Orzecznictwo > Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi Wydział I Cywilny z dnia 30 listopada 2012 r.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi Wydział I Cywilny z dnia 30 listopada 2012 r.
I ACz 1370/12

  1. Kaucja w celu zabezpieczenia kosztów procesu strony pozwanej jest specyficzną – wyjątkową w porównaniu do zasad postępowania określonych w Kodeksie postępowania cywilnego instytucją, przewidzianą w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – która w konsekwencji może być stosowana jedynie w sprawach rozpoznawanych w trybie postępowania grupowego.
  2. Treść art. 1 ust. 1 oraz art. 10 tej ustawy wskazuje na etapowość postępowania w sprawie roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym. Choć powołana ustawa nie reguluje terminu do rozstrzygnięcia przedmiotowego wniosku, a jedynie wyraźnie zakreśla termin do jego ewentualnego złożenia, analiza jego zasadności w momencie, kiedy jeszcze nie wiadomo, czy zainicjowane postępowanie grupowe okaże się dopuszczalne (zgłoszone roszczenia mieszczą się w kategorii roszczeń dopuszczalnych do dochodzenia w trybie wskazanej ustawy) jest bezprzedmiotowa. Przedmiotowy wniosek powinien stać się przedmiotem rozpoznania sądu dopiero na wypadek przesądzenia o dopuszczalności niniejszego postępowania grupowego.
  3. Oceniając wysokość ewentualnej kaucji i warunki jej płatności sąd powinien mieć na względzie przede wszystkim jej wielkość w relacji do wartości przedmiotu sporu, jak również choćby potencjalne – przewidywane, realne koszty procesu, jakie strona powodowa musiałaby ponieść na wypadek bezzasadności powództwa, w tym koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej na poziomie porównywalnym, do kosztów jakich w tym zakresie domaga się, czy mogłaby skutecznie domagać się strona powodowa. Z pola widzenia sądu okręgowego nie może bowiem każdorazowo umykać zasada równego traktowania stron.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Dzięciołowska (spr.)

Sędziowie: SSA Tomasz Szabelski, SSO Krzysztof Kacprzak (del.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 listopada 2012 r. w Łodzi sprawy z powództwa W. B. S. jako reprezentanta grupy […] przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę Mazowieckiego oraz Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, Województwu Mazowieckiemu – Wojewódzkiemu Zarządowi Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie, Powiatowi Płockiemu o ustalenie

na skutek zażalenia powodów od postanowienia Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 31 lipca 2012 r., sygn. akt I C 863/12

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie w punkcie 1 i przekazać wniosek o wpłacenie kaucji do depozytu sądowego do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Płocku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2012 r. sprostowanym postanowieniem z dnia 1 października 2012 r., w sprawie z powództwa W. B. S. jako reprezentanta grupy: […] przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę Mazowieckiego oraz Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie i Województwu Mazowieckiemu – Wojewódzkiemu Zarządowi Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie oraz Powiatowi Płockiemu o ustalenie, w przedmiocie wniosku pozwanego Skarbu Państwa o zobowiązanie powódki do złożenia kaucji postanawia, Sąd Okręgowy w Płocku nakazał powódce W. B. S. złożenie do depozytu sądowego kaucji w kwocie 43.200 złotych na zabezpieczenie pozwanemu Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę Mazowieckiego oraz Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie kosztów procesu, w terminie dwóch miesięcy – pod rygorem odrzucenia pozwu i w pozostałym zakresie wniosek oddalił (k. 2559 i k. 2641).

W uzasadnieniu tego postanowienia sąd okręgowy podniósł, że zgodnie z treścią art. 8 ust. 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, poz. 44) na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

Pozwany Skarb Państwa dochował terminu do złożenia przedmiotowego wniosku o zabezpieczenie kosztów procesu, gdyż wystąpił z nim przy pierwszej czynności procesowej tj. w odpowiedzi na pozew, wnosząc jednocześnie o oddalenie powództwa, to w sprawie nie zachodziła przesłanka negatywna wyznaczenia kaucji, określona w art. 8 ust. 2 zd. II powołanej ustawy.

Oceniając, czy istniały podstawy do uwzględnienia przedmiotowego wniosku, szczególnie w sytuacji gdy ustawodawca nie sprecyzował kryteriów, jakimi ma się kierować sąd przy weryfikacji takiego wniosku, mając na uwadze fakultatywny charakter tej instytucji oraz jej cel w postaci ochrony interesów pozwanego, z drugiej zaś strony jej ewentualny, negatywny skutek w postaci ograniczenia korzystania z dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym, sąd pierwszej instancji uznał przedmiotowy wniosek za zasadny w części odnoszącej się do ustanowienia kaucji w wysokości 43.200 złotych, tj. 6-krotności stawki minimalnej (7.200 złotych) wynagrodzenia pełnomocnika strony pozwanej, według wartości przedmiotu sporu, zobowiązując reprezentanta grupy do uiszczenia, na początkowym etapie procesu, części przewidywanych kosztów procesu, na wypadek jego przegrania.

Podkreślił, że określone w pozwie roszczenie oraz postulowany zakres postępowania dowodowego świadczą o skomplikowanym charakterze sporu. W efekcie nie ulega wątpliwości, że nakład pracy pełnomocników stron będzie bez wątpienia duży. Zasadne jest bowiem przewidywanie, że pełnomocnicy stron będą zmuszeni do analizy szeregu dokumentów oraz opinii biegłych w precedensowej sprawie. Natomiast strony licząc się z możliwością przegrania procesu, powinny mieć świadomość możliwości obciążenia ich kosztami procesu w myśl zasady odpowiedzialności stron za wynik postępowania (art. 98 k.p.c.), w tym kosztami zastępstwa procesowego przeciwnika i to w analizowanym przypadku w maksymalnej wysokości.

Zważywszy na wysokość kaucji wskazał, że należało oznaczyć powódce dwumiesięczny termin zapłaty, jako niezbędny okres do zgromadzenia i uiszczenia wymaganej kwoty, gdyż należy się liczyć z ewentualną koniecznością umownego określenia przez powódkę i członków grupy zasad ponoszenia kosztów zabezpieczenia, wobec braku uregulowania takich zasad w ustawie oraz w pkt 5.5.1. umowy o zastępstwo procesowe (k 105-114).

  1. Zażalenie w części uwzględniającej przedmiotowy wniosek złożyła strona powodowa, zarzucając naruszenie następujących przepisów prawa procesowego tj.: art. 8 ust. 1 cytowanej ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz art. 233 k.p.c. i art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 2 powołanej ustawy, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na „automatycznym” uwzględnieniu wniosku pozwanego Skarbu Państwa o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, bez wszechstronnego rozważania wszystkich istotnych z tego punktu widzenia okoliczności sprawy, z pominięciem założeń aksjologicznych instytucji kaucji, jak i samego postępowania grupowego, podczas gdy właściwie stosując te przepisy w niniejszej sprawie tj. rozważając wszystkie istotne – z punktu widzenia rozstrzygnięcia w przedmiocie kaucji okoliczności sprawy tj. fakt, że strona powodowa dochodzi w dobrej wierze żądania, które jest rozsądne i uprawdopodobnione, nie jest przejawem pieniactwa i mieści w sobie zagadnienie o istotnym wymiarze społecznym, a także dotyczy szerokiego w skutkach bezprawnego zachowania pozwanych, nadto brak ryzyka, że strona powodowa nie zwróci kosztów procesu oraz zasadę równowagi stron – w przekonaniu skarżącej należało dojść do przekonania, że zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu należało oddalić, jako niecelowy;
  2. art. 8 ust. 1 i 3 w zw. z art. 17 cytowanej ustawy, poprzez ich błędną wykładnię, w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie, polegające na: a) wydaniu postanowienia w przedmiocie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i tym samym – faktycznym obciążeniu ciężarem złożenia kaucji jedynie tych osób, które są członkami grupy w momencie wniesienia pozwu, podczas gdy prawidłowa wykładnia i w konsekwencji właściwe zastosowanie tych przepisów powinno prowadzić do wydania ewentualnego postanowienia w przedmiocie zobowiązania strony powodowej do złożenia kaucji dopiero po ostatecznym ustaleniu się składu grupy, tj. nie wcześniej niż po uprawomocnieniu się postanowienia w tym przedmiocie wydanego na podstawie art. 17 ust. 1 powołanej ustawy; b) wyznaczeniu 2 – miesięcznego terminu na złożenie kaucji do depozytu sądowego, podczas gdy – zdaniem skarżącej – prawidłowa wykładnia, a w konsekwencji właściwe zastosowanie naruszonych przepisów, z uwagi na maksymalną dopuszczalną wysokość kaucji, powinna prowadzić do wyznaczenia terminu 3-miesięcznego;
  3. art. 8 ust. 3 powołanej ustawy i art. 99 k.p.c. w zw. z art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w uznaniu, że wysokość kaucji orzekanej na podstawie art. 8 ust. 1 cytowanej ustawy powinna odpowiadać kwocie maksymalnego wynagrodzenia pełnomocnika w świetle przytoczonego rozporządzenia, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów – zdaniem skarżącej – powinna prowadzić do wniosku, że wysokość kaucji musi być adekwatna do prawdopodobnego nakładu pracy, jaki poniesie pełnomocnik pozwanego w sprawie, a w chwili obecnej nie sposób stwierdzić, że nakład ten będzie tego rodzaju i takiej skali, że uzasadnia zasądzenie na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego wedle maksymalnych stawek przewidzianych we wskazanym rozporządzeniu.

Skarżąca wniosła o zmianę kwestionowanego postanowienia w zaskarżonej części, poprzez oddalenie przedmiotowego wniosku w całości, ewentualnie o uchylenie kwestionowanego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na zażalenie pozwany Skarb Państwa – Wojewoda Mazowiecki wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Podobne stanowisko zajął pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie.

W odpowiedzi na stanowisko pozwanych strona powodowa podtrzymała swoje zażalenie i zawarte w nim zarzuty oraz dotychczasową argumentację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne.

Podzielając co do zasady trafność podniesionych w zgłoszonym środku odwoławczym zarzutów należy przede wszystkim podkreślić, że kaucja w celu zabezpieczenia kosztów procesu strony pozwanej jest specyficzną – wyjątkową w porównaniu do zasad postępowania określonych w Kodeksie postępowania cywilnego instytucją, przewidzianą w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, poz. 44) – która w konsekwencji może być stosowana jedynie w sprawach rozpoznawanych w trybie postępowania grupowego.

Treść art. 1 ust. 1 oraz art. 10 tej ustawy wskazuje na etapowość postępowania w sprawie roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi, skoro niniejsza sprawa znajduje się dopiero na etapie zgłoszenia odpowiedzi na pozew i in casu nie zostało jeszcze nawet wydane na podstawie art. 10 ust. 1 powołanej ustawy postanowienie w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego, nie mówiąc już nawet o ukształtowaniu się składu osobowego po stronie powodowej w trybie art. 17 ust. 1 tej ustawy, to orzekanie już na tym etapie w przedmiocie zasadności zgłoszonego przez pozwany Skarb Państwa w odpowiedzi na pozew wniosku o zobowiązanie strony powodowej do złożenia rzeczonej kaucji należy uznać za przedwczesne. Podzielając w tym względzie wyrażoną przez skarżącą w zażaleniu argumentację należy podnieść, że choć powołana ustawa nie reguluje terminu do rozstrzygnięcia przedmiotowego wniosku, a jedynie wyraźnie zakreśla termin do jego ewentualnego złożenia, analiza jego zasadności w momencie, kiedy jeszcze nie wiadomo, czy zainicjowane postępowanie grupowe okaże się dopuszczalne (zgłoszone roszczenia mieszczą się w kategorii roszczeń dopuszczalnych do dochodzenia w trybie wskazanej ustawy) jest bezprzedmiotowa.

Na obecnym etapie niniejszego postępowania „zastosowana kaucja” nie może zabezpieczać ewentualnego interesu strony pozwanej na wypadek bezzasadności wytoczonego powództwa w trybie przewidzianym w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, jak powinna to czynić, zgodnie z jej naturą i celem przewidzianym przez ustawodawcę.

Orzekanie o istocie zgłoszonego wniosku nie było więc możliwe w obecnym stanie sprawy.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie w punkcie 1.

Przedmiotowy wniosek powinien stać się przedmiotem rozpoznania sądu pierwszej instancji w niniejszej sprawie dopiero na wypadek przesądzenia o dopuszczalności niniejszego postępowania grupowego. Dokonanie ponownej oceny przedmiotowego wniosku przez sąd pierwszej instancji może nastąpić po rozstrzygnięciu o możliwości objęcia zgłoszonego roszczenia przepisami wspomnianej ustawy z upływem terminu przewidzianego w ewentualnym postanowieniu wydanym w trybie jej art. 17 ust. 1.

Uwadze sądu okręgowego w trakcie ponownego rozpoznawania wniosku nie powinna umknąć okoliczność, że z uwagi na znaczną wartość przedmiotu sporu w tego typu sprawach i odpowiednio relatywnie dużą możliwość (do 20 % tej wartości) określenia wysokości ewentualnej kaucji, z punktu widzenia potencjalnych członków grupy strony powodowej, nie bez znaczenia jest ich świadomość, jakie w związku z potencjalną kaucją musieliby ponieść, pragnąc zaangażować się w niniejszy spór, koszty.

Wskazywanie w tym zakresie jakichkolwiek minimalnych (poza przewidzianymi ustawą), bądź maksymalnych przedziałów czasu – jak sugeruje skarżąca – jest bezcelowe. Oceniając wysokość ewentualnej kaucji i warunki jej płatności sąd powinien mieć na względzie przede wszystkim jej wielkość w relacji do wartości przedmiotu sporu, jak również choćby potencjalne – przewidywane, realne koszty procesu, jakie strona powodowa musiałaby ponieść na wypadek bezzasadności powództwa, w tym koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej na poziomie porównywalnym, do kosztów jakich w tym zakresie domaga się, czy mogłaby skutecznie domagać się strona powodowa. Z pola widzenia sądu okręgowego nie może bowiem każdorazowo umykać zasada równego traktowania stron.

Odnosząc się do argumentów strony pozwanej przedstawionych w obszernych replikach złożonych w stosunku do zażalenia, należy tylko podkreślić, że dotyczą one w istocie potencjalnych rozstrzygnięć zagadnień przewidzianych w art. 10 i 11 cytowanej ustawy, niż de facto samej kaucji i jej dopuszczalności, co do której strony wiodą spór w zakresie jej fakultatywnego, czy też obligatoryjnego charakteru, w sytuacji gdy w świetle art. 8 ust. 1 ustawy, w razie stosownego wniosku pozwanego możliwość ustanowienia kaucji objęta jest dyskrecjonalną władzą sądu, w granicach określonych w kolejnych ustępach wskazanego przepisu.