Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Anna Orłowska
Sędziowie: SSA Małgorzata Borkowska (spr.), SSO (del.) Aleksandra Kempczyńska
po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) jako reprezentanta grupy przeciwko (…) o zapłatę na skutek zażalenia reprezentanta grupy od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29 stycznia 2014 r. sygn. akt III C 1024/13
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie.
Postanowieniem z dnia 29 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew (…) (reprezentanta grupy) przeciwko pozwanej (…). W uzasadnieniu stwierdził, że w stosunku do wszystkich członków grupy nie zostały spełnione przesłanki rozpoznania ich żądań w postępowaniu grupowym, ponieważ podstawa faktyczna stanowiąca podstawę ich roszczeń nie jest jednakowa. Część członków nie zawierała z pozwaną umów o budowę lokalu, a jedynie nabyła ekspektatywę odrębnej własności lokalu od osób, które wcześniej takie umowy zawarły. Ich sytuacja wymaga oddzielnego zbadania i przeprowadzenia innego postępowania dowodowego. Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że ww. osoby nabyły ekspektatywę za cenę rynkową, która może być o kilka tysięcy wyższa od wpłaconego przez nabywcę pierwotnego wkładu budowlanego, bo zawiera w sobie odkupne. Wobec tego postępowanie do ww. osób będzie wymagać zbadania, czy pozwana wzbogaciła się kosztem zbywcy ekspektatywy czy nabywcy. Sąd Okręgowy w Warszawie podniósł również, że ze względu na regulację ustawy, która wyłącza możliwość odrzucenia pozwu w części, odmienność sytuacji nabywców wtórnych nie pozwala wydać postanowienia o przyjęciu pozwu do rozpoznania w postępowaniu grupowym (k. 1217-1231).
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone w całości przez reprezentanta grupy, który wnosił o zmianę postanowienia poprzez dopuszczenie do rozpoznania w postępowaniu grupowym, ewentualnie z ostrożności procesowej o zmianę poprzez dopuszczenie do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym w części dotyczącej roszczeń wszystkich członków grupy poza (…) oraz odrzucenie pozwu w pozostałej części, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 Ustawy oraz art. 19 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez błędne zastosowanie ww. przepisów ponieważ uznano, ze niektórzy z członków grupy nie spełniają przesłanki formalnej w zakresie tożsamości podstawy faktycznej roszczenia, która umożliwia rozpoznanie ich spraw w postępowaniu grupowym, podczas gdy na osoby, które nabyły ekspektatywę odrębnej własności lokalu przeszły z mocy prawa wszelkie uprawnienia związane z wniesionym wkładem budowlanym oraz innymi opłatami jakie poniesiono przy realizacji umowy, czyli także roszczenie o zwrot bezprawnie pobranego ekwiwalentu za grunt; a ponadto badania przez Sąd przesłanek materialnoprawnych powództwa na przedwczesnym etapie postępowania, kiedy powinny być badane wyłącznie przesłanki formalne oraz naruszenie art. 10 w zw. z art. 24 Ustawy w zw. z art. 199 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i odrzucenie pozwu w całości, podczas gdy (przyjmując nawet argumentację Sądu w przedmiocie odmienności sytuacji prawnej niektórych członków grupy z uwagi na nabycie przez nich ekspektatywy odrębnej własności lokalu) Sąd i tak powinien odrzucić pozew jedynie w części, co zostało dopuszczone w doktrynie oraz orzecznictwie (w tym także w odniesieniu do postępowania grupowego) (k. 1234-1239).
W odpowiedzi na zażalenie pozwana wnosiła o jego oddalenie w całości. Jednocześnie podtrzymywała stanowisko wyrażone dotychczas w toku niniejszego postępowania. W uzasadnieniu podniosła, że Sąd Okręgowy w Warszawie słusznie uznał, że wobec części członków grupy można stwierdzić, że dochodzone przez nich roszczenie jest roszczeniem innego rodzaju oraz jest oparte na odmiennej podstawie faktycznej. Dotyczy to osób, które jedynie nabyły ekspektatywę odrębnej własności lokalu od osoby trzeciej, które zawarły umowę o budowę lokalu z pozwaną. Nie wstąpiły one bowiem w całość praw i obowiązków zbywcy wynikających z umowy o budowę lokalu, w tym roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Zdaniem pozwanej niniejsza sprawa nie jest sprawą o ochronę konsumentów z uwagi na niemożność przypisania członkom grupy statusu konsumenta. Ponadto „roszczenie o ochronę konsumentów” jest pojęciem węższym niż „roszczenie konsumentów” i w praktyce ogranicza się do naruszenia roszczeń związanych z naruszeniem prawa konsumenckiego. Na gruncie postępowania grupowego Sąd nie jest uprawniony do częściowego odrzucenia pozwu, względem części członków grupy (k. 1290-1296).
W dniu 1 lipca 2014 r. do Sądu Apelacyjnego w Warszawie wpłynęło pismo powoda (reprezentanta) grupy wraz z oświadczeniami (…) w przedmiocie wystąpienia z grupy (k. 1265-1286).
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Dopuszczalność postępowania grupowego w konkretnej sprawie reguluje art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44, dalej zwana ustawą), zgodnie z którym sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek, opisanych w art. 1 i 2 ustawy. Należą do nich: a) liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób (art. 1 ust. 1 ustawy), b) jednorodzajowość roszczeń (art. 1 ust. 1 ustawy), c) podobieństwo podstawy faktycznej – oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1 ustawy), d) rodzaj spraw – sprawy o roszczenia o ochronę konsumenta, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 ustawy) oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne – ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 ustawy). Aby skierować sprawę do postępowania grupowego muszą one być spełnione łącznie.
Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził, że przedmiotowa sprawa nie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym z uwagi na brak jednakowej podstawy faktycznej roszczeń wszystkich członków grupy. (…) w przeciwieństwie do pozostałych członków grupy nie zawierali pierwotnych umów realizacyjnych, lecz w różny sposób weszli w miejsce osób, które pierwotnie takie umowy z pozwaną zawarły.
Pozostałe przesłanki dopuszczenia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym zostały spełnione. W grupie uczestniczyła odpowiednia liczba osób. Ich roszczenia były jednorodzajowe – dotyczyły ochrony konsumentów oraz ujednolicone z punktu widzenia wysokości roszczeń każdego członka grupy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, poczynione przez Sąd I instancji ustalenia są prawidłowe, znajdują bowiem oparcie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, ocenionym zgodnie z zasadami logiki, wiedzy i doświadczenia życiowego.
W dniu 1 lipca 2014 r. do Sądu Apelacyjnego w Warszawie wpłynęły oświadczenia (…) w przedmiocie wystąpienia z grupy.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w ust. 1, oświadczenie członka grupy o wystąpieniu z grupy jest bezskuteczne (art. 17 ust. 3 ustawy). Oznacza to, że do czasu wydania postanowienia co do składu grupy wystąpienie członka z grupy jest dopuszczalne i skuteczne (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, sygn. akt I ACz 1777/12). Postanowienie co do składu grupy wydaje się w stosunku do członków, którzy przystąpili do grupy w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego. Jeżeli chodzi natomiast o możliwość wystąpienia z grupy przez osobę, której oświadczenie o przyłączeniu się do grupy dołączono do pozwu, to ze względu na brak wyraźnej regulacji tej kwestii w ustawie należy zastosować przez analogię art. 17 ust. 3. W konsekwencji trzeba przyjąć, że osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, mogą wystąpić z postępowania grupowego do chwili uprawomocnienia się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym (art. 10 w zw. z art. 17 ust. 3). Osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Natomiast osoby, które przystąpiły do grupy w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, status członka grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia ustalającego skład grupy. Wydaje się zatem, że sytuacja procesowa zarówno osób, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, jak i osób, które swoje oświadczenia złożyły reprezentantowi w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, powinna być analogiczna. Skoro osoby przystępujące do grupy na dalszym etapie postępowania grupowego (w następstwie publikacji ogłoszenia o jego wszczęciu) mają możliwość wystąpienia z postępowania grupowego do momentu, który ostatecznie cementuje ich status w procesie, to podobne uprawnienia trzeba przyznać osobom, których oświadczenia dołączono już do pozwu. Dlatego należy przyjąć, że osoby, których oświadczenia dołączono do pozwu, mogą wystąpić z tego postępowania do momentu, kiedy ich status procesowy zostanie ostatecznie przesądzony, czyli do chwili uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Wydaje się, że po upływie wskazanych etapów postępowania grupowego, wszelkie czynności dyspozytywne podejmowane w tym procesie uregulowano w art. 19 ustawy w zw. z art. 203 k.p.c. (Monika Rejdak, Paweł Pietkiewicz, Komentarz do art. 17, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2011, s. 219, 220).
Osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Za tego rodzaju orzeczenie należy uznać również postanowienie o odrzuceniu pozwu. Oba orzeczenia rozstrzygają bowiem kwestię dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Postanowienie o dopuszczalności sprawy w postępowaniu grupowym wydawane jest w razie zaistnienia przesłanek do rozpoznania w postępowaniu grupowym, a postanowienie o odrzuceniu pozwu w przypadku stwierdzenia jego niedopuszczalności. W konsekwencji osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują także z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu pozwu.
W realiach niniejszej sprawy wszyscy członkowie grupy przystąpili do niej w chwili wytoczenia powództwa. Oświadczenia (…) w przedmiocie wystąpienia z grupy zostały złożone na etapie rozpoznawania zażalenia od postanowienia odrzucającego pozew z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a zatem przed uprawomocnieniem postanowienia w przedmiocie jego dopuszczalności. W tej sytuacji należy uznać, że oświadczenia (…) skutkowały ich wystąpieniem z grupy.
Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Sąd ocenia sprawę, mając na uwadze stan sprawy, czyli istniejące okoliczności faktyczne i stan prawny obowiązujący na dzień, do którego strony procesu mogły przytaczać fakty i dowody (art. 217 § 1 k.p.c.), tj. na dzień zamknięcia rozprawy (zasada aktualności orzeczenia sądowego) (Przemysław Telenga, Komentarz aktualizowany do art. 316 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX 2014). W konsekwencji Sąd Apelacyjny w Warszawie rozpoznając przedmiotową sprawę nie może nie wziąć pod uwagę oświadczeń (…). Należy dodać, że prawo do wystąpienia z grupy stanowi przejaw zasady ograniczonej swobody członka grupy w dysponowaniu swoim żądaniem w postępowaniu grupowym. Członek grupy podejmuje dobrowolną decyzję o poddaniu swoich roszczeń dochodzeniu na zasadach postępowania grupowego (zasada opt-in) i do momentu wydania postanowienia co do składu grupy może tę decyzję zmienić (Tomasz Jaworski, Patrick Radzimierski, komentarz do art. 17, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Wydawnictwo Beck, Warszawa 2010, s. 349). Oświadczenie o wystąpieniu z grupy stanowi czynność dyspozytywną jej członka. Nie jest nowym faktem i dowodem. Nie może być również uznane za rozszerzenie żądania pozwu albo wystąpienie z nowymi roszczeniami. W konsekwencji przedstawienie oświadczenia o wystąpieniu z grupy na etapie postępowania zażaleniowego nie stanowi naruszenia art. 381-383 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.
(…) nie zawierali pierwotnych umów realizacyjnych, lecz w różny sposób weszli w miejsce osób, które pierwotnie takie umowy z pozwaną zawarły. Ich wystąpienie z grupy oznacza, że pozostały w niej tylko osoby, które zawarły z pozwaną umowy realizacyjne nabycia odrębnej własności lokalu i przeniesienia jego własności. W ramach grupy doszło zatem do ujednolicenia podstawy faktycznej roszczeń.
W tej sytuacji w przedmiotowej sprawie doszło do realizacji przesłanek warunkujących dopuszczalność sprawy w postępowaniu grupowym, tj. odpowiedniej liczby członków grupy, jednorodzajowości roszczeń oraz jednakowej podstawy faktycznej roszczeń wszystkich członków grupy. Dotyczy to także ujednolicenia wysokości roszczeń każdego członka grupy, które zostało zaktualizowane przez reprezentanta grupy po wystąpieniu części członków. Oznacza to, że zdezaktualizowały się przyczyny odrzucenia pozwu, które zostały powołane w motywach zaskarżonego postanowienia. Podniesione przez reprezentanta grupy zarzuty odnośnie braku jednakowej podstawy faktycznej wszystkich członków grupy oraz niemożności częściowego odrzucenia pozwu grupowego zdezaktualizowały się, wobec czego nie zachodzi potrzeba ustosunkowania się do nich.
Z powyższych względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. postanowił jak w sentencji.
O kosztach postępowania zażaleniowego rozstrzygnie Sąd Okręgowy w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.