Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Józef Wąsik
Sędziowie: SSA Władysław Pawlak (spr.), SSA Jerzy Bess
po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2011r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów Powiatu T. jako reprezentanta grupy (…) przeciwko A S.A. w W. o nakazanie wypłacenia świadczeń na skutek zażalenia powiatowego Rzecznika Konsumentów od zarządzenia Przewodniczącego składu Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 21 stycznia 2011r., sygn. akt I C 977/10,
postanawia:
przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienia prawne:
a) czy przewidziany w art. 4 ust. 4 u.d.p.g. przymus adwokacko–radcowski, obowiązuje w przypadku, gdy reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawie o roszczenia o ochronę konsumentów?
a w razie odpowiedzi twierdzącej:
b) czy brak formalny polegający na wniesieniu pozwu w postępowaniu grupowym przez osobę nie będącą adwokatem lub radcą prawnym jest brakiem podlegającym uzupełnieniu stosownie do art. 130 § 1 k.p.c.?
Powiatowy Rzecznik Praw Konsumentów działający jako reprezentant grupy wniósł pozew zbiorowy przeciwko A S.A. w W.
Zarządzeniem z dnia 21 stycznia 2011 r. Przewodniczący składu Sądu Okręgowego w Tarnowie zwrócił pozew.
W uzasadnieniu wskazał, że w postępowaniu wszczętym na podstawie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”) obowiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym. W sprawie pozew został sporządzony przez osobę nie będącą adwokatem lub radcą prawnym, a sporządzenie pozwu jest elementem konstrukcyjnym tego pisma i uzupełnienie braków w tym zakresie nie jest możliwe. W związku z tym, przewodniczący dokonał zwrotu pozwu wskazując, że art. 130 §5 k.p.c. będzie miał zastosowanie per analogiam.
Zażalenie na zarządzenie złożył Powiatowy Rzecznik Praw Konsumenta w T i zaskarżając go w całości wniósł o jego uchylenie.
W uzasadnieniu wskazał, że ustawodawca określił rzeczników jako osoby uprawnione do reprezentowania grupy konsumentów dochodzących swoich roszczeń, a konieczność reprezentowania grupy przez adwokata lub radcę prawnego wiązałaby się z kosztami, co na tym etapie sprawy wydaje się niesłuszne. Wskazał, iż w pierwotnym projekcie ustawy brak było zapisu o przymusie adwokacko radcowskim. Ponadto wskazał, iż w znanych mu przypadkach pomimo istnienia przymusu adwokacko–radcowskiego Sąd Najwyższy przyjął i rozpatrywał wnioski złożone przez rzeczników praw konsumentów nie będących adwokatami ani radcami prawnymi.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym reguluje szczególny rodzaj sądowego postępowania cywilnego, w którym są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, przez co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej m.in. w sprawach o ochronę konsumentów (art.1 ust.1 i 2 u.d.p.g.). Powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, którym może być osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień (art.4 ust.1 i 2 u.d.p.g.). Stosownie do art.4 ust.4 u.d.p.g. w postępowaniu grupowym obwiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym. Projekt tej ustawy zawierał przepis, iż zastępstwo takie nie jest obowiązkowe, jeżeli reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów (art.4 ust.5 u.d.p.g.). W obowiązującej ustawie brak już takiego przepisu, a w literaturze prawniczej w pominięciu tego przepisu upatrywano celowego zabiegu ustawodawczego w tej materii, mianowicie iż przymus adwokacko-radcowski obowiązuje również w tych sprawach, w których reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów (zob. M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Oficyna, 2010). Zaprezentowana powyżej wykładnia literalna miałaby też oparcie w zasadzie lege non distinquente nec nostrum est distinquere. Niemniej jednak przeciwko takiej interpretacji mogą przemawiać inne rodzaje wykładni (systemowa, celowościowa czy logiczna), tym bardziej, że wynik interpretacji gramatycznej budzi wątpliwości. Z jednej bowiem strony ustawodawca dopuszcza udział powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w charakterze reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, który w tego rodzaju sprawach jest niewątpliwie profesjonalistą co wynika z art. 42 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. nr 50 , poz. 331, z póź. zm.), a w k.p.c. w tego rodzaju sprawach został zrównany z prokuratorem – art. 63 (4) k.p.c. w zw. z art. 24 ust.1 u.d.p.g.). Z drugiej wykładnia gramatyczna przepisu art. 4 ust. 4 u.d.p.g. nakazywałaby ustanowienie przez powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów jako reprezentanta grupy działającego w imieniu własnym, ale na rzecz w wszystkich członków grupy (art. 4 ust. 3 u.d.p.g.) pełnomocnika w osobie adwokata czy radcy prawnego. Oczywiście zdawać sobie trzeba sprawę z tego, że sformalizowanie postępowania grupowego implikuje konieczność udziału po stronie powodów profesjonalnych pełnomocników, ale niezrozumiały byłby wymóg dodatkowego profesjonalisty w sprawach o ochronę konsumentów w sytuacji gdy w sprawie występuje rzecznik praw konsumentów. Poza tym zachwiana byłaby równowaga w zakresie procesowych obowiązków stron, skoro w tego rodzaju sprawach niewystarczający byłby udział po stronie konsumentów powiatowego rzecznika konsumentów, natomiast ustawodawca nie wymaga w ogóle aby strona przeciwna (pozwana) była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego (przymus adwokacko-radcowski jednostronny). Oprócz tego wykładnia literalna przepisu art. 4 ust. 4 u.d.p.g. w sprawach, w których w postępowaniu grupowym przedmiotem są roszczenia o ochronę konsumentów, a po stronie powodów jako reprezentant grupy występuje powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów nie harmonizuje z przepisami art. 63 (3) i (4) k.p.c. czy art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
Z załączonych do zażalenia przez powiatowego rzecznika konsumentów postanowieniach Sądu Najwyższego wynika, że w postępowaniach przed tym Sądem, gdy występują powiatowi (miejscy) rzecznicy praw konsumentów w sprawach o ochronę konsumentów nie obowiązuje przymus adwokacko–radcowski. Oczywiście miało to miejsce w sprawach nie podlegających reżimowi postępowania grupowego, ale jeśli przyjęto profesjonalizm powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów przed Sądem Najwyższym to tym bardziej odnosiłoby się to do postępowania przed sądami powszechnymi także w sytuacji wielości podmiotowej po stronie powodów.
Drugi problem jaki wyłania się w stanie faktycznym tej sprawy (w razie udzielenia twierdzącej odpowiedzi na pierwsze pytanie) to kwestia charakteru braku formalnego pozwu zbiorowego, polegającego na wniesieniu go przez osobę, która nie jest radcą prawnym lub adwokatem. Przepisy u.d.p.g. wymagając po stronie powoda udziału profesjonalnego pełnomocnika oraz inne szczególne warunki jakim winien odpowiadać pozew (art. 6 ust. 1 i 2 u.d.p.g.), nie przewidują możliwości zwrotu pozwu bez wezwania o uzupełnienie tych braków (tak jak przepis art. 130 § 5 k.p.c.). W tej sytuacji należałoby zastosować art. 126 § 3 k.p.c. w zw. z art. art. 130 § 1 k.p.c., które nie zostały wyłączone przez przepis art. 24 ust. 1 u.d.p.g. Wydaje się, że stosowanie analogii z art. 130 § 5 k.p.c. budzi wątpliwości, skoro dotyczy postępowania przed Sądem Najwyższym, a nie sądami powszechnymi. Z drugiej jednak strony istota tego braku (przymus adwokacko-radcowski pozbawiający powodów zdolności postulacyjnej) sugeruje, że jest on nieusuwalny, gdyż nie jest wystarczające samo poparcie przez adwokata czy radcę prawnego pozwu sporządzonego przez inną osobę, zaś sporządzenie w takiej sytuacji pozwu przez adwokata czy radcę prawnego byłoby już innym pismem procesowym nietożsamym formalnie z pierwotnym pozwem.
Z tych względów Sąd Apelacyjny postanowił na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 398 k.p.c.