Sąd Apelacyjny w Krakowie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel
Sędziowie: SSA Maria Kus-Trybek, SSA Jerzy Bess
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 września 2012 r. w Krakowie sprawy z powództwa Z. R. reprezentanta grupy złożonej z: Z. R., J. R., J. S., G. Spółki z o.o. w W., R. G., M. S., W. Spółka Jawna I. W., J. B., K. B. z siedzibą w S., W. J., H. Spółki z o.o. w S., R. M., M. R., W. S., P. T., J. K., S. K., J. C., L. C. przeciwko Skarbowi Państwa — Wojewodzie Świętokrzyskiemu, Dyrektorowi Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie; Województwu Świętokrzyskiemu, Powiatowi Sandomierskiemu, Gminie Miejskiej Sandomierz o ustalenie
na skutek zażalenia strony powodowej oraz pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody Świętokrzyskiego i Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie od postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 26 kwietnia 2012 r. sygn. akt I C 1419/10
postanawia:
Zaskarżonym postanowieniom Sąd Okręgowy odrzucił pozew o zapłatę (pkt I sentencji) oraz postanowił rozpoznać sprawę o ustalenie w postępowaniu grupowym (pkt 2).
Sąd I instancji przypomniał, że powód Z.R., działając jako reprezentant grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, domagał się w pozwie zasądzenia na rzecz strony powodowej od pozwanych Skarbu Państwa – Wojewody Świętokrzyskiego, Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, Województwa Świętokrzyskiego, Powiatu Sandomierskiego i Gminy Miejskiej Sandomierz solidarnie łącznie kwoty 9.316.700,00 zł, z czego na rzecz poszczególnych członków grupy kwot wskazanych w punkcie 2 litera „a” do „q” petitum pozwu. Postanowieniem z dnia 20 maja 2011 roku. Sąd Okręgowy dopuścił rozpoznanie sprawy o zapłatę w postępowaniu grupowym. Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu zażalenia pozwanego Skarbu Państwa na powyższe orzeczenie, postanowieniem z dnia 7 grudnia 2011 roku uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Odwoławczy uznał za słuszny zarzut pozwanego o naruszeniu przez Sąd I instancji art. 10 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy poprzez uznanie, że roszczenia członków grupy zostały ujednolicone w ramach podgrup na podstawie wspólnych okoliczności sprawy. Jednocześnie Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że brak możliwości standaryzacji roszczeń według reguł opisanych szczegółowo w uzasadnieniu nie zamyka poszkodowanym drogi do dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym, tyle tylko, że winni oni rozważyć zmianę żądania o zapłatę na ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych. W takim bowiem przypadku warunki dopuszczalności postępowania grupowego określa jedynie norma definicyjna z art. 1 ust. 1 ustawy nie uzupełniona warunkiem standaryzacji o jakim stanowi art. 2 ust. 1 ustawy związanym jedynie z roszczeniami wyrażonymi w pieniądzu. Sąd odwoławczy wskazał również, że niezasadne są pozostałe zarzuty żalącego się Skarbu Państwo, a dotyczące m. in.: braku spełnienia przez roszczenia poszczególnych członków grupy wymogu tożsamej bądź jednakowej podstawy faktycznej, braku spełnienia przesłanki jednorodzajowości roszczeń.
Powód, pismem z dnia 17 lutego 2012 r., zmienił żądanie pozwu w ten sposób, że w miejsce dotychczasowego żądania zapłaty wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym i ustalenie, na zasadzie art. 2 ust. 3 ustawy, że pozwani ponoszą solidarną odpowiedzialność odszkodowawczą wobec członków grupy określonych w postanowieniu o ustaleniu składu grupy, wynikającą ze złożonego czynu niedozwolonego pozwanych polegającego na niezgodnym z prawem wykonywaniu władzy publicznej przez pozwanych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej (nienależytym wypełnianiu tych obowiązków) na obszarze powiatu sandomierskiego w województwie świętokrzyskim, co doprowadziło do przelania się wody przez koronę wału przeciwpowodziowego położonego wzdłuż rzeki Wisły w dzielnicy Koćmierzów, gminie Sandomierz, położonego na działce ewidencyjnej nr 1407, obręb 5 Sandomierz prawobrzeżny i jego przerwania wskutek rozmycia w dniu 19 maja 2010 roku oraz do dalszych konsekwencji pozostających w z związku z tym zdarzeniem.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy ocenił, że pozew o zapłatę podlega odrzuceniu. Podstawą rozstrzygnięcia w tym zakresie była ocena skutków- związanych ze zmianą powództwa. Jakkolwiek Sąd zauważył, że w świetle z art. 193 k.p.c. zmiana powództwa dokonana przez powoda była dopuszczalne, to jednak – odwołując się do poglądów wyrażonych w orzecznictwie – wskazał, że zmiana powództwa polegająca na wystąpieniu z nowym roszczeniem w miejsce roszczenia dotychczasowego, zawiera dorozumiane cofnięcie pierwotnego roszczenia. Skoro zatem powód wyraźnie oświadczył, że dokonana przez niego zmiana powództwa nie stanowi ani dorozumianego ani wyraźnego cofnięcia pozwu czy zrzeczenia się dochodzonego roszczenia, to zgłoszenie przez niego żądania o ustalenie odpowiedzialności nie stanowi ograniczenia pierwotnego żądania o zapłatę a jego zmianę. Z kolei brak cofnięcia pozwu o zapłatę – czy to w sposób wyraźny czy dorozumiany – powoduje konieczność wykonania przez powoda zarządzenia wzywającego o wskazanie okoliczności faktycznych wspólnych dla poszczególnych podgrup, które zdecydowały o ujednoliceniu roszczeń pieniężnych każdego członka pod rygorem odrzucenia pozwu. Skoro powód nie uzupełnił powyższego braku, pozew o zapłatę podlega odrzuceniu na zasadzie art. 10 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy.
Jednocześnie Sąd orzekł, że o rozpoznaniu sprawy o ustalenie w postępowaniu grupowym.
Sąd wskazał, że zgodnie z art. 2 ust.3 ustawy, w sprawach o roszczenia pieniężne powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. W takim przypadku powód nie jest obowiązany wykazywać interesu prawnego w ustaleniu.
Sąd przyjął, że pozew o ustalenie o treści oznaczonej przez powoda spełnia przesłanki warunkujące go w postępowaniu grupowym. W tym zakresie Sąd odwołał się do oceny i argumentacji prawnej zawartej w uzasadnieniu postanowienia z dania 20 maja 2011 r. w zakresie w jakim zachowuje aktualność po zmianie powództwa, zaakceptowanej przez Sąd Apelacyjny. W szczególności oceniany pozew spełnia warunek jednorodności roszczeń członków grupy oraz tożsamości lub jednakowości podstawy faktycznej dochodzenia roszczeń.
Od powyższego orzeczenia zażalenie wniósł powód oraz pozwany Skarb Państwa.
Powód zaskarżając postanowienie w części obejmującej odrzucenie pozwu o zapłatę, wnosząc o zmianę postanowienia w zaskarżonej części poprzez jego uchylenie. Zarzuty żądającego sprowadzają się do zakwestionowania oceny Sądu charakteru powództwa o ustalenia odpowiedzialności, o którym mowa w art. 2 ust. 3 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym jako tożsamego z klasycznym powództwem o ustalenie (tj. art. 2 ust. 3 ustawy, art. 193 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c., art. 203 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy), zakwestionowania decyzji o odrzuceniu „pozwu o zapłatę” z powodu niespełnienia przesłanki ujednolicenia roszczeń (tj. art. 10 ust. 1 w/w ustawy w zw. z art. 2 ust.1 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 361 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ustawy) oraz zakwestionowania przyjęcia przez Sąd I instancji związania wskazaniami Sądu Apelacyjnego co do konieczności wezwania do przedstawienia zasad według których nastąpiło ujednolicenie roszczeń członków grupy (tj. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy).
Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę Świętokrzyskiego oraz Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Gospodarki Wodnej w Krakowie, zaskarżając postanowienie w części, w której Sad postanowił rozpoznać sprawę o ustalenie w postępowaniu grupowym i wnosząc o zmianę postanowienia w tym zakresie poprzez odrzucenie pozwu o ustalenie, zarzucił:
Żalący Skarb Państwa wniósł także o przedstawienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości, a to: czy w przypadku dochodzenia w postępowaniu grupowym roszczenia o ustalenie odpowiedzialności pozwanych z tytułu czynu niedozwolonego podstawę faktyczną, o której mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym może stanowić tylko zdarzenie wskazane jako źródło szkody, z wyłączeniem okoliczności faktycznych kształtujących związek przyczynowy i szkodę mającą wynikać z tego zdarzenia.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie powoda jest uzasadnione.
Przypomnieć należy, że powód, działając jako reprezentant grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, domagał się w pozwie zasądzenia od oznaczonych pozwanych solidarnie kwoty 9.316.700.00 zł. Następnie, pismem z dnia 17 lutego 2012 r., zmienił żądanie pozwu w ten sposób, że w miejsce dotychczasowego żądania zapłaty wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym i ustalenie, na zasadzie art. 2 ust. 3 ustawy, że pozwani ponoszą solidarną odpowiedzialność odszkodowawczą wobec członków grupy określonych w postanowieniu o ustaleniu składu grupy. Zmieniając żądanie pozwu powód odwołał się do tych samych okoliczności faktycznych i prawnych, które zostały powołane w pozwie.
W oczywisty sposób tak dokonana zmiana powództwa jest dopuszczalna, a w związku z tym w sposób skuteczny doszło do przekształcenia przedmiotowego powództwa. Zważyć należy, że stosowanie do treści art. 193 § 1 k.p.c. jedynym warunkiem dopuszczalności przedmiotowej zmiany powództwa jest to, że zmiana nie wpływa – jak w niniejszej sprawie – na właściwość sądu.
Zmiana powództwa zgłoszona przez powoda polega na zgłoszeniu nowego żądania bez zmiany podstawy faktycznej zgłoszonego roszczenia. Nie budzi przy tym wątpliwości, że nowe roszczenie (o ustalenie) zostało zgłoszone w miejsce dotychczasowego (o zapłatę).
W tym stanie rzeczy bezprzedmiotowe było uznanie przez Sąd Okręgowy, iż nadal w sprawie pozostaje do rozpoznania żądanie zapłaty, skoro powód wyraźnie oświadczył, że dokonana przez niego zmiana powództwa nie stanowi ani dorozumianego ani wyraźnego cofnięcia pozwu czy zrzeczenia się dochodzonego roszczenia. Nie ulega wątpliwości, że poprzez złożenie tego oświadczenia intencją powoda nie było doprowadzenie do sytuacji, w której przedmiotom dalszego rozstrzygnięcia w sprawie będą – obok siebie – dwa roszczenia procesowe: o zapłatę i o ustalenie. Wszelkie oświadczenia powoda w tym zakresie zmierzały do zastąpienia dotychczasowego roszczenia o zapłatę roszczeniem o ustalenie. Tym samym bezprzedmiotowe było wezwanie powoda o wskazanie okoliczności o jakich mowa w art. 2 ust. 1 i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy, a w konsekwencji – odrzucenie pozwu o zapłatę.
Istotnie, w doktrynie i orzecznictwie wyrażono pogląd, że zmiana powództwa polegająca na wystąpieniu z nowym roszczeniem w miejsce roszczenia dotychczasowego, zawiera dorozumiane cofnięcie pierwotnego roszczenia, a w związku z tym – przy odpowiednim zastosowaniu art. 203 k.p.c. – takie cofnięcie wymaga umorzenia postępowania co do pierwotnie zgłoszonego roszczenia. Tylko i wyłącznie z uwagi na spór dotyczący wykładni art. 193 k.p.c. powód złożył oświadczenie, które było podstawą do uznania przez Sąd, iż nadal przedmiotem rozpoznania jest żądanie zapłaty. Oświadczenie to nie zmienia jednak istoty oświadczenia zawartego w piśmie z dnia 17 lutego 2012 r., zawierającego skuteczne przekształcenie powództwa. Nie może być zatem tłumaczone w sposób przyjęty przez Sąd Okręgowy.
Po drugie, nawet jeżeli przyjąć, iż zmiana powództwa dokonana w niniejszej sprawie zawiera dorozumiane cofnięcie powództwa pierwotnie zgłoszonego, to zastosowanie art. 203 k.p.c. ma jedynie charakter odpowiedni. Zastosowanie wprost przedmiotowego przepisu prowadziłoby do wniosków pozostających w sprzeczności z art. 193 k.p.c., skoro wówczas zmiana powództwa dokonywana po doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu wymagałaby zgody pozwanego bądź zrzeczenia się roszczenia.
Zważyć zatem należy, że przy spełnieniu przesłanek określonych art. 193 § 1 k.p.c., przedmiotem dalszego postępowania jest tylko nowe zgłoszone roszczenie, które wchodzi w miejsce roszczenia pierwotnego. Pogląd, że tego typu zmiana zawiera dorozumiane cofnięcie powództwa skutkuje tylko co najwyżej potrzebą wydania postanowienia o umorzeniu postępowania co do pierwotnie zgłoszonego powództwa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w niniejszej sprawie brak było podstaw do wydania postanowienia co do pierwotnie zgłoszonego roszczenia o zapłatę. Jak już wskazano brak było jakichkolwiek podstaw do uznania, iż nadal pierwsze żądanie jest przedmiotem rozpoznania, a w konsekwencji – nie zachodziła potrzeba jego odrzucenia.
Brak także było podstaw do umorzenia postępowania w tym zakresie. W tej części zgodzić się należy z wywodami zawartymi w zażaleniu powoda. W szczególności wskazać należy na specyfikę roszczenia o ustalenie odpowiedzialności pozwanego przewidzianego w art. 2 ust. 3 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, jako zmierzającego do przesądzenia zasady odpowiedzialności pozwanych. Sytuacja, w której zarówno roszczenie o zapłatę jak i o ustalenie oparte jest na tożsamej podstawie faktycznej, przy wzajemnej relacji tych roszczeń wynikającej ze szczególnych postanowień zawartych w cyt. ustawie powoduje zbędność umorzenia postępowania w przypadku dozwolonej zmiany powództwa.
W tym stanie rzeczy zażalenie powoda, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. musiało odnieść skutek i Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt I sentencji.
Powyższe czyni zbędnym ustosunkowanie się do dalszych zarzutów zawartych w zażaleniu powoda.
Zażalenie strony pozwanej nie może odnieść zamierzonego skutku.
Chybiony jest zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 cyt. wyżej ustawy. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy nie odwołał się wyłącznie do przesądzenia oceny formalnej zgłoszonego roszczenia, lecz wskazał własną ocenę roszczenia o ustalenie. Jakkolwiek uczynił to w sposób ogólnikowy, odwołując się do poglądów wyrażonych w ostanowieniu oceniającym zgłoszone żądanie zapłaty oraz postanowieniu Sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie od tego postanowienia, to takie postępowanie było dopuszczalne i uzasadnione. Nie można bowiem abstrahować od tego, że zmiana roszczenia powoda polegała wyłącznie na zmianie żądania zapłaty na żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanych, bez zmiany podstawy faktycznej zgłoszonego roszczenia. Tym samym dla oceny zmienionego roszczenia aktualne pozostają argumenty prawne przytoczone przy ocenie roszczenia o zapłatę.
Sąd Apelacyjny podziela ocenę prawną dokonaną przez Sąd Okręgowy. W tym zakresie zasadne jest odwołanie się do argumentacji prawnej zawartej w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 grudnia 2011 r., tak co do oceny jednorodzajowości zgłoszonych roszczeń, jak też oparcia ich na tej samej i takiej samej podstawie faktycznej. Konieczność ponownego przytaczania tej samej argumentacji, w sytuacji braku zmiany podstawy faktycznej nowego roszczenia, jest zbędne.
Podkreślenia wymaga, że będące podstawa faktyczna zgłoszonego w sprawie roszczenia była już przedmiotem oceny sądów obu instancji. Zmiana powództwa polegająca wyłącznie na zmianie żądania przy tożsamej podstawie faktycznej, nie może prowadzić do odmiennej oceny zmienionego roszczenia w zakresie tych elementów, które wynikają z przytoczonych na uzasadnienie żądania okoliczności faktycznych. Wymagania żalącego Skarbu Państwa ponownego, szczegółowego przytoczenia tej samej argumentacji prawnej są zbyt daleko idące.
W tym stanie rzeczy nie doszło w sprawie do naruszenia art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
Powyższe powoduje, że nie zachodzą podstawy do zwrócenia się do Sądu Najwyższego z wnioskiem zawartym w zażaleniu pozwanego Skarbu Państwa.
Biorąc to pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., orzekł jak sentencji.