Instytucja podmiotu upoważnionego w nowym projekcie ustawy implementującej dyrektywę o powództwach przedstawicielskich

• Agnieszka Trzaska-Śmieszek
• Magdalena Osmęda

24 sierpnia 2023

Jak zapowiedzieliśmy we wpisie Polska implementacja dyrektywy o powództwach przedstawicielskich coraz bliżej – nowy projekt ustawy – rozpoczynamy serię wpisów zawierających bardziej szczegółowe omówienie projektowanych zmian mających na celu implementację do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającą dyrektywę 2009/22/WE (dalej: „Dyrektywa 2020/1828”).

W pierwszej kolejności przyjrzymy się nowej kategorii podmiotu postępowania grupowego – czyli podmiotowi upoważnionemu. Powództwa w postępowaniu grupowym w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów oraz w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem wytaczać będzie „podmiot upoważniony”. Powództwo wytoczyć będzie mógł więcej niż jeden podmiot upoważniony.

Jaka będzie rola i pozycja podmiotu upoważnionego w postępowaniu?

Zgodnie z projektem ustawy z 5 lipca 2023 r. (dalej: „Projekt z 05.07.2023”) podmiot upoważniony stanowi kategorię podmiotową odrębną od reprezentanta grupy. Takie wyraźne rozróżnienie między podmiotem upoważnionym a reprezentantem grupy przewiduje projektowany art. 4 ust. 1 UDRPG¹.

Projektowane przepisy w sposób odrębny regulują pozycję, uprawnienia i kompetencje podmiotu upoważnionego i brak w Projekcie z 05.07.2023 odesłania, że do podmiotu upoważnionego należy stosować odpowiednio przepisy o reprezentancie grupy. W tej sytuacji, należy przyjąć, że przepisy, które odnoszą się tylko do reprezentanta grupy, nie będą znajdowały zastosowania do podmiotu upoważnionego (nawet odpowiedniego).

W wielu aspektach pozycja i rola podmiotu upoważnionego jest jednak analogiczna do roli reprezentanta grupy. Tak jak przy reprezentancie grupy, projektowany art. 2b UDRPG przewiduje, że podmiot upoważniony prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy.

Jako przykład odmienności w regulacji pozycji reprezentanta grupy oraz podmiotu upoważnionego wskazać można projektowany art. 18a UDRPG, który wyłącza stosowanie do podmiotu upoważnionego art. 18 UDRPG przewidującego możliwość zmiany reprezentanta grupy przez sąd na wniosek więcej niż połowy członków grupy. Jak wyjaśniono w uzasadnieniu do Projektu z 05.07.2023: „Przepis ten wyłącza stosowanie art. 18 który reguluje kwestie zmiany reprezentanta grupy. W przypadku dotychczasowych powództw grupowych reprezentanta grupy ustanawia sama grupa (por. art. 4 ust. 2), dlatego też ustawa daje grupie prawo do zmiany reprezentanta. W przypadku natomiast powództw przedstawicielskich w rozumieniu dyrektywy 2020/182 to podmiot upoważniony wytacza powództwo i umożliwia utworzenie grupy, będąc jednocześnie gospodarzem takiego postępowania. Dlatego też dyrektywa 2020/1828 przewiduje dla konsumentów prawo wystąpienia z grupy”.

Oznacza to, że – w porównaniu do reprezentanta grupy – pozycja podmiotu upoważnionego jest silniejsza i niezależna od decyzji członków grupy.

Kto może zostać podmiotem upoważnionym?

Projekt z 05.07.2023 zakłada, że regulacje dotyczące uzyskania statusu podmiotu upoważnionego zostaną zamieszczone w Rozdziale 2a Us.OKIK² pt. „Podmiot upoważniony”.

Podmiotem upoważnionym będzie mógł zostać podmiot wyznaczony przez Prezesa UOKiK i wpisany do właściwego rejestru podmiotów upoważnionych. Prezes UOKiK będzie prowadzić rejestr podmiotów upoważnionych do działania w grupowych postępowaniach krajowych oraz grupowych postępowaniach transgranicznych (postępowanie ma charakter transgraniczny, gdy toczy się przed sądem albo organem administracyjnym państwa Unii Europejskiej innego niż państwo, w którym podmiot upoważniony został wyznaczony).

Powództwo może zatem wytoczyć podmiot upoważniony wpisany do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK bądź – w przypadku powództw transgranicznych – wpisany do wykazu podmiotów upoważnionych prowadzonego przez Komisję Europejską.

Aby zostać podmiotem upoważnionym i uzyskać wpis do rejestru, podmiot będzie musiał spełnić następujące warunki wskazane w art. 46h Us.OKiK (jak wynika z uzasadnienia do Projektu z 05.07.2023, chodzi o spełnienie przez podmioty upoważnione kryteriów fachowości i niezależności):

1. jest osobą prawną;
2. jego celem statutowym jest zapewnienie ochrony interesów konsumentów;
3. prowadzi niezarobkową działalność na rzecz ochrony interesów konsumentów od co najmniej 12 miesięcy przed złożeniem wniosku o wpis do Rejestru;
4. nie jest objęty postępowaniem upadłościowym ani nie został uznany za niewypłacalny w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 1520 oraz z 2023 r. poz. 825);
5. jest niezależny i nie podlega wpływom podmiotów, w szczególności przedsiębiorców, które mogłyby odnieść korzyść gospodarczą z wytoczenia grupowego postępowania krajowego lub grupowego postępowania transgranicznego, również w przypadku finansowania przez inne podmioty, i w tym celu posiada ustalone procedury odnoszące się do konfliktów interesów tego podmiotu, podmiotów go finansujących oraz konsumentów;
6. udostępnia publicznie, stosując prosty i zrozumiały język, za pośrednictwem wszelkich stosownych środków, a w szczególności na swojej stronie internetowej, informacje, które wskazują, że spełnia on warunki, o których mowa w pkt 1–5 oraz informacje o źródłach swojego finansowania, o strukturze organizacyjnej, zarządczej i członkostwa, o swoim celu statutowym, a także o swojej działalności.

Wpis do rejestru następować będzie na wniosek zainteresowanego podmiotu spełniającego ww. warunki.

Czy Rzecznik Finansowy będzie mógł działać jako podmiot upoważniony?

Z urzędu do rejestru podmiotów upoważnionych wpisany zostanie Rzecznik Finansowy, który będzie podmiotem upoważnionym do wytaczania powództw grupowych (krajowych i transgranicznych) na rzecz klientów podmiotu rynku finansowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej oraz w sprawach wynikających z umowy o świadczenie usług lub wykonywania czynności na rzecz osoby fizycznej przez instytucję finansową w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nadzorze makro-ostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym.

Projekt z 05.07.2023 w art. 4 przewiduje, że Prezes UOKiK wpisze Rzecznika Finansowego do rejestru podmiotów upoważnionych w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy oraz niezwłocznie prześle informację o wpisie do Rzecznika Finansowego.

Nie wszystkie przepisy Us.OKiK dotyczące podmiotu upoważnionego znajdą zastosowanie do Rzecznika Finansowego. W szczególności, Rzecznika Finansowego nie będzie dotyczyć obowiązek podawania informacji na temat źródeł finansowania postępowania.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że Rzecznik Finansowy od dnia 16 marca 2023 r. może być także reprezentantem grupy w „zwykłych” postępowaniach grupowych, które dotyczą roszczeń wskazanych w art. 4 ust. 2a UDRPG.

Badanie legitymacji czynnej podmiotu upoważnionego

Z uwagi na szczególne wymogi, jakie spełniać będzie musiał podmiot upoważniony, w UDRPG przewidziano dodatkowe regulacje dotyczące badania legitymacji czynnej tego podmiotu do wytoczenia powództwa. W sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów oraz w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem sąd będzie miał obowiązek ustalić, czy wytoczone powództwo mieści się w zakresie działań statutowych podmiotu upoważnionego oraz dotyczy sektora objętego zakresem działania podmiotu upoważnionego (zob. projektowany art. 10 ust. 4 UDRPG). Jeśli wymogi te nie zostaną spełnione, sąd odrzuci pozew (zob. projektowany art. 10 ust. 5 UDRPG). Przykładowo, sąd odrzuci pozew jeśli podmiot zajmujący się ochroną konsumentów w sektorze lotnictwa wytoczy powództwo w sprawie naruszenia przepisów dotyczących kredytów konsumenckich.

Przepisy przewidują zatem dwukrotną weryfikację podmiotów upoważnionych – na etapie wpisu do rejestru (przez Prezesa UOKiK) i później na etapie badania już konkretnego złożonego pozwu (przez sąd). Pierwsza weryfikacja dotyczy ustalenia spełnienia kryteriów wpisu do rejestru, zaś druga – służy ustaleniu, czy podmiot wpisany do rejestru może wytoczyć powództwo dotyczące konkretnego naruszenia.

¹ Tj. ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2020 r. poz. 446; dalej: „UDRPG”)

² Tj. ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275; dalej: „Us.OKIK”)