Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Zbigniew Cendrowski (spr.)
Sędziowie: SSA Ewa Kaniok, SSA Marzena Konsek-Bitkowska
po rozpoznaniu w dniu 30 września 2011 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Z. P. – reprezentanta grupy złożonej z : K. P., G. Ł., A. W., M. D., B. S., T. M., M. M., P. I., S. B., M. O., J. O., A. O., Z. H., K. W. i M. W. przeciwko Skarbowi Państwa – Prezydentowi Miasta Ch., Głównemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego, Powiatowemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego w Ch. o ustalenie
na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2011 r., sygn. akt II C 121/11
postanawia:
1. oddalić zażalenie,
2. nie obciążać powódki Z. P. obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy Warszawie odrzucił pozew (pkt 1), nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego Skarbu Państwa (pkt 2) oraz uznał za ostateczną opłatę tymczasową (pkt 3). W uzasadnieniu wskazano, że większość roszczeń zgłoszonych przez członków grupy, jakkolwiek wynikały z czynu niedozwolonego, to dotyczyły ochrony dóbr osobistych, a te nie zostały objęte ustawą o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym (art. 1 ust 2). Sąd wywiódł także, że pozostałych osób których roszczenia nie zaliczają się do ochrony dóbr osobistych jest mniej niż dziesięć, co uniemożliwia prowadzenie postępowania grupowego. Zdaniem Sądu zachodzi również naruszenie jednorodzajowości roszczeń, które powinny być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Dokonano przy tym porównania z instytucją współuczestnictwa formalnego.
W zażaleniu powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i zasądzenie kosztów postepowania zażaleniowego wg norm przepisanych, ale przy uwzględnieniu 6-krotnej stawki minimalnej. Zarzuciła naruszenie przepisów prawa procesowego tj.:
– art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym poprzez uznanie, iż wyłączenie z zakresu jej zastosowania dotyczy majątkowych i niemajątkowych roszczeń o ochronę dóbr osobistych podczas, gdy językowa wykładnia przepisu jest nie do pogodzenia z celem wprowadzonej ustawy, zadaniami, które miała pełnić oraz zamiarem ustawodawcy, przy jednoczesnym założeniu jego racjonalności,
– art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym poprzez uznanie, iż w okolicznościach przedmiotowej sprawy w większości wypadków roszczenia członków grupy dotyczą ochrony dóbr osobistych podczas, gdy takie ustalenie nie jest możliwe na obecnym etapie postepowania, gdyż zgłoszone żądanie dotyczy wyłącznie przesądzenia o odpowiedzialności – co do zasady pozwanego – za następstwa zdarzenia prawnego, jakim była katastrofa budowlana (…) z 28 stycznia 2006 r., a ponadto ustalenie to jest błędne, gdyż w przypadku uwzględniania powództwa w sprawie każdemu z członków grupy, oprócz dalej idących roszczeń związanych z ochroną dóbr osobistych, przysługuje także potencjalnie roszczenie z tymi dobrami niezwiązane;
– art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym poprzez uznanie, iż przepis ten wymaga oparcia żądań o tą samą podstawę prawną, podczas gdy wykładnia językowa i pozajęzykowa regulacji wskazuje, iż taki wymóg nie istnieje, gdyż roszczeniami jednego rodzaju są roszczenia wynikające z jednego stosunku prawnego, czyli w przedmiotowej sprawie roszczenia wynikające z jednego typu czynu niedozwolonego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie jest nieuzasadnione.
W art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44 – dalej „ustawa o d.r. w p.g.”) wskazano, iż ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2).
W niniejszej sprawie powódka żąda ustalenia odpowiedzialności pozwanego wobec powódki oraz pozostałych członków grupy, bez orzekania o jego wysokości (art. 2 ust. 3 ustawy o d.r. w p.g.).
Po wydaniu przez sąd wyroku ustalającego odpowiedzialność pozwanego, każdy z członków grupy może w indywidualnym procesie dochodzić przysługującego mu roszczenia, zaś wyrok wydany w postępowaniu grupowym pełni w procesie indywidualnym rolę prejudykatu, a nie wyroku wstępnego w rozumieniu art. 318 k.p.c. W takim przypadku, powódka nie jest obowiązana wykazywać interesu prawnego w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego, albowiem nie stosuje się art. 189 k.p.c.
W uzasadnieniu projektu ustawy o d.r. w p.g. wyjaśniono, że „postępowanie grupowe jest prowadzone dla podmiotów, między którymi występuje na tyle istotna więź podmiotowa i przedmiotowa, że – ze względu na interes członków takiej grupy, pozwanego, jak i samego wymiaru sprawiedliwości – celowe jest ich wspólne dochodzenie”. W dalszej części uzasadnienia projektu wymieniono zalety postępowania grupowego tj. ekonomia wymiaru sprawiedliwości oraz ujednolicenie rozstrzygnięć w podobnych sprawach. Zatem cele, jakim ma służyć postępowanie grupowe, są istotne dla wymiaru sprawiedliwości, a wydanie wyroku powinno nastąpić bez nieuzasadnionej zwłoki, co nie byłoby możliwe przy wielości dochodzonych roszczeń lub różnych podstaw faktycznych.
Podsumowując w przypadku zgłoszenia żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego z roszczeniem w trybie pozwu grupowego należy ustalić czy:
W ocenie Sądu Apelacyjnego połączenie w niniejszym postępowaniu roszczeń osób wskazanych w wykazie dołączonym do pozwu (k. 32), nie jest możliwe.
Przede wszystkim należy podkreślić, że charakter roszczeń opartych na podstawie art. 446 § 1, 2 i 3 k.c., art. 448 k.c., art. 444 § 1 i 2 k.c., art. 445 § 1 k.c., art. 447 k.c., art. 415 k.c., 417 k.c. kwalifikuje je jako roszczenia pieniężne w części wywodzone z przepisów o ochronie dóbr osobistych. Natomiast zakres przedmiotowy ustawy został zawężony w toku prac legislacyjnych, a ustawodawca ostatecznie przyjął ograniczenia zawarte w art. 1. ust. 2 ustawy o d.r. w p.g. tj. iż ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W razie naruszenia dobra osobistego pokrzywdzony uzyskuje bowiem możliwość realizacji ochrony dwojakiego rodzaju, ochrony niemajątkowej i ochrony majątkowej. Tę pierwszą realizuje przez roszczenie niemajątkowe o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności o złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 § 1 zd. 1 in fine k.c.), drugą przez realizację roszczeń majątkowych to jest o zapłatę zadośćuczynienia lub zapłatę odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny (art. 24 § 1 zd. 2 k.c.), a także przez roszczenia o naprawienie szkody majątkowej (§ 2 art. 24 k.c.), jeżeli taka szkoda na skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona. Charakteru majątkowego tej drugiej formy ochrony nie pozbawia okoliczność, że jej przedmiotem są różnego rodzaju szkody, niemajątkowa (§ 1 zd. 2 art. 24 k.c.) i majątkowa (§ 2 art. 24 k.c.). Przedstawiony przez powódkę wykaz dowodzi, że poszczególni członkowie wywodzą swoje roszczenia z tytułu poniesionej szkody lub krzywdy fizycznej lub psychicznej (k. 32). Roszczenia o ochronę dóbr osobistych z czynów niedozwolonych, jak wskazano, zostały wyłączone spod kategorii roszczeń, które mogą być dochodzone w postepowaniu grupowym. (Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym, Komentarz, Monika Rejdak, Paweł Pietkiewcz, LexisNexis 2011 Warszawa s. 63). Tak wynika wprost z brzmienia ustawy, jak również taka była intencja ustawodawcy, który nie zmierzał do zbytniego skomplikowania tego trybu postępowania, który i tak cechuje się wielopodmiotowością po stronie powodowej.
Sąd Okręgowy przy analizie postępowania grupowego wskazał na podobieństwa wynikające z art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c. Słusznie zauważył, że po stronie powodowej wywodzona szkoda/krzywda ma jedno źródło, polegające na zawaleniu się hali (…) położonych na terenie Ch., aczkolwiek zgłoszone roszczenia są różne dla podmiotów wskazanych w wykazie złożonym przez powódkę (k. 374).
Strona powodowa nie kwestionuje charakteru roszczeń dochodzonych niniejszym pozwem, a trafnie zidentyfikowanych przez Sąd Okręgowy na podstawie tak treści pozwu jak i stanowiska powódki przedstawionego w piśmie z dnia 11 marca 2011 r. (k. 374). Nie kwestionuje tych ustaleń Sądu Okręgowego, które dotyczą tego, którzy powodowie i w jakiej ilości dochodzą jakich roszczeń, w tym i wywodzonych z przepisów o ochronie dóbr osobistych.
Błędne są rozważania powódki zawarte w pkt B zażalenia, które zmierzają do zakwestionowania istoty uregulowania zawartego w art. 1 ustawy o d.r. w p.g. Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Okręgowego, że treść art. 2 pkt 3 ustawy o d.r. w p.g. należy rozumieć w ten sposób, że pozew o ustalenie może być wniesiony jedynie wówczas, gdy strona powodowa występuje z roszczeniami, o których stanowi art. 1 pk1 tej ustawy. Aby sąd rozpoznający sprawę mógł podjąć właściwą decyzję co do istnienia przesłanek pozwu określonych przepisami ustawy o d.r. w p.g. – winien w pierwszej kolejności dokonać oceny i zidentyfikować charakter roszczenia, o którym stanowi art. 1 pkt 1 ustawy o d.r. w p.g. Dlatego też Sąd I instancji w tym właśnie celu wezwał powódkę do określenia roszczenia. Powódka nie może zatem, jak czyni to w zażaleniu (pkt B zażalenia) uchylać się od określenia charakteru roszczenia, o którym mówi art. 1 tejże ustawy.
Sąd Apelacyjny, tak jak i Sąd Okręgowy, nie kwestionuje istnienia takiej samej podstawy faktycznej pozwu, zatem bezprzedmiotowe są rozważania zawarte w pkt C zażalenia.
Sąd Apelacyjny podziela natomiast ocenę Sądu Okręgowego, iż tak z treści pozwu jak i pisma powódki (k. 374) wynika, iż nie zachodzi przesłanka w postaci istnienia 10 osób zgłaszających roszczenia jednego rodzaju w rozumieniu art. 1 pkt 1 ustawy o d.r. w p.g.
Jak już wspomniano, powódka w zażaleniu nie kwestionowała ustaleń ile osób występuje i z jakimi roszczeniami, w tym nie kwestionowała ustaleń Sądu Okręgowego co do tego, ilu powodów wystąpi z roszczeniem związanym z ochroną dóbr osobistych. Systematyzując podmioty w grupy, nie sposób uzyskać, aby w danej grupie było dziesięć osób. Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy w zestawieniu z k. 32 akt wskazano, iż w związku ze śmiercią osoby najbliższej roszczenie wywodzi siedem osób, zaś w związku ze stratami materialnymi – pięć osób. Podobnie pismo skarżącej, uzupełniające braki formalne pozwu (k. 374), nie spełnia ustawowego wymogu z art. 1 ust. 1 ustawy o d.r. w p.g., wobec braku wymaganych dziesięciu członków grupy.
Sąd Apelacyjny podziela zatem rozważania Sądu Okręgowego, iż z treści pozwu jak i pisma powódki (k. 374) wynika, iż nie zachodzi ustawowa przesłanka 10 osób zgłaszających roszczenia jednego rodzaju w rozumieniu art. 1 pkt 1 ustawy o d.r. w p.g. Dopuszczalność powództwa, musiała być zatem oceniona w kształcie, w jakim zostało ono złożone.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny podziela także ocenę Sądu Okręgowego, iż wskazane przez stronę powodową roszczenia nie są roszczeniami jednego rodzaju w rozumieniu przepisu art. 1 pkt 1 ustawy o d.r. w p.g. Nie spełniają wymogów jednorodzajowości roszczenia dotyczące kosztów leczenia, pogrzebu, renty alimentacyjnej czy odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wskutek śmierci najbliższego członka rodziny. Dotyczy to także roszczenia o odszkodowanie za szkody majątkowe.
Powyższe zostało zaakceptowane przez doktrynę, która jako warunek jednorodzajowości roszczeń oraz tożsamości lub jednakowości ich podstawy faktycznej odnosi do efektywności postepowania grupowego, tak aby było możliwe łączne orzekanie i rozstrzygnięcie o wszystkich roszczeniach objętych pozwem (Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Ogólna charakterystyka – Paweł Grzegorczyk, Lexis Nexis 2011, Warszawa, s. 48-49). Ten kierunek interpretacji Sąd Apelacyjny podziela.
Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy prawidłowo – po uprzednim wezwaniu powódki do uzupełnienia braków formalnych, odrzucił pozew grupowy na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o d.r. w p.g.
Odstępując na podstawie art. 102 k.p.c. od zasady odpowiedzialności za wynik sporu i nie obciążenia powódki kosztami postepowania zażaleniowego, Sąd Apelacyjny miał na względzie okoliczności powstania roszczeń objętych pozwem oraz, to że strona prowadziła postępowanie z należytą starannością, kierując się przekonaniem o słuszności stanowiska zajmowanego w sprawie, czemu dała wyraz w toku postępowania. Sąd miał również na uwadze, iż ocena zasadności odrzucenia pozwu grupowego nie była kwestią oczywistą i wymagała wyjaśnień zagadnień prawnych, których Sąd udzielił w ramach uzasadnienia niniejszego postanowienia.
Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji postanowienia.