Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Marek Machnij (spr.)
Sędziowie: SSA Małgorzata Idasiak – Grodzińska
SSO del. Karolina Sarzyńska
po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2021 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) działającego jako reprezentant grupy przeciwko Bankowi (…) o zapłatę, na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 17 czerwca 2020 r. sygn. akt XV C 871/18,
postanawia:
Sąd Okręgowy w Gdańsku postanowieniem z dnia 17 czerwca 2020 r. w sprawie z powództwa (…) działającego jako reprezentant grupy przeciwko Bankowi (…) odmówił odrzucenia pozwu i postanowił o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał, że (…) wystąpił w pozwie jako reprezentant grupy 107 uczestników, a następnie powództwo zostało rozszerzone o kolejnych uczestników, przy czym wszystkie roszczenia oparte są na tożsamej podstawie prawnej, a mianowicie stanowią roszczenia odszkodowawcze, wynikające z czynu niedozwolonego. Jednocześnie żądania wszystkich członków grupy są takie same pod względem podstawy faktycznej, ponieważ uczestniczyli oni w tym samym zdarzeniu faktycznym, którym było nabycie przez członków grupy certyfikatów inwestycyjnych funduszu, dla którego funkcję depozytariusza pełnił pozwany, wskutek którego każdy z członków grupy doznał szkody w postaci drastycznego spadku wartości certyfikatu inwestycyjnego. Uzasadnienie rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym wynika z podnoszonej przez powodów odpowiedzialności pozwanego z tytułu czynów niedozwolonych, a ponadto członkami grupy są wyłącznie konsumenci.
Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie wszyscy członkowie grupy domagają się roszczeń jednego rodzaju, tj. roszczenia pieniężnego, przy czym wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona w podgrupach, liczących więcej niż dwie osoby. Sąd ten uznał, że roszczeniami opartymi na jednakowej podstawie faktycznej są takie roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne. Podstawy faktycznej powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności. lecz za wystarczające należy uznać ich istotne podobieństwo. Spełnione więc zostały wszystkie przesłanki dopuszczalności powództwa grupowego co do liczebności grupy, jednorodzajowości roszczeń, rodzaju sprawy oraz podstawy faktycznej powództwa.
Nie mają natomiast istotnego znaczenia takie okoliczności, jak ponoszenie opłaty manipulacyjnej lub odmienne okoliczności związane z nabyciem certyfikatów inwestycyjnych, ponieważ nie wpływają one na ocenę zachowania pozwanego, a w konsekwencji mogą mieć znaczenie jedynie dla określenia wysokości danego roszczenia, ale nie sprzeciwiają się rozpatrzeniu sprawy w ramach postępowania grupowego. Wykazane zostało również, że dochodzone roszczenia są roszczeniami o ochronę konsumentów (zgodnie z definicją konsumenta w rozumieniu art. 221 k.c.).
Powyższe rozstrzygnięcie zostało zaskarżone w całości zażaleniem przez pozwanego, który zarzucił naruszenie:
1) art, I ust, 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t. jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 446, powoływanej jako „ustawa o postępowaniu grupowym”) przez przyjęcie, że dochodzone w niniejszym postępowaniu roszczenia są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej i w konsekwencji brak odrzucenia pozwu w sytuacji, gdy dochodzone w ramach pozwu grupowego roszczenia nie spełniają powyższych przesłanek z uwagi na to, że:
2) art. 2 ust. 1 i ust. 2 ustawy o postępowaniu grupowym w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o po-stępowaniu grupowym przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie dopuszczalne jest postępowanie grupowe i brak odrzucenia pozwu, w sytuacji gdy roszczenia członków podgrup, tj. (…) nie zostały ujednolicone przez zrównanie ich wysokości z roszczeniami pozostałych członków podgrupy,
3) art. 6 ust. 2 ustawy o postępowaniu grupowym przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie dopuszczalne jest postępowanie grupowe i brak odrzucenia pozwu, w sytuacji gdy do dotychczasowych pism procesowych powoda nie zostały dołączone oświadczenia lub zostały złożone niekompletne oświadczenia następujących osób (powodów) w przedmiocie przystąpienia do grupy i wyrażenia zgody co do osoby reprezentanta grupy:
(…)
Na tych podstawach pozwany wniósł o uchylenie przez zaskarżonego postanowienia i odrzucenie pozwu oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Powód wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego według norm prawem przepisanych.
Wbrew pozwanemu, Sąd Okręgowy trafnie uznał, że w niniejszej sprawie nie ma podstaw do odrzucenia pozwu, albowiem spełnione zostały przesłanki dopuszczalności rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego zostały ujęte w zamkniętym katalogu, obejmującym jednorodzajowość, liczebność, podobieństwo podstawy faktycznej, rodzaj sprawy, a w przypadku roszczeń pieniężnych – także ujednolicenie wysokości roszczeń, przy czym większość tych przesłanek ma charakter zobiektywizowany. Dokonując certyfikacji postępowania grupowego, sąd wyłącznie rozstrzyga o jego dopuszczalności, nie bada natomiast pozostałych zagadnień, dotyczących postępowania grupowego, w tym nie rozstrzyga o istnieniu lub nieistnieniu podstaw przynależności poszczególnych członków do grupy. Poza zakresem oceny dopuszczalności postępowania grupowego pozostaje także ocena jego merytorycznej zasadności, ponieważ odbywa się ona dopiero na dalszym etapie postępowania (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lutego 2016 r., I ACz 65/16). Wniosek taki wynika z literalnego brzmienia art. 10 ust. 1 in principio ustawy o postępowaniu grupowym.
Kwestie, dotyczące określenia składu grupy i następnie zasadności roszczeń, nie stanowią więc przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego. Określenie składu grupy dokonywane jest na podstawie materiału procesowego zgromadzonego z inicjatywy stron już po stwierdzeniu dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. W szczególności z art. 15 ustawy o postępowaniu grupowym wynika, że po upływie terminu wyznaczonego w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego, a jeżeli zaniechano tego ogłoszenia – po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, przewodniczący wyznacza pozwanemu termin nie krótszy niż miesiąc do podniesienia zarzutów co do członkostwa określonych osób w grupie lub w podgrupach. Wobec tego podnoszone przez pozwanego w zażaleniu zarzuty co do przynależności poszczególnych osób do grup są przedwczesne na tym etapie postępowania.
Formowanie się grup i przydzielanie do nich konkretnych uczestników ostatecznie następuje z chwilą wydania – stosownie do art. 17 ustawy o postępowaniu grupowym – przez Sąd pierwszej instancji postanowienia co do składu (nota bene, na to postanowienie przysługuje stronom odrębne zażalenie). Dopiero takie postanowienie przesądza więc, które z osób składających oświadczenia o przystąpienie do grup przystąpią do konkretnej grupy. W fazie certyfikacji sąd nie bada także kwestii dotyczących merytorycznej zasadności powództwa, lecz jedynie ocenia, czy spełnione są formalne przesłanki postępowania grupowego, określone w art. 1 i 2 ustawy o postępowaniu grupowym.
Wskazać następnie trzeba, że w świetle art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o postępowaniu grupowym w dołączonych do pozwu oświadczeniach członków grupy inicjującej postępowanie, nie jest konieczne zamieszczenie elementów, o których mowa w art. 12 zdanie pierwsze ustawy. Treść oświadczeń dołączonych do pozwu w powiązaniu z treścią pozwu musi jednak jednoznacznie wyrażać wolę przystąpienia członka grupy inicjatywnej do grupy i zgodę na osobę jej reprezentanta wnoszącego pozew, identyfikować członków grupy i treść oraz podstawę roszczeń. Dopuszczalne jest posłużenie się w tych oświadczeniach odesłaniem do pozwu w zakresie wskazania żądań, okoliczności uzasadniających żądanie, okoliczności uzasadniających przynależność do grupy, a także środków dowodowych, byleby tylko treść pozwu wraz z treścią oświadczeń dołączonych do pozwu umożliwiała sądowi ocenę dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2015 r., I CSK 672/14, OSNC 2016/7-8/92).
W związku z tym chybiony jest zarzut naruszenia art. 6 ust. 2 ustawy o postępowaniu grupowym. Wymienieni przez pozwanego członkowie podgrup złożyli właściwe i kompletne oświadczenia o przystąpieniu do grupy oraz zgodę na osobę reprezentanta w rozszerzeniu pozwu z dnia 5 kwietnia 2019 r., a także uzupełnione w piśmie z dnia 11 września 2019 r. Wziąć trzeba ponadto pod uwagę, że biorąc pod uwagę cel postępowania grupowego, a także ochronę interesów członków grupy, przyjąć należy, że braki oświadczenia mogą być uzupełniane nawet już po upływie terminu na złożenie oświadczenia o przystąpieniu do grupy. W orzecznictwie trafnie wskazuje się bowiem, że „przyjęcie odmiennego zapatrywania godziłoby w celowość prowadzenia postępowania grupowego, które może obejmować większą liczbę osób (członków grupy) i trudno uniknąć pewnych niedopatrzeń czy braków, zwłaszcza w zakresie zgłoszenia przystąpienia do grupy oraz konieczności zgromadzenia i drobiazgowego sprawdzenia potrzebnej dokumentacji” (zob. postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 6 września 2012 r., II C 1693/10, LEX nr 1845747).
Niezasadny był zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 1 ust. 1 ustawy o postępowaniu grupowym. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 kwietnia 2018 r. zachowanie warunku z art. 1 ust. 2 ustawy o postępowaniu grupowym następuje już w przypadku, gdy strona w pozwie twierdzi, że dochodzi roszczeń pochodzących z czynu niedozwolonego. W ramach procedury weryfikacyjnej, przewidzianej w art. 10 ust. 1 ustawy o postępowaniu grupowym należy bowiem oprzeć się na deklaracji zawartej w pozwie. Oznacza to, że odrzucenie pozwu grupowego możliwe jest tylko wówczas, gdy strona inicjująca nie odwołuje się do żadnej z podstaw prawnych, wskazanych w art. 1 ust. 2 ustawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2018 r., II PK 44/17, OSNP 2019/2/13).
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o postępowaniu grupowym sprawa może zostać rozpoznana na podstawie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze, dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, po drugie, dochodzone są roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie, zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego. Dochodzone roszczenia muszą zatem być jednorodne, czyli jednego rodzaju oraz oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Dopuszczalne jest istnienie nieznacznych różnic między indywidualnymi podstawami roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., I ACz 464/13, Lex nr 1324836). W przypadku niemożliwości ujednolicenia podstaw faktycznych roszczeń pieniężnych dla wszystkich członków grupy na powyższej zasadzie, ujednolicenie to nastąpić musi w podgrupach, liczących co najmniej dwie osoby z odwołaniem się do formalnego kryterium o charakterze ogólnym, stanowiącego faktyczną płaszczyznę wspólnej sprawy. O takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego. Reasumując, wymóg tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej powództwa oznacza, że podstawy faktycznej powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności, lecz za wystarczające należy uznać ich istotne podobieństwo. W związku z tym podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń (przez co najmniej 10 osób) musi być co najmniej taka sama (nie musi być jednak ta sama) (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 grudnia 2017 r., VI ACz 586/17).
W niniejszej sprawie członkowie grupy wystąpili z roszczeniem pieniężnym z tytułu czynu niedozwolonego, a więc roszczeniem jednorodnym. Roszczenie powoda oparte jest na tożsamej podstawie faktycznej i prawnej, bowiem członkowie grupy uczestniczyli w tym samym zdarzeniu faktycznym, którym było nabycie przez członków grupy certyfikatów inwestycyjnych funduszy, dla którego pozwany pełnił funkcję depozytariusza, a powód określił, że doznanie szkody przez każdego z członków grupy wynika z radykalnego spadku wartości certyfikatu inwestycyjnego. Przesłanka odnosząca się do tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej roszczenia nie oznacza, że wszelkie okoliczności faktyczne w przypadku każdego z członków grupy muszą być identyczne, bowiem dopuszczalne jest, żeby występowały okoliczności indywidualne, nienaruszające istoty jednorodności dochodzonego roszczenia.
Nie zasługuje więc na uwzględnienie twierdzenie pozwanego, że z uwagi na ponoszenie innej opłaty manipulacyjnej lub odmienne okoliczności związane z nabyciem certyfikatów inwestycyjnych członków grupy, sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Sąd pierwszej instancji słusznie wskazał w tym zakresie, że powyższe okoliczności nie miały i nie mają istotnego znaczenia dla oceny zachowania pozwanego, a w konsekwencji mogą mieć jedynie znaczenie dla określenia wysokości danego roszczenia, lecz nie wpływają na certyfikację postępowania grupowego w rozumieniu art. 10 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
Bezzasadny jest również zarzut strony pozwanej naruszenia art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o po-stępowaniu grupowym w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. W sprawach o roszczenia pieniężne postępowanie grupowe może się toczyć, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy zostanie ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Istnieje jednak możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach, liczących co najmniej dwie osoby. W ocenie Sądu Apelacyjnego powód spełnił wskazane przesłanki. Stan liczebności podgrup został zmodyfikowany przez stronę powodową w dniu 15 stycznia 2020 r. (k. 3416), zaś pozwany opiera swoje zarzuty na innym – wynikającym z poprzednich pism powoda – stanie podgrup oraz wartości ujednoliconych roszczeń dla poszczególnych członków podgrup. W związku z tym zarzut pozwanego nie znajduje obecnie oparcia w stanie faktycznym niniejszego postępowania. Ponadto, pozwany nie wykazał, w zakresie której z podgrup miałby wynikać brak ujednolicenia wysokości roszczenia. Jak zaś już wcześniej wyjaśniono, badanie kwestii zasadności występowania danych osób w ramach utworzonych podgrup nastąpi dopiero na dalszym etapie postępowania stosownie do art. 15 ustawy o postępowaniu grupowym.
Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. postanowił jak w sentencji. O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c., stosowanego w drodze analogii, ponieważ wydane obecnie postanowienie nie kończy postępowania w sprawie, lecz dotyczy jedynie zakończenia postępowania incydentalnego, w związku z czym orzeczenie o kosztach niniejszego postępowania zażaleniowego będzie możliwe dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie i odpowiednio do ostatecznego wyniku sprawy co do istoty.