Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Marzena Konsek-Bitkowska
Sędziowie: SSA Dorota Markiewicz; SSO (del.) Dagmara Olczak-Dąbrowska (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2019 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Szczecinie – reprezentanta grupy przeciwko (…) Towarzystwu Ubezpieczeń (…) Spółce Akcyjnej (…) z siedzibą w W. o zapłatę, na skutek zażaleń obu stron na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 września 2018 r., sygn. akt XXIV C 500/14,
postanawia:
Postanowieniem z dnia 20 września 2018 r. Sąd Okręgowy ustalił skład grupy reprezentowanej przez Miejskiego Rzecznika Praw Konsumentów w Szczecinie poprzez wskazanie osób, które skutecznie złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy (pkt. 1), zaś pozostałym wskazanym przez siebie osobom odmówił przyznania statusu członka grupy (pkt 2). Ocenił podstawę faktyczną zgłoszonych roszczeń, uznając, iż w każdej z umów łączących członków grupy z pozwanym zawarto ten sam mechanizm pobierania nieadekwatnych opłat za wykup w związku z rozwiązaniem umów ubezpieczenia na życie przed upływem terminu, na który zostały zawarte. Same różnice w sposobie redakcji zakwestionowanej klauzuli umownej w poszczególnych umowach nie przesądzają o braku jednorodzajowości roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym. Sąd zweryfikował także oświadczenia osób przystępujących do postępowania pod kątem terminu ich złożenia, uznając, iż przesłanie kopii oświadczeń korespondencją e-mail czy też załączenie kopii stron dziennika korespondencji, z którego wynikają daty złożenia oświadczeń 18 osób, a następnie dołączenie ich oryginałów jest wiarygodnym wykazaniem dochowania terminu. Przyjął, że ewentualne braki oświadczeń, w tym co do formy, mogły zostać uzupełnione po upływie terminu wskazanego w ogłoszeniu, a przed przedstawieniem Sądowi wykazu członków grupy.
Odnośnie do członkostwa w grupie 27 osób, które zawarły aneksy do umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, Sąd uznał, iż taka modyfikacja spowodowała wyłączenie 16 z nich z grupy uprawnionych w przedmiotowym postępowaniu. Pomimo, że złożyły one oświadczenia o uchyleniu się od skutków tej czynności prawnej jako dokonanej pod wpływem błędu, to nie zostały spełnione przesłanki z art. 84 k.c. – błąd miał polegać na niewiedzy i braku stosownej informacji ze strony pozwanego, że zawarcie aneksu wykluczy te osoby z uczestniczenia w pozwie zbiorowym. Oceniając zarzut pozwanego, że część członków grupy prowadziła w dacie zawarcia umowy działalność gospodarczą, Sąd zbadał umowy pod kątem istnienia związku pomiędzy jej przedmiotem a działalnością gospodarczą, uznając, że nie ma pomiędzy nimi powiązania.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone przez pozwanego co do punktu 1, w części ustalającej, że w skład grupy wchodzą następujące osoby:
(1) M. A., (2) E. A., (3) W. B., (4) M. B., (5) P. B., (6) M. B., (7) J. B., (8) T. B., (9) I. B., (10) K. B., (11) M. B., (12) K. C., (13) P. C., (14) J. C., (15) A. C., (16) J. C., (17) J. C., (18) M. D., (19) E. D., (20) R. D., (21) M. D., (22) K. D., (23) P. D., (24) G. D., (25) A. D., (26) R. D., (27) E. D., (28) P. D., (29) J. D., (30) P. D., (31) T. D., (32) G. G., (33) A. G., (34) M. G., (35) P. G., (36) M. G., (37) I. G., (38) M. G., (39) R. G., (40) R. G., (41) M. G., (42) P. G., (43) A. G., (44) M. G., (45) M. H., (46) M. J., (47) P. J., (48) J. J., (49) M. J., (50) P. J., (51) A. J., (52) J. J., (53) P. J., (54) K. K., (55) D. K., (56) M. K., (57) D. K., (58) M. K., (59) I. K., (60) M. K., (61) J. ., (62) P. K., (63) Ł. K., (64) B. K., (65) P. K., (66) P. K., (67) P. K., (68) J. K., (69) H. K., (70) S. K., (71) P. L., (72) J. Ł., (73) P. Ł., (74) M. M., (75) R. M., (76) W. M., (77) T. M., (78) M. M., (79) T. M., (80) K. M., (81) M. M., (82) Z. N., (83) D. N., (84) R. N., (85) M. N., (86) P. O., (87) G. O., (88) M. O., (89) B. O., (90) E. P., (91) J. P., (92) K. P., (93) W. P., (94) P. P., (95) T. P., (96) E. P., (97) K. P., (98) M. P., (99) S. P., (100) A. R., (101) M. R., (102) K. R., (103) W. R., (104) K. S., (105) G. S., (106) J. S., (107) J. S., (108) M. S., (109) I. S., (110) A. S., (111) J. S., (112) M. S., (113) A. S., (114) R. S., (115) A. S., (116) M. Ś., (117) R. S., (118) R. S., (119) S. S., (120) S. S., (121) A. S., (122) T. T., (123) B. T., (124) A. T., (125) W. T., (126) W. W., (127) I. W., (128) T. W., (129) M. W., (130) M. W., (131) G. W., (132) P. W., (133) J. W., (134) R. W., (135) D. W., (136) S. W., (137) R. W., (138) L. W., (139) H. W., (140) A. Z., (141) S. Z., (142) J. Ż., (143) M. Z., (144) I. Z., (145) B. Z., (146) M. Ż.
W zażaleniu pozwany zarzucił naruszenie:
a) art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. 2018, poz. 573, dalej jako „d.p.g.”) poprzez przyznanie statusu członka grupy osobom, co do których reprezentant grupy nie udowodnił, że złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy z zachowaniem terminu określonego w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania, tj. do 24 grudnia 2016 r.;
b) art. 6 k.c. w zw. z art. 11 ust. 5 u.d.p.g. poprzez uznanie, że to na pozwanym spoczywał ciężar udowodnienia tego, że niektórzy zainteresowani złożyli oświadczenia o przystąpieniu do grupy po 24 grudnia 2016 r., podczas gdy ciężar udowodnienia przeciwnej okoliczności spoczywał na reprezentancie grupy, który był zobowiązany udowodnić, że wszystkie osoby zamieszczone w wykazie członków grupy złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy do 24 grudnia 2016 r.;
c) art. 217 § 3 k.p.c. na skutek pominięcia wniosku pozwanego z pisma procesowego z dnia 15 marca 2017 r. o zobowiązanie reprezentanta grupy do złożenia dowodów, że oświadczenia 104 osób, które zgłosiły swoje przystąpienie do grupy w piśmie z dnia 27 lutego 2017 r., zostały doręczone reprezentantowi grupy z zachowaniem terminu określonego w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego, podczas gdy był to wniosek zmierzający do ustalenia okoliczności mającej decydujące znaczenie dla przyznania tym osobom statusu członka grupy;
d) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. przez uznanie, że kopie stron dziennika korespondencji stanowią miarodajny dowód na okoliczność tego, że 18 członków grupy złożyło w terminie oświadczenia o przystąpieniu do grupy, podczas gdy pozwany kwestionował wiarygodność tych wpisów ze względu na liczne wątpliwości co do daty złożenia tych oświadczeń;
e) art. 11 ust. 2 pkt 3 u.d.p.g. poprzez uznanie, że do grupy można przyłączyć składając reprezentantowi grupy także ustne oświadczenie o przystąpieniu do grupy (np. przez telefon), podczas gdy dla oświadczeń tych ustawa przewiduje jednoznacznie formę pisemną;
f) art. 130 § 1 k.p.c. przez nieuzasadnione przyjęcie, że możliwe jest uzupełnienie braków formalnych w zakresie pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy już po upływie terminu wskazanego w ogłoszeniu, podczas gdy w ustawie nie przewiduje się takiej możliwości;
g) art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 60 k.c. polegające na błędnej wykładni oświadczeń zawartych w dokumentach załączonych do pisma 3 listopada 2017 r. i niezasadne wywiedzenie, że z ich treści wynika, że 67 osób ujawniło w dostateczny sposób wolę przystąpienia do grupy, podczas gdy w znacznej części tych dokumentów osoby zainteresowane jedynie pytały o warunki, które muszą spełnić celem przystąpienia do grupy i nie deklarowały jeszcze swojej woli dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym;
h) art. 1 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 11 ust. 2 pkt 2 u.d.p.g. poprzez uznanie, że do grupy skutecznie przyłączyć mogą się także te osoby, które wywodzą swoje roszczenia z postanowień innych umów niż wymienione w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania i jednocześnie innych niż te, które składały się na podstawę faktyczną powództwa przy wydawaniu postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, podczas gdy na obecnym etapie do grupy nie mogą przystąpić osoby, które opierają swoje roszczenia na innej podstawie niż osoby z grupy inicjatywnej;
i) art. 358 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez uznanie, że sąd nie jest związany określeniem przedmiotu sprawy zawartym w postanowieniu z dnia 15 września 2016 r. w przedmiocie ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego;
j) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez dowolne ustalenie, że nikt spośród członków grupy nie zawarł umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK) w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, przy jednoczesnym pominięciu wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu na tę okoliczność.
W konkluzji skarżący domagał się uchylenia postanowienia w zaskarżonej części i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji celem przeprowadzenia postępowania dowodowego, w szczególności co do okoliczności czy członkowie grupy zawierali umowy w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, ewentualnie wnosił o zmianę postanowienia w zaskarżonej części przez odmowę przyznania statusu członka grupy osobom wskazanym w punkcie 1 zaskarżonego postanowienia, a objętych zakresem zaskarżenia środka odwoławczego.
Przedmiotowe postanowienie zostało zaskarżone także przez stronę powodową, w części odmawiającej uznania jako członków grupy: J. T., B. B., Z. R., R. W., T. K., M. G., P. W., D. W., J. W., T. S., B. Z., M. K., M. K., P. F., M. M., J. O. – przy czym T. K. złożył oświadczenie o wystąpieniu z grupy.
Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono naruszenie:
a) art. 17 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 130 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłowe uznanie, że w skład grupy reprezentowanej przez powoda nie wchodzi J. T., z uwagi na fakt, że w ocenie Sądu powód nie przedstawił żadnego dowodu na okoliczność złożenia oświadczenia o przystąpieniu do grupy przez J. T., podczas gdy takie dowody przedstawił w pismach procesowych z dnia 27 lutego 2017 r. i z dnia 3 listopada 2017 r., a Sąd pomimo powzięcia wątpliwości, nie wezwał powoda do uzupełnienia braków pisma na podstawie art. 130 § 1 k.p.c., a ponadto wnosił o dopuszczenie i przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodu z wydruku e-maila J. T. z dnia 19 grudnia 2016 r. na okoliczność złożenia przez niego oświadczenia o przystąpieniu do grupy do dnia 24 grudnia 2016 r.;
b) art. 1 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 84 i 86 k.c. poprzez nieprawidłowe uznanie, że w skład grupy reprezentowanej przez powoda nie wchodzą: B. B., Z. R., R. W., T. K., M. G., P. W., D. W., J. W., T. S., B. Z., M. K., M. K., P. F., M. M., J. O., z uwagi na fakt, że w ocenie Sądu umowy tych osób mają odmienną treść od umów stanowiących podstawę faktyczną sporu ze względu na zawarcie z pozwanym aneksów do umowy ubezpieczenia na życie modyfikujących prawa i obowiązki stron tej umowy. Zdaniem powoda za skuteczne należy uznać oświadczenia wskazanych osób o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczeń woli zawartych w aneksach, jako złożonych pod wpływem błędu, który został wywołany przez pozwanego podstępnie (art. 86 k.c.).
W konkluzji strona powodowa domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że w skład grupy reprezentowanej przez powoda wchodzą również następujące osoby: J. T., B. B., Z. R., R. W., T. K., M. G., P. W., D. W., J. W., T. S., B. Z., M. K., M. K., P. F., M. M., J. O.; ewentualnie wnosiła o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
W zażaleniu oraz w piśmie z dnia 28 grudnia 2018 r. strona powodowa przedłożyła dokumenty obejmujące oświadczenia członków grupy o wystąpieniu z grupy, złożone po wydaniu zaskarżonego postanowienia, wnosząc w związku z tym o odmówienie im udziału w postępowaniu.
W odpowiedziach na zażalenia obie strony wzajemnie wnosiły o ich oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie pozwanego zasługuje na częściowe uwzględnienie. Zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 11 ust. 2 pkt 3 i ust 5 u.d.p.g., art. 6 k.c. oraz art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 60 k.c. Pozostałe zarzuty pozwanego nie zasługiwały na uwzględnienie.
W myśl art. 1 ust. 1 u.d.p.g. ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Ustawa ma zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (ust. 2).
Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że oświadczenie o przystąpieniu do grupy jest rodzajem oświadczenia woli uprawnionego o dołączeniu do grupy dochodzącej roszczeń w postępowaniu grupowym, którego adresatem jest reprezentant grupy. W doktrynie kwalifikowane jest jako procesowe bądź o podwójnej naturze, tj. jako materialno-procesowe. Jego złożenie zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 3 u.d.p.g. wymaga zachowania formy pisemnej oraz zachowania terminu wskazanego w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego. Ponadto zgodnie z art. 12 u.d.p.g. w tym oświadczeniu uprawniony powinien określić swe żądanie oraz wskazać okoliczności uzasadniające żądanie, a także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody. Wykaz osób, które przystąpiły do grupy, sporządza powód i przedstawia sądowi, dołączając oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Sąd doręcza wykaz pozwanemu. Oświadczenie o przystąpieniu do grupy nie jest pismem procesowym, a reprezentant grupy nie jest organem procesowym, dlatego postępowanie zmierzające do sanacji uchybień formalnych pisma procesowego, o którym mowa w art. 130 k.p.c., nie może znaleźć zastosowania w przypadku oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Relacje wewnętrzne między grupą a reprezentantem reguluje art. 16 ust. 2 u.d.p.g., według którego powód może zobowiązać członka grupy do złożenia w wyznaczonym terminie dodatkowych dowodów i wyjaśnień i jedynie ten przepis może stanowić podstawę prawną konwalidacji uchybień formalnych oświadczenia o przystąpieniu do grupy w tym takich jak brak podpisu uprawnionego. Nie do przyjęcia jest bowiem taka wykładnia art. 11 ust. 1 pkt 3 u.d.p.g. w zakresie obowiązku zachowania formy pisemnej oświadczenia o przystąpieniu do grupy, która wyklucza jakikolwiek sposób konwalidacji jego uchybień formalnych. Tak restrykcyjne rozwiązania nie są przewidziane dla czynności procesowych, których uchybienia formalne mogą być konwalidowane zgodnie z art. 130 k.p.c. ani dla oświadczeń woli na gruncie prawa materialnego z uwagi na możliwość wykazania innymi środkami dowodowymi, że czynność prawna, dla której nie jest wymagana forma ad solemnitatem, została dokonana (art. 74 § 2 k.c.). Mając na uwadze, że uprawnieni są konsumentami, niereprezentowanymi przez zawodowych pełnomocników na etapie składania oświadczenia o przystąpieniu do grupy, a celem postępowania grupowego jest m.in. ułatwienie dochodzenia roszczeń w sprawach konsumenckich, należy zaaprobować stanowisko Sądu pierwszej instancji, że powód mógł wszelkimi środkami dowodowymi wykazywać przynależność do grupy osób, które taki akces zgłosiły choćby z uchybieniami w zakresie formy oświadczenia. Zasadnie uznał wobec powyższego, iż reprezentant grupy może wykazywać dochowanie terminu również poprzez dziennik korespondencji czy załączone wiadomość e-mail. Istotne jest jednak to, aby oświadczenie o przystąpieniu do grupy dochodzącej roszczeń w postępowaniu grupowym w sposób stanowczy i jednoznaczny wyrażało wolę uczestnictwa w tym postępowaniu, a nie jedynie potencjalne zainteresowanie w przyszłości przyłączeniem się do grupy. Natomiast ewentualne braki formalne, w tym także co do formy pisemnej oraz dodatkowych elementów oświadczenia wynikających z treści art. 12 u.d.p.g. mogą zostać uzupełnione. Trafnie zatem pozwany wskazywał na konieczność weryfikacji oświadczeń zawartych w korespondencji e-mail (k. 29133-29202) złożonej przez reprezentanta grupy pod kątem tego, czy z ich treści, przy zastosowaniu zasad wykładni z art. 60 i 65 k.c., wynika wola przystąpienia do grupy dochodzącej roszczeń w pozwie zbiorowym.
Analiza tych oświadczeń prowadzi do wniosku, że należy odmówić udziału w grupie następującym osobom: M. A., A. C., M. H., J. Ł., T. D. T. M., T. P., K. P., K. S., A. S., B. T. i J. T., J. W. i L. W., którzy w sposób stanowczy nie złożyli oświadczeń o przystąpieniu do grupy, lecz wyrazili jedynie zainteresowanie postępowaniem grupowym. Świadczą o tym sformułowania typu: jakie informacje są państwu potrzebne, jestem zainteresowana/y pozwem, proszę zająć się sprawą. Statusu członka grupy należało odmówić także: J. D., P. D., M. G., A. G., M. G., W. M., T. S., D. W., którzy przed 24 grudnia 2016 r. złożyli jedynie wypełniony formularz kontaktowy, nie wyrażając woli przystąpienia do postępowania grupowego. W przypadku M. G., B. Z. i G. G. nie ma dowodów wskazujących na złożenie oświadczeń przed 24 grudnia 2016 r. Należało odmówić udziału w grupie również: R. G., R. G., M. J., P. J. i M. J., M. K., P. K., J. K., E. P., J. S., T. W., którzy wypełnili formularz kontaktowy i przesłali skany polis, co nie może być uznane za wyrażenie woli udziału w postępowaniu grupowym. Należało odrzucić także oświadczenie P. L. złożone ustnie w trakcie rozmowy telefonicznej jako niepoddające się konwalidacji w zakresie formy.
W konsekwencji zarzuty pozwanego odnośnie do przekroczenia terminu do złożenia oświadczeń o przystąpieniu do grupy okazały się co do wymienionych osób zasadne, albowiem zebrany materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie, że przed 24 grudnia 2016 r. wyraziły one w sposób jednoznaczny wolę udziału w postępowaniu grupowym.
Niezasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez dowolne ustalenie, że nikt spośród członków grupy nie zawarł umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, przy jednoczesnym pominięciu wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu na tę okoliczność. Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne i podziela rozważania Sądu Okręgowego w tej mierze, wskazując iż przeprowadzenie dowodu wnioskowanego przez pozwanego nie tylko jest bezcelowe, ale także prowadziłoby do zbędnego przedłużenia postępowania. Pozwem zbiorowym objęte zostały umowy dotyczące tzw. polisolokat tj. ubezpieczenia na życie (i dożycie), których cechą charakterystyczną jest inwestowanie środków pochodzących ze składek ubezpieczonych w celu zwiększenia efektywności gromadzenia środków, które mają zostać wypłacone w momencie realizacji warunku w nich zastrzeżonego. Według ogólnych warunków umów każdy z zakwestionowanych wzorców był skierowany do osób fizycznych (według słowniczka „Ubezpieczony” jest określany każdorazowo jako osoba fizyczna, której życie jest przedmiotem umowy), które zawierały z przedsiębiorcą (tu: pozwanym) umowę, której przedmiotem było życie ubezpieczonego, dożycie do określonego terminu, czyli umowę ubezpieczenia osobowego (art. 805 § 2 pkt 2 k.c.). Ponadto przedmiotem umowy zgodnie z ogólnymi warunkami było inwestowanie środków pochodzących ze składek w ramach ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego w okresie, na jaki umowa została zawarta (§ 1 o.w.u. przedmiot umowy). Tak określony przedmiot umowy wyklucza przyjęcie, że możliwe było jej zawarcie w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Do takich wniosków prowadzi również decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 15 marca 2016 r. nr RKT – 01/2016, w której wskazano, że oferta pozwanego była skierowana do konsumentów w rozumieniu art. 221 k.c. Z tych przyczyn trafne jest stanowisko Sądu Okręgowego, że przedmiot umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie może być wiązany z działalnością gospodarczą osoby fizycznej, która umowę taką zawiera jako konsument.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 358 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że istotna dla oceny dopuszczalności objęcia postępowaniem wzorców umów niewymienionych w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego jest tożsamość mechanizmu pobierania opłat z tytułu wykupu z tym, jaki został zastosowany we wzorcach wymienionych w tym ogłoszeniu. W tym zakresie należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego, że ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego nie determinuje ani nie ogranicza podstawy faktycznej, na której oparte są roszczenia poszczególnych członków grupy, gdyż ma charakter informacyjny i jego celem jest dostarczenie informacji o przedmiocie sprawy. W postępowaniu cywilnym zakres rozpoznania sprawy wyznacza powód, podając podstawę faktyczną swojego roszczenia. Nie jest przy tym bezwzględnie konieczne, by zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 r., I ACa 1209/13, postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15; z dnia 24 lipca 2014 r., I ACz 1005/14; z dnia 21 września 2015 r., I ACz 1648/15; z dnia 4 października 2018 r. I ACz 861/18). Stąd w rozpoznawanej sprawie Sąd jest związany treścią postanowienia o ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego w części, w której zakwestionowany jest określony mechanizm pobierania opłat likwidacyjnych. Kwestionowane przez pozwanego wzorce umowne oznaczone symbolami (…), (…), (…), (…), (…), (…), (…), (…), (…), (…), (…) a także (…), (…) i (…) były przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zakończonym decyzją z dnia 15 marca 2016 r. (znak: RKT –01/2016) i mechanizmy w nich zawarte zostały uznane za tożsame z tymi, które są wskazane w treści ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zakwestionował sposób ustalania wysokości świadczenia wykupu we wskazanych wzorcach umów jako naruszający w sposób rażący interesy konsumentów, zobowiązując (…) Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. do zwiększenia części świadczenia wykupu ustalanej w oparciu o część bazową rachunku obliczoną zgodnie z warunkami zawartej umowy poprzez zwiększenie jej udziału procentowego w części bazowej do takiego poziomu, aby ww. część świadczenia wykupu była w pierwszym roku obowiązywania polisy nie mniejsza niż 71% części bazowej rachunku (decyzja z 15 marca 2016 r.). Mechanizm występujący we wszystkich wymienionych wzorcach umownych, jak i tych wyszczególnionych w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego sprowadza się do pobierania rażąco zawyżonych opłat likwidacyjnych w sytuacji rozwiązania umowy przed terminem, na który została zawarta. Dla ustalenia tożsamości mechanizmów pobierania tych opłat w poszczególnych wzorcach nie jest istotny matematyczny model, przy pomocy którego opłaty są wyliczane, lecz rezultat tych wyliczeń dla konsumenta w postaci rażąco zawyżonej opłaty z tytułu wykupu, która nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia ekonomicznego.
Oceniając zatem umowy zawarte według innego wzorca umownego niż wskazany w postanowieniu o ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego pod kątem tożsamości mechanizmu pobierania opłat likwidacyjnych, Sąd Apelacyjny uznał, że w zakres przedmiotowy niniejszego postępowania także wchodzą roszczenia R. D. (ubezpieczenie (…) (…)), M. G., G. O., E. P. i S. Z. (ubezpieczenie (…) (…)), przy czym S. Z. złożył oświadczenie o wystąpieniu z grupy. Wprawdzie trzy ostanie wskazane wzorce umowne, tj. (…), (…) i (…) nie zostały objęte porozumieniem zawartym pomiędzy Prezesem UOKiK a pozwanym w dniu 19 grudnia 2016 r. w ramach procedury leniency, jednakże w opinii Sądu Apelacyjnego mechanizm pobierania opłat likwidacyjnych, zakwestionowany przez Prezesa UOKiK, jest w nich analogiczny jak w przypadku pozostałych wzorców. Nie jest także przeszkodą do rozpoznania w postępowaniu grupowym roszczeń wynikających z kilku zawartych umów przez tę samą osobę, jeśli w każdej z nich były tożsame, niekorzystne dla konsumentów wzorce.
Zażalenie powoda zasługiwało na uwzględnienie tylko w części dotyczącej wyłączenia z grupy tych członków, którzy złożyli oświadczenia o wystąpieniu z grupy po wydaniu zaskarżonego postanowienia. Odnosząc się natomiast do wykluczenia uczestnictwa osób, które zawarły aneksy do umów, którymi uchylono zakwestionowany w niniejszej sprawie mechanizm pobierania opłat likwidacyjnych, należy wskazać, że Sąd Okręgowy w sposób trafny i przekonujący wyjaśnił, że błąd podpisującego aneks co do skutków procesowych modyfikacji umowy, nie jest błędem co do treści czynności prawnej, lecz błędem co do pobudki nieobjętym hipotezą art. 84 k.c. Nie można podzielić także argumentów zażalenia, że błąd ten został wywołany podstępnie, gdyż sposób modyfikacji umów został ustalony w postępowaniu prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i znajduje swoje odzwierciedlenie w treści decyzji RKT 01/2016. Ponadto konieczność oceny skuteczności oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu istotnie modyfikuje podstawę faktyczną roszczenia dochodzonego w ramach pozwu grupowego.
Z tych przyczyn zaskarżone postanowienie należało częściowo zmienić (art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.), a w pozostałym zakresie zażalenia stron zostały oddalone (art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).