Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Beata Byszewska
Sędziowie: SSA Beata Kozłowska (spr.), SSA Katarzyna Polańska-Farion
po rozpoznaniu w dniu 28 września 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Z. P. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta miasta C. o ustalenie na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2016 r., sygn. akt II C 172/15
postanawia:
Postanowieniem z dnia 20 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:
– w punkcie pierwszym ustalił, że w skład grupy wchodzą: (…);
– w punkcie drugim odmówił przyznania statusu członka grupy W. S. oraz E. S;.
– w punkcie trzecim odrzucił pozew w zakresie roszczenia zgłoszonego przez F. O.
Na powyższe postanowienie zażalenie wniosła powódka, zaskarżając je w części, tj. w zakresie punktu drugiego i trzeciego, zarzucając:
a) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 125 k.p.c. i 165 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „u.d.p.g.”) poprzez uznanie, że oświadczenie o przystąpieniu do grupy nie jest pismem procesowym szczególnego rodzaju, do którego odpowiednie zastosowanie winny mieć przepisy art. 125 k.p.c. i 165 § 2 k.p.c., w szczególności wobec faktu, że w postępowaniu grupowym reprezentant grupy pełni funkcje zastrzeżone dotychczas w postępowaniu cywilnym wyłącznie dla sądu prowadzącego postępowanie;
b) na wypadek nieuwzględnienia ww. zarzutu, powódka wskazała na błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że E. S. oraz W. S. nie złożyły reprezentantowi grupy pisemnych oświadczeń o przystąpieniu do grupy w dniu 28 stycznia 2016 r., podczas gdy reprezentant grupy został powiadomiony pocztą elektroniczną o złożeniu przez ww. oświadczeń o przystąpieniu do grupy w formie pisemnej, zapoznał się z ich treścią tą samą drogą, a zostały mu one jedynie doręczone listownie po 28 stycznia 2016 r.;
c) naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez uznanie, że sprawa o ustalenie odpowiedzialności Skarbu Państwa względem F. O. została już prawomocnie rozstrzygnięta, podczas gdy roszczenia sformułowane w niniejszej sprawie wiążą się z działalnością innych jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa aniżeli tych, których dotyczy wyrok, który zapadł w indywidualnej sprawie F. O.
Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że w skład grupy wchodzą także E. S., W. S. oraz F. O.
W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o oddalenie zażalenia oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie.
Nietrafnie przyjął Sąd I-ej instancji, że oświadczenia W. S. oraz E. S. zostały złożone po upływie terminu. Charakter samego oświadczenia o przystąpieniu do grupy, jak i terminu do złożenia tego oświadczenia, a w konsekwencji także możliwości zastosowania do niego art. 165 k.p.c., są w doktrynie sporne. Część przedstawicieli doktryny opowiada się za procesowym charakterem oświadczenia o przystąpieniu do grupy, a tym samym za traktowaniem terminu do złożenia oświadczenia o przystąpieniu do grupy jako terminu procesowego (tak K. Piasecki (red.), Komentarz do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, Legalis), inni uznają, że oświadczenie to ma charakter materialnoprawny, a tym samym, że termin do jego złożenia jest materialnoprawny (tak Paweł Pietkiewicz, Monika Rejdak, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2011, Lex; Tomasz Jaworski, Patrick Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010, Legalis). Inni jeszcze wskazują na dwoisty – materialnoprawny i procesowy charakter czynności polegającej na złożeniu oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można tracić z pola widzenia, że na tle przepisów u.d.p.g.oświadczenie o przystąpieniu do grupy jest działaniem podejmowanym w celu dochodzenia roszczeń na drodze sądowej. Składający oświadczenie ma więc zamiar wywołania nie tyle skutku materialnoprawnego, co określonego skutku procesowego, z tym, że skutek ten następuje dopiero z chwilą przedstawienia sądowi wykazu osób, które przystąpiły do grupy (art. 12 zdanie 2 u.d.p.g.) i to pod warunkiem, że reprezentant zdecyduje się umieścić w tym wykazie osobę składającą oświadczenie. Zatem nawet jeśli oświadczenie to jest w pewnym sensie oświadczeniem materialnoprawnym, to bezwzględne stosowanie do niego przepisów o składaniu oświadczeń woli nie wydaje się trafne. W wypowiedziach doktryny nie ma sporu co do tego, że braki oświadczeń o przystąpieniu do grupy mogą być uzupełnione na wezwanie reprezentanta. Zatem należy dopuścić możliwość uzupełnienia braku podpisu pod oświadczeniami W. S. oraz E. S. W niniejszej sprawie zostało to uczynione przed złożeniem do sądu wykazu przystępujących członków grupy, bowiem reprezentant grupy w terminie otrzymał drogą mailową skany pisemnych oświadczeń o przystąpieniu do grupy i zapoznał się z ich treścią, a następnie oryginały tych oświadczeń. W tym stanie rzeczy uznać należy, że odmowa uznania W. S. oraz E. S. za członków grupy nie była uzasadniona, aczkolwiek należy nadmienić, że okoliczności pozwalające na taki wniosek zostały przedstawione dopiero na etapie postępowania zażaleniowego.
Zasadne jest również zażalenie w zakresie dotyczącym punktu trzeciego zaskarżonego postanowienia. Nie można wprawdzie przyznać racji skarżącemu, że o braku tożsamości stron świadczy fakt, że roszczenia sformułowane w niniejszej sprawie wiążą się z działalnością innych jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa aniżeli tych których dotyczy wyrok, który zapadł w indywidualnej sprawie F. O. Stroną postępowania jest bowiem Skarb Państwa jako podmiot mający osobowość prawną, nie zaś reprezentujące go statio fisci.
Niemniej jednak, aby można było mówić o istnieniu podstaw do odrzucenia pozwu, musi zachodzić również przedmiotowa tożsamość roszczeń. O tożsamości roszczeń można mówić jedynie wówczas, gdy zachodzi tożsamość żądania i okoliczności faktycznych. Żądania zgłoszone w niniejszej sprawie nie są tożsame z żądaniami zgłoszonymi przez F. O. w sprawie z jej powództwa prawomocnie już zakończonej. Sąd Okręgowy zdaje się zakładać, iż F. O. będzie dochodzić tego samego roszczenia, które było przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie prawomocnie już zakończonej. Wniosek taki jest przedwczesny. Jeśli nawet w poprzednim postępowaniu F. O. dochodziła odszkodowania za znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej, to nie oznacza to automatycznie, że utraciła ona prawo ponownego wytoczenia powództwa o odszkodowanie. Jeśli bowiem poprzednie powództwo zostało oddalone, a okoliczności, na które powołuje się powód uzasadniając nowy pozew, uległy następczo zmianie, dopuszczalne jest wytoczenie nowego powództwa o to samo żądanie; nie występuje tożsamość roszczeń skoro okoliczności faktyczne leżące u ich podstaw są różne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. akt I CSK 926/14). Kwestia zakresu roszczeń F. O. będzie oczywiście przedmiotem ustaleń w postępowaniu indywidualnym, któremu ma służyć żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3 u.d.p.g., tym niemniej, biorąc pod uwagę stanowisko powódki, która w piśmie z dnia 22 września 2016 r. wskazała na zamiar dochodzenia „dalej idących roszczeń”, na obecnym etapie postępowania brak jest podstaw do uznania, że ustalenie odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3 u.d.p.g. będzie służyć dochodzeniu przez F. O. tych samych roszczeń, które były przedmiotem oceny w zakończonej już sprawie. Nie można również uznać, by przesłankowa ocena odpowiedzialności Skarbu Państwa dokonana w zakończonym już postępowaniu z powództwa F. O., pociągała za sobą stan rzeczy osądzonej.
Żądanie zasądzenia mieści w sobie wprawdzie implicite żądanie ustalenia, jednak to ostatnie rozstrzygane jest tylko przesłankowo i nie znajduje wyrazu w sentencji wyroku. W rezultacie istnienie prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie o zasądzenie nie tworzy powagi rzeczy osądzonej dla żądania ustalenia odpowiedzialności. Inną zupełnie kwestią jest moc wiążąca w rozumieniu art. 365 k.p.c. takiego prejudycjalnego rozstrzygnięcia w innej sprawie, która jednakże nie może prowadzić do odrzucenia pozwu. Związanie prawomocnym wyrokiem może rozciągać się na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu, w jakim indywidualizują one sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego. Chodzi przy tym tylko o elementy uzasadnienia dotyczące rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, w których sąd wypowiada się w sposób stanowczy, autorytarny o żądaniu (…). Wskazuje się, że związanie prawomocnym wyrokiem oznacza, iż sąd obowiązany jest uznać, że kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku nawet, jeżeli argumentacja prawna, na której opiera się to rozstrzygnięcie jest nietrafna. W późniejszej sprawie kwestia ta nie może być już w ogóle badana (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2011 r., sygn. akt I CSK 249/10).
Niezależnie od powyższego zaznaczenia wymaga, że aby zaistniał stan sprawy osądzonej, musi występować nie tylko identyczność przedmiotu rozstrzygnięcia, lecz także identyczność podstawy faktycznej i prawnej sporu. Tym samym nawet gdyby porównywać roszczenie pieniężne F. O. objęte prawomocnym wyrokiem oraz roszczenie F. O., którego dochodzeniu w późniejszym postępowaniu indywidualnym ma służyć żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3 u.d.p.g., to również nie można mówić o tożsamości tych roszczeń. Zwrócić należy bowiem uwagę, że w zakończonym już prawomocnie postępowaniu F. O. nie występowała wobec Skarbu Państwa z żądaniem wywodzonym z art. 434 k.c., podczas gdy w niniejszym postępowaniu w oparciu o ten przepis wywodzone jest twierdzenie o istnieniu odpowiedzialności Skarbu Państwa – reprezentowanego przez Ministra Skarbu Państwa, której ustalenia domaga się powódka w punkcie pierwszym pozwu. Nie zachodzi tu zatem tożsamość podstawy prawnej, ani podstawy faktycznej tego roszczenia. Nadto, w niniejszym postępowaniu powódka domaga się również ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa wynikającej z niewłaściwego nadzoru ze strony Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego nad Powiatowym Inspektorem. Taka okoliczność nie była zaś powoływana jako podstawa faktyczna w zakończonej sprawie z powództwa F. O. W odniesieniu do tego roszczenia nie zachodzi zatem tożsamość podstawy faktycznej.
Dlatego też Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., postanowił jak w sentencji.