Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział V Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Elżbieta Milewska-Czaja
Sędziowie: SSA Barbara Rączka- Sekścińska
SSA Mariusz Wicki
rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2021 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w S. działającego jako reprezentant grupy przeciwko Bankowi (…) Spółce Akcyjnej w G. o ustalenie, ewentualnie o ukształtowanie na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 11 września 2020 r., sygn. akt IC 245/15,
postanawia:
na podstawie art. 390 § 1 kpc w zw. z art. 397 § 3 kpc przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości:
„czy po wejściu w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ( DzU z 2019r. poz.1469), na postanowienie w przedmiocie składu grupy zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. (t.j. DzU z 2020r. poz. 446) o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, zażalenie na postanowienie sądu przysługuje do sądu II instancji na podstawie art. 394 § 1 kpc, czy też do innego składu sądu I instancji zgodnie z art. 3941a kpc?”.
Sąd Okręgowy w Gdańsku postanowieniem z dnia 11 września 2020 r. oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania (pkt I.) oraz na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym ustalił, że w skład grupy reprezentowanej przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w S. wchodzą następujące osoby: a) podgrupa 1 (pierwsza): [dane 216 członków grupy], b) podgrupa 2 (druga): [dane 56 członków grupy] (pkt II.) oraz odmówił statusu członka grupy następującym osobom: [dane 19 osób] (pkt III.).
Na powyższe postanowienie złożył dwa odrębne zażalenia pozwany Bank (…) S.A. w G., zaskarżając je w części, tj. w zakresie jego punktu II i wniósł o jego zmianę poprzez wyłączenie ze składu grupy osób, których dotyczą zarzuty co do członkostwa w grupie złożone przez pozwanego w toku postępowania i w niniejszym zażaleniu, ewentualnie pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia, a ponadto o zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Jedno z w/w zażaleń zostało złożone do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku (jako sądu drugiej instancji) za pośrednictwem Sądu Okręgowego w Gdańsku (k. 11024-11042), drugie zaś zażalenie zostało złożone do Sądu Okręgowego w Gdańsku (do innego składu sądu pierwszej instancji (k. 11043-11061) z uwagi na brak przepisów wskazujących sąd właściwy do rozpoznania zażalenia na postanowienie w przedmiocie składu grupy i rozbieżną praktykę sądów powszechnych w tym zakresie po wejściu w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469).
Skarżący złożył w obu zażaleniach wniosek o przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości w celu uzyskania odpowiedzi, czy po wejściu w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469), na postanowienie w przedmiocie składu grupy (art. 17 ust. 2 u.d.r.p.g.) zażalenie przysługuje do sądu drugiej instancji (art. 394 § 1 k.p.c.), czy do innego składu sądu pierwszej instancji (art. 394(1a) § 1 k.p.c.)?
Stwierdzić należy, iż na mocy ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469), ustawodawca dokonał zmiany modelu postępowania odwoławczego, w zakresie zażaleń. Znaczna część rozstrzygnięć została poddana obecnie niedewolutywnemu środkowi odwoławczemu w postaci zażalenia do innego składu sądu pierwszej instancji (art. 394(1a) § 1 k.p.c.). Zgodnie z tym artykułem zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji przysługuje na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest: 1) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie; 2) oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji; 3) rygor natychmiastowej wykonalności; 4) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania; 5) stwierdzenie prawomocności orzeczenia; 6) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia; 7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia; 8) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa; 9) zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu; 10) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego; 11) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem; 12) odrzucenie zażalenia; 13) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego; 14) zatwierdzenie ugody w sprawie odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów; 15) wstrzymanie wykonania decyzji, w przypadku zawieszenia postępowania, na zgodny wniosek stron zamierzających zawrzeć ugodę w sprawie odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów.
Natomiast zgodnie ze znowelizowanym art. 394 § 1 k.p.c. zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest: 1) zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy; 2) zwrot pozwu; 3) odmowa odrzucenia pozwu; 4) przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie; 5) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania; 6) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, zwrot opłaty lub obciążenie kosztami sądowymi – jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy.
Stwierdzić należy, iż ustawodawca przyjął dość niefortunny model deliminacji kompetencji do rozpoznania zażalenia pomiędzy sądami pierwszej i drugiej instancji. Zamiast wprowadzić zasadę, że zażalenia na rozstrzygnięcia niewymienione w art. 394 § 1 k.p.c. rozpoznaje sąd pierwszej instancji w innym składzie, wprowadził osobny katalog rozstrzygnięć w art. 394(1a) § 1 k.p.c., które podlegają tzw. „zażaleniu poziomemu”. Prowadzi to do poważnych problemów interpretacyjnych.
Nie budzi wątpliwości, że na postanowienie co do składu grupy przysługuje zażalenie (art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Dz. U. 2020 r., poz. 446). Zażalenie na postanowienie co do składu grupy w stanie prawnym obowiązującym przed 7 listopada 2019 r. rozpoznawał sąd drugiej instancji (vide: art. 394 k.p.c., także Komentarz do art. 17 u.d.r.s.g. pod red. M. Sieradzkiej, wyd. III, opubl.: WKP 2018, uwaga nr 6, Lex Omega). Podkreślenia wymaga, że w stanie prawnym sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) z dniem 7 listopada 2019 r., z regulacji zawartej w art. 394 § 1 k.p.c. wynikała ogólna zasada rozpoznawania zażaleń przez sąd drugiej instancji. Poza orzeczeniami kończącymi postępowanie i szczegółowo wymienionymi w art. 394 § 1 k.p.c. zażalenie przysługiwało także w każdym przypadku, gdy przepis szczególny wyraźnie dopuszczał taką możliwość. Wyjątkowo także ustawodawca dopuszczał wniesienie zażalenia do Sądu Najwyższego w przypadkach określonych w art. 394(1) k.p.c. oraz zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji do innego składu tego sądu w przypadkach wymienionych w art. 394(2) k.p.c.
Tymczasem nowo wprowadzone przepisy art. 394 § 1 k.p.c. oraz art. 394(1a) § 1 k.p.c., regulują kompetencje sądu drugiej instancji oraz kompetencję innego składu sądu pierwszej instancji do rozpoznawania zażaleń na zamknięte katalogi orzeczeń wymienionych w tych artykułach podlegających zaskarżeniu, jak wyżej wskazano. Brak jest w nich wymienionego wyżej postanowienia sądu pierwszej instancji co do składu grupy. Ponieważ każdy z w/w przepisów tworzy katalog zamknięty zaskarżalnych orzeczeń, to z żadnego z nich nie wynika, który model postępowania jest właściwy w tych przypadkach gdy możliwość zaskarżenia orzeczenia została przewidziana w przepisach szczególnych, takich jak art. 17 ust. 2 u.d.r.p.g. Ponadto stwierdzić należy, iż regulacje te są równorzędne i nie można z nich wyprowadzić wniosku, że ustawodawca którejś nadal prymat.
Nowo wprowadzone zmiany ustawodawcze wywołują zatem wątpliwości wskazane w sentencji postanowienia co do tego, czy po wejściu w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469), na postanowienie w przedmiocie składu grupy zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 446) o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, zażalenie na postanowienie sądu przysługuje do sądu II instancji na podstawie art. 394 § 1 k.p.c., czy też do innego składu sądu I instancji zgodnie z art. 394(1a) k.p.c.?
Możliwe są tutaj dwa stanowiska.
Pierwsze – że zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji co do składu grupy na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. nadal winno być rozpoznawane przez sąd drugiej instancji, tak jak miało to miejsce w stanie prawnym obowiązującym przed 7 listopada 2019 r. Za dewolutywnym charakterem przedmiotowego zażalenia przemawia to, że zażalenie wciąż stanowi środek odwoławczy. Ponadto w doktrynie jednoznacznie podnoszono, że środki odwoławcze charakteryzuje dewolutywność i suspensywność.
W związku z powyższym można przyjąć, iż podstawowe znaczenie nadal ma zażalenie dewolutywne, co oznacza, że zasadę stanowi zażalenie do sądu drugiej instancji. Uznać bowiem można, że skoro w stanie prawnym sprzed 7 listopada 2019 r. wszystkie zażalenia na postanowienia sądu pierwszej instancji miały charakter dewolutywny, to w nowym stanie prawnym charakter poziomy uzyskały tylko te postanowienia, co do których ustawodawca wyraźnie przewidział, że są rozpoznawane przez inny skład sądu pierwszej instancji. Stanowisko to popiera pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2020 r., sygn. akt III CZP 12/20 (nie publ.) uznający, że podstawowy model zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji nadal stanowi zażalenie dewolutywne, a przewidziane ustawą przypadki zażalenia poziomego należy traktować jako odstępstwa od modelowej konstrukcji zażalenia wyrażonej w art. 394 w zw. z 395 – 397 k.p.c. a nie odrębny środek zaskarżenia.
Drugie stanowisko można natomiast wywieść z nowo wprowadzonej kompetencji innego składu sądu pierwszej instancji do rozpoznawania zażaleń na postanowienia sądu pierwszej instancji, o czym stanowi art. 394(1a) k.p.c., bowiem możliwe jest twierdzenie, że skoro sąd pierwszej instancji ma kompetencję do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie składu grupy, to ma on również kompetencję do rozpoznania w innym składzie zażalenia na postanowienie w tym przedmiocie. Przyjęcie drugiego stanowiska uzasadnione jest zmianą ustawodawczą polegającą na wprowadzeniu tzw. zażaleń poziomych. Oznacza ona poszerzenie kompetencji sądu pierwszej instancji o uprawnienie do rozpoznawania zażaleń, co realizuje m.in. postulat szybkości postępowania. Tym bardziej, jeżeli zważy się na treść art. 17 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. 220, poz. 446), zgodnie z którym wniesienie zażalenia na postanowienie w przedmiocie składu grupy nie wstrzymuje merytorycznego rozpoznania sprawy. Niezwłocznie po wydaniu postanowienia w przedmiocie składu grupy sąd wyznacza rozprawę lub w inny sposób nadaje sprawie dalszy bieg. Powyższe, mając na uwadze zasadę ekonomiki procesowej, przemawia za tym, że to sąd pierwszej instancji w innym składzie winien rozpoznawać zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji co do składu grupy.
Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia, budzi poważne wątpliwości, stąd też Sąd Apelacyjny przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia, będzie miało istotne znaczenie dla praktyki orzeczniczej i pozwoli przede wszystkim zapobiec sytuacji, w której zażalenie będzie rozpoznawał sąd niewłaściwy.