Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Grzegorz Tyliński
Sędziowie: SSO Bożena Chłopecka, SSO Ewa Ligoń-Krawczyk
po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa P. K. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W. o ustalenie
postanawia:
rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Pozwem, który wpłynął w dniu 10 czerwca 2014 r. reprezentant grupy występując przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, (…) S.A. w W., (…) (poprzednio A.) (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) SA. w W., (…) S.A. w W. oraz (…) S.A. w W. wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym oraz o ustalenie w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że: a) nieważna jest czynność prawna umorzenia jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunkach powodów (członków grupy) prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne po uzyskaniu informacji od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku przekazania tych środków na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w wykonaniu dyspozycji art. 100c ustawy o OFE w brzmieniu nadanym mu przez ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych; b) nieważna jest czynność prawna przeniesienia tych środków na właściwy rachunek FUS w wykonaniu dyspozycji art. 111c ustawy o OFE znowelizowanego w drodze ustawy zmieniającej; c) Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom (członkom grupy) czynnościami opisanymi w żądaniach oznaczonych jako a) i b). Pismem, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r., reprezentant grupy sprecyzował żądanie pozwu określone w pod literą a) i b) w ten sposób, że wniósł o ustalenie na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że: nieważna jest czynność prawna umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na dzień 31 stycznia 2014 r. na rachunkach powodów (członków grupy) prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne i przekazania tych aktywów w dniu 3 lutego 2014 r. o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dokonana w wykonaniu dyspozycji art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Na rozprawie w dniu 4 marca 2015 r. przedstawiciel grupy wyjaśnił, iż obok żądania sformułowanego w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. popiera żądanie ustalenia, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom (członkom grupy) tak określonymi czynnościami.
Pozwany Skarb Państwa – Minister Pracy i Polityki Społecznej wnosił o odrzucenie pozwu, zaś w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa w stosunku do Skarbu Państwa.
Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na to, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ewentualnie o oddalenie powództwa względem Zakładu z uwagi na brak legitymacji biernej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wreszcie – w przypadku nieuwzględnienia tych wniosków – o oddalenie powództwa w stosunku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Pozwane (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W. wniosły o odrzucenie pozwu w części – w zakresie w jakim zgłoszone roszczenie dotyczy tych stron, zaś w razie nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa względem tych pozwanych.
Pozwany (…) S. A. w W. w likwidacji wniosło o oddalenie powództwa wobec tego towarzystwa z uwagi na brak legitymacji procesowej. Pismem, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. przedstawiciel grupy cofnął pozew wobec tego pozwanego, a postanowieniem z dnia 17 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie umorzył postępowanie w części – wniesionej przeciwko (…) S. A. w W. w likwidacji.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Nadto – w myśl ust. 2 tego artykułu – ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Z powyższych uregulowań wynika, iż w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone zgłoszone przez członków grupy roszczenia, jedynie w sytuacji, gdy są to: 1) roszczenia jednego rodzaju; 2) oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej; 3) roszczenia o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Wreszcie: 4) roszczenia powinny być dochodzone przez co najmniej 10 osób. W celu skutecznego dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym te trzy przesłanki muszą być spełnione jednocześnie. W ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie w sprawie niniejszej powyższe przesłanki zostały spełnione.
W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na jednorodzajowość roszczeń dochodzonych przez członków grupy w niniejszym postępowaniu. W tym zakresie zważyć należy, iż spełnienie tej przesłanki wymaga w zasadzie wystąpienia przez wszystkich powodów (członków grupy) o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, a zatem zgłoszenia przez wszystkich członków grupy takiego samego żądania. Tym samym zwrócić należy uwagę, iż w ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie jednorodzajowość roszczeń, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym odnosi się niewątpliwie do roszczeń procesowych, nie zaś do roszczeń prawa materialnego. Zważyć należy, iż ustawodawca w ogóle nie uzależnił możliwości dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym od oparcia go na tej samej podstawie materialnoprawnej. Przeciwnie – wskazując w art. 1 ust. 2 kategorie spraw, w których przepisy ustawy mają zastosowanie, ustawodawca odwołał się do tego rodzaju grup postępowań, które w praktyce często oparte będą na odmiennych podstawach materialnoprawnych (np. roszczenia o ochronę konsumentów, czy z tytułu czynów niedozwolonych). Na tym tle zwrócić należy uwagę, iż powodowie w niniejszym postępowaniu formułują – po ich sprecyzowaniu w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. – dwa żądania (żądania ustalenia nieważności czynności umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych oraz żądanie ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę). Żądania te na rzecz każdego z powodów zostały sformułowane w sposób identyczny – są to roszczenia o ustalenie, niewątpliwie – jako roszczenia tożsame – należą do roszczeń tego samego rodzaju. Jak już wskazano bez znaczenia dla oceny jednorodzajowości roszczeń, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy jest odmienna podstawa materialnoprawna, na której członkowie grupy formułują swoje roszczenia względem pozwanych (w zakresie pierwszego z roszczeń powodowie wskazują na art. 58 Kodeksu cywilnego, zaś w zakresie drugiego art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Na marginesie zwrócić należy uwagę, iż ustawodawca nie wykluczył z jednej strony możliwości dochodzenia w postępowaniu grupowym więcej, aniżeli jednego roszczenia. Przeciwnie – skoro zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, z wyłączeniem art. 7, 8, 117-124, 194-196, 204, 205, art. 207 § 3 i art. 425-50514. Za dopuszczalne uznać należy w takiej sytuacji odpowiednie stosownie w tym postępowaniu także art. 191 tego Kodeksu.
W ocenie Sądu Okręgowego zgłoszone w niniejszym postępowaniu roszczenia oparte są na tej samej podstawie faktycznej. Podstawą tą jest wprowadzenie do obrotu przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. poz. 1717), co nastąpiło z dniem 1 lutego 2014 r., a w szczególności art. 23 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym w dniu 3 lutego 2014 r. otwarty fundusz emerytalny umarza 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego funduszu emerytalnego na dzień 31 stycznia 2014 r. i przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, aktywa, o których mowa w ust. 2, o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych. Zwrócić należy uwagę, iż wejście w życie powyższego uregulowania ma charakter powszechny i dotyczy wszystkich członków otwartych funduszy emerytalnych, w tym także wszystkich powodów (członkostwo wszystkich członków grupy w otwartych funduszach emerytalnych zostało udowodnione i nie wzbudza wątpliwości). Ta okoliczność jest w zasadzie wystarczająca do uznania tożsamości podstawy faktycznej. To spostrzeżenie czyni w zasadzie zbędnym prowadzanie dalszych ustaleń m. in. co do tego, czy członkowie grupy są członkami tego samego otwartego funduszu emerytalnego. Tego rodzaju badanie miałoby w istocie walor materialny – zbędny na etapie orzekania o dopuszczalności postępowania grupowego. Obojętną dla oceny tożsamości podstawy faktycznej roszczenia jest zatem okoliczność, iż powodowie są członkami różnych otwartych funduszy emerytalnych, jak również okoliczność, iż z uwagi na różny wiek w różnym okresie będą korzystać ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Ta ostatnia okoliczność wobec modyfikacji żądania dokonanej w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. w istocie w ogóle pozostaje bez znaczenia w sprawie.
Wreszcie dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym możliwe jest wówczas, gdy przedmiotem roszczenia są roszczenia o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub z tytułu czynów niedozwolonych. W tym zakresie zwrócić należy w pierwszej kolejności uwagę, iż zgodnie z art. 221 Kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W realiach faktycznych niniejszej sprawy zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym uznać należy za działalność niezwiązaną bezpośrednio (a nawet pośrednio) z jakąkolwiek działalnością gospodarczą. Już niejako ze swej istoty zawarcie takiej umowy, dotyczącej wszakże zabezpieczenia społecznego, nie mogło być związane z ewentualną działalnością gospodarczą, nawet jeżeli strona takiej umowy działalność gospodarczą prowadziła. Mając na uwadze, iż ustawa w zakresie definiowania pojęcia konsumenta nie wprowadza w istocie żadnych rozróżnień, bez znaczenia dla uzyskania przez osobę fizyczną statusu konsumenta ma to, czy czynność prawna przez nią dokonywana ma charakter obowiązkowy, czy też nie. Tym samym uznać należy, iż pomimo, iż zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym miało obligatoryjny charakter (art. 39 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t. pierw. Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm. – obowiązek ten uchylono z dniem 1 lutego 2014 r.), osoba zawierająca umowę z funduszem nie traciła charakteru konsumenta. Roszczenie o ustalenie nieważności czynności umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych, zgłoszone w niniejszym postępowaniu, ma w takiej sytuacji charakter roszczenia o ochronę konsumentów. W tym zakresie zatem także i ta przesłanka została spełniona. Dokonując oceny drugiego ze zgłoszonych w niniejszym postępowaniu roszczeń – o ustalenie, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę – zwrócić należy uwagę, iż roszczenie to ma charakter roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Zważywszy, iż sąd powszechny nie jest związany wskazywaną przez postulującego ochrony materialnoprawną podstawą żądania, wskazać należy, iż uzyskanie oczekiwanego przez powodów stanu – wyeliminowania z obrotu prawnego art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych – otworzy możliwość domagania się odszkodowania – zgodnie z art. 4171 § 1 k. c. Te rozważania prowadzą do wniosku, iż także to roszczenie jest roszczeniem, o którym mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
W realiach niniejszej sprawy spełniona została także kolejna przesłanka wskazana w art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w sporach grupowych – roszczenie dochodzone jest przez więcej aniżeli 10 osób.
Na marginesie zwrócić dodatkowo należy uwagę na potrzebę dokonania wykładni celowościowej art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Niewątpliwą intencją prawodawcy było ułatwienie (a nie utrudnienie) dochodzenia roszczeń konsumentom, czy osobom, które doznały szkody w związku z produktem niebezpiecznym lub czynem niedozwolonym. Tym samym wykładnia przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym winna być dokonywana w taki sposób, aby dochodzenie takich roszczeń członkom grupy ułatwić.
Mając na uwadze powyższe okoliczności oraz treść art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd Okręgowy postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji.