Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Alina Gąsior (spr.)
Sędziowie: SSO Beata Grochulska, SSO Renata Lech
po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2016 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie sprawy z powództwa [dane członków grupy] – reprezentowanych przez I. G. przeciwko Wyższej Szkole Handlowej im. (…) B. w P. o zapłatę
W pozwie złożonym w dniu 17 lipca 2014 r. powódka I. G., reprezentowana przez pełnomocnika, działająca w imieniu własnym i na rzecz członków grupy, wniosła o zasądzenie od pozwanej Wyższej Szkoły Handlowej im. (…) B. w P. na rzecz strony powodowej kwoty 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi.: [daty i kwoty stanowiące podstawę obliczenia odsetek]
Powódka wniosła również o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według zwiększonej stawki. Ponadto wniosła o rozpoznanie sprawy w trybie postępowania grupowego. W uzasadnieniu wskazała, że członkowie grupy, których reprezentuje, zawarli z pozwanym umowy o świadczenie usług edukacyjnych, w ramach których zobowiązali się do uiszczenia opłaty za egzamin dyplomowy w wysokości 600 zł. W dniu 1 stycznia 2012 r. wszedł w życie art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym wprowadzający zakaz pobierania takiej opłaty, natomiast pozwana w ramach świadczonej usługi pobrała ją od każdego członka grupy w toku trwania umowy. Art. 29 ust 2 pkt 2 ustawy nowelizującej, regulującej sytuację studentów przyjętych na studia przed wejściem nowelizacji w życie, jak również w roku akademickim 2011/2012, nie obejmuje swym zakresem art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, wobec czego brak jest podstaw do przyjęcia, by studenci zobowiązani byli ponosić opłaty za egzamin na dotychczasowych zasadach. Powódka wskazała, iż kształcenie objęte art. 29 ustawy nowelizującej jest usługą edukacyjną na gruncie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, natomiast usługi wymienione w art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym nie są kształceniem. Ponadto wskazała, iż obowiązek zapłaty za egzamin określony w regulaminie stanowi niedozwoloną klauzulę umowną. W zakresie żądania odsetek powódka wskazała, iż za dzień wymagalności odsetek przyjęła dzień następny po uiszczeniu przez członków grupy nienależnej opłaty.
W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 2 października 2014 r. pozwana, reprezentowana przez pełnomocnika, wniosła o odrzucenie pozwu, gdyż spawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, natomiast na wypadek nie podzielenia przez Sąd stanowiska pozwanej, wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazała, iż przepisy intertemporalne wskazują, iż studenci przyjęci na studia przed wejściem zmian w ustawie wnoszą opłaty za kształcenie na dotychczasowych warunkach zgodnie z art. 29 ustawy nowelizującej, ponieważ użyte tam określenie „opłata za kształcenie” zawiera w sobie opłatę za egzamin dyplomowy. Ponadto zakwestionowała żądanie powódki w zakresie zwiększenia opłaty za czynności pełnomocnika z tytułu zastępstwa procesowego.
Postanowieniem z dnia 20 listopada 2014 r. Sąd stwierdził, że sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.
Postanowieniem z dnia 13 lipca 2015 r. Sąd dokonał w wydaniu gazety (…) ogłoszenia o toczącym się postępowaniu możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym w przedmiotowej sprawie. Ogłoszenie zostało wydrukowane w dniu 21 lipca 2015 r.
Pismem z dnia 22 października 2015 r. powódka wskazała osoby, które przystąpiły do grupy osób dochodzących swoich roszczeń od pozwanej.
Postanowieniem z dnia 18 marca 2016 r. Sąd ustalił, że w skład grupy osób dochodzących roszczeń w postępowaniu grupowym od pozwanej Wyższej Szkoły Handlowej im. (…) B. w P. wchodzą: [dane członków grupy Pismem z dnia 25 kwietnia 2015 r. powódka zmodyfikowała roszczenie i wniosła o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwoty 46.800 zł wraz z odsetkami: daty i kwoty stanowiące podstawę obliczenia odsetek oraz dane członków grupy]
Powódka uzasadniła, iż rozszerzenie powództwa wynika z przystąpienia do grupy kolejnych osób. W zakresie żądania odsetek wskazała, iż za dzień ich wymagalności w rozszerzonej części powództwa przyjęła dzień nadania pisma procesowego zawierającego wykaz osób, które przystąpiły do grupy.
Pismem złożonym na rozprawie w dniu 31 maja 2016 r. powódka podtrzymała dotychczasowe stanowisko oraz podniosła, iż klauzulą niedozwoloną jest również odesłanie w umowie do regulaminu opłat i jego załączników, czyli do dokumentów, które mogą ulec zmianie w toku studiów, co powoduje, iż student podpisujący umowę nie ma wpływu na swoje przyszłe obowiązki związane z wysokością opłat.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Pozwana Wyższa Szkoła Handlowa im. (…) B. w P. jest uczelnią niepubliczną objętą rejestrem uczelni niepublicznych i związków uczelni niepublicznych (dowód: odpis z rejestru k. 230-233).
Studenci [dane członków grupy] zawarli z pozwaną umowy o świadczenie usług edukacyjnych przed 1 stycznia 2012 r. Studenci ci zostali wcześniej przyjęci na studia na podstawie odpowiednich decyzji pozwanej.
Zgodnie z § 6 umowy student przyjmuje do wiadomości, że uczęszcza do szkoły niepublicznej oraz że ma prawo do korzystania z usług (…) pod warunkiem uiszczenia wszystkich należnych opłat. Usługi te polegają m. in. na umożliwieniu mu wysłuchania przewidzianych programem studiów wykładów, uczestniczenia w wymaganych ćwiczeniach oraz złożenia przewidzianych programem studiów egzaminów i zaliczeń, korzystania z konsultacji przewidzianych przez nauczycieli akademickich oraz korzystania z biblioteki.
Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy studia w Wyższej Szkole Handlowej im. (…) B. w P. są płatne. Wysokość opłat określona jest w Regulaminie opłat Uczelni oraz w jego załącznikach. Zgodnie z § 8 ust. 3 umowy student wnosi dodatkowe opłaty w szczególności za egzaminy poprawkowe, egzamin dyplomowy, wpis warunkowy (…).
Zgodnie z § 18 ust. 2a) umowy Student w szczególności zobowiązuje się do przestrzegania postanowień Statutu (…) im. (…) B. w P. oraz wszystkich innych obowiązujących w (…) im. (…) B. w P. zarządzeń, regulaminów i instrukcji – w zakresie dotyczącym studentów.
Zgodnie z § 22 ust. 2 integralną częścią umowy jest Regulamin Opłat (…) im. (…) B. w P. wraz z jego załącznikami.
Umowy zawierały oświadczenie „Otrzymując niniejszą umowę Student zapoznał się z: Regulaminem Studiów (…) B. w P., Regulaminem opłat (…) im. (…) B. w P. oraz jego załącznikami. Każdy członek grupy podpisujący umowę z pozwaną podpisał takie oświadczenie.
Zgodnie z § 3 ust. 11 regulaminu opłat warunkiem przystąpienia do egzaminu dyplomowego jest uregulowanie wszystkich zobowiązań finansowych wobec uczelni oraz uzyskanie wszystkich podpisów na karcie obiegowej.
Zgodnie z § 4 ust 1 pkt d regulaminu uczelnia pobiera opłaty egzaminacyjne, m. in. za egzamin dyplomowy. Zgodnie z ust. 4 w przypadku nie uiszczenia przedmiotowych opłat student nie zostanie dopuszczony do danego zaliczenia lub egzaminu.
W toku studiów po 1 stycznia 2012 r. studenci zapłacili pozwanej kwoty po 600 zł opłaty za egzamin dyplomowy (dowód: dokumenty, w tym: decyzje i umowy k. 21-200 k. 348-569).
Regulamin opłat (…) im. (…) B. w P. z dnia 31 maja 2010 r. zawierał Załącznik nr 2, zgodnie z którym opłata za egzamin dyplomowy wynosiła 600 zł (dowód: regulamin wraz z załącznikami k. 607-610).
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.
Powódka wniosła o zasądzenie kwoty 46.800 zł z tytułu nienależnego świadczenia, podnosząc iż brak zobowiązania do zapłaty opłaty za egzamin dyplomowy wynikał z art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, alternatywnie z uwagi na niedozwoloną klauzulę umowną. Pozwana zakwestionowała roszczenie w całości.
Nienależne świadczenie jest w ujęciu kodeksu cywilnego jednym z wypadków bezpodstawnego wzbogacenia.
Zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Powódka wywodziła swoje roszczenie z okoliczności, iż członkowie grupy spełnili świadczenie przy braku zobowiązania.
W tej sytuacji istnieją trzy przesłanki powstania condictio indebiti (brak zobowiązania): spełnienie świadczenia, nieistnienie zobowiązania w chwili dokonania świadczenia i błędne mniemanie świadczącego o istnieniu zobowiązania.
W niniejszej sprawie poza sporem była okoliczność, że członkowie grupy uiścili opłatę od egzaminu dyplomowego w wysokości po 600 zł. Dlatego też pierwszą przesłankę należy uznać za spełnioną.
Drugą przesłankę stanowi okoliczność, iż dla świadczenia nie było podstawy w postaci istniejącego zobowiązania. Przesłanka ta występuje zarówno w sytuacji, gdy zobowiązanie takie nie istniało, jak również w przypadku wygaśnięcia zobowiązania przed spełnieniem świadczenia.
W pierwszej kolejności Sąd odniósł się do zagadnień związanych z zastosowaniem art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Zgodnie z art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym uczelnia nie pobiera opłat za rejestrację na kolejny semestr lub rok studiów, egzaminy, w tym egzamin poprawkowy, egzamin komisyjny, egzamin dyplomowy, wydanie dziennika praktyk zawodowych, złożenie i ocenę pracy dyplomowej oraz wydanie suplementu do dyplomu. Art. 99a został dodany ustawą z dnia 18 marca 2011 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 455), która weszła w życie 1 stycznia 2012 r.
Zgodnie z art. 29 ustawy nowelizującej studenci przyjęci na studia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy oraz w roku akademickim 2011/2012 studiują według programów opracowanych na podstawie dotychczasowych przepisów do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów (ust. 1). Studenci przyjęci na studia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy oraz w roku akademickim 2011/2012: 1) studiujący bez opłat za kształcenie na więcej niż jednym kierunku studiów nie wnoszą opłat, o których mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1a ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów; 2) wnoszący opłaty za kształcenie wnoszą opłaty na dotychczasowych zasadach do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów (ust. 2). Natomiast art. 160 ust. 3 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym obowiązujący w chwili podpisywania umów członków grupy z pozwanym stanowił, że warunki odpłatności za studia lub usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 ustawy, określa umowa zawarta między uczelnią a studentem w formie pisemnej.
Spór w niniejszej sprawie ogniskował się wokół pytania, czy opłaty wymienione w art. 99a można uznać za opłaty za kształcenie wnoszone na dotychczasowych zasadach z art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy nowelizującej. Odpowiedź pozytywna oznaczałaby, że zgodnie z art. 29 ustawy nowelizującej należy stosować stare zasady pobierania opłat dla studentów rozpoczynających studia przed wejściem w życie przepisów noweli oraz roku akademickim 2011/2012, natomiast nowe zasady zgodnie z brzmieniem art. 99a ustawy w odniesieniu do studentów rozpoczynających studia po wejściu w życie nowelizacji. Brak jest przy tym definicji legalnej pojęcia opłat za kształcenie.
Ustawodawca w art. 29 ustawy nowelizującej posługuje się określeniem „opłaty za kształcenie”, natomiast w przepisach ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym używa kategorii opłaty za usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 ustawy oraz opłaty za studia spoza katalogu objętego art. 99 ust. 1 ustawy (art. 160 ust. 3 ustawy). W tej sytuacji należy dokonać interpretacji pojęcia „opłaty za kształcenie” na gruncie samego art. 29 ustawy nowelizującej. I tak przepis ten w ust. 2 pkt 1 i 2 wymienia opłatę za kształcenie dwa razy: raz w kontekście opłat za usługi z art. 99 ust. 1 pkt 1a ustawy, drugi – bez takiego ograniczenia. Ponieważ pkt 2 dotyczy opłat, które nie są wymienione w pkt 1, prowadzi to do wniosku, że termin „opłaty za kształcenie” w pkt 2 ma szerszy zakres i obejmuje wszystkie opłaty, w tym również opłaty za egzamin dyplomowy. Oznacza to, że uczelnia może pobierać opłaty wskazane w art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym również po 1 stycznia 2012 r. od osób będących już studentami.
Sąd nie podziela przy tym argumentacji przedstawionej przez powódkę, iż opłata za kształcenie dotyczy usługi kształcenia objętej opłatą edukacyjną, bowiem prowadziłoby do wniosku, iż ustawodawca użył różnych terminów dla oznaczenia tych samych pojęć („opłata za kształcenie” i „opłata za usługi edukacyjne”). Wskazać należy, iż gdyby ustawodawcy rzeczywiście chodziło o opłatę za usługi kształcenia z obowiązującego wówczas art. 99 ust. 1 pkt 1-1b, użyłby sformułowania „opłata, o której mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1-1b”, zwłaszcza że podobne określenie zawarte jest w art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy nowelizującej. Wskazać jednak należy, iż opłata wyodrębniona przez ustawodawcę w art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy nowelizującej stanowi w istocie podkategorię dla opłaty za kształcenie, a zatem opłata za kształcenie jest i tak kategorią nadrzędną wobec opłaty edukacyjnej. Przede wszystkim jednak, gdyby zamiarem ustawodawcy było objęcie zakresem art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy nowelizującej opłat wynikających z art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, zostałoby to napisane wprost. Wskazać również należy, iż wnioski, które wysuwa powódka, są sprzeczne z zasadami trwałości i stabilności prawa pomimo jego zmian czy ochrony praw nabytych, którymi ustawodawca kieruje się tworząc przepisy intertemporalne.
Sąd nie czynił przy tym ustaleń w związku z przedstawioną przez pozwanego prawną opinią prywatną, jako że oceny prawnej roszczenia jak również samego stanu prawnego dokonuje Sąd, który nie jest związany w tym zakresie stanowiskami stron i przedstawianymi przez nich opiniami prywatnymi.
W związku z powyższym uznać należy, iż w chwili spełnienia świadczenia przez członków grupy nie istniał ustawowy zakaz pobierania opłaty za egzamin dyplomowy dla osób przyjętych na studia przed wejściem w życie art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga jednak, iż stosunek prawny zachodzący między studentem a uczelnią w zakresie ponoszenia przez studenta opłat za czynności związane z kształceniem jako oparty na umowie stanowi stosunek o charakterze cywilnoprawnym. Z tego względu zastosowanie znajdą tu reguły prawa cywilnego. Skoro więc strony zawarły umowę przed wejściem w życie zakazu objętego art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, to zasady pewności prawa i braku jego retroaktywności nakazują stosować stan prawny obowiązujący w chwili zawarcia umowy. Co więcej, zasady te uwzględnia również art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy nowelizującej. Co prawda zmiany stanu prawnego, jako mające charakter zdarzenia zewnętrznego, niezależnego od woli stron, a nawet niemożliwego do przewidzenia przez nie w chwili zawarcia umowy, jeżeli w zasadniczy sposób wpływają na sytuację majątkową nie tylko dłużnika, ale i wierzyciela, mogą być traktowane jako nadzwyczajna zmiana stosunków w rozumieniu art. 3571 § 1 k.c., jednakże taka sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi. Dlatego też podstawa spełnienia świadczenia w sytuacji wprowadzenia art. 99a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym odpadłaby jedynie, gdyby strony zawarły stosowny aneks przewidujący odstąpienie od opłat za czynności wymienione w art. 99a tej ustawy. Ponieważ jednak strony takiego aneksu nie zawarły, po stronie członków grupy istniał obowiązek wykonania dotychczasowej umowy. Takie też stanowisko zajmowali kolejni ministrowie nauki i szkolnictwa wyższego (interpelacje w sprawie interpretacji art. 99a ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym nr (…), (…), (…)).
W następnej kolejności odnieść należy się do problematyki niedozwolonych klauzul umownych. Powódka wskazała początkowo, iż obowiązek uiszczenia opłaty od egzaminu dyplomowego stanowi w istocie niedozwoloną klauzulę umowną (k. 11), w toku postępowania natomiast podniosła, iż klauzulą taką jest odesłanie w umowie do regulaminu opłat i jego załączników, czyli do dokumentów, które mogą ulec zmianie w toku studiów, co powoduje, iż student podpisujący umowę nie ma wpływu na swoje przyszłe obowiązki związane z wysokością opłat (k. 597).
W postępowaniu pozwana nie wykazała, aby postanowienia łączącej strony umowy wraz z regulaminem opłat miały być między stronami uzgodnione w sposób indywidualny (tj. przyjmowane w drodze negocjacji między stronami), zatem możliwe było ocenienie ich przez pryzmat art. 3851 § 1 k.c.
Zgodnie z przepisem art. 3851 § 1 k.c. kryterium oceny decydującym o uznaniu klauzuli za niedozwoloną jest kształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Art. 3851 § 1 k.c. uzupełniony został listą przykładowych niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 3853 k.c.
Zgodnie zaś z art. 3852 k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.
Opłata za egzamin nie jest głównym świadczeniem łączących strony umów.
Klauzule niedozwolone cechuje brak mocy wiążącej od chwili zawarcia umowy lub związania stron wzorcem umownym (dla klauzul z wzorca). Orzeczenie sądu, który stwierdza niedozwolony charakter postanowienia umownego, ma charakter deklaratywny zarówno wówczas, gdy sąd orzeka w ramach kontroli incydentalnej, jak i wtedy, gdy dokonuje kontroli abstrakcyjnej.
Pomiędzy sprawą o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone (kontrola abstrakcyjna) a incydentalną kontrolą wzorca umowy występuje prejudycjalność w szerokim znaczeniu. W przypadku istnienia prawomocnego wyroku uznającego postanowienia wzorca umownego za niedozwolone, które zostały wpisane do rejestru klauzul abuzywnych, sąd, dokonując kontroli incydentalnej wzorca umownego, nie może samodzielnie rozstrzygać co do tych samych postanowień wzorca. Natomiast w ramach kontroli incydentalnej, kiedy nie ma prejudykatu w postaci wyroku (…) uznającego postanowienia wzorca umownego za niedozwolone, sąd samodzielnie ocenia treść wzorca pod kątem nieuczciwego charakteru jego postanowień (prof. dr hab. Ewa Łętowska (red.) Prawo zobowiązań – część ogólna System Prawa Prywatnego tom 5, Legalis, § 40 Sądowa kontrola wzorców w obrocie konsumenckim – II. Kontrola abstrakcyjna). Przepisy art. 3851 k.c. stanowią materialnoprawną podstawę oceny kontrolowanych postanowień zarówno w toku procedury kontroli abstrakcyjnej (wyznaczonej przez przepisy art. 47936 – 47946 k.p.c.), jak i kontroli incydentalnej.
W niniejszej sprawie podstawą zobowiązania członków grupy do uiszczenia opłaty za egzamin dyplomowy jest § 8 ust. 3 umowy. Wysokość opłaty została określona w załączniku nr 2 do regulaminu opłat, stanowiącego integralną część umowy. Powódka przedstawiła zaś liczne wyroki Sądu Okręgowego w Warszawie – Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dotyczące sposobu ustalania tych opłat. Dla istnienia zobowiązania członków grupy do uiszczenia opłaty za egzamin dyplomowy nie ma znaczenia uznanie za niedozwolone klauzul dotyczących informowania studentów o zmianach wysokości opłaty czy samej procedury jej zmiany (np. § 8 ust. 7 lub 8 umowy). Zobowiązanie w chwili zawarcia umowy było sformułowane w sposób jednoznaczny, jak również jasno została określona jego wysokość, która była znana członkom grupy w chwili podpisywania umów. Istotne znaczenia ma również fakt, iż wysokość ta nie zmieniła się w toku wykonywania tych umów przez strony. Dlatego też Sąd odstąpił od badania w tym zakresie umowy, a jedynie skupił się na samym zobowiązaniu. Sąd oddalił przy tym wniosek powódki o przesłuchanie reprezentanta grupy. Dowód z przesłuchania stron z art. 20 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym odnosi się tylko do członków grupy, są to bowiem osoby, którym przysługuje legitymacja procesowa materialna (por. art. 299 i nast. KPC). Powoda-reprezentanta nie przesłuchuje się z tego względu, że przysługuje mu tylko legitymacja bierna (tak: Komentarz do art. 20 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2010). Powódka na rozprawie w dniu 31 maja 2016 r. cofnęła natomiast wniosek o przesłuchanie członków grupy w charakterze strony.
Możliwość uznania wzorca umowy za niedozwolony i wyeliminowania go z praktyki stosowania uzależniona jest od następujących warunków:
Powyższe przesłanki muszą być spełnione łącznie, natomiast brak jednej z nich skutkuje tym, że sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.
Wobec spełnienia pierwszej przesłanki, do rozstrzygnięcia pozostaje jedynie kwestia czy zakwestionowane przez powódkę postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta (członków grupy) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. W stosunkach z konsumentami dobry obyczaj powinien wyrażać się właściwym informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu i realizacji umowy, rzetelnym traktowaniem równorzędnego partnera jakim jest konsument. Postanowienia umów, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy jest najczęstszym przejawem naruszenia dobrych obyczajów.
Naruszenie interesów konsumentów może dotyczyć interesów o różnym charakterze. Zwykle będą to interesy o charakterze ekonomicznym. Ustawodawca jednak nie ogranicza tu w żaden sposób kategorii interesów konsumentów, które mogą zostać naruszone. W grę mogą tu także wchodzić takie okoliczności, jak fakt, że w wyniku konkretnego postanowienia konsument traci czas, zdrowie, dochodzi do dezorganizacji jego zajęć albo do ingerencji w sferę prywatności lub naruszenia godności osobistej. Naruszenie interesów powinno mieć przy tym charakter rażący, co oznacza, że postanowienie takie w sposób znaczący odbiegać powinno od uczciwego sposobu ukształtowania praw i obowiązków stron umowy.
Umowy objęte postępowaniem obarczone są brakiem równorzędności stron, wobec czego uznać należy, iż zachodzi tu przesłanka sprzeczności z dobrymi obyczajami.
Natomiast brak jest już przesłanki rażącego naruszenia interesów konsumenta. Przede wszystkim w zakresie przedmiotowego zobowiązania umownego nie dochodzi do rażącego naruszenia ekonomicznego konsumenta, jako że uiszczeniu opłaty przez studenta towarzyszył konkretny i wymierny ekwiwalent w postaci obowiązku przeprowadzenia egzaminu dyplomowego przez uczelnię. Wskazać również należy, iż student miał prawo do wypowiedzenia umowy w każdym czasie (§ 12 umowy), a zatem nie było to zobowiązanie bezwzględnie go obowiązujące i godzące w jego prawa.
Na tej podstawie nie można uznać zobowiązania do uiszczenia opłaty za egzamin dyplomowy za niedozwoloną klauzulę umowną.
Mając na uwadze powyższe rozważania, stwierdzić należy, iż w chwili spełniania świadczenia przez uczestników grupy istniało ważne zobowiązanie. Wobec powyższego brak jest podstaw do uznania zapłaty dokonanej na rzecz pozwanej przez uczestników grupy za świadczenie nienależne. W związku z powyższym powództwo zasługiwało na oddalenie.
Sąd nie obciążył powoda obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania na rzecz pozwanej na podstawie art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przy ocenie przesłanek z art. 102 k.p.c. należy przede wszystkim wziąć pod uwagę przyczynę nieuwzględnienia żądania, zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie co do zasadności zgłoszonego roszczenia oraz sytuację materialną strony. Niniejsza sprawa jest sprawą o charakterze precedensowym, zaś powódka swoje roszczenie uzasadniała również stanowiskiem Rzecznika Praw Studenta, który mógł wywołać w powódce poczucie zasadności roszczenia, co zdaniem Sadu uzasadnia zastosowanie art. 102 k.p.c.