Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Aldona Wapińska
Sędziowie: SSA Małgorzata Borkowska (spr.), SSA Grażyna Kramarska
po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa R.D. – reprezentanta grupy przeciwko Skarbowi Państwa – Prokuratorowi Generalnemu, Prokuratorowi Okręgowemu w G., Prokuratorowi Rejonowemu w G. o zapłatę na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt XXV C 711/15,
postanawia:
zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalić wniosek pozwanego oodrzucenie pozwu i rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Postanowieniem z dnia 7 września 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew (pkt. 1) oraz zasądził od R. D. – reprezentanta grupy na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt. 2).
W uzasadnieniu wskazał na brak spełnienia wszystkich przesłanek decydujących o dopuszczalności rozpoznania pozwu w postępowaniu grupowym, a mianowicie brak oparcia dochodzonych roszczeń na takiej samej podstawie faktycznej, co wyrażało się w odmiennym kształtowaniu się dla różnych członków grupy zagadnienia istnienia związku przyczynowego pomiędzy konkretnymi działaniami zaniechaniami jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa, a powstaniem szkody indywidualnego klienta.
Zdaniem Sądu Okręgowego w Warszawie, aby dokonać oceny istnienia związku przyczynowego sąd musiałby dokonać ustaleń, kiedy możliwie najwcześniej powinno zostać wydane postanowienie Prokuratury w przedmiocie postawienia zarzutów, przy uwzględnieniu prawidłowej organizacji pracy i stanu postępowania oraz w jakim czasie informacja o postawieniu zarzutów spowodowałaby faktyczne zaprzestanie działalności przez Spółkę, a następnie ustalenia te zestawić z datami umów zawieranych przez poszczególnych członków grupy ze spółką oraz z datami wpłat zainwestowanych kwot. W ocenie Sądu Okręgowego w Warszawie dokonanie takich ustaleń wymagałoby indywidualnej oceny każdego z roszczeń członków grupy, bowiem nie można byłoby wykluczyć ustalenia, że część członków grupy dokonałaby wpłaty środków jeszcze przed datą ustaloną w niniejszym procesie.
Ponadto Sąd Okręgowy, w Warszawie wskazał, że sąd orzekający w sprawie musiałby ustalić – indywidualnie dla każdego z członków grupy – czy ciąg działań i zaniechań pozwanego, które – według strony powodowej wywołała spółka (…) jest podmiotem wiarygodnym, posiadającym wymagane zezwolenia, koncesje i ma gwarancje analogiczne, jak dla depozytów bankowych. Zdaniem Sądu Okręgowego w Warszawie, analizy, jak zachowanie pozwanego wpływało na decyzje członków grupy o zawarcie umów ze spółką trzeba by dokonywać przy uwzględnieniu indywidualnych cech członka grupy, to jest motywacji, posiadanej wiedzy i działania w dobrej wierze, chęci zysku oraz indywidualnych skłonności do podejmowania ryzyka.
Powyższe postanowienie powód zaskarżył w całości, wnosząc o jego zmianę w całości poprzez przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym, względnie poprzez oddalenie wniosku o odrzucenie pozwu.
Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:
mające wpływ na wynik sprawy i skutkujące odrzuceniem pozwu;
mające wpływ na wynik sprawy i skutkujące odrzuceniem pozwu;
W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o jego oddalenie, a także o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 u.d.p.g. stwierdzić należy, że badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek, opisanych w art. 1 i 2 u.d.p.g.
Należą do nich: a) liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), b) jednorodzajowość roszczeń (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), c) podobieństwo podstawy faktycznej (art. 1 ust. 1 u.d.p.g.), d) rodzaj spraw – sprawy o roszczenia o ochronę konsumenta, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 u.d.p.g.) oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne e) ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.).
Aby skierować sprawę do postępowania grupowego muszą one być spełnione łącznie.
Art. 1 ust. 1 u.d.p.g. stanowi o roszczeniach opartych „na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej”.
O „tej samej” podstawie faktycznej można mówić w wypadku istnienia jednego wielostronnego stosunku prawnego, zaś o „takiej samej” w wypadku wielu stosunków prawnych. Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie można rozważać jedynie „taką samą” podstawę faktyczną.
Przyjmuje się, że podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda (por. np. M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo, s. 63). Dla potrzeb określenia dopuszczalności współuczestnictwa procesowego w doktrynie stworzono koncepcję „podstawy faktycznej współuczestnictwa”, wskazując, że „z punktu widzenia współuczestnictwa istotny jest zespół faktów widziany od tej strony procesu, po której występuje współuczestnictwo” (M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo, s. 62). Podstawa faktyczna współuczestnictwa może, ale nie musi, być tożsama z podstawą faktyczną powództwa, w szczególności może być węższa w stosunku do tej ostatniej, obejmować bowiem będzie tylko elementy istotne z podmiotowego punktu widzenia – wyznaczające granice współuczestnictwa. Pojęcie to, zdaniem części komentatorów, który to pogląd Sąd Apelacyjny podziela w niniejszym składzie, jest użyteczne także dla potrzeb postępowania grupowego. Podstawą faktyczną postępowania grupowego jest zatem zespół okoliczności faktycznych uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Jeżeli fakty uzasadniające istnienie określonych stosunków prawnych są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy, to spełniony jest warunek jednakowości podstawy faktycznej. Nie stoi temu na przeszkodzie istnienie innych jeszcze faktów, mieszczących się w podstawie faktycznej powództwa (jak charakter konkretnych indywidualnych roszczeń, ich wymagalność czy wysokość). Przykładowo, w wypadku odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego, jednakowość podstawy faktycznej będzie zachowana, jeśli wobec wszystkich członków grupy zachodzić będą wszystkie okoliczności faktyczne składające się na podstawę odpowiedzialności pozwanego (np. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną ruchem przedsiębiorstwa), zaś charakter i rodzaj jednostkowych roszczeń (zadośćuczynienie, renta, odszkodowanie), ich wysokość czy wymagalność będą należeć do okoliczności niewpływających na jednakowość podstawy faktycznej postępowania grupowego, a tym samym – na jego dopuszczalność (patrz Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz A. Jaworski, Legalis, por. także Komentarz do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, red. Piasecki 2010/Piasecki, Legalis).
Oznacza to, że kwestia dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym podlega w zasadzie ocenie z punktu widzenia twierdzeń zawartych w pozwie, w którym powód ma obowiązek podać okoliczności uzasadniające dochodzone roszczenie, (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 września 2015 roku, sygn. akt VI ACz 1117/15 oraz postanowienie tego sądu z 8 sierpnia 2013 r., sygn. akt VI ACz 1639/13).
Trafnie podnosi powód, że ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie wymaga, ani też nie dopuszcza prowadzenia postępowania dowodowego na etapie formalnego badania pozwu w zakresie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Tym samym dokonywanie przez sąd ustaleń faktycznych odmiennych od twierdzeń faktycznych pozwu na wstępnym etapie jego badania, bez stosownego postępowania dowodowego – jest nieuzasadnione.
Z twierdzeń pozwu (pozew, nb. 147 i n.) wynika, że zdaniem powoda obowiązek po stronie jednostek Prokuratury postawienia zarzutów członkom zarządu Spółki powstał najpóźniej 22 stycznia 2010 r., bowiem w tej dacie Prokuratura Rejonowa dysponowała już wystarczającym materiałem do stwierdzenia, że do przestępstwa doszło oraz że dopuściły się go konkretne osoby. Również w pozwie (nb. 151 i 165-182) powód wskazał, iż skutek postawienia zarzutów i upublicznienia informacji o tym wystąpiłby niezwłocznie po takim upublicznieniu.
Sąd Okręgowy wbrew tym twierdzeniom w uzasadnieniu orzeczenia niejako „ustalił”, że faktyczna data, w której zaktualizował się po stronie Prokuratury Rejonowej obowiązek postawienia zarzutów mogła być późniejsza niż 22 stycznia 2010 r., zaś czas dotarcia informacji o postawieniu zarzutów do opinii publicznej i skutek takiej informacji, w postaci zamknięcia biur Spółki mogły nie nastąpić niezwłocznie po postawieniu zarzutów. Ustalenia te w konsekwencji doprowadziły Sąd Okręgowy do wniosku, że nie zachodzi jednakowość podstaw faktycznych roszczeń wszystkich Członków Grupy, bowiem część z nich mogła wpłacić środki do Spółki przed ową hipotetyczną datą, w której Prokuratura Rejonowa winna była postawić zarzuty, a część już po tej dacie. Trudno w tym zakresie odeprzeć zarzut zażalenia powoda, że choć Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia (s. 22) stwierdził, iż jego rozważania odnośnie innej niż w pozwie daty aktualizacji obowiązku postawienia zarzutów są „wyłącznie hipotetyczne”, zaś dokonania wpłat przez niektórych Członków Grupy przed tak ustaloną datą jedynie „nie można wykluczyć, to jednak potraktował on ową alternatywną datę i fakt dokonania przez niektórych Członków Grupy wpłat przed nią – ustalone bez postępowania dowodowego, w sposób arbitralny – jako pewne. Powyższe bowiem „ustalenia” w konsekwencji doprowadziły Sąd I instancji do zakwestionowania jednakowej podstawy faktycznej roszczenia członków grupy.
Natomiast odnosząc się do konieczności analizy, jak zachowanie pozwanego wpływało na decyzje członków grupy o zawarcie umów ze spółką, której zdaniem Sądu trzeba by dokonywać przy uwzględnieniu indywidualnych cech członka grupy: motywacji, posiadanej wiedzy i działania w dobrej wierze, chęci zysku oraz indywidualnych skłonności do podejmowania ryzyka.
Punktem wyjścia dla Sądu w tym zakresie było rozważenie, czy ciąg działań i zaniechań pozwanego, które – według strony powodowej wywołały szkodę, stanowił dla wszystkich członków grupy podstawę oceny, że spółka jest podmiotem wiarygodnym, działającym legalnie, posiadającym wymagane zezwolenia, koncesje i ma gwarancje analogiczne jak dla depozytów bankowych.
Tymczasem powód w ramach twierdzeń faktycznych nie wskazuje, że powodowie dlatego zawarli umowy ze Spółką, bo wiedzieli o odmowie wszczęcia przez Prokuraturę Rejonową postępowania lub nie mieli, a powinni przy zachowaniu należytej staranności mieć taką informację.
W pozwie wskazano, że hipotetyczne wykonanie przez Jednostki Prokuratury ich obowiązków w zakresie postawienia zarzutów skutkowałoby niemożliwością dokonywania wpłat, datującą się od 22 stycznia 2010 r.
Dlatego ocena związku przyczynowego pomiędzy deliktem pozwanego polegającym na zaniechaniu – powinna dotyczyć tego, czy normalnym (typowym) następstwem tego zaniechania było powstanie po stronie powodów szkody, w postaci utraty środków pieniężnych powierzonych Spółce na podstawie zawartych umów. Należy jednak zauważyć, że tego rodzaju ocena nie może być dokonana na wstępnym etapie badania dopuszczalności dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym, jest bowiem oceną merytoryczną.
Jeśli chodzi o podstawę faktyczną decydującą o rozpoznaniu roszczenia o świadczenie odszkodowawcze, to wskazać należy, że wymaga to stwierdzenia tożsamości lub podobieństwa pomiędzy okolicznościami stanowiącymi jego przesłanki, a mianowicie bezprawnym działaniem lub zaniechaniem sprawcy, wywołaną tym szkodą oraz istniejącym pomiędzy nimi związkiem przyczynowym (por. Małgorzata Sieradzka, Komentarz do art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, LEX 2015).
Nie dotyczy to zatem przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody (art. 362 k.c.), jako okoliczności mającej wpływ na wysokość dochodzonego roszczenia. Tego rodzaju okoliczność nie jest przesłanką roszczenia o świadczenie odszkodowawcze, a zatem nie może stanowić podstawy faktycznej, którą powód winien wskazać w pozwie.
Okoliczność ta może stanowić podstawę zarzutu, którym strona pozwana może bronić się przed roszczeniem strony powodowej, wobec czego to właśnie na stronie pozwanej spoczywa obowiązek jej powołania.
Dlatego nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że przeszkodą do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym był brak jednakowej podstawy faktycznej w odniesieniu do związku przyczynowego, wyrażający się koniecznością dokonania indywidualnych ustaleń co do każdego członka grupy w kwestiach takich jak zawarcie przez niego umowy ze spółką, a także motywacji, która mu wówczas towarzyszyła.
Zauważyć bowiem należy, że tego rodzaju kwestie dotyczyły zachowania poszkodowanych, które mogło być analizowane w płaszczyźnie ewentualnego ich przyczynienia się do powstania szkody.
Nie mogło ono zatem odnosić się do związku przyczynowego, który jest odrębną od nich kwestią, sprowadzającą się w przedmiotowej sprawie do stwierdzenia, czy między zarzucanym pozwanemu zaniechaniem, a powstałą w rezultacie tego szkodą, wyrażająca się uszczupleniem majątków członków grupy w rezultacie rozporządzenia ich składnikami na rzecz spółki i, zachodzi związek, w którym tego rodzaju szkoda może być kwalifikowana jak typowe następstwo zachowania pozwanego.
W konsekwencji nie mogły one dotyczyć podstawy faktycznej powództwa, wobec czego ich zróżnicowanie w stosunku do każdego członka grupy, a także potencjalne problemy związane z ich udowodnieniem na dalszym etapie postępowania, nie mogły być przeszkodą do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego jest on bezzasadny. Wskazać należy, że na obecnym etapie postępowania niniejsze postępowanie dotyczy kwestii rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a zatem kwestii proceduralnej, wobec czego przepisy prawa materialnego, stanowiące podstawę merytorycznego rozpoznania sprawy, a zatem stwierdzenia, czy może ona zostać rozstrzygnięta zgodnie z roszczeniem powoda, nie miały zastosowania.
W konsekwencji, mając na uwadze spełnienie pozostałych przesłanek rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, zgodzić się należy ze stroną powodową, że brak było podstaw do odrzucenia pozwu, wobec czego zaskarżone postanowienie podlegało zmianie.
Mając powyższe na uwadze zażalenie powoda podlegało uwzględnieniu.
Z powołanych wyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.