Stanowisko zawarte w tezie nr 1 zostało zakwestionowane przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z dnia 14 maja 2013 r., I ACz 464/13.
Sąd Okręgowy w Gdańsku XV Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Urszula Malak
Sędziowie: SSO Krzysztof Solecki, p.o. SSO Dorota Kołodziej
po rozpoznaniu w dniu 21 sierpnia 2012 r. w Gdańsku na rozprawie sprawy z powództwa grupowego wytoczonego przez reprezentanta grupy H.O. przeciwko R.P. i I.K. o zapłatę i ustalenie
postanawia:
W pozwie z dnia 23 marca 2012 r. powód H.O wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, ustalenie iż nieważne są umowy o świadczenie usługi usenet zawarte pomiędzy pozwanymi a powodem i członkami chcącymi przystąpić do grupy wymienionymi w pkt II a petitum pozwu oraz zasądzenia na rzecz powodów wymienionych w pkt II b petitum od pozwanych solidarnie po 94,80 zł tytułem zwrotu spełnionego przez nich świadczenia, ewentualnie ustalenie, że członkowie chcący przystąpić do grupy wymienieni w pkt II a nie są zobowiązani do zapłacenia na rzecz pozwanych kwoty 94,80 zł tytułem abonamentu za korzystanie z usług portalu www.pobieraczek.pl oraz o zasądzenie na rzecz każdej z tych osób solidarnie od pozwanych po 94,80zł tytułem zwrotu nienależycie spełnionego świadczenia, ustalenia, że osoby wymienione w pkt II b nie są zobowiązane do zapłacenia na rzecz pozwanych kwoty 94,80 zł tytułem abonamentu za korzystanie z usług portalu oraz kwoty 100 USD tytułem kary umownej za naruszenie regulaminu świadczenia usługi przez usenet z dnia 16 kwietnia 2010 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania.
W uzasadnieniu powód wskazał, że grupa osób przez niego reprezentowana dokonała rejestracji w serwisie www.pobieraczek.pl z zamiarem wypróbowania funkcjonalności portalu, zainteresowani ofertą ściągania z Internetu za darmo. Dopiero po dokonanej rejestracji i upływie 10 dni dowiedzieli się, że zawarli odpłatną umowę na czas określony. Zarzucił, że pozwani w trakcie zawierania umowy wprowadzili w błąd użytkowników usługi usenet, zapewniając że pierwsze 10 dni usługi świadczone jest za darmo, gdy w rzeczywistości była to reklama wprowadzająca konsumentów w błąd co do bezpłatności świadczonych usług w okresie 10 dni od daty zawarcia umowy oraz co do okresu na jaki umowa została zawarta.
W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o uznanie, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, o odrzucenie pozwu oraz zobowiązanie powoda do wniesienia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
W uzasadnieniu zakwestionowali prawidłowość dołączonych do pozwu oświadczeń osób chcących stać się członkami grupy o ich przystąpieniu do grupy. Podnieśli, że żadne ze złożonych oświadczeń nie spełnia wymogów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, co w konsekwencji powoduje, że nie został wypełniony jeden z wymogów formalnych pozwu, określony w art. 6 ust. 2 ustawy. Ponadto zarzucili, że nie jest możliwe ustalenie jednolitej podstawy faktycznej lub prawnej żądań zgłaszanych przez osoby przystępujące do grupy. Podnieśli, że w złożonych oświadczeniach żadna z osób, chcąca przystąpić do grupy nie wskazała na tytuł odpowiedzialności prawnej pozwanych, który uzasadniałby skierowane przez nich żądanie. Podnieśli również, że żadne ze złożonych oświadczeń nie zawiera wskazania na okoliczność niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwanych, powstania szkody będącej następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwanych oraz istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem pozwanych a powstałą szkodą. Ponadto żadne ze złożonych oświadczeń nie zawiera przesłanek odpowiedzialności deliktowej. Ponadto zarzucili, że nie wskazano okoliczności uzasadniających zgłaszane żądanie. Pozwani również zarzucili, że brak określenia w złożonych oświadczeniach tytułu dochodzenia zgłaszanych roszczeń uniemożliwia jednoznaczne ustalenie czy zgłaszane roszczenia są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, co stanowi podstawowy warunek dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym. Uzasadniając swój wniosek o nakazanie pozwanym złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania wskazali, że celem powoda jest finansowe wykończenie firmy pozwanych, w związku z czym zachodzi duże ryzyko, że powód wytoczył niezasadne powództwo, a podejmowane przez niego działania mają na celu zwiększenie kosztów procesu oraz że są na etapie poszukiwania profesjonalnego pełnomocnika, który specjalizuje się w pozwach zbiorowych.
W ocenie Sądu wniosek pozwanych o odrzucenie pozwu grupowego, jak również wniosek w przedmiocie nakazania powodowi złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania nie znajdują uzasadnienia, a zgromadzone w sprawie dokumenty i ich treść jednoznacznie pozwala przyjąć, że zostały spełnione wszystkie wymagania formalne, warunkujące rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. 2010, nr 7, poz. 44) pozew powinien czynić zadość warunkom określonym w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), a ponadto zawierać: wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym wskazanie okoliczności, o których mowa w art. 1 ust. 1, a w przypadku roszczeń pieniężnych także zasad ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy lub podgrup, w przypadku roszczeń pieniężnych określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy lub podgrup oraz oświadczenie powoda o tym, że działa on w charakterze reprezentanta grupy. Z ust. 2 wynika zaś, iż do pozwu należy dołączyć oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy oraz umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika. Ustawa stanowi natomiast w art. 12, że w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony powinien określić swe żądanie oraz wskazać okoliczności uzasadniające żądanie, także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody. Wykaz osób, które przystąpiły do grupy, sporządza powód i przedstawia sądowi, dołączając oświadczenie o przystąpieniu do grupy. Sąd doręcza wykaz pozwanemu.
Na gruncie niniejszej sprawy koniecznym jest odniesienie się do zarzutów podniesionych przez pozwanych, w przedmiocie braku niezbędnych elementów w złożonych oświadczeniach osób przystępujących do grupy pod kątem ich zgodności z art. 12 oraz braku tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej żądań sprecyzowanych w pozwie. Sąd po zapoznaniu się z dokumentami zgromadzonymi w aktach sprawy oraz analizie ich treści doszedł do wniosku, że podniesione przez pozwanego zarzuty są bezzasadne i pozostają w sprzeczności w szczególności z treścią przedłożonych oświadczeń o przystąpieniu do grupy.
Ustosunkowując się do zarzutu pozwanego, jakoby w treści oświadczenia osób chcących zostać członkami grupy nie wskazano podstaw odpowiedzialności pozwanych uznać należy za chybiony. W pierwszej kolejności wskazać należy, że artykuł 12 przedmiotowej ustawy na jaki powołują się pozwani w ocenie Sądu nie ma zastosowania na obecnym etapie postępowania. Sąd badając przesłanki warunkujące rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym bada pozew pod kątem spełnienia przesłanek zawartych w art. 6. Okoliczności wskazane w pozwie bowiem określają czy w odniesieniu do poszczególnych podmiotów nastąpiło ujednolicenie roszczeń pod względem żądania i jego podstawy w ramach określonych w pozwie podgrup.
Artykuł 12 ma zaś zastosowanie w sytuacji, gdy do toczącego się postępowania przystąpią nowi uczestnicy, którzy nie zostali objęci pozwem, na skutek wydania postanowienia o ogłoszeniu wszczęcia postępowania grupowego. W odniesieniu do tych „nowych osób” nie wskazano bowiem w pozwie ani treści żądania ani też podstawy żądania. Zawarcie takich danych przez osobę zamierzającą przystąpić do grupy lub danej podgrupy jest więc niezbędne, ponieważ pozwala ocenić zarówno reprezentantowi grupy, jak i sądowi, czy osoba ta może zostać członkiem danej grupy w postępowaniu z powództwa grupowego. Dopiero w sytuacji w której do „pierwotnej” grupy będą chciały przystąpić nowe osoby Sąd będzie miał obowiązek zbadania ich oświadczenia pod kątem realizacji wymagań stawianych przez art. 12 (po ocenie zasadności członkostwa określonej osoby). Na marginesie dodać należy, że w treści złożonych dotychczas oświadczeń zostało precyzyjnie sformułowane żądanie, zgodnie z którym osoby przystępujące do grupy domagają się zwrotu uiszczonej nienależnie na rzecz pozwanych kwoty w związku z wezwaniem do zapłaty. Ponadto wskazane zostały okoliczności uzasadniające żądanie, gdyż w treści oświadczeń wskazano, że po okresie 10 dni darmowego korzystania z serwisu, osoby przystępujące do grupy zaprzestały korzystania z niego, a opłata mimo to została naliczona. W pkt 7 oświadczenia uregulowane zostały okoliczności uzasadniające przystąpienie do grupy. Jego precyzyjnie skonstruowana treść nie powinna zdaniem Sądu budzić wątpliwości, co do istnienia rzeczywistych okoliczności, które takie przystąpienie uzasadniają. Ponadto zdaniem Sądu spełniony został ostatni warunek, jakim jest konieczność przedstawienia dowodów. W aktach sprawy bowiem znajdują się potwierdzenia transakcji dokonanych przez przystępujących do grupy członków na rzecz pozwanych. Wobec powyższego zdaniem Sądu brak jest podstaw do twierdzenia, że oświadczenia nie zawierają wszystkich elementów, gdyż jak wskazano, każdy z nich, który wymieniony został w ustawie został w treści oświadczeń zamieszczony.
Mając na uwadze zarzut, że powód nie wykazał, że istnieje ta sama bądź taka sama podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń, w ocenie Sądu nie sposób zgodzić się z tak zaprezentowanym stanowiskiem. Niewątpliwie istnienie tej samej bądź takiej samej podstawy faktycznej jest warunkiem koniecznym pozwu grupowego. Oznacza to, że sprawa każdego członka chcącego przystąpić do grupy musi mieć charakter sprawy cywilnej, której definicja wynika z art. 1 k.p.c. Nie budzi wątpliwości, że każda ze spraw mających podlegać rozpoznaniu w postępowaniu grupowym konieczne przymioty posiada, gdyż bez wątpienia dotyczy to spraw ze stosunku cywilnego, a ponadto podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny. Ponadto jak wynika z treści uzasadnienia pozwu powód, również członkowie przystępujący do grupy za pośrednictwem Internetu skorzystali z oferty przedstawionej przez pozwanych. W każdym przypadku oferta polegała na możliwości darmowego korzystania z usług przewidzianych w serwisie przez okres 10 dni. Następnie, w przypadku każdego z przystępujących do grupy członków, uznano, że nie wypowiedzenie w terminie pierwszych dziesięciu dni umowy stanowi jej przedłużenie na okres kolejnych 12 miesięcy i obciążenie opłatą z tytułu korzystania z serwisu. Podstawa faktyczna zatem jest taka sama, bowiem każdy z członków powołuje się na wprowadzenie w błąd i nieświadomość zawarcia umowy pomimo jej faktycznego zawarcia, przy czym nie ma znaczenia w jakiej dacie doszło do zawarcia umów, ponieważ niniejsza okoliczność nie ma wpływu na dopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Roszczenie każdego z członków należy kwalifikować jako oparte na takiej samej podstawie, ponieważ opiera się na takiej samej umowie.
Argument przedstawiony przez pełnomocnika pozwanego na rozprawie w dniu 21 sierpnia 2012 r. przedmiocie braku jednolitości podstawy z uwagi na zastosowanie przez pozwanego dwóch wzorców umownych w ocenie Sądu jest błędny. Roszczenia są jednorodzajowe i nie stoi temu na przeszkodzie okoliczność, że są one zawarte w różnych podgrupach. W poszczególnych podgrupach są zawarte jednorodzajowe roszczenia i z tego względu pozew spełnia niezbędne warunki do tego aby został rozpoznany w postępowaniu grupowym. Przedstawiane zarzuty i argumenty dotyczące ewentualnej zasadności roszczeń będą podlegały badaniu i rozstrzygnięciu na późniejszym etapie postępowania. Obecnie sąd bada jedynie czy w sposób formalny roszczenia zostały ujednolicone co do żądania i jego podstawy. Na poparcie tak postawionej tezy można przytoczyć argument zawarty w uzasadnieniu projektu do przedmiotowej ustawy, „celem postępowania grupowego jest stworzenie możliwości rozstrzygnięcia wielu podobnych spraw różnych podmiotów w jednym postępowaniu. Postępowanie grupowe ułatwia dostęp do sądu w sytuacjach, w których dochodzenie roszczenia w takim postępowaniu jest korzystniejsze dla zainteresowanego niż indywidualne występowanie z własnym roszczeniem” (Sejm RP VI kadencji, druk nr 1829). Powyższe, w ocenie sądu powoduje zasadność wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Na podstawie art. 8 ust. 1 na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Zdaniem Sądu brak jest podstaw do uwzględnienia wniosku w przedmiocie nakazania powodowi złożenia kaucji. Zauważyć przede wszystkim należy, że pozwani nie są reprezentowanie przez profesjonalnego pełnomocnika w związku z czym nie ciąży na nich zobowiązanie uregulowania na jego rzecz wynagrodzenia. Na obecnym etapie brak jest wygenerowanych kosztów po stronie pozwanej, które stwarzałyby przesłankę zobowiązującą stronę powodową do zabezpieczenia kosztów procesu. Samo zaś oświadczenie pozwanych, że są na etapie poszukiwania pełnomocnika nie stanowi wystarczającego asumptu do tego, aby koniecznym było zabezpieczenie kosztów procesu. Ustanowienie kaucji ma charakter fakultatywny, zatem Sąd, na podstawie aktualnych ustaleń i przedstawionego przez stronę pozwaną materiału dowodowego oraz przy jednoczesnym braku obowiązku pokrywania kosztów przez pozwanych, doszedł do wniosku, że nie jest potrzebne jej ustanowienie.
Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w postanowieniu na podstawie art. 10 ustawy w zw. z art. 8 ust. 1 a contrario.