Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Robert Obrębski (spr.)
Sędziowie: SSA Hanna Muras, SSA Katarzyna Polańska-Farion
po rozpoznaniu w dniu 21 września 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) Rzecznika Konsumentów w O. przeciwko Bankowi (…) spółce akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie, na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 maja 2015 r., w sprawie I C 691/14
postanawia:
zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że odmówić odrzucenia pozwu.
Pozwem z dnia 13 czerwca 2014 r., skierowanym przeciwko Bankowi (…) S.A. na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „u.d.p.g.”) (…) Rzecznik Konsumentów w O. żądał ustalenia odpowiedzialności pozwanej w stosunku do członków grupy wymienionych w załączniku nr 8 z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej kosztem każdego członka grupy, wynikającego z pobrania, tytułem spłaty kredytów hipotecznych udzielonych przez pozwaną członkom grupy, nadmiernie wysokich rat kredytowych, wysokość których była wyliczana przez pozwaną zgodnie z postanowieniami umów zawartych na podstawie wzorca zawierającego niedozwolone klauzule dotyczące indeksacji kwoty kredytu i rat jego spłaty do kursu franka szwajcarskiego ustalanego według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku, w efekcie czego przenosiła raty, które należało ustalić z pominięciem tej indeksacji. W uzasadnieniu wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, powód powoływał się na ograniczenie roszczenia tylko do żądania dotyczącego ustalenia odpowiedzialności pozwanej wobec członków grupy i twierdził, że podstawy takiego roszczenia są jednakowe dla wszystkich członków grupy wymienionych w załączniku nr 8 – każdy z nich zawarł bowiem z pozwaną umowę kredytu hipotecznego, w której indeksacja kwoty kredytu i rat jego spłaty została oparta na Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku, czyli na wykorzystaniu takiej samej klauzuli indeksacyjnej zawartej w jednakowych wzorcach umownych stosowanych przez pozwaną, których niedopuszczalność została stwierdzona wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 14 grudnia 2010 r., XVII Amc 426/09, zwłaszcza, że apelacja pozwanej od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 21 października 2011 r., VI ACa 420/11, zaś wzorce dotyczące indeksacji kwoty kredytu i rat jego spłaty zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych ustalaną przez pozwaną zostały wpisane do rejestru niedopuszczalnych postanowień umownych. Odwołując się do znaczenia powołanych orzeczeń, powód podnosił, że zastosowanie wskazanych klauzul w umowach zawartych z członkami grupy nie było skuteczne wobec nich, uzasadniało uznanie, że żadna z tych umów nie zawierała klauzuli waloryzacyjnej oraz że wysokość spłacanego kredytu i regulowanych rat należało ustalić bez jej stosowania, czyli że pozwany bank się bezpodstawnie wzbogacił kosztem członków grupy wskutek pobierania nadmiernie wysokich należności tytułem spłaty zawyżonych rat kredytowych.
W uzasadnieniu pozwu wskazano, że członkowie grupy zawierali umowy o różnych nazwach, o zróżnicowanej wysokości kredytu i odmiennych zasadach jego spłaty, jak też że część z nich podpisywała aneksy i nawet spłaciła swoje zobowiązania wobec pozwanej. Powód podnosił jednak, że przy ograniczeniu żądania do ustalenia odpowiedzialności pozwanej z podanego tytułu, różnice w indywidualnym wymiarze zobowiązań pozwanej wobec członków grupy mogą podlegać badaniu w sprawach o ewentualne zasądzenie konkretnych należności, nie stanowią natomiast przeszkody do rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym, wynik którego będzie mieć wiążące znaczenie dla przyszłych spraw o zapłatę. Nie wymaga więc ustalania różnych okoliczności dla poszczególnych członków grupy, ani też badania okoliczności związanych z ustalaniem treści każdej umowy w sposób indywidualny w sytuacji, gdy abstrakcyjna kontrola, przeprowadzona w powołanym postępowaniu, wykazała, że klauzule stosowane przez pozwaną były niedozwolone oraz zostały przejęte z wzorca uznanego za abuzywny, stosownie do art. 3851 § 3 k.c.
Pozwana wnosiła w pierwszej kolejności o odrzucenie pozwu zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.p.g. z powodu niedopuszczalności zastosowania w tej sprawie postępowania grupowego, wynikającej z tego, że w stosunku do wszystkich członków grupy roszczenie nie zostało oparte na tej samej, ani też takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu przyjętym w art. 1 ust. 1 u.d.p.g.. Pozwana podnosiła, że na etapie merytorycznego rozpoznania tej sprawy zachodzić będzie konieczność indywidualnego zbadania zasadności roszczenia w stosunku do każdego członka grupy poprzez ustalenie indywidualnych okoliczności, które nie są takie same dla każdego z nich, w tym wykazania, że każda umowa nie była indywidualnie negocjowana oraz że naruszała interesy każdego członka grupy. Pozwana także podnosiła, że zawierane umowy były różnego rodzaju, podpisywane były w różnych okresach zmian kursowych, dokonywanych przy wykorzystaniu Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku, dokładniejsze prześledzenie których uzasadniałoby ustalenie, że w niektórych okresach indeksacja była korzystniejsza dla klientów w porównaniu do rynkowych notowań franka szwajcarskiego wobec złotego. Nie mogła więc prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej kosztem członków grupy. Pozwana też zaprzeczała, aby stosowanie niedozwolonych klauzul, wykazane w ramach kontroli abstrakcyjnej i potwierdzone wyrokami powołanymi w pozwie, przesądzało o bezskuteczności ich zastosowania w konkretnych umowach zawartych przez członków grupy bez indywidualnego wykazania przesłanek określonych w art. 3851 § 1 k.c. wobec każdej z tych osób, wymagającego przeprowadzenia obszernego postępowania dowodowego w odniesieniu do różnych podstaw roszczenia objętego pozwem w stosunku do każdej z tych osób. Podnosiła ponadto, że część z nich zawierała umowy kredytowe w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Nie miała więc w tym zakresie statusu konsumenta, którego wykazanie stanowi konieczny warunek udziału tych osób w postępowaniu grupowym.
Postanowieniem z dnia 28 maja 2015 r. Sąd Okręgowy odrzucił pozew i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Ograniczając rozważania do dopuszczalności rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym, Sąd Okręgowy uznał, że nie został spełniony warunek oparcia jednorodzajowego roszczenia na takiej samej podstawie faktycznej w stosunku do wszystkich członków grupy, wymagany w art. 1 ust. 1 u.d.p.g.. Uznając, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 14 grudnia 2010 r., XVII Amc 426/09 – na stronę pozwaną został nałożony zakaz posługiwania się wzorcami umownymi, które zawierają klauzulę indeksacyjną kredytu i spłacanej raty opartą na zastosowaniu Tabeli Kursów Walut Obcych przyjętej przez pozwany bank, Sąd Okręgowy nie doszukał się podstaw do uznania na tej podstawie, że postanowienia umów zawartych przez poszczególnych członków grupy nie były dla nich wiążące z racji abuzywności tych klauzul, bez indywidualnego zbadania przesłanek z art. 3851 § 1 k.c. oraz bez ustalenia ogólnych przesłanek odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, w tym uzyskania przez pozwaną korzyści, zubożenia po stronie każdego członka grupy, braku podstawy prawnej korzyści pozwanej oraz związku przyczynowego pomiędzy tym wzbogaceniem banku a zubożeniem każdego członka grupy. Według Sądu Okręgowego, dokonanie tych ustaleń wymagałoby przeprowadzenia obszernego postępowania dowodowego, w tym przesłuchania wszystkich członków grupy, w celu ustalenia okoliczności, które w istotnym zakresie nie były takie same dla poszczególnych członków grupy. Z twierdzeń podanych przez pozwaną w odpowiedzi na pozew, które Sąd Okręgowy zaliczył do podstawy faktycznej powództwa, wynikało bowiem wiele różnic w zakresie okoliczności dotyczących poszczególnych członków grupy, zwłaszcza w zakresie rodzaju umowy, kwoty kredytu i sposobu jego spłaty, jak też okresów, w których umowy były realizowane na podstawie indeksacji, która była oparta na Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku w różnych okresach zmiennego kursu franka szwajcarskiego wobec złotego. W ocenie Sądu Okręgowego, uwzględnieniu w ramach czynności dowodowych, jak też w końcowych ustaleniach, podlegałyby również okoliczności związane z indywidualnym negocjowaniem umów zawartych przez pozwaną z członkami grupy, jak również znaczenie ich późniejszego aneksowania dla ustalenia, czy po stronie pozwanej mogło wystąpić bezpodstawne wzbogacenie na niekorzyść każdego członka grupy. Wyrok uwzględniający powództwo musiałby bowiem, zdaniem Sądu Okręgowego, rozstrzygać o odpowiedzialności pozwanej wobec każdej z tych osób w zakresie wszystkich okoliczności mogących mieć wpływ na zasadność roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Uwzględnienie natomiast indywidualnych okoliczności, odmiennych dla poszczególnych osób, mogłoby prowadzić do uznania, że pozwana nie ponosi takiej odpowiedzialności ze względu na niewykazanie którejkolwiek z przesłanek decydujących o tym, że pobrane świadczenia z tytułu spłaty kredytu były nienależne w rozumieniu art. 410 k.c. Uznając w konsekwencji, że dominujące znaczenie w tej sprawie mają indywidualne elementy częściowo tylko jednakowych podstaw faktycznych, różne dla poszczególnych członków grupy, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że zastosowanie w tej sprawie postępowania grupowego jest niedopuszczalne, nie odpowiada ponadto charakterowi i celowi tego postępowania.
Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego wniósł powód. W całości zaskarżając to orzeczenie, powód zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 w zw. z art. 10 u.d.p.g. poprzez wadliwe uznanie, że jednakowe roszczenia, ograniczone do ustalenia odpowiedzialności pozwanej wobec wszystkich członków grupy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie zostały oparte na takiej samej postawie faktycznej, wynikające z nietrafnego uznania, że wszystkie okoliczności składające się na podstawę roszczeń, których członkowie grupy mogą dochodzić od strony pozwanej, muszą być jednakowe i wykazane na etapie oceny dopuszczalności postępowania grupowego, które nie obejmuje badania przesłanek zasadności powództwa, zwłaszcza ograniczonego do ustalenia odpowiedzialności pozwanej w granicach wskazanej w pozwie jego podstawy, która została ograniczona do okoliczności wspólnych i takich samych dla każdego członka grupy, związanych z zastosowaniem takich samych klauzul niedozwolonych. Zażalenie zostało także oparte na zarzutach naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 227 w zw. z art. 217 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., jak też art. 229, art. 230 i art. 231 w zw. z art. 233 § 1 i w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., poprzez wadliwe przyjęcie, że powód apriorycznie założył wystąpienie bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pozwanej kosztem członków grupy, wynikające także z wadliwego uznania, że powód nie uzasadnił i nie wykazał, by wzbogacenie to wynikało z tej samej albo takiej samej podstawy faktycznej dla każdej z tych osób w sytuacji, gdy stosowne dowody na stosowanie przez pozwaną Tabeli Kursów Walut Obcych, obowiązującej w pozwanym banku, zostały zgłoszone w pozwie, a pozwana nie podważała tych okoliczności. Następny zarzut dotyczył naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że niedopuszczalność tego postępowania wynika z konieczności dokonania oceny abuzywności umów zawartych z członkami grupy w ramach kontroli indywidualnej, wymagającej przeprowadzenia rozbudowanego postępowania dowodowego, czyli pominięcie, że ocena dopuszczalności postępowania grupowego nie wymaga postępowania dowodowego co do zasadności żądania, kontrola indywidualna mieści się też w granicach oparcia roszczenia na takiej samej podstawie faktycznej, a dochodzenie przez konsumentów roszczeń opartych na stosowaniu niedozwolonych wzorców, które zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, stanowi modelowy wręcz przykład dopuszczalnego zastosowania postępowania grupowego. W następnej kolejności powód zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 47943 w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne uznanie, że prawomocny wyrok stwierdzający abuzywność wzorca umownego nie jest wiążący w postępowaniu dotyczącym indywidualnej kontroli umowy zawartej przez przedsiębiorcę z udziałem konsumenta, w której taki wzorzec został zastosowany. Ostatni zarzut dotyczył natomiast naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 3851 § 2 i 3 k.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że postanowienie umowy zawartej z konsumentem, które zostało zaczerpnięte z wzorca wprost bez jego modyfikacji, może zostać uznane za postanowienie indywidualnie uzgodnione w rozumieniu przyjętym w art. 3851 § 1 i 3 k.c. Na podstawie podanych zarzutów, powód wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez orzeczenie o rozpoznaniu tej sprawy w postępowaniu grupowym, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy, w zakresie dotyczącym oceny dopuszczalności tego postępowania, do ponownego jej rozpoznania.
W odpowiedzi na zażalenie pozwany bank wnosił o jego oddalenie oraz obciążenie powoda poniesionymi kosztami postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie. Zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym były uzasadnione. Podana w pozwie podstawa faktyczna jednorodzajowego roszczenia o ustalenie była taka sama dla wystarczającej liczby członków grupy do uznania, że określona w tym przepisie przesłanka dopuszczalności zastosowania tego postępowania została wykazana. Nie było więc powodów do odrzucenia pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g.. Wydając zaskarżone postanowienie, Sąd Okręgowy naruszył więc powołany przepis. Wskazane uchybienia były wystarczające do zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez odmówienie odrzucenia pozwu. Nie było natomiast dopuszczalne wydanie orzeczenia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Wydając zaskarżone postanowienie, Sąd Okręgowy uwzględnił bowiem wniosek pozwanej o odrzucenie pozwu z powodu podanego w odpowiedzi na pozew. Nie orzekł natomiast o rozpoznaniu sprawy w tym postępowaniu.
Główną przyczyną wadliwego uwzględnienia wniosku strony pozwanej było bezpodstawne utożsamienie przez Sąd Okręgowy podstawy faktycznej roszczenia ze wszystkimi okolicznościami, które wymagają ustalenia na potrzeby rozstrzygnięcia w wyroku o zasadności roszczenia, jak też wadliwe uznanie, że podstawę powództwa stanowią fakty podniesione przez pozwaną w toku postępowania i nazbyt szerokie określenie zakresu okoliczności podanych w pozwie na uzasadnienie roszczenia ograniczonego do żądania ustalającego. Za podstawę faktyczną roszczenia Sąd Okręgowy uznał więc przewidywaną na tym etapie podstawę faktyczną wyroku orzekającego o zasadności roszczenia z art. 410 k.c., w tym okoliczności indywidualne, które zostały tylko zasygnalizowane w pozwie w sposób zmierzający do wykazania, że nie stanowiły jego podstawy faktycznej. Nie mogły więc, zwłaszcza na etapie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, zostać uznane za okoliczności stanowiące przewidywany zakres podstawy faktycznej wyroku. Przeoczony przez Sąd Okręgowy został więc rzeczywisty zakres podstawy faktycznej roszczenia, która była jednakowa dla wszystkich członków grupy. Została bowiem nawet w taki sposób opisana w pozwie, który nie zezwalał na jej różnicowanie na okoliczności indywidualne, a tym bardziej na bezpodstawne antycypowanie ich znaczenia dla oceny zasadności powództwa, do której nie może dochodzić w fazie dotyczącej zbadania samej dopuszczalności postępowania grupowego. Wtórne znaczenie miały więc zarzuty dotyczące oceny znaczenia wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2010 r., XVII Amc 426/09, a tym bardziej analiza znaczenia indywidualnej oceny abuzywności klauzul indeksacyjnych, na które powód powoływał się w pozwie ze skutkiem ujednoliconym w stosunku do wszystkich członków grupy, jak też zastosowania w umowach zawartych przez członków grupy klauzul przejętych z wzorca, postanowienia którego zostały już uznane za niedozwolone w ramach abstrakcyjnej kontroli przeprowadzonej w powołanej sprawie. Wskazane oceny mogą się okazać istotne przy określaniu składu grupy, stosownie do art. 17 u.d.p.g., jak też na etapie rozstrzygania o zasadności żądania. Nie mogą zaś przesądzać o dopuszczalności zastosowania w tej sprawie postępowania grupowego.
Pierwsza faza postępowania regulowanego przepisami u.d.p.g., poza sprawdzeniem, czy pozew nie zawiera braków formalnych, w tym z art. 6 ust. 1 u.d.p.g., polega na ocenie dopuszczalności postępowania grupowego, które zostało przewidziane także dla roszczeń o ochronę konsumentów, zgodnie z art. 1 ust. 2 u.d.p.g., do których niewątpliwie należą roszczenia pieniężne dochodzone w związku z zastosowaniem przez przedsiębiorcę w stosunku do konsumentów niedozwolonego wzorca (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 sierpnia 2013 r., VI ACz 1639/13). Nie ulega wątpliwości, że na takie roszczenia powód powoływał się w pozwie wobec wszystkich członków grupy. Zaprzeczał bowiem stanowczo, aby wśród członków grupy występowały także osoby niebędące konsumentami w stosunku do pozwanego banku. Na tym etapie postępowania istotnego znaczenia nie miały więc twierdzenia pozwanej, podniesione w odpowiedzi na pozew, jak też w odpowiedzi na zażalenie, że dla części osób należących do grupy zawarcie umowy zawierającej wskazane w pozwie klauzule indeksacyjne związane było z prowadzeniem działalności ściśle gospodarczej, w zakresie której takie osoby nie były konsumentami. Ocena tych twierdzeń nie miała wpływu na samą decyzję o dopuszczalności postępowania grupowego. Chodziło bowiem o zarzuty pozwanej w stosunku do udziału tych osób jako członków grupy, nie zaś o istotny element podstawy faktycznej pozwu wniesionego zgodnie z przepisami u.d.p.g.. Rozstrzygnięcie, czy dane osoby były konsumentami przy zawieraniu umów kredytu hipotecznego, co zostało wskazane jako istotny element podstawy faktycznej żądania o ustalenie, powinno nastąpić na etapie ustalania składu grupy, zgodnie z art. 17 ust. 1 u.d.p.g. , nie zaś na etapie dopuszczalności postępowania grupowego, które może zostać wdrożone już z udziałem 10 członków grupy spełniających warunki ich udziału w takim postępowaniu. Stanowisko to zostało przyjęte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14. W sprawie niniejszej Sąd Apelacyjny podzielił ten pogląd i uznał, że zarzut udziału w tej sprawie osób niemających statusu konsumentów nie miał znaczenia na etapie oceny dopuszczalności postępowania grupowego. W żadnym ze złożonych pism procesowych pozwana nawet nie twierdziła, aby wśród członków bardzo licznej grupy nie było nawet dziesięciu osób, które jako konsumenci zawierały umowy wyposażone w podważane w pozwie klauzule indeksacyjne. W pozwie zostało zaś zaprezentowane przeciwne twierdzenie. Konsumencki charakter roszczenia objętego żądaniem pozwu wynikał więc z jego treści i został potwierdzony w tej sprawie powołaniem się w pozwie na wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2010 r., XVII Amc 426/09, który dotyczy umów zawieranych przez pozwaną z udziałem konsumentów.
Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, zachodziły ponadto podstawy do uznania, że roszczenie zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej w stosunku do wszystkich członków grupy. Nawet w sprawach, w których żądanie dotyczy zasądzenia należności ujednoliconych dla członków grupy (podgrupy), przy ocenie oparcia roszczenia na takiej samej postawie faktycznej nie wymaga się, aby wszystkie bez wyjątku okoliczności faktyczne uzasadniające roszczenia dochodzone przez każdego członka grupy, w tym dotyczące zakresu szkody, były takie same (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15). Nie można więc ograniczać zastosowania trybu grupowego do wypadków dochodzenia przez członków grupy takich samych roszczeń, dokładnie z takich samych okoliczności. Za wystarczające przyjmuje się więc, że podstawowe okoliczności, które mogą przesądzić o samej zasadzie odpowiedzialności strony pozwanej, są takie same dla członków grupy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 r., I ACa 1209/13).
Wykazanie oparcia roszczenia na takiej samej podstawie faktycznej dla wszystkich członków grupy jest tym bardziej możliwe w wypadku ograniczenia roszczenia do ustalenia odpowiedzialności strony pozwanej wobec wszystkich członków grupy, czyli skorzystania z dyspozycji zawartej w art. 2 ust. 3 u.d.p.g., z której wynika ponadto, że uwzględnienie takiego powództwa nie wymaga wykazywania interesu prawnego w uzyskaniu takiego rozstrzygnięcia. Mało tego, jak zasadnie wskazał Sąd Najwyższy w powołanym wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14, ograniczenie roszczenia do żądania ustalenia odpowiedzialności strony pozwanej, wynikać może ze zróżnicowania sytuacji faktycznej poszczególnych członków grupy, indywidualne ustalanie której nie byłoby uzasadnione, ani też dopuszczalne w postępowaniu grupowym, którego celem jest wyłącznie przesądzenie o odpowiedzialności strony pozwanej tylko w granicach tych elementów podstawy faktycznej żądania, które są wspólne w stosunku do wszystkich członków grupy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, taka też sytuacja wystąpiła w rozpoznawanej sprawie. Dodatkowo należy tylko wskazać, że w powołanym postanowieniu Sąd Najwyższy zwracał ponadto uwagę na to, że jeżeli roszczenie jest ograniczone do ustalenia odpowiedzialności pozwanej, ocena dopuszczalności postępowania grupowego wymaga również przesądzenia dopuszczalności dochodzenia w tym postępowaniu roszczeń majątkowych, dla oceny których, w osobnych sprawach, wyrok wydany w procesie grupowym będzie spełniać funkcję rozstrzygnięcia prejudycjalnego. Wdrożenie procesu grupowego o ustalenie jest więc dopuszczalne tylko wówczas, gdy roszczenie majątkowe, późniejsze dochodzenie którego może być efektem uwzględnienia roszczenia o ustalenie w postępowaniu grupowym, też dotyczy ochrony praw konsumentów.
Konieczność uznania, że roszczenie zgłoszone w rozpoznawanej sprawie zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej w stosunku do wszystkich członków grupy, wynika wprost z uzasadnienia pozwu, w treści którego została podana jedna w istocie podstawa faktyczna dla wszystkich członków grupy. Siłą rzeczy nie może być więc ona różna dla poszczególnych członków grupy. Nie zostały bowiem w uzasadnieniu pozwu podane osobne podstawy faktyczne dla jednostkowych członków grupy. Nie zostały podane daty zawarcia umów o kredyty hipoteczne. Nie zostały podane okoliczności zawarcia każdej z nich, także w zakresie negocjacji albo posłużenia się przez pozwaną wzorcem umowy. Nie zostały podane kwoty kredytów, konkretne zasady ich spłaty, ani szczegóły realizacji umów, w tym zakres i skutek ich aneksowania. W spisach członków grupy, stanowiących załącznik nr 8 do pozwu, zostały podane tylko nazwy umów i ich numery. Odnotowane zostały okoliczności ich aneksowania bez jakichkolwiek szczegółów. Okoliczności indywidualne, które mogłyby mieć znaczenie nawet dla oceny zasadności żądania o zapłatę konkretnych kwot, a przede wszystkim dla ustalenia wysokości ewentualnych roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, zostały bowiem w sposób celowy pominięte w pozwie wśród okoliczności stanowiących jedną w istocie podstawę faktyczną jednorodzajowego żądania dla wszystkich członków grupy. Wielość stosunków stanowiących przedmiot sporu, odpowiadająca liczbie członków grupy, daje tym samym pełną podstawę do przyjęcia, że w stosunku do każdej z tych osób w pozwie została podana taka sama podstawa faktyczna roszczenia. Żądając w tej sprawie wydania wyroku ustalającego odpowiedzialność pozwanej wobec tych osób, w stosunku do każdej z nich został podany podstawowy schemat faktów, wśród których znalazło się twierdzenie, że: każda z tych osób zawarła umowę o kredyt hipoteczny, mimo różnego ich nazewnictwa; w każdej z tych umów na potrzeby określenia zasad ustalenia wysokości kredytu podlegającego spłaceniu oraz wysokości poszczególnych rat została zastosowana klauzula indeksacyjna oparta na Tabeli Kursów Walut Obcych ustalanej przez zarząd pozwanej według zasad, które nie zostały podane w umowach i na które żaden członek grupy nie miał wpływu; niedozwolony charakter stosowania tych klauzul został orzeczony powołanym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2010 r., XVII Amc 426/09; stosowanie niedozwolonych klauzul zawyżało wysokość rat i samego kredytu oraz powodowało, że pozwany bank został bezpodstawnie wzbogacony kosztem członków grupy o różnicę pomiędzy należnościami, które zostały pobrane przy zastosowaniu tych klauzul, a zobowiązaniami tych osób, które należało wyliczyć przy założeniu, że kredyty nie podlegały tej indeksacji, lecz spłaceniu w walucie polskiej, mimo zastosowania waloryzacji opartej na kursie franka szwajcarskiego wobec złotego, zasady które nie zostały określone w inny sposób. Podany schemat faktyczny był wystarczający do uznania, że w stosunku do wszystkich członków grupy podane zostały okoliczności wskazane w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., czyli że żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanej z podanego tytułu zostało wystarczająco uzasadnione. Nie było więc podstaw do uznania, że roszczenie nie zostało oparte na takiej samej podstawie dla każdego członka grupy. Nie było tym samym podstaw do odrzucenia pozwu z powodu wskazanego przez Sąd Okręgowy, który bezpodstawnie uznał, że elementy o charakterze indywidualnym, które w zasadzie w ogóle nie zostały podane w pozwie, ani też w załączniku nr 8, ponad nazwę i numer umowy oraz wzmiankę o jej późniejszym aneksowaniu w konkretnych wypadkach, podlegają w tej sprawie zbadaniu w postępowaniu dowodowym oraz ustaleniu na etapie wyroku rozstrzygającego o zasadności roszczenia opartego na podanym schemacie i art. 410 k.c. Podnoszenie przez pozwaną okoliczności indywidualnych, dotyczących poszczególnych członków grupy, w tym odnoszących się do sposobu zawarcia umowy, jej daty, wysokości kredytu, szczegółowych zasad jego spłacania, jak też ich zmiany w wyniku podpisania aneksów, a nawet spłacenia tych należności przez niektórych członków grupy, nie mogło uzasadniać uznania tych twierdzeń za wchodzące w skład podanej w pozwie podstawy faktycznej roszczenia o ustalenie. Nie było tym samym podstaw do uznania, że poczynienie w tym zakresie ustaleń i przeprowadzenie obszernego postępowania dowodowego, jest niezbędne do ustalenia podstawy wyroku rozstrzygającego o zasadności takiego żądania. Ograniczenie jego podstawy, takiej samej dla każdego członka grupy, do podanego schematu faktycznego było w pełni wystarczające do wykazania dopuszczalności zastosowania w tej sprawie postępowania grupowego. Na tym etapie postępowania nie można jednak oceniać, a tym bardziej przesądzać, czy bez uwzględnienia wskazanych okoliczności indywidualnych, także związanych z okresem stosowania przez pozwaną ustalanej we własnym zakresie Tabeli Kursów Walut Obcych oraz jej porównania z rynkowymi notowaniami franka szwajcarskiego do złotego, możliwe będzie rozstrzygnięcie o zasadności żądania ograniczonego do ustalenia odpowiedzialności pozwanej wobec członków grupy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i opartego na twierdzeniu, że stosowanie klauzuli opartej na wskazanej tabeli równoznaczne było z zawarciem umów bez waloryzacji wysokości kredytu oraz poszczególnych rat. Na etapie decydowania o dopuszczalności postępowania grupowego, nie można ocenić znaczenia tych okoliczności, które miały charakter indywidualny i nie zostały objęte podaną w pozwie podstawą faktyczną jednolitego roszczenia o ustalenie. Konieczność ich pominięcia przy wyrokowaniu w rozpoznawanej sprawie wykazuje tylko, że w stosunku do wszystkich członków grupy roszczenie to zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Odmienne stanowisko Sądu Okręgowego nie było uzasadnione.
Na uwzględnienie nie zasługiwały ponadto argumenty, także podnoszone przez pozwaną w odpowiedzi na zażalenie, jakoby wyrok wydany w tej sprawie musiał przesądzać o wszystkich ewentualnych przesłankach odpowiedzialności pozwanej wobec każdego członka grupy, czyli by musiał uwzględniać wszystkie indywidualne okoliczności mogące mieć wpływ na odpowiedzialność pozwanej z art. 410 k.c. Niezależnie od rozbieżności doktrynalnych, w wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14, Sąd Najwyższy przekonująco przyjął, że wyrok rozstrzygający o zasadności żądania o ustalenie odpowiedzialności pozwanej, opartego tylko na twierdzeniach wspólnych dla wszystkich członków grupy, nie stanowi wyroku wstępnego z art. 318 k.p.c. Rozstrzyga bowiem o zasadzie roszczenia sformułowanego z pominięciem okoliczności indywidualnych, które nie podlegają badaniu w postępowaniu grupowym, lecz w osobnych procesach wnoszonych przez poszczególnych członków grupy po uwzględnieniu żądania o ustalenie, rozpoznanego w postępowaniu grupowym, jeżeli po jego zakończeniu nie dojdzie do zawarcia pozasądowej ugody pomiędzy pozwanym a członkami grupy, ze skutkiem dla których takich wyrok został wydany. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił to stanowisko i uznał, że znajduje ono bezpośrednie uzasadnienie w rozpoznawanej sprawie. Na etapie ustalania składu grupy, do której nie muszą zostać zaliczone wszystkie osoby, które na etapie przygotowania pozwu złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy reprezentowanej przez rzecznika, Sąd Okręgowy, przy uwzględnieniu zebranego materiału i rozważeniu zarzutów, na które może się powoływać pozwana w odniesieniu do konkretnych osób, które złożyły wskazane oświadczenia przed wniesieniem pozwu lub w toku procesu, będzie musiał określić zakres podmiotowy, do którego odnosi się podany na uzasadnienie żądania schemat faktyczny, z pominięciem indywidualnych faktów związanych z przedmiotem sprawy, dotyczących poszczególnych członków grupy. Ustalenie składu grupy będzie więc wymagać oceny szerokiego materiału złożonego przez obie strony i ustalenia, które osoby zawarły umowy o kredyt hipoteczny na warunkach indeksacji wysokości kredytu i rat dokonywanej przez zastosowanie Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku przy zastosowaniu wzorca, który został uznany za niedozwolony w ramach jego kontroli abstrakcyjnej. Osoby, które nie będą spełniać tych warunków, powinny zostać pominięte przy ustalaniu składu grupy. Decyzja Sądu Okręgowego będzie ponadto podlegać kontroli instancyjnej. Takie postanowienie podlega bowiem osobnemu zaskarżeniu. Po ostatecznym określeniu składu grupy, merytorycznej ocenie podlegać będą okoliczności wspólne, na których zostało oparte żądanie o ustalenie. W zakresie tych okoliczności przeprowadzić należy też postępowanie dowodowe, na bazie którego konieczne będzie ustalenie, w granicach twierdzeń stanowiących jedną podstawę faktyczną żądania o ustalenie, podstawy wyroku orzekającego o zasadności powództwa, ale z pominięciem faktów dotyczących poszczególnych członków grupy, przekraczających podany schemat faktyczny. Wyrok korzystny dla osób wchodzących w skład grupy będzie mieć znaczenie prejudycjalne przy ocenie konkretnych świadczeń, ale nie musi przesądzać o zasadności powództw o ich zasądzenie na rzecz poszczególnych członków grupy w osobnych sprawach. Uwzględnienie okoliczności, które dotyczą danej osoby, może bowiem wykazywać nawet bezzasadność takiego powództwa. Moc wiążąca wyroku ustalającego odpowiedzialność pozwanej wobec członków grupy, opartą tylko na okolicznościach wspólnych, jest ograniczona tylko do tych okoliczności. Wydanie takiego wyroku nie musi przesądzać o wszystkich przesłankach odpowiedzialności pozwanej, jak zasadnie uznał Sąd Najwyższy w powołanym wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14. Tym bardziej nie może wykazywać kwotowego wymiaru tej odpowiedzialności. W postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności strony pozwanej chodzi bowiem o przesądzenie zasady roszczenia w granicach takiej samej podstawy faktycznej wobec wszystkich członków grupy. Ustalenie okoliczności indywidualnych, które zazwyczaj są odmienne dla poszczególnych członków grupy w sprawach o ochronę praw konsumentów, wynikających z zawarcia i wykonywania osobnych umów, nie jest konieczne do rozstrzygnięcia o zasadności takiego powództwa. Okoliczności indywidualne, dotyczące konkretnych członków grupy, nie muszą bowiem decydować o zasadności roszczenia o ustalenie. Nie można jednak wykluczyć, że ich pominięcie wśród twierdzeń podniesionych na uzasadnienie takiego żądania, a tym samym wyłączenie dopuszczalności ich badania oraz ustalania na etapie wydania wyroku, może przesądzić o jego bezzasadności. Nie można wykluczyć, że niedopuszczalność badania okoliczności indywidualnych, dla których właściwe powinno być zwykłe postępowanie procesowe, stanowić będzie przeszkodę przy ocenie zasadności roszczenia ustalającego, które zostało oparte wyłącznie na okolicznościach wspólnych, dotyczących każdego członka grupy.
Trafność zarzutów dotyczących naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. przemawiała za zasadnością zażalenia i powodowała, że pozostałe zarzuty nie wymagały zbadania, zwłaszcza że dotyczyły kwestii merytorycznych, ocenianie których nie było dopuszczalne na obecnym etapie sprawy. Zgodzić się natomiast należy ze stroną skarżącą, że przyjęcie stanowiska prezentowanego przez Sąd Okręgowy radykalnie mogłoby ograniczyć zakres dopuszczalnego zastosowania postępowania grupowego, a nawet mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której ochrona praw konsumentów, zaspokajających swoje interesy przede wszystkim poprzez korzystanie z usług powszechnie dostępnych, również oferowanych przez banki, nie mogłaby się w ogóle odbywać poprzez zastosowanie postępowania grupowego. Przyjęcie tak restrykcyjnej wykładni art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 u.d.p.g. nie odpowiada ani jej ratio legis, ani potrzebom praktyki i standardom ochrony tych praw na drodze sądowej. W rozpoznawanej sprawie znacznym utrudnieniem jest duża liczba członków grupy, mimo składania przez niektóre osoby oświadczeń o rezygnacji z dalszego w niej udziału. Merytorycznego wysiłku ze strony Sądu Okręgowego będzie więc wymagać prawidłowe ustalenie składu grupy. Nie jest to jednak powód przeciwko rozpoznaniu tej sprawy w postępowaniu grupowym w sytuacji, gdy w jednej sprawie prowadzonej na podstawie przepisów ustawy można będzie przesądzić podstawowe, mimo że nie wszystkie, przesłanki, które mogą świadczyć o odpowiedzialności pozwanej albo też nie będą pozwalać na jej wykazanie. Zamiast prowadzić wiele procesów, w jednym postępowaniu można będzie przesądzić podstawowe elementy sporu powstałego w tej sprawie. Jego prawidłowe rozstrzygnięcie będzie też mogło uchronić sądy i wszystkie osoby zainteresowane przed żmudnym prowadzeniem bardzo wielu osobnych postępowań sądowych.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 386 § 1 w zw. z art. 397 § 2 i art. 24 ust. 1 u.d.p.g., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.