Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Małgorzata Manowska
Sędziowie: SSA Ewa Zalewska, SSO (del.) Aleksandra Kempczyńska
po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy powództwa (…) – reprezentanta grupy, w skład której wchodzą: (…) przeciwko (…) na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 listopada 2013 r. sygn. akt III C 376/13
postanawia:
zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji.
Postanowieniem z dnia 27 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy nakazał stronie powodowej złożenie do depozytu sądowego kaucji w kwocie 56.700,00 zł na zabezpieczenie pozwanemu kosztów procesu w terminie jednego miesiąca pod rygorem odrzucenia pozwu.
Uzasadniając orzeczenie w zakresie uwzględnionego wniosku Sąd Okręgowy stwierdził, że kaucja na zabezpieczenie kosztów postępowania grupowego ma na celu zabezpieczenie interesów pozwanego przed nieuzasadnionym wszczynaniem powództw grupowych oraz ma zagwarantować pozwanemu zwrot poniesionych przez niego kosztów od powoda. Sąd wskazał, że sposób oznaczenia wysokości kaucji opiera się na ustaleniu prawdopodobnej sumy kosztów, które pozwany poniesie w postępowaniu grupowym. Sąd I instancji uznał za zasadne nakazanie stronie powodowej złożenia do depozytu sądowego kaucji w kwocie 56.700,00 zł, na kwotę powyższą składają się: zwrot kosztów zastępstwa procesowego według podwyższonej sześciokrotnej stawki wynagrodzenia oraz koszty opinii biegłych z zakresu rozliczeń czynszowych w wysokości około 6.000,00 zł oraz z zakresu rozliczeń inwestycji w spółdzielniach mieszkaniowych w wysokości około 7.500,00 zł.
Zażalenie na postanowienie złożył powód, zaskarżając orzeczenie w całości, wnosząc o zmianę postanowienia poprzez oddalenie wniosku pozwanego o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
Skarżący zarzucał postanowieniu naruszenie art. 8 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, związane z brakiem uzasadnienia przez pozwanego wniosku o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji, w tym zarówno w zakresie braku wykazania istnienia zagrożenia niewypłacalności członków grupy oraz wysokości żądanej kaucji; związane z wydaniem postanowienia na zbyt wczesnym etapie postępowania, tj. przed przyjęciem sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym; związane z orzeczeniem ponad żądanie zgłoszone przez pozwanego, który wniósł o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji w przypadku wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym oraz związane z uwzględnieniem w wyliczeniu wysokości kaucji kosztów hipotetycznych i niepewnych, zaś w przypadku wynagrodzenia pełnomocnika zawyżonych. Skarżący zarzucił także naruszenie art. 328 w zw. z art. 361 k.p.c. przez nieuwzględnienie materiału dowodowego przedstawionego przez powoda dołączonego do repliki na odpowiedź na pozew.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie skutkowało zmianą zaskarżonego postanowienia.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 – dalej „ustawa”) na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Natomiast zdanie 3 ustępu 3 wskazanego artykułu stanowi, że kaucja nie może być wyższa niż 20 % wartości przedmiotu sporu. W doktrynie przyjmuje się, że zabezpieczenie kosztów postępowania grupowego wykazuje podobieństwo do kaucji aktorycznej (art. 1117-1128 k.p.c.), ponieważ ma gwarantować pozwanemu zwrot poniesionych przez niego kosztów procesu od powoda, którego stan majątkowy nie daje gwarancji zaspokojenia przez pozwanego swego roszczenia. Podkreśla się również, że kaucja na zabezpieczenie kosztów procesu służy ochronie interesów pozwanego przed nieuzasadnionymi powództwami, ale z drugiej strony dopuszczalność takiej formy zabezpieczenia tych kosztów nie może prowadzić do nieuzasadnionego obciążenia strony powodowej wnoszeniem kaucji i stanowić w ten sposób czynnik ograniczający korzystanie z powództw grupowych. Wprawdzie ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie wskazuje kryteriów, jakimi powinien kierować się sąd przy rozpoznawaniu tego rodzaju wniosków, a jedynie podaje przesłanki, jakie należy uwzględniać przy oznaczaniu wysokości tej kaucji, to jednak z istoty tej instytucji wynika, że winna być stosowana, gdy stan majątkowy powoda nie daje gwarancji zaspokojenia przez pozwanego roszczenia z tytułu kosztów procesu. Obowiązkiem sądu jest przeto dokonanie oceny, czy w okolicznościach konkretnego przypadku, złożenie kaucji jest konieczne dla zapewnienia godnego ochrony interesu pozwanego w postaci roszczenia o zwrot kosztów procesu w wypadku jego ewentualnej wygranej.
Analizując realia niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu nie jest zasadny, nie występuje bowiem ryzyko niezaspokojenia pozwanego w przypadku przegranej powoda. Członkowie grupy i ich reprezentant należą do silnej, dobrze zorganizowanej grupy, zawarli porozumienie między reprezentantem grupy i członkami, regulujące między innymi zasady ponoszenia kosztów procesu przez członków grupy. Paragraf 6 ustęp 7 porozumienia stanowi wystarczające zabezpieczenie interesu pozwanego, wynika bowiem z niego, że zobowiązanymi do wniesienia środków na koszty procesu zasądzone na rzecz pozwanego w przypadku wydania wyroku oddalającego powództwo będą wszyscy członkowie grupy. Dodatkowo każdy z członków grupy zawarł indywidualne umowy na obsługę prawną w zakresie prowadzenia postępowania grupowego, które szczegółowo regulują kwestie płatności kosztów postępowania, także w przypadku przegrania sprawy. Liczba członków grupy przemawia za przyjęciem, że ewentualne koszty procesu w postaci wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego zostaną mu zwrócone. Wskazać przy tym należy, że zarówno reprezentant, jak i wszyscy członkowie grupy są właścicielami nieruchomości, posiadają zatem znaczny majątek. Pozwala to na przyjcie, że w przypadku wygrania niniejszego postępowania przez pozwanego i zasądzenia na jego rzecz zwrotu kosztów procesu z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika w granicach od 7.200,00 zł do 43.200,00 zł, na każdego członka grupy przypadnie do uiszczenia kwota w przedziale 232,26 zł-1.393,55 zł, nie ma więc niebezpieczeństwa, że pozwany nie będzie mógł zaspokoić swojego roszczenia z tytułu kosztów procesu. Dodatkowo wskazać należy, że strona powodowa uiściła opłatę od pozwu w wysokości 22.796,00 zł, jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, co w ocenie Sądu Apelacyjnego świadczy o tym, że jest przygotowana do prowadzenia niniejszego procesu również pod względem finansowym.
Odnosząc się do zarzutów skarżącego dotyczących wysokości oznaczonej przez Sąd Okręgowy kaucji wskazać należy, że także są one zasadne. Nie sposób przyjąć za słuszną argumentacji, że pozwanemu należałyby się koszty zastępstwa procesowego w kwocie stanowiącej sześciokrotność stawki minimalnej, tj. 43.200,00 zł. Zakres podjętej obrony będzie bowiem dopiero przedmiotem oceny sądu meriti, wywiedzione w tym przedmiocie wnioski są na obecnym etapie postępowania przedwczesne. Dodatkowo wskazać należy, że wniosek pozwanego jest niezbędnym warunkiem ustalenia obowiązku złożenia kaucji. Powinien on określać wysokość kaucji wraz ze wskazaniem przypuszczalnych kosztów postępowania. Wniosek złożony przez pozwanego w niniejszej sprawie nie spełnia wskazanych wymogów.
Za niezasadny należy natomiast uznać zarzut, iż Sąd I instancji wydał zaskarżone postanowienie na zbyt wczesnym etapie postępowania. W ustawie nie ma wskazanego momentu, w którym sąd powinien wydać postanowienie w przedmiocie zapłaty przez powoda kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Należy jednak podkreślić, że koszty zastępstwa procesowego pozwany ponosi już przed przyjęciem sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym oraz ustaleniem ostatecznego składu grupy. Względy celowościowe wskazują więc, że postanowienie powinno zostać wydane w możliwie szybkim terminie.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
Sąd Apelacyjny nie orzekał o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawiając rozstrzygnięcie w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji, zgodnie z dyspozycją art. 108 § 1 k.p.c.