Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: SSA Irena Piotrowska
Sędziowie: SSA Krzysztof Tucharz
SSO del. Grażyna Kramarska (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 23 września 2015 roku w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa reprezentanta grupy E. D. przeciwko (…) Bank (…) S.A. w W. o zapłatę
na skutek zażalenia reprezentanta grupy na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2015 roku, sygn. akt III C 881/14,
postanawia:
zmienić zaskarżone postanowienie i orzec o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił (…) (reprezentanta grupy) przeciwko (…) Bank (…) S.A. w W..
W uzasadnieniu Sąd wskazał jako przyczyny odrzucenia pozwu to, że osób uprawnionych do wystąpienia z roszczeniem było mniej niż 10, że niejasne były twierdzenia pozwu w zakresie zasad ujednolicenia wysokości roszczeń członków podgrup oraz że umowa reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określająca sposób wynagrodzenia, winna być zawarta również z radcą prawnym K. J. w kontekście treści pełnomocnictwa łącznego do reprezentowania strony powodowej.
Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie wniósł reprezentant grupy E. D., zaskarżając je w całości i zarzucając:
– naruszenie przepisów art. 1 ust. 1 i art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie;
– błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, iż liczba osób uprawnionych do wystąpienia z roszczeniem jest mniejsza niż wymagana ustawowo liczba co najmniej 10 osób.
Wskazując na powyższe uchybienia skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie przewidzianym dla postępowania grupowego oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o oddalenie zażalenia i o zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przewidzianych.
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodni z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44, dalej zwanej ustawą) sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek opisanych w art. 1 i 2 ustawy, które muszą być spełnione łącznie. Należą do nich: a) liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób (art. 1 ust. 1 ustawy), b) jednorodzajowość roszczeń (art. 1 ust. 1 ustawy), c) podobieństwo podstawy faktycznej – roszczenia muszą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1 ustawy), d) rodzaj spraw – sprawy o roszczenia o ochronę konsumenta, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 ustawy) oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne t.j. e) ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 ustawy).
Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu Okręgowego prowadzące do uznania, iż zostały spełnione przesłanki pozwu grupowego w zakresie jednorodzajowości roszczeń oraz jednakowej podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, a także rodzaju przedmiotowych roszczeń kwalifikującego je do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
Zdaniem Sądu II instancji, nie sposób jednak zgodzić się z oceną Sądu Okręgowego, iż nie został spełniony wymóg dochodzenia roszczeń przez co najmniej 10 osób, wynikającą głównie z tego, że w przypadku małżonków, którzy zawarli umowę z pozwanym bankiem w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej należy stwierdzić, iż posiadają oni łączną legitymację do dochodzenia ewentualnego zwrotu świadczenia nienależnego i nie mogą występować jako niezależni członkowie grupy domagający się każdy osobno przypadającej na niego kwoty. Jak słusznie wskazał powód, uregulowanie z art. 36 § 2 k.r.o. określa zasadę samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym, zgodnie z którą każdy z małżonków może samodzielnie dokonywać czynności dotyczących majątku wspólnego, w tym czynności zmierzających do zachowania majątku wspólnego. Do takich czynności zachowawczych zalicza się m.in. czynności procesowe, które mogą polegać także na wytoczeniu powództwa przez jednego z małżonków o roszczenie wchodzące w skład majątku wspólnego. W razie samodzielnego wytoczenia powództwa przez jednego z małżonków, drugi z małżonków może zgłosić sprzeciw, co będzie skutkować brakiem samodzielnej legitymacji procesowej małżonka. Skoro (w braku takiego sprzeciwu) każdy z małżonków posiada legitymację do samodzielnego dochodzenia całości roszczenia, to należy przyjąć, że posiada ją także w zakresie części roszczenia. Uzasadnia to pogląd, że każdy z małżonków występujących w poszczególnych podgrupach może być uznany za jedną osobę, o której mowa w art. 1 ust. 1 ustawy. Niezależnie od powyższego, wskazać należy, iż ocena, czy sposób sformułowania dochodzonego przez każdego z małżonków roszczenia (żądanie zasądzenia na rzecz każdego z nich oddzielnie części roszczenia przysługującego ewentualnie obojgu na zasadach wspólności majątkowej) odpowiada treści rzeczywiście przysługujących im roszczeń, nie może mieć wpływu na określenie liczebności osób występujących w niniejszym postępowaniu dla potrzeb stwierdzenia dopuszczalności postępowania grupowego, a winna być przedmiotem rozważań Sądu przy orzekaniu co do istoty sprawy. Ustawa wymaga, by grupa, na rzecz której dochodzi się roszczeń, liczyła co najmniej 10 osób. W świetle powyższego brak jest zatem podstaw, przy sprawdzaniu przesłanki liczebności, do uwzględniania liczby roszczeń przysługujących członkom grupy (w tym ewentualnie łącznie obojgu małżonkom), zamiast liczby fizycznie występujących z pozwem osób.
W ocenie Sądu Apelacyjnego również błędnie Sąd Okręgowy uznał, iż strona powodowa winna była wykazać interes prawny w wytoczeniu niniejszego powództwa. Podstawą tego stanowiska była błędna interpretacja art. 2 ust. 3 ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy, który uznał, iż a contrario z powyższego przepisu wynika obowiązek wykazania interesu prawnego przy występowaniu z powództwem o zapłatę. Podkreślić bowiem należy, iż przy roszczeniach pieniężnych powód nie ma obowiązku wykazywania interesu prawnego. Ustawodawca nakłada na stronę powodową taki obowiązek jedynie w przypadku występowania z powództwem o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., jednak w postępowaniu grupowym także wówczas, gdy pozew ogranicza się do żądania ustalenia przy dochodzeniu roszczeń pieniężnych, strona powodowa została z tego obowiązku zwolniona właśnie poprzez treść art. 2 ust. 3 ustawy. W świetle powyższego brak było podstaw do badania interesu prawnego poszczególnych członków grupy w wytoczeniu powództwa na obecnym etapie postępowania. Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, że pogląd o braku interesu prawnego niektórych z członków grupy Sąd Okręgowy oparł w istocie na przedwczesnej merytorycznej ocenie żądań zgłoszonych przez te osoby, przyjmując, że skoro nie były one posiadaczami rachunku bankowego, z którego dokonano zapłaty składki („nie dokonały jej zapłaty”), to nie służy im roszczenie z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy również niezasadnie przyjął, iż załączona do pozwu tabelka nie określa wystarczająco zasad ujednolicenia wysokości żądanych roszczeń i że winno to skutkować odrzuceniem pozwu. Wymóg wskazania zasad ujednolicenia wysokości roszczeń zawarty został w art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy, określającym wymogi formalne pozwu w postępowaniu grupowym a nie przesłanki dopuszczalności takiego postępowania. Ewentualne uchybienie temu wymogowi (w przypadku niewykonania zobowiązania do usunięcia braków pozwu) skutkować winno zatem nie odrzuceniem pozwu, ale zwrotem pozwu. Niezależnie od powyższego sposób wyliczenia wysokości łącznego roszczenia członków każdej z podgrup został przedstawiony w tabelce załączonej do pozwu (co do odsetek wyjaśniony także w piśmie z k. 164), która jak – wynika z reguł arytmetyki – została następnie podzielona po równo między członków danej podgrupy.
Na marginesie wskazać należy, iż bez znaczenia dla oceny dopuszczalności niniejszego pozwu w postępowaniu grupowym pozostaje fakt niedołączenia do pozwu umowy regulującej wynagrodzenie pełnomocnika powodów r. pr. K. J.. Zgodnie z art. 6 ust. 2 niedołączenie takiej umowy może być kwalifikowane wyłącznie jako brak formalny pozwu, którego nieusunięcie skutkuje zwrotem pozwu a nie odrzuceniem pozwu. Ocena, czy w sytuacji, gdy została dołączona umowa zawarta z drugim pełnomocnikiem r.pr. J. S., wymagane jest dołączenie także umowy zawartej z r. pr. K. J., pozostaje poza kognicją Sądu w niniejszej sprawie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. z zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
SSA Krzysztof Tucharz SSA Irena Piotrowska SSO (del.) Grażyna Kramarska