Orzecznictwo > Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 4 października 2018 r.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 4 października 2018 r.
I ACz 861/18

  1. Dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej liczby osób. Nie jest zaś bezwzględnie konieczne, by zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy.
  2. Członkowie grupy mogą wnieść różne rodzajowo roszczenia, a jest to dopuszczalne, jeżeli z roszczeniami tymi występują wszyscy członkowie grupy. Nie jest więc tak, że w postępowaniu grupowym nie można wystąpić z więcej niż jednym roszczeniem.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:          SSA Marzanna Góral (spr.)

Sędziowie:                    SSA Beata Kozłowska, SSO (del.) Anna Strączyńska

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2018 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów Miasta Stołecznego W. przeciwko Towarzystwu (…) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. o zapłatę i ustalenie na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego Warszawie z dnia 1 lutego 2018 r., sygn. akt XXIV C 709/15,

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 1 lutego 2018 r. Sąd Okręgowy postanowił rozpoznać niniejszą sprawę w postępowaniu grupowym.

Powyższe orzeczenie zostało zaskarżone w całości przez stronę pozwaną, która wniosła o:

  1. zmianę skarżonego postanowienia w zakresie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym przez odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym;
  2. rozpoznanie w trybie art. 380 k.p.c. postanowienia Sądu Okręgowego o oddaleniu wniosku o przesłuchanie członków grupy, którzy prowadzą działalność gospodarczą, tj. osób wymienionych w § 7 pisma pozwanego z 1 kwietnia 2016 r.;
  3. dopuszczenie i przeprowadzenie na podstawie art. 382 k.p.c. w zw. art. 241 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. dowodu z przesłuchania wymienionych członków grupy, którzy prowadzą działalność gospodarczą;
  4. ewentualnie o uchylenie skarżonego postanowienia w zakresie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym oraz przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości w celu ustalenia, czy wszyscy członkowie grupy zawierali umowy jako konsumenci;

a w każdym razie o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wnosząc przedmiotowe zażalenie pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie:

  1. art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „u.d.p.g.”) przez przyjęcie, że dochodzone przez członków grupy roszczenia są jednorodzajowe, podczas gdy reprezentant grupy obok pierwotnego roszczenia o zapłatę dochodzi także roszczenia ewentualnego o ustalenie, innego rodzajowo od roszczenia pierwotnego;
  2. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. przez przyjęcie, że powództwo zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej, podczas gdy członkowie grupy wywodzą swoje roszczenia z różnych postanowień zawartych w różnych wzorcach stosowanych przez pozwanego, a nie z jednego i takiego samego postanowienia umownego;
  3. art. 2 ust. 1 u.d.p.g. przez niewłaściwe uznanie, że wysokość dochodzonych roszczeń może stanowić jedyne kryterium podziału na podgrupy w stanie prawnym mającym zastosowanie do oceny dopuszczalności niniejszego postępowania grupowego;
  4. art. 13 ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności przez zastosowanie art. 2 ust. 1 u.d.p.g. w brzmieniu nadanym mu w ustawie zmieniającej, podczas gdy z naruszonego przepisu przejściowego wynikał obowiązek stosowania ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie wszczęcia niniejszego postępowania grupowego;
  5. art. 10 ust. 1 u.d.p.g. przez wydanie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, podczas gdy pozew podlegał odrzuceniu m.in. z uwagi na brak tożsamości podstawy faktycznej, ujednolicenie wysokości roszczeń tylko przy użyciu kryterium kwotowego oraz dochodzenie niejednorodzajowych roszczeń;
  6. art. 217 § 3 k.p.c. przez pominięcie dowodu ze zobowiązania ubezpieczających (…) S.A. z siedzibą w W., (…) Bank S.A. z siedzibą w W. oraz (…) S.A. z siedzibą w W. do potwierdzenia, czy przystąpienie przez wyszczególnionych członków grupy do grupowych umów ubezpieczenia na życie z (…) było związane z usługami powiązanymi z prowadzoną przez tych członków grupy działalnością gospodarczą; oraz przez oddalenie wniosku dowodowego o przesłuchanie ww. członków grupy na okoliczność tego, że przystępowali do umowy ubezpieczenia na życie jako przedsiębiorcy, jako dowodu mającego istotne znaczenie przy ustalaniu tego, czy roszczenia członków grupy stanowią roszczenia o ochronę konsumentów;
  7. art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolne wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających, m.in. przez uznanie, że „brak było więzi uzasadniającej przyczynę zawarcia umów ubezpieczenia grupowego” oraz że „nie ulega wątpliwości, że przystępując do ubezpieczenia, wszyscy członkowie grupy działali jako konsumenci, choć Sąd Okręgowy nie przeprowadził żadnego dowodu powołanego w celu ustalenia powyższych okoliczności.

Strona powodowa wnosiła o oddalenie zażalenia i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.

 

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie pozwanego nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarzuty podniesione przez skarżącego nie są trafne i nie uzasadniają weryfikacji oceny Sądu Okręgowego co do przesłanek decydujących o rozpoznaniu niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym.

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że w postępowaniu cywilnym zakres rozpoznania sprawy wyznacz powód, podając podstawę faktyczną swojego roszczenia. W ramach tej podstawy sąd ostatecznie dokonuje zastosowania i wykładni norm prawa. Różnicą występującą w postępowaniu grupowym jest konieczność dodatkowego badania przesłanek jego dopuszczalności. Dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej ilości osób. Nie jest zaś bezwzględnie konieczne, by zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 r., I ACa 1209/13, postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15; z dnia 24 lipca 2014r., sygn. akt I ACz 1005/14 i z dnia 21 września 2015., I ACz 1648/15).

W myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia pozwu (Dz. U. nr 7 z 2010 r. poz. 44, ze zm. dalej: „u.d.p.g.”) ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Ustawa ma zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (ust. 2). Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.d.p.g. postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Ujednolicenie roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. Roszczenia dochodzone w postępowaniu grupowym powinny wynikać z jednego zdarzenia bądź zdarzeń do siebie podobnych. Jednorodzajowe roszczenia dochodzone w postępowaniu grupowym to roszczenia wynikające z jednego typu stosunku prawnego, który będzie stanowił podstawę roszczeń członków grupy (T. Jaworski, P. Radzimierski Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010, s. 38-39).

Sąd Okręgowy oceniając dopuszczalność postępowania grupowego w niniejszej sprawie, słusznie zbadał zatem, czy liczebność grupy spełnia wymagania ustawy o postępowaniu grupowym, czy objęte pozwem roszczenia są jednorodzajowe oraz czy są one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a w dalszej kolejności ocenił czy roszczenia te mieszczą się w katalogu spraw wskazanych w art. 1 ust. 2 u.d.p.g. oraz czy wysokość roszczeń została odpowiednio ujednolicona. Dopiero bowiem spełnienie wszystkich tych przesłanek łącznie umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie brak podstaw do kwestionowania słuszności stwierdzenia Sądu Okręgowego, że spełnione zostało kryterium odpowiedniej liczebności grupy, tj. co najmniej 10 osób. Skoro bowiem pozew został wniesiony w imieniu 98 członków grupy, a na dalszym etapie postępowania 25 z nich złożyło oświadczenia o wystąpieniu z grupy (oświadczenia: k. 9664-9688), to obecnie w skład grupy wchodzą 73 osoby (aktualna lista członków grupy: k. 9704), spełniając warunek odpowiedniej liczebności grupy.

Sąd Apelacyjny podziela także stanowisko Sądu Okręgowego, że dochodzone w niniejszej sprawie roszczenia należy zaliczyć do roszczeń o ochronę konsumentów. Podnoszone przez stronę pozwaną zastrzeżenia dotyczące statusu części członków jako konsumentów, nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia o dopuszczalności postępowania grupowego, zważywszy że owe zastrzeżenia dotyczą tylko części dotychczasowych członków grupy, a uznanie ich za zasadne i tak nie doprowadziłoby do zmniejszenia liczby członków grupy poniżej 10. Podejmując decyzję w kwestii dopuszczalności rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym, Sąd Okręgowy miał na względzie, że część z dotychczasowych członków grupy, do której odnoszą się zastrzeżenia pozwanej dotyczące tego, czy są konsumentami, złożyła oświadczenie o wystąpieniu z grupy oraz to, że co do pozostałych członków grupy nie było wątpliwości, że przystępując do ubezpieczenia, działali oni jako konsumenci w rozumieniu art. 221 k.c. Wypada przy tym podkreślić, że zagadnienie składu grupy będzie również badane na dalszym etapie postępowania, w razie uprawomocnienia się orzeczenia o dopuszczalności rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym.

Formułując zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ust. 1 u.d.p.g. strona pozwana podnosiła, że dochodzone przez powoda roszczenia nie są roszczeniami tego samego rodzaju, bowiem w pozwie połączono różne rodzaje powództw, w ramach roszczenia głównego wniesiono o zasądzenie zwrotu składek oraz o ustalenie nieistnienia stosunku ubezpieczenia pomiędzy członkami grupy a pozwaną, w ramach zaś roszczenia ewentualnego – o zasądzenie zwrotu pobranych opłat administracyjnych oraz o ustalenie, że postanowienia umów łączących pozwaną z członkami grupy dotyczących opłat administracyjnych są bezskuteczne w rozumieniu art. 3851 § k.p.c. Zdaniem strony pozwanej w postępowaniu grupowym zachodzi konieczność wnoszenia tylko jednego rodzaju roszczenia procesowego. Motywując swe stanowisko w tym względzie skarżąca powołała się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14, w którym wskazano, że konieczność dochodzenia w postępowaniu grupowym „roszczenia jednego rodzaju” oznacza wymaganie, by wszyscy powodowie dochodzili zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Sąd Okręgowy trafnie jednak dostrzegł, że przywołany pogląd Sądu Najwyższego nie oznacza, że w postępowaniu grupowym nie można wystąpić z więcej niż jednym roszczeniem. Członkowie grupy mogą bowiem wnieść różne rodzajowo roszczenia, a jest to dopuszczalne, jeżeli z roszczeniami tymi występują wszyscy członkowie grupy. Taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie, bowiem każdy z członków grupy wniósł o zasądzenie określonej kwoty pieniężnej oraz o ustalenie. Również roszczenie ewentualne każdego z członków grupy dotyczy zapłaty oraz ustalenia. Nie ulega zatem wątpliwości, że roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie przez członków grupy, reprezentowanych przez powoda, są roszczeniami jednego rodzaju. Jakkolwiek roszczenia zgłoszone w niniejszej sprawie wynikają z różnych umów grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oferowanych przez pozwanego, tj. „(…)”, „(…)”, „(…)”, „(…)”, „(…)”, „(…)”, „(…)” oraz „(…)”, we wszystkich ww. wzorcach umownych występują tożsame elementy, które są kwestionowane przez powoda. Sąd Okręgowy słusznie skonstatował, że roszczenia objęte niniejszym pozwem są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, o czym świadczą następujące okoliczności:

  1. każdemu członkowi grupy zaoferowano taką samą usługę: objęcie go przez pozwanego ochroną ubezpieczeniową na wypadek śmierci bądź dożycia do końca okresu odpowiedzialności pozwanego na podstawie umów ubezpieczenia grupowego,
  2. każdy z członków grupy złożył oświadczenie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej, według wzoru przygotowanego przez pozwanego zwanego Deklaracją Przystąpienia,
  3. pomiędzy członkami grupy a ubezpieczającymi brak było więzi uzasadniającej przyczynę zawarcia umów ubezpieczenia grupowego,
  4. każdy z członków grupy przystąpił do ubezpieczenia na podstawie wzorca, na który składają się warunki grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (OWU), tabela opłat i limitów składek (Tabela Opłat) oraz regulamin ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego (Regulamin),
  5. każdy z członków grupy przystąpił do ubezpieczenia na podstawie wzorca zawierającego:

– postanowienie o wysokości Opłaty Administracyjnej (Opłaty za zarządzanie), która wynosi 0,96%, 1,28% albo 1,92% w skali roku i jest liczona od Składki Zainwestowanej, przy czym w żadnym wzorcu nie wskazano, za co ta opłata jest pobierana,

– postanowienie o alokacji przez pozwanego w ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, który w chwili jego oferowania jeszcze nie istniał, środków pochodzących ze Składki Pierwszej oraz z pomniejszonych o Opłatę Administracyjną Składek Bieżących,

– postanowienie definiujące pojęcie „Okres odpowiedzialności” jako okres 120 albo 180 miesięcy (tj. 10 albo 15 lat), w czasie którego pozwany jest zobowiązany do udzielania ochrony ubezpieczeniowej,

– postanowienie, że Składka Zainwestowana jest to kwota, która zostanie zainwestowana w ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy w ciągu całego Okresu odpowiedzialności,

– postanowienie, zgodnie z którym w przypadku dożycia przez ubezpieczonego do końca Okresu odpowiedzialności, pozwany jest zobowiązany do wypłaty ubezpieczonemu wyłącznie kwoty powstałej z umorzenia Jednostek Uczestnictwa Funduszu zgromadzonych na jego rachunku,

– postanowienie, zgodnie z którym w przypadku śmierci ubezpieczonego pozwany jest zobowiązany do wypłaty uprawnionemu wyłącznie kwoty powstałej z umorzenia Jednostek Uczestnictwa Funduszu zgromadzonych na rachunku członka grupy powiększonej o kwotę wynoszącą 1% Składki Zainwestowanej albo 1% Wartości Rachunku w Dacie Umorzenia,

– postanowienie wskazujące, że wartość początkowa Jednostki Uczestnictwa Funduszu wynosi 200 zł,

– postanowienie o prawie pozwanego do zlikwidowania ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego w dowolnej chwili, bez wskazania jakiejkolwiek przyczyny, przy czym z momentem likwidacji ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego stosunek ubezpieczenia wygasa,

– postanowienie definiujące pojęcie „Wartość rachunku” jako iloczyn bieżącej liczby Jednostek Uczestnictwa Funduszu znajdujących się na rachunku ubezpieczonego i aktualnej na dany dzień wartości Jednostki Uczestnictwa Funduszu,

– postanowienie o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczonego Opłaty Likwidacyjnej w razie rezygnacji przez ubezpieczonego z ochrony ubezpieczeniowej przed upływem Okresu odpowiedzialności, przy czym wysokość Opłaty Likwidacyjnej jest obliczana procentowo w stosunku do wartości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczonego i jest uzależniona od roku, w którym ubezpieczony zrezygnuje z ubezpieczenia; dla ubezpieczeń z 15-letnim Okresem odpowiedzialności opłata likwidacyjna wynosi od 100% do 1% albo od 80% do 5%, dla ubezpieczeń z 10-letnim okresem odpowiedzialności opłata likwidacyjna wynosi od 100% do 5% wartości rachunku,

  1. każdy z członków grupy wpłacił Składkę Pierwszą i Pierwszą Składkę Bieżącą oraz kontynuuje wpłacanie kolejnych Składek Bieżących;
  2. wartość Jednostek Uczestnictwa Funduszu każdego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego spadła w pierwszym dniu wyceny,
  3. w stosunku do żadnego z członków grupy nie upłynął jeszcze Okres odpowiedzialności pozwanego.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej liczby osób. Nie jest bezwzględnie konieczne, aby zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy. Zasadniczą okolicznością, która przesądza o dopuszczalności rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym jest identyczność mechanizmów stosowanych przez pozwanego w umowach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Analogiczny pogląd został zaprezentowany m.in. w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 kwietnia 2016 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I ACz 534/16. Pewne różnice występujące w stosowanych przez pozwanego wzorcach umownych (dotyczące np. wysokości Opłaty Administracyjnej i Opłaty Likwidacyjnej), czy też fakt zawarcia tych umów za pośrednictwem różnych podmiotów, w istocie nie powodują, że roszczenia członków grupy nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej.

Nie można też podzielić zapatrywania strony pozwanej, że powód błędnie ujednolicił roszczenia członków podgrup, bez jakiegokolwiek uwzględnienia wspólnych okoliczności sprawy. Wypada podkreślić, że w rozpoznawanej sprawie chodzi o zawarcie przez stronę powodową umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Każdy z członków grupy w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy wskazywał, że strona pozwana osiągnęła jego kosztem korzyści majątkowe bez podstawy prawnej w wykonaniu nieważnych czynności prawnych – nieważnego oświadczenia o chęci skorzystania przez każdego z członków grupy z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej oraz z nieważnej Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym, i pomimo wezwania nie dokonała ich zwrotu. Należy także zauważyć, że strona powodowa podzieliła członków grupy na podgrupy, w zależności od wysokości dochodzonego roszczenia. W pismach z 22 grudnia 2016 r. oraz z dnia 12 kwietnia 2017 r. powód dokonał ujednolicenia roszczeń przy uwzględnieniu aktualnego składu grupy. Sposób i kryteria ujednolicenia roszczeń zastosowane przez powoda w niniejszej sprawie zostały uznane za wystarczające w powołanym postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 kwietnia 2016 r. sygn. akt I ACz 534/16 wydanym w analogicznych okolicznościach sprawy.

W tym stanie rzeczy, stanowisko sądu pierwszej instancji dotyczące wykazania w wystarczającym stopniu istnienia przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego zasługiwało na aprobatę, a rozstrzygnięcie o rozpoznaniu niniejszej sprawy w tego rodzaju postępowaniu, wbrew opinii skarżącego znajdowało oparcie w art. 10 ust. 1 u.d.p.g.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.