Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Marzena Konsek-Bitkowska (spr.)
Sędziowie: SSA Edyta Mroczek, SSA Edyta Jefimko
po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2012 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatu O. jako przedstawiciela grupy powiatów (…) przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej o ustalenie
na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 8 lutego 2012 r. sygnatura akt II C 616/11
postanawia:
Powiat O. jako reprezentant grupy powiatów i miast na prawach powiatu wniósł o ustalenie iż Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę doznaną przez członków grupy w wyniku niewydania z dniem 1 maja 2004 r. rozporządzenia dostosowującego przepisy rozporządzenia z dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie wysokości opłat za kartę pojazdu do przepisów prawa wspólnotowego.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew, uznając że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.
W ocenie Sądu Okręgowego nie można mówić o jednorodzajowości roszczeń poszczególnych członków grupy o których mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. nr 7 z dnia 2010 r., poz. 44). Roszczenia członków grupy mają charakter tylko pozornie tożsamy, gdyż w rzeczywistości na roszczenie odszkodowawcze poszczególnych podmiotów składają się różne elementy: pełna lub częściowa opłata za kartę pojazdu, odsetki z tytułu opóźnienia i koszty sądowe. Nie sposób sobie zatem wyobrazić weryfikowania w toku dalszego postępowania, który z członków grupy doznał szkody „w zakresie danego spośród niejednorodnych składników”. Sąd wskazał ponadto, że pozwany zgłosił zarzut przedawniania, a niewątpliwie w niektórych przypadkach roszczenia odszkodowawcze nawet jeżeli powstały, to uległy już przedawnieniu. W ocenie Sądu Okręgowego za odrzuceniem pozwu przemawia także istnienie w stosunku do niektórych członków grupy orzeczeń oddalających ich powództwa w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie. Prawomocne orzeczenia wydane w tych sprawach stanowią przeszkodę (res iudicata) do wystąpienia z powództwem o ustalenie istnienia tego samego roszczenia.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł powód, wnosząc o jego uchylenie w całości i wydanie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, ewentualnie o skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przed Sąd I instancji.
Zaskarżonemu postanowieniu powód zarzucił:
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione w przeważającej części.
Zauważyć należy, że możliwość skierowania pozwu zbiorowego o ustalenie odpowiedzialności przewiduje wprost art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. 2010/7/44, dalej: ustawa), przy czym powód nie ma w takim przypadku obowiązku wykazywania interesu prawnego w ustaleniu, ani ujednolicania wysokości roszczeń.
Nie budzi wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że powództwo obejmuje ustalenie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną deliktem stypizowanym w art. 4171 § 4 k.c., polegającym na niewydaniu stosownego aktu normatywnego. Wszyscy członkowie grupy upatrują swojej szkody w obowiązku zwrotu kwot pobranych tytułem opłat za wydanie karty pojazdu, co wiążą ze wskazanym zaniechaniem. Wyjaśnione zostało przy tym, że wysokość szkody może być różna w przypadku poszczególnych członków grupy, gdyż zależy ona od rozmiaru zgłoszonych wobec poszczególnych powiatów i zrealizowanych roszczeń o zwrot pobranych opłat, a także różnicowana jest przez zasądzone prawomocnymi wyrokami odsetki za opóźnienie i koszty procesu. Z uzasadnienia pozwu wynika, że właśnie brak możliwości jednolitego określenia wysokości odszkodowania żądanego przez każdego z członków grupy jest przyczyną, dla której złożony pozew ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego.
Sąd I instancji błędnie ocenił charakter roszczeń członków grupy. Nie ma podstaw do uznania, że poszczególni członkowie żądają ustalenia istnienia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za różnie zdefiniowaną szkodę. Pozew dowodzi, że żądaniem objęte jest ustalenie odpowiedzialności za doznaną przez członków grupy szkodę majątkową w granicach damnum emergens. Szkodę tę wszyscy członkowie grupy wywodzą z tego samego działania (zaniechania), zarzucanego pozwanemu. W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe wypełnia przesłanki art. 1 ust. 1 ustawy co do jednorodzajowości roszczeń i takiej samej podstawy faktycznej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzut przedawnienia roszczeń wykracza poza ramy badania wstępnego, zmierzającego do oceny dopuszczalności postępowania grupowego, stosownie do art. 10 ust. 1 ustawy. Kwestia przedawnienia roszczeń jest zarzutem prawa materialnego i podlegać może rozpoznaniu dopiero w postępowaniu rozpoznawczym, nie stanowi natomiast formalnej przeszkody uzasadniającej odrzucenie pozwu. Także przewidywania Sądu Okręgowego, że być może niektóre powiaty w ogóle nie poniosły szkody, nie stanowią okoliczności uzasadniającej odrzucenie pozwu, lecz – gdyby się potwierdziły – mogą wpłynąć na treść merytorycznego rozstrzygnięcia.
Jest niesporne, że w stosunku do dwóch członków grupy zostały już wydane prawomocne wyroki oddalające ich powództwa o odszkodowanie. Z wyroków tych wynika, że zanegowana została przez Sądy sama szkoda, określona przez powodów jako równowartość zwróconych opłat za wydanie karty pojazdu, wraz z odsetkami za opóźnienie i kosztami procesu. Zanegowany został we wskazanych orzeczeniach związek przyczynowy między zaniechaniem Skarbu Państwa a tak zdefiniowaną szkodą. Sąd Apelacyjny zgadza się z oceną Sądu I instancji, że w stosunku do wskazanych dwóch powiatów (Powiatu B. w B. P. i P. O. w O. W.) zachodzi w tej sytuacji res iudicata. Wobec oddalenia powództwa o zapłatę nie jest możliwe późniejsze wszczęcie postępowania o ustalenie odpowiedzialności dotyczącej tego samego roszczenia odszkodowawczego. Nie zmienia tej oceny fakt, że także po zapadnięciu wskazanych wyroków osoby trzecie mogą występować przeciwko powiatom o zwrot dalszych opłat. Podstawą oddalenia powództw było bowiem zanegowanie szkody (co do zasady, a nie tylko co do wysokości) oraz związku przyczynowego. Sądy wskazały, że skoro obowiązek powiatów sprowadzał się do zwrotu kwot uprzednio nienależnie pobranych, to nie można mówić o uszczerbku w majątku powiatów.
Nie można natomiast zgodzić się z poglądem Sądu Okręgowego, iż w takim przypadku powaga rzeczy osądzonej wobec dwóch powiatów uzasadnia odrzucenie pozwu w całości. Tak byłoby w istocie w przypadku, gdyby liczba pozostałych członków grupy nie sięgała 10 osób. Sytuacja taka jednakże nie zachodzi w niniejszej sprawie. Zatem postępowanie grupowe należy uznać za dopuszczalne. W takim przypadku pozew należało odrzucić jedynie wobec osób objętych powagą rzeczy osądzonej, a podstawę prawną takiego rozstrzygnięcia stanowi art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c., który to przepis ma zastosowanie także w przypadku postępowania grupowego (vide art. 24 ust. 1 ustawy). W odniesieniu do pozostałych podmiotów występujących w postępowaniu istniały podstawy do wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym z mocy art. 10 ust. 1 ustawy.
Podkreślić należy, że wstępne badanie dopuszczalności postępowania grupowego ogranicza się do kwestii formalnych określonych w art. 1 i 2 ustawy. Stwierdzenie dopuszczalności nie obejmuje natomiast merytorycznej oceny żądania i nie przesądza zatem w żadnym wypadku o zasadności dochodzonego roszczenia.
Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.