Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Anna Orłowska (spr.)
Sędziowie: SSA Małgorzata Manowska, SSA Ewa Śniegocka
po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2013 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego wytoczonego przez powoda W. L. jako reprezentanta grupy przeciwko A. K. o zapłatę, na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2013 r., sygn. akt XXV C 1710/12
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać wniosek do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.
Postanowieniem z dnia 10 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek o zabezpieczenie roszczeń zgłoszonych w ramach powództwa grupowego na podstawie ustawy z dnia 7 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44 – dalej „Ustawa”).
Uzasadniając orzeczenie Sąd Okręgowy wskazał, iż powód (działający także na rzecz pozostałych członków grupy) nie uprawdopodobnił istnienia roszczenia, ani interesu prawnego w jego zabezpieczeniu.
Odnosząc się do uprawdopodobnienia istnienia roszczenia Sąd I instancji stwierdził, iż zakresem tym objęta pozostaje także okoliczność, czy uprawdopodobnione zostało, że w ogóle dopuszczalne jest rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. W ocenie Sądu Okręgowego, ta ostatnia przesłanka nie została uprawdopodobniona, z uwagi na brak ujednolicenia wysokości dochodzonych przez członków grupy kwot w ramach przyporządkowania do określonych w pozwie podgrup (art. 2 ust. 1 Ustawy). Zdaniem Sądu Okręgowego reprezentant grupy, który prowadzi postępowanie na rzecz wszystkich członków grupy, lecz w imieniu własnym (art. 4 ust. 3 Ustawy), nie jest pełnomocnikiem członków grupy, a zatem każdy z członków grupy musi samodzielnie wyrazić zgodę na ujednolicenie wysokości roszczenia. Tymczasem z oświadczeń poszczególnych członków grupy o przystąpieniu do grupy wynika, iż dochodzą oni całości przysługujących im roszczeń. Zgody członków podgrup na ograniczenie roszczeń nie może zastąpić stanowisko reprezentanta grupy wyrażone w pozwie, czy też w złożonej liście członków grupy i ich roszczeń. Sąd Okręgowy wskazał także na wątpliwość co do okoliczności, iż z przedstawionych oświadczeń o przystąpieniu do grupy wynika, że dotyczą one roszczeń skierowanych przeciwko (…), tymczasem w sprawie pozwanym jest osoba fizyczna – A. K.
Odnosząc się zaś do kwestii uprawdopodobnienia interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia roszczeń, Sąd I instancji stwierdził, iż dochodzony sposób zabezpieczenia, polegający na zajęciu udziałów spółki (…) w innych spółkach, był niedopuszczalny w sytuacji, w której spółka ta nie jest pozwanym w niniejszej sprawie. W zakresie zaś pozostałych wskazanych we wniosku sposobów zabezpieczenia Sąd Okręgowy stwierdził, iż cechują się one ogólnikowością (ustanowienie hipotek na wszystkich nieruchomościach pozwanego, zajęcie wszelkich wierzytelności, wszelkich rzeczy ruchomych oraz wszelkich wierzytelności z rachunków bankowych pozwanego). Wobec braku danych, co do szczegółowego składu i wartości majątku pozwanego, nie jest możliwa ocena, czy do zapewnienia należytej ochrony prawnej grupy konieczne jest objęcie zabezpieczeniem wszystkich wymienionych we wniosku składników majątkowych pozwanego, czy też wystarczy dokonanie zabezpieczenia jedynie na niektórych z nich – a jeżeli tak, to na jakich dokładnie. Udzielenie zabezpieczenia w sposób zgodny z wnioskiem stanowiłoby realne zagrożenie obciążeniem pozwanego ponad potrzebę, a w dodatku prowadziłoby do wydania postanowienia co najmniej częściowo niejasnego, a wręcz niemożliwego do wykonania.
Zażalenie na postanowienie złożył powód, zaskarżając orzeczenie w całości, wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie wniosku w całości oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania. Skarżący zarzucił rozstrzygnięciu: 1. błędne ustalenie stanu faktycznego poprzez:
1.1 wyprowadzenie z materiału dowodowego tj. z treści Umów o Przystąpieniu do (…) zawartych pomiędzy Członkami (…) a spółką Kancelaria (…) sp. k. wniosków z nich niewynikających, a nadto sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym, zgodnie z którym Członkowie (…) nie wyrazili zgody na ujednolicenie wysokości ich roszczeń, podczas gdy wszyscy Członkowie (…) taką zgodę wyrazili wprost w treści punktu 2.11. Umów o Przystąpieniu do (…) zgodnie z którym „Klient oświadcza, że w przypadku zaistnienia konieczności ujednolicania przysługującego mu Roszczenia o którym mowa w art. 2 ust. 1 i 2 Ustawy wyraża on zgodę na dokonanie tej czynności po uprzednim przedstawieniu przez Kancelarię warunków ujednolicenia”,
1.2 wyprowadzenie z materiału dowodowego tj. z Oświadczeń o Przystąpieniu do (…) wraz z Aneksami numer (…) wniosku z nich niewynikającego, a nadto sprzecznego z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym, zgodnie z którym oświadczenia te dotyczą roszczeń przeciwko (…), podczas gdy z treści Oświadczeń o Przystąpieniu do (…) wraz z Aneksami numer (…) jednoznacznie wynika, że roszczenia Członków (…) przysługują im przeciwko A.K. i związane są z jego bezprawną działalnością polegającą na wprowadzaniu w błąd Członków (…) (punkty 2.1. oraz 2.2. Aneksu numer […]),
1.3 wyprowadzenie z treści pism procesowych tj. z treści pozwu z dnia 23 listopada 2012 r., rozszerzonego pismem procesowym z dnia 4 stycznia 2013 r., jak i z Listy Członków (…) w Podziale na Podgrupy stanowiącej załącznik do ww. pozwu, wniosku z nich niewynikającego, a nadto sprzecznego z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym, zgodnie z którym Członkowie (…) żądali zasądzenia kwot nieujednoliconych w ramach zgłoszonych podgrup, podczas gdy zarówno z treści petitum pozwu z dnia 23 listopada 2012 r., rozszerzonego pismem procesowym z dnia 4 stycznia 2013 r., jak i z Listy Członków (…) w Podziale na Podgrupy stanowiącej załącznik do ww. pozwu wynika jednoznacznie, że roszczenie wszystkich członków podgrup zostało ujednolicone i tym samym ograniczone do kwot ustalonych w ramach każdej z podgrup i w tej wysokości dochodzone jest w ramach postępowania grupowego,
1.4 wyprowadzenie z materiału dowodowego oraz treści pism procesowych wniosku z nich niewynikającego, a nadto sprzecznego z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym, zgodnie z którym udzielenie zabezpieczenia zgodnie z wnioskiem, a nawet zgodnie tylko z częścią wniosku, stwarzałoby realne zagrożenie obciążenia pozwanego ponad potrzebę, a wręcz uniemożliwiającego jego wykonanie, podczas gdy z ww. pism procesowych oraz przedłożonego na obecnym etapie postępowania materiału dowodowego wynika, że bezprawna działalność pozwanego doprowadziła do poszkodowania tysięcy osób w tym Członków (…), których łączna suma roszczeń przekracza znacznie wartość majątku pozwanego,
2. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść postanowienia, w tym:
2.1.art. 7301 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 Ustawy w zw. z art. 7 Konstytucji RP poprzez błędną jego wykładnię, w wyniku której Sąd I Instancji błędnie uznał, że jednym z warunków udzielenia zabezpieczenia roszczeń majątkowych w postępowaniu grupowym jest uprawdopodobnienie, że dopuszczalne jest rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, podczas gdy ani żaden przepis procedury cywilnej, ani żaden przepis Ustawy, ani żaden inny przepis powszechnie obowiązującego prawa nie statuuje przesłanki udzielenia zabezpieczenia, jaką jest „uprawdopodobnienie, że dopuszczalne jest rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym”,
2.2 art. 12 Ustawy poprzez błędną jego wykładnię, w wyniku której Sąd I Instancji błędnie uznał, że roszczenia wskazane przez Członków (…) w Oświadczeniach o Przystąpieniu do (…) muszą być tam określone dopiero po procesie ujednolicenia, i tym samym, muszą odpowiadać wysokościom roszczeń określonym w petitum pozwu, podczas gdy proces ujednolicania roszczeń może następować również po złożeniu oświadczeń o przystąpieniu do grupy, tj. na etapie tworzenia wykazu członków grupy, listy członków grupy oraz na etapie formułowania żądań pozwu,
2.3 art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie, co doprowadziło do pominięcia istotnej części przedłożonego przez pozwanego materiału dowodowego, tj. punktu 2.11. Umów o Przystąpieniu do (…), co w efekcie doprowadziło do błędnego ustalenia, że Członkowie (…) nie wyrazili zgody na ujednolicenie wysokości ich roszczeń, podczas gdy każdy Członek (…) taką zgodę wyraził wprost w treści punktu 2.11. Umowy o Przystąpieniu do (…),
2.4 art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie co doprowadziło do pominięcia istotnej części przedłożonego przez pozwanego materiału dowodowego tj. Aneksów numer (…) do Umowy o Przystąpieniu do (…), co w efekcie doprowadziło do błędnego ustalenia, że Oświadczenia o Przystąpieniu do (…) dotyczą tylko roszczeń przeciwko (…), podczas gdy z treści Oświadczeń o Przystąpieniu do (…) wraz z Aneksami numer (…) jednoznacznie wynika, że roszczenia Członków (…) przysługują im przeciwko A. K. i związane są z jego bezprawną działalnością polegającą na wprowadzaniu w błąd Członków (…) (punkty 2.1. oraz 2.2. Aneksu numer […]),
2.5 art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. w zw. z art. 235 § 1 k.p.c. w zw. z art. 243 k.p.c. w zw. z art. 250 § 2 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie w stanie faktycznym, w sytuacji, w której powód w treści pozwu z dnia 23 listopada 2012 r., rozszerzonego pismem procesowym z dnia 4 stycznia 2013 r., wniósł w punktach 6, 7, 8 o zobowiązanie przez Sąd I Instancji Prokuratury Okręgowej w Warszawie, Prokuratury Rejonowej dla Warszawy Woli w Warszawie, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, do złożenia do akt niniejszej sprawy odpisów akt wszelkich postępowań przygotowawczych toczących się w sprawie działalności spółki (…) lub postępowań przygotowawczych prowadzonych przeciwko A. K. oraz o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z dokumentów zawartych w aktach tych postępowań na okoliczności wskazane w treści pozwu oraz okoliczności, które ewentualnie zostaną wskazane na dalszym etapie postępowania w treści kolejnych pism procesowych, przy czym wniosek ten przez Sąd I instancji nie został w ogóle rozpoznany, co w ocenie powoda w efekcie doprowadziło do faktycznego uniemożliwienia powodowi wskazania dokumentów, za pomocą których mógłby w sposób dokładniejszy uprawdopodobnić istotne okoliczności uzasadniające potrzebę zabezpieczenia roszczeń majątkowych Członków (…).
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie skutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem wniosku do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczności wskazane przez Sąd I instancji mające stanowić o braku uprawdopodobnienia istnienia roszczenia, nie znalazły potwierdzenia w przedstawionych do akt sprawy środkach uprawdopodobnienia.
Na wstępie zaznaczyć należy, iż prawidłowo ustalił Sąd I instancji, iż przepisy regulujące zasady postępowania zabezpieczającego znajdą także swoje zastosowanie w postępowaniu wywołanym złożeniem pozwu grupowego. Słusznie także Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że dla możliwości uznania istnienia roszczeń oznaczonych w pozwie grupowym za uprawdopodobnione, niezbędnym jest także uprawdopodobnienie, że dopuszczalne jest rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Wymóg ten nie został co prawda wskazany expressis verbis w ustawie, niemniej oczywistym jest, że w sytuacji w której przedłożony pozew miałby zostać analizowany z pominięciem przepisów regulujących postępowanie grupowe, mielibyśmy do czynienia jedynie z pozwem indywidualnym złożonym przez reprezentanta grupy. Oświadczenia pozostałych członków grupy dotyczące przystąpienia do grupy, zawarte w Umowach o przystąpieniu do grupy, nie zawierają bowiem elementarnych wymogów formalnych pozwu. Także wyrażenie zgody na ustanowienie powoda reprezentantem grupy nie może być utożsamiane z udzieleniem pełnomocnictwa do wytoczenia powództwa indywidualnego w imieniu każdego z członków grupy z osobna.
Przechodząc do meritum żądania wniosku, stwierdzić należało, iż przedwczesnym było uznanie zgłoszonego roszczenia za nieuprawdopodobnione, jedynie w oparciu o okoliczności wskazane przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu postanowienia. Zasadnie podnosił bowiem skarżący, iż w Umowach o przystąpieniu do grupy, w punkcie 2.11 każdy z członków grupy złożył oświadczenie, że w przypadku zaistnienia konieczności ujednolicania wysokości przysługującego mu roszczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 1 i 2 Ustawy, wyraża on zgodę na dokonanie tej czynności po uprzednim przedstawieniu przez Kancelarię warunków ujednolicenia. Analizując powyższy zapis należało dojść do wniosku, iż na obecnym etapie postępowania uprawdopodobnione zostało, że każdy z członków grupy wyraził zgodę na ujednolicenie zgłoszonego roszczenia w rozumieniu art. 2 ust. 1 i 2 Ustawy.
Także wątpliwości Sądu I instancji związane z Oświadczeniami o przystąpieniu do grupy, z których wynika, że dotyczą roszczeń przeciwko (…) nie znajdują potwierdzenia w przedłożonych do akt sprawy środkach uprawdopodobnienia, w sytuacji, w której na mocy punktu 2.1 każdego z Aneksów numer 1 do Umów o przystąpieniu do grupy stwierdzono, że uchyla się punkt 1.2 Oświadczenia o przystąpieniu do grupy w dotychczasowym brzmieniu i jednocześnie nadaje się mu brzmienie: „1.2 Wnoszę o zasądzenie od A. K. na moją rzecz kwoty (…) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wymagalności do dnia zapłaty”. Treść Umów i Oświadczeń w brzmieniu nadanym Aneksem numer 1 pozwalała, w ocenie Sądu Apelacyjnego, na przyjęcie za uprawdopodobnione, iż zgłoszone roszczenia członków grupy miały być skierowane przeciwko pozwanemu A. K.
Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczności wskazane przez Sąd I instancji, mające uzasadniać brak uprawdopodobnienia możliwości uznania, że dopuszczalne jest rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, nie znalazły potwierdzenia w złożonych do akt sprawy środkach uprawdopodobnienia i skutkować musiały uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem wniosku do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji. Sąd ten nie ocenił bowiem, czy zostało uprawdopodobnione roszczenie, poprzestając na badaniu jedynie formalnych przesłanek dopuszczalności rozpoznania sprawy w ramach postępowania grupowego, oraz wskazaniu wątpliwości związanych z legitymacją bierną pozwanego, które to zastrzeżenia nie potwierdziły się.
Jednocześnie rozważania Sądu Okręgowego, dotyczące zastrzeżeń związanych ze wskazanymi we wniosku sposobami udzielenia zabezpieczenia, jedynie częściowo mogły być uznane za słuszne.
Prawidłowo wskazał Sąd I instancji, iż niedopuszczalne było uwzględnienie wnioskowanych przez powoda sposobów zabezpieczenia roszczenia, polegających na obciążeniu hipoteką przymusową wszystkich nieruchomości pozwanego, zajęciu wszystkich wierzytelności przysługujących pozwanemu w stosunku do wszystkich podmiotów oraz zajęciu wszystkich udziałów należących do spółki (…) we wszelkich spółkach. Zauważyć bowiem należy, iż postanowienie sądu nakazujące ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej (art. 110 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece – Dz.U z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 j.t.). Musi więc zawierać dokładne oznaczenie nieruchomości, wraz ze wskazaniem, czy w ogóle prowadzona jest dla niej księga wieczysta. Jedynie na marginesie wskazać można na dalsze komplikacje, które mogłyby powstać w wypadku uwzględnienia tak określonego sposobu zabezpieczenia, związane chociażby z sytuacją, w której obowiązany nabyłby nieruchomość już po dacie wydania postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia. Podobnie wskazany sposób zabezpieczenia polegający na zajęciu wszelkich wierzytelności przysługujących obowiązanemu od wszelkich podmiotów, nie mógł zostać uwzględniony. Możliwość zabezpieczenia wierzytelności przysługujących obowiązanemu wymaga bowiem jej zindywidualizowania w taki sposób, aby w razie uwzględnienia wniosku sąd miał możność dokładnego określenia sposobu i zakresu zabezpieczenia (orzeczenie SN z dnia 25 kwietnia 1955 r., IV CZ 72/55, OSNCK 1956, nr 3, poz. 69). Zaznaczyć nadto należy, iż orzeczenie w tak niedookreślonym kształcie dotykałoby praw osób trzecich (dłużników wierzytelności obowiązanego) niezidentyfikowanych w sentencji rozstrzygnięcia. Kolejne trudności w wykonaniu tak określonego rozstrzygnięcia mogłyby się pojawić przy ocenie, czy dana wierzytelność, ujawniona w późniejszym czasie przez powoda, mogłaby ze swojej natury podlegać zajęciu. Odnośnie zaś wskazanego sposobu zabezpieczenia, polegającego na zajęciu wierzytelności przysługujących spółce (…), zasadnie stwierdził Sąd I instancji, iż wierzytelności te przysługują podmiotowi nie będącemu stroną niniejszego postępowania.
Natomiast pozostałe wskazane przez powoda sposoby zabezpieczenia roszczenia, polegające na zajęciu wszelkich rzeczy ruchomych pozwanego oraz zajęciu wszelkich rachunków bankowych pozwanego przysługujących mu w stosunku do wszelkich banków, należało ocenić jako prawnie dopuszczalne. Nie sposób bowiem bliżej zindywidualizować wszystkich rzeczy ruchomych należących do pozwanego bądź, co oczywiste, wskazać ich położenia. Na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia przez zajęcie rzeczy ruchomych, komornik zajmie rzeczy, które znajdują się we władaniu obowiązanego (dłużnika) lub wierzyciela, natomiast osoba trzecia, która twierdzi, iż komornik zajął znajdujące się we władaniu dłużnika rzeczy ruchome stanowiące jej własność, może wystąpić z powództwem o zwolnienie zajętych rzeczy z egzekucji (art. 841 k.p.c.). Z kolei udzielenie zabezpieczenia roszczenia poprzez zajęcie wszystkich wierzytelności z rachunków bankowych prowadzonych na rzecz obowiązanego, w sposób wystarczający określa zakres osób trzecich stosunku prawnego będącego źródłem wierzytelności (bank), co daje możliwość ustalenia komornikowi konkretnego banku prowadzącego rachunek obowiązanego. Nadto zajęta wierzytelność, ze swojej natury pieniężna, będzie mogła podlegać zajęciu.
Jednocześnie w ramach wskazanych, dopuszczalnych sposobów zabezpieczenia roszczeń, ryzyko „nadzabezpieczenia” zostaje ograniczone przez określenie sumy zabezpieczenia.
Reasumując, w sytuacji, w której chociaż część wskazanych we wniosku sposobów zabezpieczenia mogła potencjalnie zasługiwać na uwzględnienie, koniecznym było przekazanie wniosku do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji, który zbada, czy uprawdopodobnione zostało istnienie roszczenia (tak z przyczyn formalnych dotyczących pozwu grupowego, jak i z punktu widzenia meritum żądania), jak również, czy uprawdopodobnione jest istnienie interesu prawnego w uzyskaniu przez stronę powodową zabezpieczenia roszczenia.
Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. postanowił jak w sentencji.