członków grupy. Każdy utwór każdego członka grupy jest jednakowo traktowany w serwisie (…). Podstawę faktyczną stanowi czyn niedozwolony, którego dopuścił i nadal dopuszcza się pozwany. Polega on na zawodowej i prowadzonej w celach zarobkowych organizacji platformy wymiany pomiędzy użytkownikami plików, w tym plików obejmujących utwory objęte ochroną prawno-autorską, bez zgody osób dysponujących tymi prawami, w ramach portalu (…). Poprzez stosowanie określonych praktyk pozwany dopuszcza się czynów nieuczciwej konkurencji oraz narusza majątkowe prawa autorskie członków grupy oraz innych osób. Do naruszeń tych praw autorskich dochodzi systematycznie i na ogromną skalę.
Natomiast odnosząc się do zarzutów pozwanego w zakresie kaucji powód wskazał, iż pozycja rynkowa poszczególnych członków grupy daje gwarancje, że koszty postępowania zostaną uiszczone w przypadku ewentualnego oddalenia powództwa.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje: Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności podnieść należy, iż Sąd decydując o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zobligowany jest sięgnąć do przesłanek procesowych wynikających zarówno z kodeksu postępowania cywilnego, jak i ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44 – dalej PostGrU). W art. 1 ust. 1 i 2 PostGrU w związku z art. 2 ust. 1 PostGrU wskazane zostały przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy, których brak skutkuje odrzuceniem pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 PostGrU. Katalog tych przesłanek jest katalogiem zamkniętym, a dla uznania przynależności sprawy cywilnej do postępowania grupowego konieczne jest ich łączne wystąpienie, przy równoczesnym istnieniu ogólnych przesłanek procesowych. Na tej podstawie do kwalifikowanych przesłanek dopuszczalności sprawy w postępowaniu grupowym należą: jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebność grupy, ujednolicenie roszczeń pieniężnych oraz zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Ocena łącznego wystąpienia okoliczności uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym stanowi podstawę rozstrzygnięcia.
Pierwszą z przesłanek stanowi jednorodzajowość roszczeń członków grupy. Przy ocenie tej przesłanki Sąd bada treść żądania pozwu oraz oświadczeń członków o przystąpieniu do grupy.
Należy zwrócić uwagę, iż osoba, która zamierza przystąpić do grupy, musi złożyć stosowne oświadczenie o przystąpieniu do grupy. Oświadczenie to jest zgodą danej osoby na przyłączeniu się do grupy, na rzecz której ma być prowadzone postępowanie sądowe. Jednakże oświadczenie to nie zmierza do wywołania skutków w sferze materialnego prawa cywilnego, lecz zawiera w sobie dorozumianą zgodę na wszystkie warunki, w jakich toczyć się będzie postępowanie. Tym samym oświadczenie to zawiera zgodę osoby przystępującej do grupy na treść pozwu, który reprezentant grupy wnosi następnie do sądu. Oświadczenie o przystąpieniu do grupy składa się zatem reprezentantowi grupy. Wobec powyższego dodatkowo oświadczenie to zawiera akceptację by określona osoba była reprezentantem grupy. Poza tym oświadczenie zawiera zgodę na ustalone w umowie – zawartej pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikiem – zasady wynagrodzenia tegoż pełnomocnika.
Jak już wskazano wnosząc pozew do sądu reprezentant grupy dołącza do niego oświadczenia. Przy czym oświadczenia te nie podlegają uzupełnieniu, czy też poprawieniu w trybie art. 130 k.p.c. Gdyż jedynie reprezentant grupy, względem którego takie oświadczenia były składane, może wezwać daną osobę do ewentualnego poprawienia czy też uzupełnienia oświadczenia (art. 16 ust.2 PostGrU).
Jeżeli chodzi o wymagania formalne oświadczenia o przystąpieniu do grupy to ich treść normuje art. 12 PostGrU. Poza wyraźną wolą przystąpienia do grupy oświadczenie powinno precyzyjnie określać żądanie, które zgłasza wobec pozwanego osoba przystępująca do grupy z podaniem okoliczności je uzasadniających oraz wykazaniem dowodów. Jednocześnie oświadczenie o przystąpieniu do grupy ma wskazywać okoliczności uzasadniające przynależność tej osoby do grupy wraz z dowodami świadczącymi o tej przynależności. Oświadczenie o przystąpieniu do grupy powinno zawierać także wszystkie obligatoryjne elementy pozwu, a dodatkowo okoliczności, które świadczą o tym, że żądanie zgłaszane przez osobę jest roszczeniem w rozumieniu art. 1 PostGrU. Oznacza to, że roszczenie osoby wstępującej do grupy powinno być tego samego rodzaju co roszczenia osób objętych pozwem. Przystępujący do grupy powinien także wykazywać w tym oświadczeniu związek faktyczny z roszczeniami pozostałych członków grupy. W zakresie okoliczności uzasadniających żądanie osoba przystępująca do grupy zobowiązana jest wykazać, że są one takie same jak te wskazane w pozwie. W przeciwnym bowiem przypadku roszczenie osoby chcącej przystąpić do grupy nie będzie spełniało przesłanek roszczenia dochodzonego w postępowaniu grupowym określonych w art. 1 PostGrU. Stąd też wykazanie okoliczności uzasadniających żądanie jest jednocześnie wskazaniem okoliczności uzasadniających przynależność do grupy. Zgodnie z treścią art. 12 PostGrU okoliczności te winny zostać poparte dowodami wskazanymi w oświadczeniu przez osobę przystępującą do grupy, przy czym to osoba przystępująca do grupy ma wykazać reprezentantowi grupy, iż istnieją dowody świadczące o wszystkich okolicznościach, o jakich stanowi art. 12 przywołanej ustawy.
Z powyższego wynika, iż na podstawie analizy samych oświadczeń o przystąpieniu do grupy Sąd winien mieć możliwość ustalenia jakie okoliczności faktyczne stanowią podstawę roszczeń każdego z członków grupy i które z tychże okoliczności są tożsame dla każdego z członków grupy. Aby to ustalić, Sąd nie może dokonywać analizy treści pozwu i ustalać fakty będące podstawą powództwa, by z kolei następnie ustalić, czy fakty te są rzeczywiście tożsame dla każdego z członków grupy. Dla ustalenia, czy w danej sprawie możliwe jest wszczęcie postępowania grupowego, wystarczająca być powinna analiza samych oświadczeń poszczególnych członków grupy o przystąpieniu do pozwu zbiorowego. W podobny sposób Sąd powinien dokonywać oceny, czy każdemu z członków grupy przysługuje tożsame roszczenie, nadające się do objęcia go jednym pozwem zbiorowym – poprzez porównanie treści złożonych oświadczeń z treścią pozwu.
W świetle powyższego badając oświadczenia, Sąd winien najpierw ustalić ich treść, a następnie ocenić, czy jest ona wystarczająca do stwierdzenia, czy poprzez ich złożenie powód wykazał dopuszczalność rozpoznania sprawy w trybie przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
W realiach rozpoznawanej sprawy okolicznością niepodlegającą dyskusji jest fakt, że powód dołączył do pozwu oświadczenia określonych podmiotów o przystąpieniu do grupy. Formalny wymóg przewidziany w tym zakresie w art. 6 ust. 2 PostGruU został więc przez niego spełniony.
W toku analizy sprawy Sąd ustalił, iż każde z oświadczeń stanowiących załącznik do pozwu było tożsame w swojej treści i zawierało formułę: „Żądania Spółki są takie, jak roszczenia powoda wskazane w Pozwie. Okoliczności uzasadniające żądanie Spółki, jej przynależność do Grupy oraz dowody i okoliczności uzasadniające owo żądanie zostały przedstawione w Pozwie.”
Z takiej treści złożonych oświadczeń nie wynika zatem jakie roszczenia przysługują członkom grupy. Oświadczenia nie wskazują też okoliczności uzasadniających ich żądania. Nie zostały również wskazane okoliczności uzasadniające przynależność do grupy ani żadne dowody na ich potwierdzenie.
Stąd też w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I Instancji bezzasadnie uznał, iż w sprawie zostały spełnione warunki dopuszczalności rozpoznania sprawy w trybie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
Dodatkowo zwrócić należy uwagę, iż wszystkie osoby chcące przystąpić do grupy swoje oświadczenia, następnie załączone do pozwu, złożyły w październiku 2012 r. Jednakże treść każdego z oświadczeń odwołuje się do treści pozwu z dnia 15 listopada 2012 r. Tym samym uznać należy, iż w dacie składania oświadczenia woli przez osoby przystępujące do grupy, pozew z dnia 15 listopada 2012 r. de facto jeszcze nie istniał. Stąd też osoby te nie miały świadomości jakie roszczenia powoda zostaną wskazane w pozwie, ani jakie okoliczności uzasadniają jego żądanie, przynależność do grupy oraz dowody i okoliczności uzasadniające owe żądanie.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest dopuszczalne przystąpienie do postępowania toczącego się według przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym przez ogólnikowe sformułowanie, że osoba przystępująca do grupy ma takie same roszczenia, jakie zostaną sformułowane w przyszłości w pozwie, a okoliczności uzasadniające uczestnictwo przystępującego do grupy i samo roszczenie są takie, jakie zostaną wskazane w przyszłości. Oświadczenie bowiem złożone w danej chwili i o określonej treści nie może obejmować elementów, które zostaną dopiero w przyszłości ujęte w pozwie.
W tej sytuacji uznać należało, iż dołączone do pozwu oświadczenia członków grupy nie zawierają żadnego z obligatoryjnych elementów przewidzianych w art. 12 PostGrU, gdyż żaden z członków grupy nie objął swoim oświadczeniem o przystąpieniu do grupy roszczenia ujętego w pozwie.
Wobec powyższego pozew należało odrzucić na podstawie art. 10 ust. 1 PostGrU.
Uwzględniając przywołane wyżej ustalenia Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie w punkcie I i pozew odrzucił na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Wobec uznania, iż postępowanie grupowe w przedmiotowej sprawie jest niedopuszczalne i odrzucenia pozwu, bezprzedmiotowe stało się orzekanie w przedmiocie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
W związku z powyższym należało uchylić zaskarżone postanowienie w punkcie II i umorzyć postępowanie w kwestii wniosku o złożenie kaucji na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Odrzucenie pozwu oznacza, że pozwany wygrał proces w niniejszej sprawie. A to z kolei skutkuje koniecznością zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c.
Na koszty procesu poniesione przez pozwanego złożyły się: opłata od zażalenia w kwocie 1.630,00 złotych (pkt I – 1 600,00 zł, pkt II – 30 zł – art. 19 ust. 3, art. 20 ust. 1 i art. 69 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – j. t. Dz. U. 2010.90.594 ze zm.), opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych oraz koszty zastępstwa procesowego za obie instancje.
Koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem I instancji wyliczone zostały na podstawie § 6 ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 490) na kwotę 7.200,00 złotych.
Natomiast koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym wyniosły 3.600,00 złotych na podstawie § 12 ust. 2 pkt 2 w związku z § 6 ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.