Orzeczenie zostało uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Wydział I Cywilny z 11 stycznia 2017 r., I ACz 597/16.
Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział XV Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Urszula Malak,
Sędziowie: SSO Dorota Kołodziej, SSO Krzysztof Solecki
po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2016 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego wytoczonego przez reprezentanta grupy w osobie (…) przeciwko (…) i (…),
postanawia:
W dniu 14 czerwca 2012 r. doręczono pozwanym pozew (…) z dnia 23 marca 2012 r., zawierający listę 181 osób wchodzących w skład reprezentowanej przez powoda grupy. Zgłaszające się osoby reprezentant podzielił w zależności od zgłaszanych przez nie roszczeń na 3 podgrupy, w ten sposób, że:
Sąd Okręgowy w Gdańsku w postanowieniu z dnia 21 sierpnia 2012 r. orzekł o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. W zakreślonym przez Przewodniczącego terminie strona pozwana wniosła zażalenie na ww. postanowienie, zarzucając niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.
Zarzut ten został jednak prawomocnie oddalony przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) (dalej jako: „u.d.p.g.”) Sąd Okręgowy w Gdańsku zarządził ogłoszenie w Gazecie Wyborczej o wszczęciu takiego postępowania. Sąd wezwał osoby, których roszczenie może być objęte przedmiotowym postępowaniem, do przystąpienia do grupy w terminie dwóch miesięcy od dnia ukazania się ogłoszenia, poprzez złożenie pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy jej reprezentantowi wraz ze wskazaniem podgrupy, do której każda ze zgłaszających się osób zamierza przystąpić.
Reprezentant grupy, w odpowiedzi na ogłoszenie zarządzone przez Sąd, w piśmie z dnia 26 listopada 2013 r., zamieścił listę zgłoszeń kolejnych osób przystępujących do postępowania grupowego, zaś w piśmie z dnia 13 lutego 2014 r. uzupełniającą listę kolejnych dalszych osób do tego postępowania przystępujących. Na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2014 r. pełnomocnik powoda sprecyzował, iż żądanie ustalenia nieważności umowy dotyczy wszystkich osób wymienionych w podgrupach a), b), c) treści pozwu.
Zasądzenie kwoty pieniężnej dotyczy jedynie osób wymienionych w punkcie II a) pozwu, przy czym w wypadku oddalenia tego żądania, aktualne stają się żądania wymienione w punkcie III pozwu.
W następnej kolejności pełnomocnik oświadczył, że określona w pismach z 26 listopada 2013 r. i 13 lutego 2014 r. podgrupa I odpowiada podgrupie a) pozwu, podgrupa III odpowiada określonej w nim podgrupie b), zaś podgrupa V odpowiada podgrupie c).
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.d.p.g. po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy. Sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym. Na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2014 r. Sąd wyznaczył pełnomocnikowi pozwanych termin jednego miesiąca na podniesienie ewentualnych zarzutów, co do członkostwa określonych osób w grupie lub podgrupach.
W rozpoznawanej sprawie żaden z pozwanych nie wniósł zarzutów co do składu podgrup ustalonych przez reprezentanta grupy.
Sąd Okręgowy przeanalizował i zweryfikował oświadczenia złożone przez osoby przystępujące do postępowania wraz z całą dokumentacją, znajdującą się w aktach sprawy, czego efektem stało się wyłączenie z grupy kilkunastu wymienionych w dalszej części uzasadnienia osób oraz ograniczenie przypisanych poszczególnym grupom roszczeń odpowiednio do treści oświadczeń o przystąpieniu do grupy.
Ustalając skład osobowy podgrup Sąd stwierdził, że wszyscy ich członkowie wymienieni imiennie w sentencji postanowienia zgłosili oświadczenia o przystąpieniu do grupy w terminie wynikającym z treści ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego.
Mając na uwadze majątkowy charakter roszczeń, które w niniejszej sprawie częściowo zmierzają do zasądzenia świadczenia pieniężnego, a częściowo do zwolnienia od domniemanego obowiązku spełnienia takiego świadczenia, stwierdzić należy, że zgodnie z art. 16 ust. 1 u.d.p.g., do ustalenia przynależności członka do grupy wymagane jest udowodnienie takiej przynależności. Jednocześnie ze względu na to, że zgodnie z art. 21 ust. 3 u.d.p.g. prawomocny wyrok zapadły w sprawie będzie mieć skutek wobec wszystkich członków grupy, konieczne było opracowanie szczegółowej imiennej listy członków grupy i sprawdzenie, czy każda z nich spełnia warunki przynależności do grupy. Powyższe nie przesądza o zasadności roszczenia zgłoszonego przez poszczególne osoby, o czym Sąd orzeknie dopiero przy wyrokowaniu.
W ocenie Sądu jednakże już na tym etapie podlega ocenie kwestia rodzaju przedstawionych przez reprezentanta grupy roszczeń w tym znaczeniu, że ocenie sądu podlega czy przystępujący do grupy zgłosili dane roszczenie w treści oświadczeń o przystąpieniu do grupy. Zadaniem reprezentanta grupy jest bowiem zebranie oświadczeń zawierających żądania poszczególnych osób, zaszeregowanie tych osób do poszczególnych podgrup na podstawie oświadczeń tych osób w których zawarte zostały konkretne roszczenia. Reprezentant grupy nie może natomiast wykreować roszczeń w tych oświadczeniach niezgłoszonych i nie może skutecznie wystąpić z takimi roszczeniami w postępowaniu grupowym w sytuacji gdy dane roszczenia nie zostały wyartykułowane w oświadczeniach przystępujących do grupy.
W tym kontekście należy mieć na względzie, że treść żadnego ze złożonych oświadczeń nie daje podstaw do ustalenia, że przystępujący żądał ustalenia nieważności umowy. Nie wynika to ani z pkt 4 oświadczenia (żądanie zwrotu uiszczonej kwoty lub ustalenia braku odpowiedzialności finansowej względem pozwanych z tytułu świadczonych usług) ani z pkt 9 w którym mowa jedynie o zwrocie zapłaconej ceny lub ustaleniu braku istnienia zobowiązania do zapłacenia kwoty 94,80 zł i ew. 100 USD. Zawarte w końcowej treści pkt 9 upoważnienie dla reprezentanta grupy do zaszeregowania do innej z grup odnosi się do roszczeń wskazanych dla grup I-V wymienionych w treści oświadczenia.
Konsekwencją wadliwego zaszeregowania może być oddalenie powództwa danej osoby. Upoważnienie to nie może natomiast być interpretowane jako możliwość zgłoszenia w imieniu przystępujących do grupy roszczeń których nie wymieniono w treści ich oświadczeń o przystąpieniu. Takim roszczeniem jest roszczenie o ustalenie nieważności umowy, które reprezentant zgłosił jako główne roszczenie dotyczące wszystkich członków grup. Pozostałe roszczenia wymienione w treści oświadczeń zgłoszono jedynie jako ewentualne. Tymczasem, w ocenie Sądu reprezentant nie był uprawniony do wykreowania roszczenia o ustalenie nieważności umowy, które nie wynika z oświadczeń osób przystępujących do postępowania grupowego. Roszczenie to jest znacznie szersze od wskazanych w treści oświadczeń roszczeń o zapłatę czy ustalenie braku zobowiązania i nie może być ani domniemane ani wyprowadzone z treści oświadczeń o przystąpieniu do grupy w drodze ich interpretacji.
Dlatego też Sąd na podstawie art. 12 i 16 u.d.p.g. uznał, iż nie zostało udowodnione aby osoby przystępujące zgłosiły takiej treści żądanie w swoich oświadczeniach i aby objęły to żądanie zamiarem przystąpienia do grupy. Z tego względu w treści postanowienia o ustaleniu składu grupy, określając rodzaje żądań zgłoszonych przez poszczególne osoby, Sąd usunął żądanie ustalenia nieważności umowy jako niewyartykułowane w oświadczeniach o przystąpieniu do grupy.
W przypadku osób, które zgłosiły chęć zaszeregowania do konkretnych podgrup, a które jednak zdaniem reprezentanta grupy powinny znaleźć się w innych podgrupach, Sąd postanowił przychylić się do zdania wyrażonego przez reprezentanta grupy. Sąd miał na względzie fakt, iż upoważnienie reprezentanta do zmiany podgrupy wszystkich przystępujących osób wynikało wprost z treści ich oświadczeń woli złożonych na piśmie a konkretnie z pkt. 9 in fine każdego z oświadczeń złożonych na specjalnie do tego przygotowanym formularzu, w brzmieniu: „Wyrażam jednocześnie zgodę na zaszeregowanie mnie do innej podgrupy spośród podgrup I – V, niż wybrana przeze mnie. Zaszeregowanie mnie do innej podgrupy może być dokonane przez Reprezentanta Grupy, gdyby złożone przeze mnie na ręce Reprezentanta Grupy dowody lub dokonane wpłaty uzasadniały inne moje zaszeregowanie. W razie wątpliwości chcę być zaszeregowany/a do grupy umożliwiającej zwolnienie mnie od całości zobowiązań od (…) S.C.”
W związku z uprawnieniem, jakie osoby przystępujące do postępowania przekazały reprezentantowi grupy oraz treścią załączonych przez nie dokumentów, Sąd, nie wychodząc poza materialne roszczenie tych osób oraz treść pełnomocnictw, postanowił zaszeregować je zgodnie z wolą wyrażoną przez reprezentanta, co znalazło wyraz w treści dyspozytywnej postanowienia.
Wątpliwości Sądu wzbudziły również oświadczenia o przystąpieniu osób, które nie wskazywały do której z podgrup chcą zostać zaliczone. Zgodnie bowiem z art. 12 u.d.p.g. w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony powinien określić swe żądanie oraz wskazać okoliczności je uzasadniające, a także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody. Sąd zważył jednakże, że z pkt 4 oświadczenia wynika, iż przystępujący do grupy domaga się zwrotu uiszczonej przez siebie wpłaty na rzecz (…) jako uiszczonej nienależnie, względnie ustalenia braku jego odpowiedzialności finansowej względem (…) z tytułu usług świadczonych przez serwis www.pobieraczek.pl. W pkt 6 zawarte jest oświadczenie, że wolą składającego je jest wziąć udział w postępowaniu grupowym przeciwko (…) s.c. Uzasadnienie przynależności do grupy zawarto w pkt 7, zaś do oświadczeń załączono oferowane przez przystępujących dowody. Jednocześnie w końcowej części pkt 9 zawarto upoważnienie dla reprezentanta grupy do przypisania do odpowiedniej podgrupy. Treść żądania grupy została zatem wyartykułowana w pkt 4 a jedynie jego doprecyzowanie możliwe było w ramach podgrup, również decyzją reprezentanta grupy. Takie ukształtowanie oświadczenia, choć budzi pewne wątpliwości, w tym szczególnym przypadku wydaje się być dopuszczalne, jakkolwiek pożądanym jest aby roszczenia w postępowaniu grupowym były formułowane w sposób prosty i jednoznaczny co do zakresu zgłaszanych żądań, ich uzasadnienia oraz przedstawianych dowodów. W ocenie Sądu nie ma natomiast możliwości aby sąd samodzielnie dokonał zmian w zakresie zaszeregowania danej osoby posługując się jedynie ogólnym wskazaniem jak we wniosku powoda z k. 5750. Ustawa wymaga bowiem aby to powód przedstawił sądowi wykaz osób przystępujących do grupy.
Przy ocenie oświadczeń części z przystępujących do postępowania osób, Sąd powziął poważne wątpliwości co do istnienia ich legitymacji do udziału w przedmiotowej sprawie. Sąd zwrócił bowiem uwagę na fakt, iż część z osób, które rejestrowały się na portalu www.pobieraczek.pl, nie posiadała w chwili rejestracji pełnej czy nawet ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Zdaniem Sądu osoby te – o ile do dnia dzisiejszego nie uzyskały pełnej zdolności do czynności prawnych – mogą występować w charakterze stron, lecz jedynie przy udziale ich ustawowych przedstawicieli, którzy pełną zdolność do czynności prawnych posiadają, co implikuje także ich pełną zdolność do czynności procesowych. Powinny one jednak występować w roli powodów.
Sąd uznał, iż rodzice, którzy zostali w listach reprezentanta grupy określeni jako osoby do postępowania przystępujące, a którzy ze względu na brak legitymacji materialnej, posiadają jedynie czynną zdolność procesową do podejmowania działań w sprawie, nie mogą w nim jednak uczestniczyć w charakterze członków grupy. Członkom grupy przypisać bowiem należy zdolność do bycia we własnym imieniu uprawnionym do występowania przeciwko pozwanym z własnym roszczeniem (albowiem jedynie z uwagi na sposób ukształtowania postępowania grupowego nie mają oni miana powoda, ale członków grupy). Zdaniem Sądu podmiotami uprawnionymi do występowania w sprawie w charakterze stron powinny być w takich przypadkach tylko i wyłącznie dzieci, które w postępowaniu mogłyby być jedynie reprezentowane przez swoich rodziców. Wynika to wprost z uregulowań zawartych w przepisach kodeksu cywilnego i zgodnego w tym zakresie orzecznictwa sądów powszechnych. Tymczasem w listach osób przystępujących do postępowania zgłoszono część osób, które są jedynie przedstawicielami osób korzystających z portalu. Osoby te nie mają własnego roszczenia, zaś złożone przez nie oświadczenia wskazują, że samodzielnie przystępują do postępowania jako członkowie grup, choć jednocześnie z samych oświadczeń lub załączonych dokumentów jednoznacznie wynika, że w istocie korzystającymi z portalu były osoby małoletnie.
Kwestią na obecnym etapie postępowania nierozważaną jest ważność umów zawartych przez małoletnich. Nie ma ona jednakże w ocenie Sądu wpływu na ustalenie składu grup. Zauważyć jednocześnie należy, że wobec treści art. 2 ust. 5 u.d.p.g. i upływu terminu na złożenie oświadczenia o przystąpieniu do grupy, nie ma możliwości zastosowania obecnie art. 196 k.p.c. W ocenie Sądu nie jest również dopuszczalne przyjęcie konstrukcji wskazanej w załącznikach do pisma powoda z 25 maja 2015r. (k. 6375 i nast.), iż w oświadczeniach tych jedynie omyłkowo wskazano rodziców jako przystępujących do grupy. Zauważyć należy, że rodzice złożyli oświadczenia o przystąpieniu do grupy, zaś w terminie do którego możliwe było skuteczne przystąpienie do postępowania (27 października 2013r.) ich dzieci do tego postępowania nie przystąpiły. Nie zostały również w tym terminie wskazane jako członkowie grup przez reprezentanta grupy, który w wykazach osób przystępujących do grupy wskazał rodziców zgodnie ze złożonymi przez te osoby oświadczeniami i przystąpieniu do postępowania. Zmiana w tym zakresie mogłaby w ocenie Sądu nastąpić jedynie w trybie art. 196 k.p.c., podczas gdy tryb ten nie może być w niniejszej sprawie zastosowany z uwagi na wyłączenie ustawowe zawarte w art. 24 ust. 1 u.d.p.g.
W związku z powyższym Sąd postanowił, aby następujące osoby nie zostały objęte postanowieniem o ustaleniu składu grupy: (…) [19 osób]
Co do tych osób wniosek o ustalenie składu grup oddalono w pkt d) postanowienia. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na to, iż sytuacja ww. osób jest odmienna od sytuacji osób, występujących w postępowaniu jedynie jako przedstawiciele ustawowi stron, w sytuacji gdy w oświadczeniach o przystąpieniu do grupy oraz w wykazie sporządzonym przez reprezentanta grupy i przedstawionym Sądowi jako członków grup wskazano prawidłowo określone dzieci. W takiej sytuacji dane rodziców nie znalazły się bowiem na listach przedstawionych przez reprezentanta grupy (na listach tych jako strony figurują ich dzieci), a osoby te jedynie wyraziły zgodę na udział swoich podopiecznych w przedmiotowym postępowaniu, potwierdzając zgodę swoim własnoręcznym podpisem. Nie można także pominąć faktu, iż część z osób, które w chwili rejestracji nie posiadały pełnej zdolności do czynności prawnych, w chwili obecnej taką zdolność już posiada. Zdaniem Sądu powoduje to, że udział przedstawicieli ustawowych tych osób w postępowaniu nie jest już konieczny i osoby te mogą – a nawet powinny – samodzielnie występować w sprawie.
Nie rozstrzygając o zasadności roszczenia lub jej braku w przypadku osób nieobjętych treścią postanowienia, należy jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, iż art. 17 ust. 4 u.d.p.g. umożliwia osobom, które nie zostały objęte postanowieniem Sądu co do składu grupy, samodzielne wytoczenie powództwa w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Takie działanie wyłączonych z niniejszego postępowania osób skutkować będzie zachowaniem skutków wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym.
Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, iż zachodzą przesłanki do ustalenia składu podgrup na mocy art. 17 ust. 1 u.d.p.g., o czym orzeczono jak w sentencji na podstawie dokonanych ustaleń.