Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Beata Waś
po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2022 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa A. D. jako reprezentanta grupy przeciwko Skarbowi Państwa – Radzie Ministrów, Ministrowi Zdrowia, Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji o ustalenie
na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2022 r., sygn. akt XXV C 136/21,
postanawia:
Postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Na w/w postanowienie zażalenie wniósł pozwany, zarzucając naruszenie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i odrzucenie pozwu oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
W odpowiedzi powód wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności należy odnieść się do podnoszonej w odpowiedzi na zażalenie kwestii nieważności postępowania z uwagi na sprzeczność składu Sądu I instancji z przepisami prawa. Zgodnie z art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy Kodeks postępowania cywilnego w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. Należy zauważyć, że na gruncie tego przepisu wątpliwości w doktrynie budzi samo sformułowanie odnoszące się do spraw rozpoznawanych „według przepisów” Kodeksu postępowania cywilnego, tj. czy chodzi w tym wypadku wyłącznie o sprawy wskazane w kodeksie, czy także sprawy regulowane odrębnymi ustawami, które przewidują stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego jedynie w zakresie w nich nieuregulowanym. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. Jednocześnie zgodnie z art. 3 tej ustawy postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego, a sąd rozpoznaje sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych. W takim wypadku określenie składu wynika z przepisu odrębnej ustawy, jednak sprawy tego rodzaju są rozpoznawane na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Przemawia to za ich rozpoznawaniem w składzie jednoosobowym (por. T. Zembrzuski, Przeciwdziałanie i zwalczanie epidemii COVID-19 w postępowaniu cywilnym, czyli pożegnanie z kolegialnością orzekania, PPC 2022, nr 1, s. 59-79.). Tym samym w ocenie Sądu Apelacyjnego nie doszło do wydania zaskarżonego postanowienia w warunkach nieważności postępowania.
Podnoszona przez stronę powodową okoliczność wydania zaskarżonego postanowienia na posiedzeniu niejawnym z pominięciem wysłuchania stron również nie mogła doprowadzić do uchylenia zaskarżonego postanowienia. Sąd ma obowiązek wysłuchania stron przed wydaniem rozstrzygnięcia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Zgodnie z przepisem art. 2261 k.p.c. ilekroć ustawa przewiduje wysłuchanie stron lub innych osób, stosownie do okoliczności może się to odbyć przez wezwanie stron do złożenia odpowiednich oświadczeń na posiedzeniu albo wyznaczenie terminu do zajęcia stanowiska w piśmie procesowym lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość, o ile dają one pewność co do osoby składającej oświadczenie. Sąd może w tym celu zarządzić zarówno posiedzenie niejawne, na które wstęp mają tylko osoby wezwane, jak i rozprawę (por. A. Banaszewska [w:] M. Sieńko, A. Banaszewska, Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian. Tom I i II, Warszawa 2020, art. 10.). Okoliczność, że Sąd I instancji nie dokonał przesłuchania stron przed wydaniem zaskarżonego rozstrzygnięcia stanowi wprawdzie uchybienie procesowe, jednak nie na tyle poważne, aby mogło uzasadniać stwierdzenie nieważności postępowania, w szczególności, że już na etapie składania pozwu powód załączył oświadczenia członków grupy, w których uzasadnili oni szczegółowo swoją przynależność do grupy, co dało Sądowi I instancji możliwość wydania orzeczenia w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.
Ubocznie należy również wskazać, że Sąd Okręgowy dopuścił się uchybienia również przy doręczaniu pozwanemu odpisu pozwu. Na mocy nowelizacji z dnia 4 lipca 2019 r. uchylono przepis art. 10 ust. 1a ustawy, który przewidywał, że przed wyznaczeniem posiedzenia niejawnego w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego, przewodniczący zarządza wniesienie odpowiedzi na pozew zgodnie z art. 207 § 2 k.p.c. Odpowiedź na pozew odnoszącą się do twierdzeń i dowodów powołanych przez powoda w celu wykazania zasadności dochodzonych roszczeń, pozwany może złożyć na późniejszym etapie postępowania, po przesądzeniu przez sąd o dopuszczalności postępowania grupowego, a przed wydaniem orzeczenia w tej kwestii pozwany może wypowiedzieć się jedynie co do dopuszczalności postępowania grupowego. W niniejszej sprawie Sąd I instancji zobowiązał pozwanego do zajęcia stanowiska merytorycznego jeszcze przed kontrolą formalną pozwu.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym sąd odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym przypadku sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. W ramach postępowania w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego sąd dokonuje formalnoprawnej oceny dopuszczalności postępowania grupowego. W tym przedmiocie bada, czy zostały spełnione przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego w postaci jednorodzajowości roszczeń członków grupy, tożsamości lub jednakowości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebności grupy, ujednolicenia roszczeń pieniężnych oraz zdolności przedmiotowej roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym (por. M. Sieradzka, Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2018, s. 313).
W niniejszej sprawie członkowie grupy (przedsiębiorcy z branży turystycznej) domagają się ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone im przez wydanie szeregu aktów normatywnych oraz zaniechanie wydania aktów normatywnych.
Pierwszą przesłanką decydującą o dopuszczalności postępowania grupowego jest to, aby wszystkie osoby objęte pozwem grupowym wystąpiły z wnioskiem o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie. Przesłanka jednorodzajowości roszczeń wszystkich członków grupy z całą pewnością została spełniona, bowiem domagają się oni przesądzenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
Drugą z przesłanek podmiotowych koniecznych do spełnienia dla wszczęcia postępowania grupowego jest uformowanie grupy złożonej z co najmniej 10 osób. Przesłanka ta musi być spełniona zarówno w chwili składania pozwu, jak i w chwili rozstrzygania przez sąd o dopuszczalności postępowania grupowego. Ta przesłanka również została spełniona, gdyż już do pozwu załączono oświadczenia 45 członków grupy. Nie było to z resztą kwestionowane przez żalącego.
Trzecią z przesłanek podmiotowych koniecznych do spełnienia dla wszczęcia postępowania grupowego jest jednakowość podstawy faktycznej. Powstaje ona, gdy pomiędzy członkami grupy występuje więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. W orzecznictwie wskazuje się niekiedy (por. post. SA w Gdańsku z 14.5.2013 r., I ACz 464/13, Legalis), iż roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Pomimo, iż mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, to niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
W orzecznictwie wymóg zachowania jednakowości podstawy faktycznej jest traktowany szeroko. Sąd Apelacyjny w Warszawie w post. z 25.10.2016 r. (I ACz 1703/16) słusznie uznał, iż wymóg takiej samej podstawy faktycznej roszczeń nie oznacza, ze wszystkie okoliczności faktyczne sprawy muszą być identyczne w przypadku każdego z członków grupy, gdyż zawsze – nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia – będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy. Warunek jednakowej podstawy faktycznej spełniony zostaje wówczas, gdy fakty uzasadniające istnienie określonego stosunku prawnego, który jest podstawą roszczeń, są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy.
Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją lub zdarzeniem, tj. gdy wszystkie roszczenia oparte są na tym samym zespole faktów, stanowiących ich podstawę. Chodzi tu więc najczęściej o jedno i to samo zdarzenie faktyczne, będące źródłem wielu dochodzonych roszczeń. O takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznego będącej elementem współuczestnictwa formalnego. Taka sama podstawa faktyczna występuje wiec, gdy różne fakty stanowią podstawę dochodzonych roszczeń, jednak fakty te wykazują podobieństwo uniemożliwiające uznanie, że mają one charakter analogiczny i tym samym wykazują związek uzasadniający traktowanie ich jako „takich samych” (por. post. SA w Warszawie z 28.12.2017 r., VI ACz 586/17).
W rozpoznawanej sprawie powód wykazał, że członkowie grupy prowadzili działalność gospodarczą uzasadniającą przynależność do grupy przedsiębiorców branży turystycznej, przez co zachodzi między nimi wymagana wspólność podstawy faktycznej roszczeń. Na poparcie swych twierdzeń powód załączył do pozwu oświadczenia poszczególnych członków grupy oraz wydruki dotyczącego prowadzonych przez nich działalności z KRS lub CEIDG. Skarżący w zażaleniu, zamiast wskazać na konkretne okoliczności świadczące o niewłaściwej podstawie faktycznej, ograniczył natomiast swe wywody jedynie do cytatów z orzecznictwa i doktryny oraz bardzo niekonkretnych twierdzeń, iż sam fakt wydania rozporządzenia nie stanowi właściwej podstawy faktycznej, jako że nie jest dostatecznie szczegółowym zdarzeniem.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wydanie kwestionowanych rozporządzeń oraz zaniechania legislacyjne mogą stanowić podstawę roszczeń przedsiębiorców. Zakres szkody wyrządzony konkretnemu przedsiębiorcy przez opisane zdarzenia nie będzie natomiast badany w toku niniejszego postępowania, gdyż nie dotyczy ono zapłaty roszczeń odszkodowawczych, lecz ustalenia odpowiedzialności. Podnoszona w zażaleniu różnorodność indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych członkom grupy pozostaje zatem bez jakiegokolwiek wpływu na spełnienie przesłanek rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. postanowił jak w sentencji. Wniosek powoda o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego rozpozna Sąd Okręgowy stosownie do art. 108 k.p.c.