Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Jerzy Paszkowski (spr.)
Sędziowie: SSA Marzena Miąskiewicz, SSA Lidia Sularzycka
po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego (…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie przeciwko (…) Spółce Akcyjnej w Warszawie o odszkodowanie na skutek zażaleń obu stron na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 października 2014 r., sygn. akt XVI GC 676/14
postanawia:
Postanowieniem z dnia 27 października 2014 r., Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.217,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. W ocenie Sądu, powód nie wykazał, że wszyscy członkowie grupy utracili klientów, oraz że ich przychody uległy w latach 2008-2010 obniżeniu na skutek emisji spornych reklam, a zdecydowana większość członków grupy wykazała nawet wzrost przychodów, w porównaniu do lat ubiegłych. Tylko 9 członków odnotowało spadek przychodów, a zatem jest to liczba niewystarczająca do dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym. Nadto Sąd zaznaczył, iż oddziaływaniem spornych reklam nie mogli zostać dotknięci członkowie grupy nie mający statusu agenta ubezpieczeniowego oraz agenci oferujący inne typy ubezpieczenia i kierujący swoja ofertę wyłącznie do przedsiębiorców (postanowienie – k. 2938, uzasadnienie – k. 2944-2953).
Na powyższe rozstrzygnięcie zażalenie złożyły obie strony.
Strona powodowa zaskarżyła rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w całości, wnosząc o jego zmianę i przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Skarżąca zarzuciła naruszenie:
a) art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na tym, że Sąd nie zastosował się do oceny prawnej wyrażonej przez sąd odwoławczy, odrzucając pozew jako niepodlegający rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, opierając się na merytorycznej ocenie żądania;
b) 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na ustaleniu, że członkowie grupy nie spełniają kryteriów przynależności do grupy, w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy zastosował inne kryteria przynależności do grupy (spadek przychodów, status agenta ubezpieczeniowego, oferowanie określonego typu ubezpieczeń, kierowanie oferty do konsumentów) niż przyjęte za podstawę roszczeń w pozwie oraz wbrew ocenie Sądu Apelacyjnego, że zakreślona w pozwie podstawa roszczeń i sposób ich ujednolicenia spełniają przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, co oznacza, że według tych właśnie kryteriów należało oceniać przynależność członków do grupy;
c) art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na tym, że Sąd Okręgowy odrzucił pozew jako niepodlegający rozpoznaniu w postępowaniu grupowym z uwagi na niewykazanie przynależności członków do grupy, podczas gdy w stosunku do każdego z członków udowodniono przynależność do grupy, wobec czego sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym;
d) art. 217 § 1 i 2 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, poprzez pominięcie zgłoszonego w pozwie dowodu z przesłuchania stron, a także pominięcie wniosku dowodowego z dnia 27 czerwca 2013 r. w przedmiocie rozszerzenia tezy dowodu z przesłuchania stron oraz oddalenie wniosku dowodowego z dnia 14 października 2014 r. w przedmiocie rozszerzenia tezy dowodu z przesłuchania stron, podczas gdy dowody te dotyczyły faktów istotnych dla sprawy (fakt uzyskiwania przychodów z pośrednictwa ubezpieczeniowego w latach 2008-2010 oraz utrata klientów na skutek działań pozwanej), a ocenionych przez Sąd Okręgowy niezgodnie z twierdzeniami powoda oraz w sposób mający wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, podczas gdy wskazane dowody były zgłoszone prawidłowo i nie zachodziły podstawy do ich pominięcia lub oddalenia;
e) art. 231 i 233 § 1 k.p.c. poprzez ustalenie, jakoby sporne reklamy nie wyrządziły szkody w postaci utraty części klientów przez członków grupy, podczas gdy z okoliczności sprawy, zgromadzonego materiału dowodowego (w tym prawomocnych wyroków sądów) a także doświadczenia życiowego wynika, że członkowie grupy ponieśli szkodę na skutek spornych reklam (zażalenie – k. 2956-2981).
W odpowiedzi na zażalenie powoda, pozwana wniosła o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego (pismo – k. 3009-3034).
Strona pozwana zaskarżyła rozstrzygnięcie w części, tj. w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanej o zasądzenie od powoda kosztów procesu ponad kwotę 7.217,00 złotych, wnosząc o zmianę postanowienia poprzez zasądzenie dalszej kwoty kosztów ponad zasądzoną kwotę 7.217,00 złotych, w wysokości 217.028,18 złotych, ewentualnie uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a w każdym wypadku – zasądzenie od powoda kosztów postępowania zażaleniowego.
Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 328 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez brak uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, co uniemożliwia jego kontrolę instancyjną, jak również naruszenie art. 98 § 1 i § 3 oraz art. 109 § 2 k.p.c. i § 2 ust. 1 i ust. 2 w zw. z § 6 pkt 7) oraz w zw. z § 13 ust. 2 pkt 2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że koszty procesu należnej pozwanej wynoszą 7.217,00 złotych, podczas gdy pozwana poniosła koszty procesu w wysokości 224.245,18 złotych (zażalenie – k. 2986-2997).
W odpowiedzi na zażalenie pozwanej, powód wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego (pismo – k. 3037-3042).
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie powoda okazało się zasadne.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, „grupowość” postępowania wyraża się w wymaganej ex lege kumulacji podmiotowej osób fizycznych, którym – według ich twierdzeń – przysługują określone roszczenia mieszczące się w kategorii prawa podmiotowego.
Do przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego należą: jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebność grupy, ujednolicenie roszczeń pieniężnych, zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. W realiach sprawy, Sąd Okręgowy zakwestionował w istocie istnienie jednakowej podstawy faktycznej powództwa.
Podstawa faktyczna powództwa w niniejszej sprawie opiera się na twierdzeniu, że wskutek prowadzonej przez pozwaną spółkę kampanii reklamowej, członkowie grupy ponieśli szkodę. Reklamy, których dalsza emisja została zakazana, wpływając na odbiorców, doprowadziły do zmniejszenia zainteresowania klientów zawieraniem umów ubezpieczenia za pośrednictwem agentów ubezpieczeniowych, czego bezpośrednim skutkiem była utrata zysków przez członków grupy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było podstaw do uznania, iż przesłanka ta nie została spełniona. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda – podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu. Dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczyło wskazanie na zdarzenie w postaci emisji reklam, uznanych następnie przez inny Sąd za czyn nieuczciwej konkurencji. Tymczasem uzasadnienie zaskarżonego postanowienia ponownie już zmierza do oceny merytorycznej zgłoszonego żądania, zdecydowanie wykraczając poza dopuszczalny zakres kontroli formalnej powództwa.
Trafnie zatem zarzuca powód, iż ocena dopuszczalności postępowania grupowego nie może być poprzedzona oceną jego zasadności, a co uczynił w istocie Sąd Okręgowy, analizując to, czy na skutek emisji spornych reklam podmioty po stronie powodowej rzeczywiście odnotowały finansową stratę, czy reklamy mogą w istocie godzić wyłącznie w podmioty oferujące ubezpieczenia komunikacyjne, czy także w podmioty oferujące inne produkty ubezpieczeniowe; wreszcie, czy ofiarą działań pozwanej mogą być wyłącznie osoby posiadające status agenta ubezpieczeniowego, czy także inne osoby.
Przedstawione wyżej wątpliwości Sądu Okręgowego prima facie należą do oceny merytorycznej zasadności powództwa, właściwej na dalszym etapie postępowania rozpoznawczego, której wynikiem, efektem będzie wydane w sprawie orzeczenie. Powyższe kwestie (przede wszystkim – wykazanie poniesienia szkody w odniesieniu do poszczególnych członków grupy, związku przyczynowego czy wysokości szkody) nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego (te zostały we wstępie rozważań przytoczone), stanowią zaś przesłanki konkretnych roszczeń deliktowych. Żaden przepis komentowanej ustawy nie wskazuje, aby w postępowaniu grupowym wymagane było udowodnienie czy choćby uprawdopodobnienie roszczenia. Przyjmując pogląd przeciwny, orzeczenie dotyczące kwestii w istocie formalnych wkraczałoby w sferę zastrzeżoną dla orzeczeń co do meritum (wyroków), a kontrola formalna pozwu w postępowaniu grupowym sprowadzałaby się do wydania prejudykatu, wyroku wstępnego.
Sąd Okręgowy w rozpoznawanej sprawie w istocie stwierdził brak udowodnienia szkody przed przeprowadzeniem właściwego postępowania dowodowego. Sygnalizowane przyszłe problemy dowodowe nie mogą przesądzać o dopuszczalności samego postępowania grupowego. Nie sposób bowiem już na tym etapie rozważać, czy podstawa faktyczna i zgłoszone wnioski dowodowe wystarczą do uwzględnienia powództwa. Istotne jest bowiem przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, którego celem jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I ACz 836/11, Lex nr 1499157).
Sąd Okręgowy winien dokonać oceny formalnoprawnej dopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie, rozstrzygając, czy zostały spełnione przesłanki w postaci jednorodzajowości roszczeń członków grupy, tożsamości lub jednakowości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebności grupy, ujednolicenia roszczeń pieniężnych oraz zdolności przedmiotowej roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
Wobec uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia, bezprzedmiotowa stała się merytoryczna ocena zasadności zażalenia pozwanej, kwestionującego przedmiotowe postanowienie jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. O kosztach Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.