Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Bogdan Świerczakowski
Sędziowie: SSA Beata Byszewska (spr.), SSA Roman Dziczek
po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w m. st. W. działającego w charakterze reprezentanta grupy złożonej z (…) przeciwko (…) S.A. we W. o zapłatę na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 1 grudnia 2015 r., sygn. akt I C 1385/14,
postanawia:
zmienić zaskarżone postanowienie w całości w ten sposób, że rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Postanowieniem z dnia 1 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew wobec niemożności jego rozpoznania w postępowaniu grupowym. Sąd wskazał, że powód wnosił o zasądzenie od pozwanego, tytułem zwrotu, kwot równych wartości korzyści majątkowych uzyskanych przez pozwanego bez podstawy prawnej kosztem członków grupy, w wykonaniu nieważnych czynności prawnych – nieważnych oświadczeń złożonych przez członków grupy pozwanemu o chęci skorzystania z zastrzeżenia na ich rzecz ochrony ubezpieczeniowej oraz nieważnych umów grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.
Jednocześnie, w przypadku oddalenia powództwa wniesionego na powyższej podstawie, strona powodowa dochodziła zapłaty kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej tytułem opłaty likwidacyjnej, pobranej w związku z rezygnacją ze stosunku ubezpieczenia. Strona powodowa wniosła również o zapłatę kwot pobranych przez pozwanego tytułem opłat: „administracyjnej, zwanej również opłatą za zarządzanie”, wskazując, iż pobierane są one na podstawie niedozwolonych postanowień umownych.
Strona powodowa wskazała, iż okolicznościami wspólnymi w ramach podgrupy, w oparciu o które zostały ujednolicone roszczenia członków grupy, w ramach poszczególnych roszczeń, są wykazane w pozwie okoliczności wspólne dla wszystkich członków grupy.
W ocenie Sądu, tworząc poszczególne podgrupy, powodowie kierowali się tylko i wyłącznie wysokością roszczeń, co prowadzi, zdaniem sądu, do konieczności badania indywidualnie każdego z roszczeń poszczególnych członków grupy, bowiem stworzone podgrupy mają charakter czysto formalny.
Ujednolicenie, na podstawie art. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 roku, Nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.p.g.”) może dokonać się, jeżeli za ujednoliceniem przemawiają wspólne okoliczności sprawy. Tym samym należy przyjąć, iż dotyczy to takich wspólnych okoliczności sprawy, które są wspólne, a więc takie same dla członków grupy i jednocześnie inne od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych grup. Ujednolicenie roszczeń, które jest warunkiem dopuszczalności prowadzenia postępowania grupowego, sprowadza się do przyjęcia zryczałtowanej ich wysokości dla wszystkich powodów (co najmniej w ramach podgrupy). Standaryzacja ta nie może przybrać jedynie formy określenia jednolitej dla wszystkich roszczeń wysokości w odwołaniu się wyłącznie do wymaganej przez przepis art. 1 ust. 1 u.d.p.g. tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej dla wszystkich roszczeń. Niezbędne jest bowiem także, by ujednolicenie to nastąpiło w oparciu o wspólne dla członków podgrup okoliczności sprawy, o jakich stanowi art. 2 ust. 1 u.d.p.g.. Sąd Okręgowy wskazał na kilka kryteriów, umożliwiających wyodrębnienie podgrup, odwołując się wprost do twierdzeń pozwanego podniesionych w odpowiedzi na pozew.
Postanowienie w całości zaskarżył powód, wnosząc o jego zmianę przez oddalenie wniosku pozwanego o odrzucenie pozwu oraz wydanie postanowienia o rozpoznaniu niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym.
Powód podniósł zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny stanu faktycznego, tj. nieprawidłowe przyjęcie, że w realiach niniejszej sprawy występują inne okoliczności – poza wysokością bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia) – które mogłyby stanowić podstawę ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy, a także zarzuty naruszenia art. 2 ust. 1 u.d.p.g. zmierzające do zakwestionowania poglądu Sądu I instancji dotyczącego właściwej metody ujednolicenia roszczeń na gruncie niniejszej sprawy.
W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o jego oddalenie i zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie jest zasadne.
Na początku należy zaznaczyć, że w postępowaniu cywilnym zakres rozpoznania sprawy wyznacza powód, podając podstawę faktyczną swojego roszczenia. W ramach tej podstawy z kolei to sąd ostatecznie dokonuje wykładni i stosowania prawa. Różnicą występującą w postępowaniu grupowym jest konieczność dodatkowego badania przesłanek jego dopuszczalności.
Sąd Okręgowy niesłusznie skoncentrował się na poszukiwaniu różnic w sytuacji faktycznej powodów, zamiast skupić się na analizie tych elementów stanu faktycznego, które ze względu na treść żądania są dla wszystkich członków grupy wspólne. Dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest natomiast, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej ilości osób. Nie jest zaś bezwzględnie konieczne, aby zbieżność zachodziła co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 1209/13, postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I ACz 43/15; z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt I ACz 1005/14 i z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15).
Jak słusznie podnosi powód, dla oceny dopuszczalności pozwu nie miał znaczenia fakt, że żądania pozwu odnoszą się do postanowień zaczerpniętych z kilku formalnie niezależnych wzorców ani osoby ubezpieczającego. Zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest bowiem deklarowana przez powoda identyczność mechanizmu. Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, odmienność osoby ubezpieczającego, podobnie jak i odmienność warunków, w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów, pozostaje w świetle pozwu bez znaczenia dla ustalenia, czy w ogóle mogło dojść do zawarcia ważnej umowy ubezpieczenia, a także czy w ogóle dopuszczalny jest mechanizm uzależniający wysokość opłat likwidacyjnych lub administracyjnych od długości okresu obowiązywania umowy.
Powód wnosi o zasądzenie kwot dla każdej z podgrup, podnosząc argumenty nieważności umowy, ewentualnie zaś zawarcia w nich klauzul niedozwolonych. Na obecnym etapie sprawy przedwczesne jest badanie, czy twierdzenia o nieważności czy też bezskuteczności roszczenia mogą być uwzględnione w części (na przykład co do opłaty likwidacyjnej przewyższającej określoną kwotę), a wymaganie, by powód dostosował pozew, niezgodnie z podnoszonymi przez siebie okolicznościami, do takiego, ewentualnego przebiegu wydarzeń, nie znajduje podstaw.
Należy zwrócić uwagę, że powód podkreśla, że celem pozwu jest zakwestionowanie samego mechanizmu naliczania tych opłat, których skutki są co do swej istoty identyczne wobec wszystkich członków grupy. W uzasadnieniu pozwu zwracano uwagę na wadliwość całej konstrukcji opłaty likwidacyjnej i administracyjnej, w tym niedopuszczalność opłaty likwidacyjnej co do zasady. W tak zarysowanej sytuacji dla wszystkich członków grupy wspólny jest w istocie mechanizm naliczania opłat. To, czy są one dopuszczalne, jaka na przykład może być ich maksymalna wysokość, będzie tą samą okolicznością faktyczną, wspólną dla wszystkich członków grupy. Takie ustalenie może natomiast wpływać na wysokość ewentualnie zasądzonej kwoty dla całej podgrupy.
Sąd Apelacyjny nie podziela wobec powyższego twierdzenia, że sytuacja członków grupy różnicowana jest przez wielość podmiotów będących ubezpieczającymi, wysokość opłaty likwidacyjnej czy stawki opłaty administracyjnej. W konsekwencji nie można uznać, by niedopuszczalne było rozpoznanie roszczenia w postępowaniu grupowym.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.