Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Bernard Chazan
Sędziowie: SSA Edyta Jefimko (spr.);
SSA Robert Obrębski
po rozpoznaniu w dniu 10 marca 2020 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Ł. K. przeciwko (…) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o zapłatę,
na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 września 2019 r., sygn. akt IV C 281/18,
postanawia:
Postanowieniem z dnia 27 września 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że stosownie do art. 6 ust. 1-2 ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t. j. Dz. U. z 2020r., poz. 446) – (dalej jako „u.d.p.g.”), a także stosownie do art. 1 i 2 u.d.p.g. zostały spełnione wszystkie przesłanki niezbędne do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Sąd I-ej instancji uznał bowiem, że roszczenia zgłoszone w pozwie spełniają warunek jednorodzajowości. Dochodzone pozwem roszczenia o ustalenie odpowiedzialności pozwanego, mogą skutkować w dalszej kolejności skierowaniem w stosunku do niego żądań zapłaty odszkodowania za szkody powstałe w majątkach wszystkich członków grupy wskutek niedochowania obowiązków informacyjnych, przy czym jako źródło tych obowiązków powód wskazał albo zawarte umowy albo wprost przepisy prawa. W ocenie Sądu Okręgowego o braku podobieństwa podstawy faktycznej żądania, którego powód chce dochodzić w postępowaniu grupowym, nie świadczą okoliczności, iż nabywane certyfikaty dotyczyły różnych funduszy: inwestowane środki pieniężne były wydatkowane na różne cele, certyfikaty różniły się przedmiotem inwestycji bazowych, a szczegółowe zasady realizacji zleceń określały statuty oraz warunki emisji. Za zespół faktów, prowadzący do wniosku o takiej samej podstawie faktycznej, należy uznać bowiem grupę okoliczności, w jakich miało (według twierdzeń pozwu) dochodzić do podjęcia decyzji inwestycyjnej przez członków grupy, przy braku udzielania odpowiednich informacji klientom, z którymi to okolicznościami powód wiąże odpowiedzialność pozwanego. Fakt, iż klienci zawierali umowy dotyczące różnych funduszy, nie ma znaczenia dla ustalenia tej podstawy, skoro (według twierdzeń pozwu) niezależnie od rodzaju funduszu klienci mieli nie uzyskiwać należnych informacji.
Powyższe postanowienie zaskarżył pozwany w całości, zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g., art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. oraz art. 236 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g.
Skarżący, na podstawie powyższych zarzutów, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I-ej instancji, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.
W odpowiedzi na zażalenie, powód wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.p.g. sąd rozstrzyga na posiedzeniu niejawnym o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek opisanych w art. 1 i 2 u.d.p.g, które muszą być spełnione łącznie.
Należą do nich:
Powód wniósł o ustalenie w postępowaniu grupowym odpowiedzialności pozwanego wobec członków grupy za szkody spowodowane niedochowaniem obowiązków informacyjnych, wynikających z przepisów prawa oraz z niewykonania umów o świadczenie usług przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa przez Biuro Maklerskie (…) Banku S.A. – w przypadku członka grupy będącego konsumentem oraz umów o świadczenie usługi przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa przez Biuro Maklerskie (…) Banku S.A. dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – w przypadku członka grupy będącego takim podmiotem. Zlecenia obejmowały nabycie certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez cztery wymienione w pozwie fundusze. Powód podał, iż członkowie grupy zawarli z pozwanym umowy o wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, za pośrednictwem pozwanego otrzymywali propozycje nabywania certyfikatów inwestycyjnych oraz za pośrednictwem pozwanego dokonywali zapisów na certyfikaty. Pracownicy pozwanego nie udzielali klientom pełnych i rzetelnych informacji o rzeczywistym ryzyku inwestycji w fundusze, przy czym zasady, na jakich informacje powinny zostać udzielone oraz ich zakres był taki sam niezależnie od rodzaju poszczególnych funduszy. W konsekwencji pozwany, zdaniem powoda, ponosi odpowiedzialność za nabycie certyfikatów przez klientów, stratę wynikającą z utraty wartości tych certyfikatów oraz utratę zysków.
Istota zarzutów zażalenia dotyczyła braku podobieństwa podstawy faktycznej roszczeń o ustalenie dochodzonych pozwem.
Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że w rozpoznawanej sprawie spełnione zostały wymogi podobieństwa podstawy faktycznej roszczeń członków grupy.
W doktrynie wskazuje się, że roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne. Powyższą „wspólność” należy natomiast rozumieć szeroko. Wymóg tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej powództwa oznacza, że podstawy faktycznej powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności, a za wystarczające należy uznać ich istotne podobieństwo (por. M. Sieradzka, Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, wyd. 2, Warszawa, 2015).
Istotą postępowania grupowego jest skumulowanie roszczeń wielu podmiotów w jednym postępowaniu. Taka kumulacja jest uzasadniona z uwagi na ekonomikę postępowania oraz niecelowość prowadzenia wielu podobnych spraw. Postępowanie grupowe ma stanowić szczególną ścieżkę procesową służącą rozwiązywaniu coraz częstszych konfliktów, w które zaangażowana jest większa liczba osób. Jego zadaniem jest m.in. zwiększenie efektywności rozpoznawania spraw niosących za sobą te same zagadnienia prawne i faktyczne przez objęcie ustaleń dotyczących tych zagadnień jednym postępowaniem. Pozwala to na odciążenie sądów od wielokrotnego i czasochłonnego rozstrzygania analogicznych kwestii, stanowiących przesłanki wielu roszczeń podnoszonych przez poszczególnych członków grupy, jak również eliminuje ryzyko rozbieżnego orzecznictwa co do tych zagadnień (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2019 r., V CSK 596/17, Lex nr 2617402).
Z tych powodów zasadnym jest dokonywanie interpretacji podobieństwa podstawy faktycznej roszczeń członków grupy przy uwzględnieniu powyższych celów postępowania grupowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, przedstawiony przez powoda zespół okoliczności faktycznych, uzasadniających żądania, jest w stopniu wystarczającym wspólny dla wszystkich członków grupy i stanowi podstawę do uznania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, bowiem na ich kanwie możliwe jest dokonanie merytorycznej oceny ewentualnego ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Podkreślenia wymaga, iż konieczność wystąpienia zespołu okoliczności uzasadniających istnienie określonego stosunku prawnego nie oznacza, że całość stanu faktycznego danej sprawy ma się opierać wyłącznie na tożsamych faktach. W świetle art. 12 u.d.p.g. powód był zobowiązany wskazać jedynie okoliczności uzasadniające żądanie, nie zaś wszystkie okoliczności rozpoznawanej sprawy. Kwestia ewentualnej zasadności żądania będzie przecież przedmiotem dalszego postępowania dowodowego, w ramach merytorycznego rozpoznania sprawy w toku postępowania grupowego.
Przedmiotem postępowania grupowego, zmierzającego do ustalenia odpowiedzialności pozwanego, są tylko okoliczności wspólne dla wszystkich członków grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Wydane w tym postępowaniu rozstrzygnięcie odnosi się do wszystkich członków grupy (art. 21 ust. 3 u.d.p.g.) i zmierza do ustalenia odpowiedzialności pozwanego w związku z powstaniem określonego zdarzenia prawnego, przesądzającego istnienie określonego tytułu prawnego takiej odpowiedzialności (np. deliktu, niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, bezpodstawnego wzbogacenia i in.). Nie chodzi tu jednak o ustalenie wszystkich niezbędnych przesłanek powstania takiej odpowiedzialności – jak w przypadku postępowania rozpoznawczego, kończącego się wyrokiem wstępnym, np. przesądzającym istnienie wszystkich przesłanek odszkodowawczej odpowiedzialności deliktowej lub kontraktowej. Można zatem stwierdzić, że ustalenie odpowiedzialności pozwanego w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g. oznacza istotne ograniczenie zakresu kognicji sądu w porównaniu z badaniem istnienia wszystkich niezbędnych przesłanek odpowiedzialności pozwanego w indywidualnym postępowaniu sądowym. Innymi słowy, ustalenie odpowiedzialności kontraktowej w rozumieniu wspomnianego przepisu oznacza konieczność określenia przez Sąd przynajmniej stanu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w związku z naruszeniem przez pozwanego określonego obowiązku kontraktowego, wynikającego ze stosunku obligacyjnego łączącego pozwanego z członkami grupy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC 2015/11/132 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14,OSNC 2015/7-8/97).
W niniejszym postępowaniu powództwo dotyczy żądania ustalenia czy pozwany ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu szkody, jakiej mieli doznać członkowie grupy w związku z zawarciem umów o wykonanie zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. W ramach realizacji tych umów otrzymali propozycję nabycia certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez cztery różne fundusze wskazane w pozwie, zaś pracownicy pozwanego przy zakupie takich certyfikatów, (jak twierdzi powód), nie udzielali klientom pełnych i rzetelnych informacji o rzeczywistym ryzyku inwestycji w fundusze.
Zatem powód łączy odpowiedzialność pozwanego z naruszeniem przez niego w stosunku do wszystkich członków grupy tego samego obowiązku informacyjnego (o rzeczywistym ryzyku inwestycji) w związku z dokonaniem czynności tego samego rodzaju (nabywania tytułów uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych). Z punktu widzenia podobieństwa podstawy faktycznej, nie mają zaś znaczenia różnice warunków poszczególnych umów, na jakich doszło do nabywania certyfikatów, w tym także forma umów (pisemna lub jej brak), tryb ich zawierania, a także wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 roku, I ACz 43/15, Lex nr 1646028).
Za wystarczające należy zatem uznać, że powyższe istotne okoliczności faktyczne, uzasadniające żądania, są wspólne dla wszystkich członków grupy. Wymóg takiej samej podstawy faktycznej roszczeń w postępowaniu grupowym nie oznacza przecież, że wszystkie okoliczności faktyczne sprawy muszą być identyczne w przypadku każdego z członków grupy.
Sygnalizowane przez pozwanego w uzasadnieniu zażalenia przyszłe ustalenia wykraczające poza wspólną podstawę faktyczną rozstrzygnięcia nie mogą przesądzać o dopuszczalności samego postępowania grupowego. Na tym etapie postępowania nie trzeba bowiem rozważać, czy podstawa faktyczna i zgłoszone wnioski dowodowe wystarczą do uwzględnienia powództwa. Istotne jest przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, którego celem jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów.
Prawidłowe jest zatem stanowisko Sądu Okręgowego, wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, co czyni złożone zażalenie bezzasadnym.
Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.
Wydane przez sąd odwoławczy orzeczenie nie kończy postępowania w instancji, dlatego na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. nie zawiera rozstrzygnięcia o kosztach.