Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 24 sierpnia 2016 r.
I ACz 1187/16

1. Z punktu widzenia jednorodzajowości roszczeń nie stanowią istotnego elementu podstawy faktycznej takie okoliczności, jak odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, o ile tylko w każdej z umów zawarta została kwestionowana klauzula umowna. Bez znaczenia są przy tym różnice w samej redakcji klauzuli umownej. Decydujące znaczenie ma bowiem, czy w każdym przypadku zastosowanie znajduje ten sam mechanizm.
2. Jeżeli wszyscy członkowie grupy złożyli oświadczenia o przystąpieniu do postępowania z żądaniem zasądzenia, w którym mieści się również żądanie ustalenia odpowiedzialności – wystąpili oni z żądaniami tego samego rodzaju.

Sąd Apelacyjny w Warszawie i Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:          SSA Katarzyna Polańska-Farion (spr.)

Sędziowie:                    SSA Edyta Jefimko (spr.), SSA Maciej Dobrzyński

po rozpoznaniu w dniu 24 sierpnia 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…) przeciwko (…) Towarzystwu Ubezpieczeń spółce akcyjnej w W. o zapłatę, na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 kwietnia 2016 roku, sygn. akt XXIV C 554/14,

postanawia:

oddalić zażalenie.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2016 roku Sąd Okręgowy w Warszawie na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”) ustalił, że w skład grupy reprezentowanej przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…) wchodzą następujące osoby: [dane 165 osób].

Na powyższe postanowienie zażalenie wniósł pozwany zaskarżając je w części, tj. w zakresie w jakim postanowienie to ustala, że w skład grupy reprezentowanej przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…) wchodzą następujące osoby: [dane 147 osób].

Skarżący zarzucił Sądowi I-ej instancji:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 19 ust. 2 u.d.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało uznaniem, że ograniczenie roszczenia dokonane pismem z dnia 5 października 2015 r. zostało dokonane prawidłowo, a w efekcie uznanie, że wszyscy członkowie grupy dochodzą w postępowaniu roszczeń jednego rodzaju i tym samym mogą być uwzględnieni w postanowieniu co do składu grupy, podczas gdy ograniczenie roszczenia, o którym mowa powyżej nie zostało skutecznie dokonane, gdyż nie został spełniony wymóg z art. 19 ust. 1 u.d.p.g. przewidujący, że do ograniczenia roszczenia wymagana jest zgoda więcej niż połowy członków grupy, a w konsekwencji roszczenia osób wskazanych w pozwie różnią się od roszczeń osób, które przystąpiły do postępowania po ogłoszeniu w prasie o wszczęciu postępowania grupowego, co w konsekwencji oznacza, że roszczenia dochodzone przez członków grupy nie są roszczeniami jednego rodzaju, a zatem członkowie grupy wskazani w piśmie z dnia 31 lipca 2015 r. nie powinni być uwzględnieni w postanowieniu co do składu grupy,
2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenia P. H., K., T. P., P. I., T.P., M.S., P. B. i A. W. są oparte na takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia objęte postanowieniem o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, a w efekcie, na uznaniu, że osoby te mogą zostać objęte postanowieniem co do składu grupy, podczas gdy roszczenia tych osób nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia objęte postanowieniem o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym w związku z tym, że stan faktyczny leżący u podstawy roszczeń tych osób zawiera elementy specyficzne, tj. osoby te są pracownikami lub współpracownikami pozwanego i posiadają specjalistyczną wiedzę w zakresie produktów pozwanego objętych przedmiotowym postępowaniem,
3. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenie G. N. jest oparte na takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia objęte postanowieniem o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, a w konsekwencji na uznaniu, że G. N. może zostać objęty postanowieniem co do składu grupy, podczas gdy stan faktyczny leżący u podstawy roszczenia G. N. różni się od stanu faktycznego występującego w zakresie pozostałych członków grupy,
4. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenia dochodzone przez I. M., R. B., A.K., M. D., A. B.,M. S., A. Ł., S. C., M. D., B. J., B. D., B. Ź. są oparte na takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia osób wskazanych w pozwie, a w konsekwencji uznanie, że wskazane osoby mogą zostać objęte postanowieniem co do składu grupy, podczas gdy roszczenia tych osób nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia osób wskazanych w pozwie, w związku z tym, że stan faktyczny leżący u podstawy roszczeń tych osób zawiera elementy specyficzne, tj. osoby te zawarły umowy ubezpieczenia na podstawie innych warunków umownych, niż osoby objęte pozwem,
5. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenia dochodzone przez P. S., R. S., J. B., P. P., M. B., P. K., T. G., T. P., M. H., R. L., P. B., J. C., R. K., G. N., M. G., T., B. S., D. J., M. K., M. G., M. G., A. K., A. G., J. O., J. P., T. P. są oparte na takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia osób wskazanych w pozwie i w konsekwencji na uznaniu, że osoby te mogą być objęte postanowieniem co do składu grupy, podczas gdy powód nie wykazał na podstawie jakich warunków umownych doszło do zawarcia umów ubezpieczenia ze wskazanymi osobami, a w efekcie nie wykazał, że roszczenia ww. osób są oparte na chociażby takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia osób wskazanych w pozwie,
6. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 16 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 12 u.d.p.g. oraz w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez jego niezastosowanie co skutkowało uwzględnieniem w postanowieniu co do składu grupy B. S. pomimo że powód nie udowodnił, że spełnione zostały przesłanki przynależności B. S. do grupy oraz nie wykazał, że jej roszczenie spełnia wymogi określone w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., podczas gdy w sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie, a spełnienie przesłanek określonych w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. jest konieczne do uwzględnienia roszczenia w postępowaniu grupowym,
7. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 2 ust. 1 u.d.p.g. poprzez jego niezastosowanie co skutkowało uwzględnieniem w postanowieniu co do składu grupy K. S., J. R., A. P., R. B., K., Z. J., P. J., I. T., B. B., A.L., K. L., R. K., P.W., A. B., M. G., T. B., A. P., P. B., W. R., K. K., S. C., Z. L., D. J., M. C., H.S., W. K., J.C. pomimo że objęcie tych osób postępowaniem grupowym jest niedopuszczalne, gdyż wysokość roszczeń tych członków grupy została ujednolicona w sposób dowolny i bez uwzględnienia wspólnych okoliczności sprawy,
8. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenia dochodzone przez K.B., Z.L., D. J., L. S., M., A. W. i W. K. są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia pozostałych członków grupy, a w konsekwencji uznaniu, że osoby te mogą być objęte postanowieniem co do składu grupy, podczas gdy roszczenia tych osób nie mieszczą się w granicach roszczeń wyznaczonych przez roszczenia osób objętych pozwem i ustalone w postanowieniu o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym,
9. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenia dochodzone przez M. K., K., S. P. oraz S. W. są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia pozostałych członków grupy, a w efekcie osoby te mogą być objęte postanowieniem co do składu grupy, podczas gdy roszczenia wskazanych osób nie są oparte na tej samej ani takiej samej podstawie faktycznej co roszczenia pozostałych członków grupy, w związku z opłacaniem przez te osoby składek ubezpieczeniowych w innych częstotliwościach niż pozostali członkowie grupy,
10. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 16 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 12 u.d.p.g. oraz w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez jego niezastosowanie co skutkowało uwzględnieniem w postanowieniu co do składu grupy P. P., W., D.J., R. B., R. B., B. R., P. J., R. S., M. J., M. D., R. K., A. B., S. C., P. G., J. C., B. Ź., G. H., R. S., J. B., M. B., S. P., A. G., P. D., M. A., R. D., J. O., M. W., T. M., P.B., Z. K., P.W., T. B., B. S., R. G., M. G., M. D., K. N., R. P., M. D., K. B., B. J., M. Ch., A. A., A. K., M. K., B. D., J. D., A. H., H. S., A. W., W. K., M. G., M. G., E. T., B. K., K. L., B. K., pomimo że powód nie udowodnił, że spełnione zostały przesłanki przynależności tych osób do grupy, w tym nie przedstawił dowodów uzasadniających istnienie roszczeń, ich wysokość i zasadność, a w konsekwencji nie wykazał, że roszczenia tych osób spełniają wymogi określone w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., podczas gdy w sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie, a spełnienie przesłanek określonych w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. jest konieczne do uwzględnienia roszczenia w postępowaniu grupowym.

Mając na uwadze powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że w skład grupy wchodzą następujące osoby: A. R., M. S., M. N., M. N., M. R., P. Ś., A. S., A, K, T, M, W, L, M, J, W, B, B, S, D, F, M, B, J, K, M, M, T, B, oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie podlegało oddaleniu.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenie art. 19 ust. 2 u.d.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g.. W niniejszej sprawie powód zrezygnował jedynie ze zgłoszonego jako ewentualne żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego wobec pierwotnych członków grupy, jednocześnie w dalszym ciągu dochodząc roszczenia o zapłatę. Roszczenie o zapłatę jest zaś roszczeniem szerszym, gdyż zawiera w sposobie również konieczność przesądzenia odpowiedzialności strony pozwanej. Tym samym nie sposób przyjmować, że rezygnując z żądania ewentualnego ustalenia odpowiedzialności i pozostając przy żądaniu zasądzenia odpowiednich kwot powód ograniczył powództwo. Cofając węższe żądanie ewentualne nie ograniczył on bowiem w żaden sposób zakresu żądanej ochrony, skoro nadal dochodzi roszczenia szerszego obejmującego swą treścią również żądanie przesłankowego ustalenia odpowiedzialności pozwanego. w rezultacie przepis art. 19 u.d.p.g. nie znajduje w niniejszej sprawie zastosowania. Wszyscy członkowie grupy złożyli oświadczenia o przystąpieniu do postępowania z żądaniem zasądzenia, w którym mieści się również żądanie ustalenia odpowiedzialności, a zatem wszyscy występują z żądaniami tego samego rodzaju.

Nietrafne okazały się także zarzuty naruszenia art. 1 ust. 1 u.d.p.g.. Ma bowiem rację Sąd I-ej instancji, że powołane przez skarżącego okoliczność nie wskazują na odmienność podstawy faktycznej roszczeń zgłoszonych przez osoby przystępujące do grupy. Podstawę dochodzonych w niniejszym postępowaniu roszczeń stanowi fakt zawarcia przez każdego z członków grupy z pozwanym umowy ubezpieczenia z wykorzystaniem uznanej za niedozwoloną klauzuli umownej, stanowiącej podstawę do pobierania opłat wykupu oraz fakt rozwiązania z każdym z członków grupy umowy i pobrania od każdego z nich opłaty na podstawie powołanej klauzuli. Nie stanowią zaś istotnego elementu podstawy faktycznej takie okoliczności jak odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, o ile tylko w każdej z umów zawarta została kwestionowana klauzula umowna. Bez znaczenia są przy tym różnice w samej redakcji klauzuli umownej. Decydujące znaczenie ma bowiem, czy w każdym przypadku zastosowanie znajduje ten sam mechanizm. W niniejszej sprawie skarżący poza ogólnikowymi twierdzeniami na temat zastosowania w różnych wzorcach różnych klauzul umownych nie wyjaśnił na czym różnice te miałyby polegać. Analiza treści znajdujących się w aktach polis I. M. (k. 2362), R. B. (k. 4035), A. K. (k. 1948), M. D. (k. 4046), A. B. (k. 4030), M. S. (k. 2703), A. Ł. (k. 2783-2784), S. C. (k. 4045), M. D. (k. 4050), B.J. (k. 4076), B. D. (k. 4052) i B. Ź. (k. 4166) nie wskazuje zaś na zastosowanie innego mechanizmu niż w przypadku polis dwudziestu ośmiu pierwotnych członków grupy. w każdym przypadku przewidziano opłatę za wykup polisy, której wysokość określono procentowo, a stawkę uzależniono od momentu, w którym następuje rozwiązanie umowy.

Analogiczne uwagi należy odnieść również do zarzutów skierowanych przeciwko członkostwu w grupie P. S., R. S., J. B., P. P., M. B., P. K., T. G., T. P., M. H., R. L., P.B., J. C., R. K., M. G., T. B., B. S., D. J., M. K., M. G., M. G., A. K., A. G., J. O. oraz T. P.. Wbrew twierdzeniom skarżącego powód przedłożył dokumenty pozwalające na ocenę tożsamości podstawy faktycznej dochodzonych przez wymienione osoby roszczeń w postaci polis, z treści których wynika, że każdorazowo przewidziano opłatę wykupu określoną procentowo, której wysokość uzależniono od okresu trwania umowy ubezpieczenia (k. 4154, 4158, 4024, 5078, 4025, 4094, 4056, 4133,2189, 4101, 4034, 4042, 4080, 2659, 4026, 4147, 4078, 3321, 4060, 4061,4087, 5036, 4125, 5082). We wszystkich przedłożonych polisach znajdują się tożsame postanowienia dotyczące opłat za wykup polisy, co jest wystarczające do przyjęcia tożsamości podstawy faktycznej dochodzonych żądań, niezależnie od pozostałych warunków umów.

Bez znaczenia dla oceny tożsamości dochodzonych roszczeń jest też okoliczność, że część członków grupy miała opłacać składki ubezpieczeniowe w innych częstotliwościach niż pierwotni członkowie grupy. Okoliczność ta – podobnie jak wskazane wyżej odmienności warunków umów – nie stanowi bowiem istotnego elementu podstawy faktycznej roszczenia.

O niemożliwości dopuszczenia do postępowania nie świadczy też okoliczność, że niektórzy członkowie grupy mieli być zatrudnieni bądź współpracować z pozwanym, co z kolei ma przesądzać o ich szerszej wiedzy specjalistycznej w zakresie ubezpieczeń. Powyższe okoliczności nie wpływają bowiem na podstawę faktyczną dochodzonych roszczeń, jaką jest pobranie od członków grupy opłat wykupu na podstawie niedozwolonych klauzul umownych. Jak zasadnie wskazał Sąd Okręgowy fakt posiadania przez określone osoby większej wiedzy w zakresie ubezpieczeń nie jest jednoznaczny z możliwością indywidualnego uzgadniania przez nich postanowień umów zawieranych z pozwanym.

Zarzut oparcia roszczenia na innej podstawie faktycznie nie mógł odnieść skutku również w stosunku do G. N.. Podstawa faktyczna w przypadku jego roszczenie jest bowiem tożsama z podstawą roszczeń pozostałych członków grupy i stanowi ją fakt pobrania opłat za wykup polisy na podstawie niedozwolonej klauzuli umownej. Okoliczność, że wymieniony członek grupy nabył roszczenie w drodze umowy przelewu nie wpływa na podstawę faktyczną samego roszczenia, a wskazuje jedynie na źródło legitymacji G. N. do dochodzenia roszczenia. Ma przy tym rację powód, że do akt złożono pismo stanowiące rozliczenie polisy o numerze (…), z treść którego wynika, że wypłata wartości polisy pomniejszona o opłatę za wykup została dokonana na rzecz G. N. (k. 2637), a także pismo w sprawie tej polisy skierowane przez pozwanego do G. N. w dniu 7 sierpnia 2014 r. (k.4864), w którym skarżący potwierdził, że w dniu 12 kwietnia 2011 r. otrzymał formularz cesji do polisy o numerze (…) z dyspozycją zmiany ubezpieczającego na G. N., co w sposób dostateczny dowodzi, że posiada on legitymację do dochodzenie zwrotu pobranej opłaty za wykup przedmiotowej polisy. Sam pozwany też nie podnosił, że do cesji nie doszło, ograniczając się jedynie do zarzucenia przeciwnikowi procesowemu, że okoliczności tej nie wykazał.

Na uwzględnienie nie zasługiwał także zarzut naruszenia art.16 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 12 u.d.p.g. oraz w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g.. Sąd I-ej instancji prawidłowo uznał, że powód zdołał udowodnić przynależność poszczególnych osób do grupy. Trafnie podkreślił, że fakt skierowania bądź nieskierowania do pozwanego wezwania do zapłaty nie jest decydujący dla określenia przynależności do grupy. Istotne było w tym zakresie wykazanie faktu zawarcia z pozwanym umowy z zastosowaniem klauzuli przewidującej opłatę za wykup oraz faktu rozwiązania umowy i pobrania przez pozwanego opłaty na podstawie kwestionowanej klauzuli. Prawidłowo Sąd Okręgowy uznał też, że za udowodnioną przynależność do grupy osób, co do których nie przedłożono potwierdzeń wypłaty środków, wobec niekwestionowania przez stronę pozwaną faktu rozwiązania i rozliczenia umów zawartych z tymi osobami (art. 230 k.p.c.). Prawidłowa była także ocena błędnego oznaczenia numeru polisy w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy B. S.. Zbyt daleko idącym byłyby wniosek, że błędne wskazanie numer polisy wyłącza przynależności B. S. do grupy, podczas gdy pozostałe dokumenty wskazują, że zawarła ona z pozwanym umowę, a następnie pobrano od niej opłatę za wykup polisy (k. 4147, 4272).

Na uwzględnienie nie zasługiwał wreszcie zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 u.d.p.g.. Wbrew zarzutom zażalenia roszczenia powołanych w zażaleniu członków grupy nie są istotnie wyższe niż roszczenia pozostały członków podgrupy. Przeciwnie, analiza dokumentów wykupu poszczególnych członków grupy wskazuje, że osoby ujęte w poszczególnych podgrupach miały roszczenia o zbliżonej wysokości.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.