Agnieszka Trzaska-Śmieszek
Magdalena OsmędaJuż od ponad miesiąca (od dnia 25 czerwca 2023 r.) w polskim systemie prawnym powinny funkcjonować przepisy implementujące dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczających w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającą dyrektywę 2009/22/WE (dalej: „Dyrektywa 2020/1828”).
Termin na implementację Dyrektywy 2020/1828 upłynął w dniu 25 grudnia 2022 r., a od 25 czerwca 2023 r. każde z państw członkowskich miało już stosować przepisy implementujące. Polska nie dotrzymała tych zobowiązań; zresztą nie jako jedyna1, ale jak wiele innych państw.
Prace nad projektem ustawy implementującej Dyrektywę 2020/1828 trwają co najmniej od jesieni zeszłego roku. Pierwszy projekt ustawy z 6 grudnia 2022 r. spotkał się z licznymi uwagami i zastrzeżeniami. W związku ze zgłoszonymi uwagami Prezes UOKIK przygotował nowy projekt ustawy z 5 lipca 2023 r., który został opublikowany na stronie www Rządowego Centrum Legislacji w dniu 2 sierpnia 2023 r. (dalej: „Projekt z 05.07.2023”). Projekt z 05.07.2023 dostosowano do zmian UDRPG wprowadzonych ustawą z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym oraz niektórych innych ustaw przewidującą uprawnienie do wszczęcia postępowania grupowego dla Rzecznika Finansowego.
Tak jak w przypadku poprzedniego projektu, głównym celem Projektu z 05.07.2023 jest implementowanie Dyrektywy 2020/1828 poprzez wprowadzenie zmian w trzech ustawach:
Choć oczywiście nadal mamy do czynienia tylko z projektem ustawy w toku prac legislacyjnych, przed skierowaniem go do Sejmu, czyli projektem, który może ulec istotnym przeobrażeniom, można założyć, że ostateczny rządowy projekt ustawy będzie z grubsza odpowiadał Projektowi z 5.07.2023 przedstawionemu przez Prezesa UOKIK. Czas więc przyjrzeć się bliżej projektowanym rozwiązaniom – niniejszym wpisem rozpoczynamy serię wpisów poświęconych Projektowi z 05.07.2023. W kolejnych wpisach przedstawimy najważniejsze nowości i zmiany jakie przewiduje Projekt z 05.07.2023.
Możemy powiedzieć, że po wejściu w życie zmian UDRPG w kształcie określonym Projektem z 05.07.2023 będziemy mieć nowy „podtyp” postępowania grupowego, czy też „postępowanie szczególne” w ramach postępowania grupowego. Samo postępowanie grupowe w klasycznej postaci – kwalifikowane jako sądowe postepowanie cywilne sui generis – miało do tej pory jednolity charakter co do swojej struktury/modelu (wytacza je reprezentant działając w imieniu własnym ale na rzecz całej grupy w sprawach o roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej). Natomiast Projekt z 05.07.2023 wprowadza odrębności w zakresie postępowania grupowego w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub o roszczenia związane z ich stosowaniem. Odrębności te dotyczą m.in. podmiotu wszczynającego postępowanie, przesłanek dopuszczalności postępowania, jak i jego przebieg. Projekt z 05.07.2023 zakłada też nowatorskie i ciekawe rozwiązania dotyczące finansowania postępowania oraz ponoszenia jego kosztów.
Nowy podtyp/kategoria postępowania grupowego będzie znajdować zastosowanie w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub o roszczenia związane z ich stosowaniem.
Pojęcie „praktyka naruszające ogólne interesy konsumentów” jest nowym określeniem w polskim ustawodawstwie z zakresu ochrony konsumentów (w Us.OKIK jest mowa o praktykach naruszających zbiorowe interesy konsumentów, nadto mamy też ustawowo zdefiniowaną nieuczciwą praktykę rynkową2). Projekt z 05.07.2023 nie wprowadza definicji „ogólnych interesów konsumentów”; bazując na uzasadnieniu Projektu z 05.07.2023 można stwierdzić, że pojęcie „ogólnych interesów konsumentów” jest kategorią, która może obejmować zarówno interesy zbiorowe, jak i indywidualne. Jest to więc kategoria szersza niż pojęcie interesu zbiorowego konsumentów.
Projekt z 05.07.2023 przewiduje więc nowy mechanizm, który będzie uzupełnieniem obecnego systemu ochrony praw konsumentów; w pewnym zakresie konkurencyjnym dla działań Prezesa UOKiK w zakresie postępowań w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów bądź w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (przy czym działania podejmowane przez organ ochrony konkurencji – Prezesa UOKiK-u będą miały „pierwszeństwo” prowadząc do obligatoryjnego zawieszenia postępowania grupowego w zakresie tożsamych zarzutów, a dalej do umorzenia postępowania grupowego; zob. nowoprojektowane art. 10c ust. 1-6).
Po pierwsze, Projekt z 05.07.2023 istotnie modyfikuje warunki dopuszczalności postępowania grupowego.
Sama definicja postępowania grupowego zawarta w art. 1 ust. 1 UDRPG nie została zmodyfikowana, stąd obowiązuje w ramach nowej kategorii spraw z modyfikacjami wynikającymi z dalszych nowoprojektowanych przepisów.
I tak – jak się wydaje – niezmieniony pozostaje wymóg jednorodzajowości roszczeń. Co do pozostałych głównych przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego Projekt z 05.07.2023 zakłada natomiast pewne zmiany i odrębności.
Istotną liberalizację przewiduje się w zakresie wymogu oparcia roszczeń na tej samej bądź takiej samej podstawie faktycznej (tę przesłankę sprowadza się w praktyce do wymogu oparcia roszczeń na wspólnej podstawie faktycznej w postaci jednego lub takiego samego zdarzenia). Projekt z 05.07.2023 zakłada bowiem, że wystarczy, aby roszczenia dochodzone w postępowaniu grupowym w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem były oparte na tej samej podstawie prawnej (ergo ich podstawa faktyczna może być odmienna…).
Jeśli chodzi o kategorię przedmiotową spraw – to Projekt z 05.07.2023 precyzuje, że nowa kategoria postępowania grupowego w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem będzie mogła dotyczyć naruszeń przepisów prawa Unii Europejskiej określonych w Załączniku I do Dyrektywy 2020/1828.
Projekt z 05.07.2023 (w nowoprojektowanym art. 1 ust. 5 UDRPG) przewiduje zniesienie wymogu określenia grupy konsumentów oraz złożenia oświadczeń o przystąpieniu do grupy w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów. Jest to modyfikacja dotychczasowej przesłanki liczebności grupy na poziomie wynoszącym co najmniej 10 osób. W uzasadnieniu do Projektu z 05.07.2023 wyjaśniono, że „Ratio legis projektowanego ust. 5 jest umożliwienie wszczęcia postępowania grupowego w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów w trybie przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, z pominięciem warunku zebrania grupy co najmniej 10 osób, o którym mowa w art. 1 ust. 1 tej ustawy” (s. 9 uzasadnienia). Ponadto w sprawach o roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających interesy konsumentów Projekt z 05.07.2023 wyłącza konieczność dokonania ujednolicenia roszczeń pieniężnych.
Po drugie, Projekt z 05.07.2023 wprowadza nową kategorię podmiotu biorącego udział w postępowaniu grupowym. Obok reprezentanta grupy (którym od niedawna może być też Rzecznik Finansowy) Projekt z 05.07.2023 wprowadza bowiem instytucję „podmiotu upoważnionego”, który stanowi kategorię odrębną od „reprezentanta grupy”, choć jego rola w postępowaniu jest analogiczna do roli reprezentanta. Powództwo w postępowaniu grupowym w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem będzie mógł wytoczyć tylko tzw. podmiot upoważniony.
W kolejnych wpisach omówimy szerzej projektowane rozwiązania.
W naszej ocenie projektowane zmiany w zakresie postępowania grupowego powinny przyczynić się do spopularyzowania postępowania grupowego w sprawach konsumenckich i wzrostu liczby postępowań grupowych wytaczanych przed polskimi sądami. Jeśli przepisy w kształcie określonym w Projekcie z 05.07.2023 zostaną uchwalone i wejdą w życie, będzie to istotny krok w kierunku proceduralnego wzmocnienia ochrony praw konsumentów. Będzie to jednocześnie dodatkowy czynnik ryzyka, który powinni brać pod uwagę przedsiębiorcy, zwłaszcza świadczący usługi na rzecz konsumentów na skalę masową.
1 Zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/NIM/?uri=CELEX:32020L1828 [dostęp: 16.08.2023, godz. 16:48].
2Definicja nieuczciwej praktyki rynkowej zawarta jest w art. 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2023 r., poz. 845, tj. z dnia 4 maja 2023 r.).
