Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Maciej Dobrzyński (spr.)
Sędziowie: SSA Edyta Jefimko, SSA Lidia Sularzycka
po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego (…) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przeciwko (…) Spółce Akcyjnej w W. o odszkodowanie na skutek zażaleń obu stron na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 lipca 2013 r., sygn. akt XVI GC 595/11
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie.
Postanowieniem z dnia 12 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew (…) sp. z o.o. w W., reprezentanta grupy 35 pośredników ubezpieczeniowych, przeciwko (…) Towarzystwu Ubezpieczeń S.A. w W. o odszkodowanie w kwocie łącznej 13.051.860 zł i zasądził od (…) sp. z o.o. w W. na rzecz (…) Towarzystwa Ubezpieczeń S.A. w W. kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Zdaniem Sądu Okręgowego podstawa faktyczna roszczeń oparta jest na fakcie naruszenia przez pozwaną spółkę dóbr osobistych agentów ubezpieczeniowych, w tym członków grupy, mimo iż powódka wskazując podstawę prawną swego roszczenia nie odwołuje się do treści art. 23-24 k.c., a tylko do art. 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 18 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. w zw. z art. 415 k.c. Sąd I instancji uznał, że powyższe nie oznacza jednak, iż w sprawie powódka nie dochodzi roszczeń o ochronę dóbr osobistych, o jakich mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. Nr 7, poz. 44; dalej jako u.d.r.p.g.). W oparciu o art. 24 k.c. poszkodowany ma prawo wybrać podstawę do dochodzenia roszczeń. Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że nawet gdyby przyjąć, że tożsamość faktyczna powództwa występuje już wtedy, gdy między członkami grupy występuje więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę, to nie można zapomnieć o drugiej przesłance dopuszczalności postępowania grupowego, o ujednoliceniu wysokości roszczeń pieniężnych, która w pewnym sensie związana jest z wymogiem podobieństwa podstawy faktycznej zgłoszonych roszczeń; tutaj jednak akcent położony jest na uwzględnienie wspólnych okoliczności sprawy. Te elementy, zdaniem Sądu, obejmują już niewątpliwie szkodę i związek przyczynowy. To oznacza, zdaniem Sądu, że powództwo grupowe dla roszczeń, których dochodzi powódka, jest niedopuszczalne.
Wskazane wyżej postanowienie zaskarżyły zażaleniem obie strony.
Strona powodowa zarzuciła:
Na tej podstawie wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez odmienne orzeczenie i przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
Pozwany zaskarżył postanowienie w części rozstrzygającej o kosztach postępowania, w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanego o zasądzenie kosztów ponad kwotę 7.217 zł i zarzucił powyższemu:
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Po myśli art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g., ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe).
Pozew złożony w niniejszej sprawie oparty jest na twierdzeniu, że wskutek prowadzenia przez pozwanego w 2008 roku kampanii reklamowej, wszyscy członkowie grupy ponieśli szkodę. Reklamy, których dalsza emisja została zakazana, wpływając na odbiorców, doprowadziły do zmniejszenia zainteresowania klientów zawieraniem umów ubezpieczenia za pośrednictwem agentów ubezpieczeniowych czego bezpośrednim skutkiem była utrata zysków przez członków grupy. Nadto powód wskazał, że szeroko zakrojona i agresywna kampania reklamowa wpłynęła zdecydowanie negatywnie na wizerunek agentów ubezpieczeniowych. Zawód pośrednika, w szczególności w zakresie ubezpieczeń, opiera się w znacznym stopniu na zaufaniu i budowaniu indywidualnej relacji z klientem. Prowadzona przez wiele miesięcy kampania reklamowa w prasie i telewizji zdołała podciąć zaufanie, jakim agenci ubezpieczeniowi cieszyli się u klientów przed jej rozpoczęciem, co doprowadziło do rezygnacji wielu dotychczasowych klientów z dalszego korzystania z usług ubezpieczeniowych, a także spowodowało zwiększenie trudności z pozyskaniem przez agentów ubezpieczeniowych nowych klientów. Konsekwencją niechęci do agentów ubezpieczeniowych, wywołanej reklamami (…), było powstanie szkody po stronie agentów ubezpieczeniowych w postaci zmniejszenia dochodów oraz utraty spodziewanych zysków.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nietrafna jest ocena, że tak zakreślona podstawa faktyczna uniemożliwia dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. W ocenie Sądu Apelacyjnego wystarczające jest bowiem twierdzenie powodów, że wskutek prowadzonej przez pozwanego kampanii reklamowej utracili oni część klientów, którą to kampanię uznano następnie za czyn nieuczciwej konkurencji. Spełnia wymogi ujednolicenia podstawy faktycznej twierdzenie, że roszczenia członków grupy wynikają z jednego zdarzenia będącego źródłem szkody tj. czynu nieuczciwej konkurencji w postaci reklamy sprzecznej z dobrymi obyczajami. Nie budzi też wątpliwości podstawa prawna rozstrzygnięcia, w to wobec jednoznacznego stanowiska powoda w tym względzie, powołującego się na przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, popartego prawomocnymi wyrokami sądów dotyczących reklam pozwanej, w których sporne reklamy uznano za czyn nieuczciwej konkurencji, nie dopatrując się jednocześnie naruszenia dóbr osobistych pośredników ubezpieczeniowych.
Okolicznością irrelewantną jest to, że czyn nieuczciwej konkurencji popełniony przez pozwanego może być kwalifikowany także jako naruszający dobra osobiste powodów. Wyraźnie bowiem zostało wyeksplikowane, że powodowie domagają się ochrony jedynie naruszonej wskutek kwestionowanej reklamy interesów ekonomicznych, i nie wywodzą żadnych innych roszczeń, w tym związanych z ewentualnym naruszeniem ich dóbr osobistych.
Przedmiotem procesu, także prowadzonego w szczególnym trybie postępowania grupowego, jest określone przez powoda roszczenie procesowe. To powód decyduje jakiego rodzaju i z jakiego tytułu wywodzi swoje roszczenie, i jakiej w związku z tym ochrony prawnej żąda. Rzeczą sądu jest natomiast ocena zasadności żądania w granicach wskazanych przez stronę powodową. Wywodzenie przez sąd żądań (roszczeń), nie wskazanych przez powoda, nawet jeśli są one możliwe do dochodzenia, należało uznać za niedopuszczalne. Skoro zgodnie z wolą powoda przedmiotem pozwu grupowego nie są roszczenia o ochronę dóbr osobistych poszczególnych członków grupy, to stwierdzenie to powinno być dla Sądu wiążące. Powód wyraźnie wskazał, że przedmiotem sporu nie jest naruszenie przez (…) dóbr osobistych jakichkolwiek konkretnych osób, lecz wpływ reklam (…) na skłonności klientów na rynku ubezpieczeń.
Trafnie zauważa powód, że w trybie ustawy o postępowaniu grupowym niedopuszczalne jest rozpoznawanie spraw o ochronę dóbr osobistych, ale nie jest niedopuszczalne rozpoznawanie spraw, w których takie roszczenia potencjalnie można sformułować.
Sąd Okręgowy przywołał trafny pogląd, że z tą samą podstawą faktyczną powództwa mamy do czynienia wtedy, gdy pomiędzy członkami grupy występuje więź oparta na jedności zdarzenia prawnego. Dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczyło więc wskazanie na zdarzenie w postaci emisji reklam (…) uznanych następnie za czyn nieuczciwej konkurencji. Niesłusznie Sąd Okręgowy pogląd ten zakwestionował, błędnie wywodząc, że taka podstawa faktyczne roszczenia wystarczałaby tylko w przypadku, gdyby powód dochodził ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej, a nie odszkodowania za szkodę. Trzeba bowiem przypomnieć, że wydanie decyzji o odrzuceniu pozwu nie może być podyktowane oceną merytoryczną zgłoszonego żądania (wykazanie przez powodów okoliczności uzasadniających wymiar szkody oraz istnienie związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a szkoda).
Z podobnych względów Sąd Okręgowy niesłusznie zakwestionował sposób ujednolicania wysokości roszczenia poszczególnych członków grupy. Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.d.r.p.g., postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia dla każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Dopuszczalne jest ujednolicenie w grupach lub podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 ust. 2 u.d.r.p.g.). Wypada zauważyć, że ustawa nie określa na czym ma polegać ujednolicenie, ale nie ulega wątpliwości, że jest to podyktowane przede wszystkim względami ekonomii procesowej, chęcią przyspieszenia wspólnego rozpoznania sporu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego powód tym wymogom również sprostał wskazując na zmniejszenie potencjalnych dochodów powodów o 5.7 %. Wskaźnik 5,7 % wynika z rezultatów badań dotyczących wpływu kampanii reklamowej (…) na zachowania konsumenckie, przedstawionych w raporcie sporządzonym przez MillwardBrown SMG/KRC. Z raportu wynikało, że z usług agentów ubezpieczeniowych zrezygnowało 5,7 % klientów. Rację ma powód wskazując, iż okolicznością wspólną dla wszystkich członków grupy jest fakt, iż pozwana rozpowszechniając wskazane w pozwie reklamy dopuściła się czynów nieuczciwej konkurencji, oraz wskazując na wspólną okoliczność jaką jest ustalony w wyniku przeprowadzonych badań wpływ reklam na zachowania konsumentów i w konsekwencji określony odsetek rezygnacji klientów z zawierania umowy ubezpieczenia przy udziale pośrednika ubezpieczeniowego, wreszcie wskazując iż, okolicznością wspólną dla każdej podgrupy jest osiąganie przez członków grupy przychodu z pośrednictwa ubezpieczeniowego w kwocie mieszczącej się w określonym przedziale. Powód dokonał zatem wymaganego przepisami ustawy ujednolicenia wysokości roszczenia poszczególnych członków grupy.
Z powyższych względów zażalenie powoda zasługiwało na uwzględnienie. Odrzucenie pozwu z przyczyn podanych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia było niezasadne.
Konsekwencją uchylenia postanowienia o odrzuceniu pozwu było też uchylenie postanowienia rozstrzygającego o kosztach postępowania.
Tym niemniej zażalenie strony pozwanej wywiedzione od tego rozstrzygnięcia było oparte na uzasadnionej podstawie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. poprzez zaniechania wskazania podstawy prawnej i niewyjaśnienia przyczyn dla których Sąd odmówił zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego zgodnie z załączonym spisem kosztów. Oczywiste braki w tym zakresie spowodowały, że kontrola instancyjna rozstrzygnięcia o kosztach postępowania była niemożliwa. Wskazać przy tym należy, że sporządzenie uzasadnienia do punktu 2 zaskarżonego postanowienia, przygotowane już po podpisaniu i doręczeniu stronom uzasadnienia postanowienia z dnia 12 lipca 2013 r., nastąpiło z uchybieniem terminu zakreślonego w art. 351 k.p.c. i jest czynnością procesowo nieskuteczną (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 52/12, LEX nr 1231489). Jak wskazał Sąd Najwyższy uzupełnienie uzasadnienia stanowi ingerencję w dokonaną już czynność prawnoprocesową sądu i nie może być skutecznie przeprowadzone bez zachowania wymagań przewidzianych w art. 351 k.p.c. Ponieważ nie budzi wątpliwości, że Sąd Okręgowy tych wymagań nie dochował, uzasadnienie postanowienia o kosztach procesu stanowi czynność podjętą bez podstawy prawnej, nie ma waloru uzasadnienia orzeczenia, nie wywołuje skutków, nie może więc posłużyć jako źródło informacji o motywach zaskarżonego przez powoda rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.r.p.g., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.
W obecnym, stanie sprawy Sąd Okręgowy na nowo dokona oceny i podejmie właściwe czynności zgodnie z art. 10 u.d.r.p.g. Poza oceną Sądu Okręgowego pozostała bowiem kwestia statusu członków grupy, w tym zastrzeżeń podniesionych w tym względzie przez pozwanego w odpowiedzi na pozew (k. 1030 i nast.). Sąd Okręgowy rozważy powyższe zarzuty z uwzględnieniem ewentualnej możliwości częściowego odrzucenia pozwu.