Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Zbigniew Cendrowski
Sędziowie: SSA Bogdan Świerczakowski (spr.), SSO Joanna Zaporowska (del.)
po rozpoznaniu w dniu 19 października 2012 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa M. B. jako reprezentanta grupy: P. P.-P., B. P.-P., K. B„ A. S., J. B., K. B., G. W., M. W., R. O, A. O., T. M., M. S.-M, B. S., M. M., G. M., J. B., A. B., B. C., J. Sz., B. S.-Sz., M. S., J. P.-S., B. B., E. G., M. S., K. S., W. K., B. K., W. P., B. Ś.-P., J. N., A. B.-N., D. P., J. J., M. J. przeciwko D. D. S. A. w W. o zapłatę
na skutek zażalenia powoda (reprezentanta grupy) na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 czerwca 2012 r. sygn. akt I C 147/12
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem wydanym w dniu 28 czerwca 2012 r. odrzucił pozew i orzekł o kosztach postępowania. Wydanie zaskarżonego postanowienia wiązało się z oceną dopuszczalności postępowania grupowego. Sąd Okręgowy uznał, że przedmiot sporu mieści się w zakresie pojęciowym określonym w ustawie jako „roszczenie o ochronę konsumentów”. Sąd podniósł, że strona powodowa wywodzi swe roszczenia z konstrukcji odpowiedzialności za nienależyte wykonanie umów, których stroną byli konsumenci, co wypełniało przesłankę art. 1 ust. 2 ustawy. Pozew dotyczy żądania udzielenia ochrony grupie konsumentów. Jednakże, w ocenie Sądu Okręgowego, K. P. i S. O.-P. nie mogą być uznani za konsumentów, ponieważ byli oni nabywcami lokalu opisanego w akcie notarialnym jako lokal usługowy (użytkowy). Mając zatem na uwadze przedmiot umowy sprzedaży nie można uznać, aby K. P. i S. O.-P. dokonali tej czynności jako konsumenci. Powyższe wykluczało możliwość uznania małżonków P. za konsumentów, mogących dochodzić roszczeń w postępowaniu grupowym. Konsekwencją tego było uznanie przez Sąd I instancji niedopuszczalności postępowania grupowego i odrzucenie pozwu w całości na podstawie art. 10 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
Postanowienie zaskarżyła zażaleniem powódka. Zarzuciła:
Wskazując na powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym ewentualnie, o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do Sądu I instancji do ponownego rozpoznania.
Pozwana wniosła o oddalenie zażalenia, ewentualnie uchylenie postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zarazem wnioskowała o przedstawienie Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych.
W toku postępowania zażaleniowego strony prezentowały jeszcze stanowiska, w ostatnim piśmie pozwanej znalazł się wniosek o odroczenie posiedzenia.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Postanowienie w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego oparte jest wyłącznie na wstępnej kontroli przedstawionych dokumentów, której celem jest ustalenie czy zostały spełnione przesłanki formalne wyznaczone przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010, Nr 7, poz. 44, dalej: „ustawa o postępowaniu grupowym”’).
Dokonując wstępnej oceny pozwu Sąd Okręgowy był uprawniony do stwierdzenia, że P. K. P. i S.-P. nie mogą być uznani za konsumentów. Nie ma bowiem żadnych racjonalnych argumentów za uznaniem, że lokal o przeznaczeniu usługowym, czy użytkowym nabywany jest w celach innych niż prowadzenie w nim działalności gospodarczej lub zawodowej. Takich argumentów, poza zanegowaniem stanowiska Sądu, nie dostarcza też zażalenie. Zatem uprawniona była konstatacja, że z uwagi na przedmiot umowy sprzedaży nie można stwierdzić aby P. K. P. i S. O.-P. dokonali tej czynności jako konsumenci (art. 221 k.c.).
Sąd Apelacyjny nie podziela natomiast wniosków jakie wywiódł z powyższego faktu Sąd I instancji a które doprowadziły do odrzucenia pozwu w całości.
Na poparcie swojego stanowiska Sąd Okręgowy przywołał pogląd Małgorzaty Rejdak wyrażony w komentarzu do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2011). Wskazać jednak należy również na inne poglądy wyrażone w piśmiennictwie.
Za dopuszczalnością częściowego odrzucenia pozwu w postępowaniu grupowym opowiedział się Kazimierz Piasecki. W komentarzu do art. 10 ustawy o postępowaniu grupowym wskazał, że odrzucenie pozwu otwiera członkom grupy możliwość wytoczenia własnego powództwa. Skutki wytoczenia powództwa przez powoda-reprezentanta pozostają w mocy, jeżeli członek grupy wytoczy powództwo w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu pozwu. Powyższa zasada odnosi się także do wypadku, gdy sąd odrzuca pozew tylko co do skreślonego członka grupy, jeżeli ten członek grupy nie może być z przyczyn faktycznych i prawnych objęty postępowaniem grupowym (Komentarz do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, red. Kazimierz Piasecki, Rok wydania: 2010, Wydawnictwo: C.H. Beck, źródło Legalis). Podobnie Tomasz Jaworski i Patrick Radzimierski, wskazują, że badanie dopuszczalności postępowania grupowego może ujawnić, iż przesłanki dopuszczalności są spełnione jedynie w stosunku do części roszczeń członków grupy, lub, ujmując rzecz inaczej, dopuszczalność postępowania grupowego zachodziłaby w razie objęcia pozwem jedynie części członków grupy lub części roszczeń członków grupy. Powstaje pytanie, czy sąd może w takiej sytuacji stwierdzić dopuszczalność jedynie częściowo, a w konsekwencji wydać postanowienie o częściowym odrzuceniu pozwu, zaś co do pozostałych żądań wydać postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Choć ustawa o postępowaniu grupowym milczy na ten temat, uznać należy, że nie powinno się z góry wykluczać takiej możliwości. Częściowe odrzucenie pozwu jest konstrukcją znaną i stosowaną w praktyce sądowej, mimo braku wyraźnego oparcia w przepisach k.p.c. Nie ma powodu, by pozbawiać sąd takiej kompetencji w postępowaniu grupowym. Jednocześnie odmowa rozpoznania całej sprawy w postępowaniu grupowym, w sytuacji, gdy da się bez trudu oddzielić roszczenia spełniające jego przesłanki, byłaby rozwiązaniem sztucznym i niezgodnym z postulatem powszechności postępowania grupowego. Na dopuszczalność częściowego odrzucenia pozwu w postępowaniu grupowym wskazał w toku prac legislacyjnych przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości (posiedzenie Podkomisji, 25.6.2009 r.). Jednocześnie autorzy zastrzegli, że stwierdzenie częściowej dopuszczalności postępowania grupowego nie powinno być zasadą (Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz. T. Jaworski, P. Radzimierski, Rok wydania: 2010 Wydawnictwo: C.H. Beck, Wydanie: 1, źródło Legalis).
Sąd Apelacyjny podziela wyżej prezentowane stanowiska opowiadające się za możliwością częściowego odrzucenia pozwu. Pogląd na którym oparł się Sąd Okręgowy nie został szerzej uzasadniony. W ocenie Sądu Apelacyjnego odrzucenie w całości pozwu, wobec stwierdzenia, że tylko w stosunku do niektórych członków grupy nie jest możliwe prowadzenie postępowania grupowego, byłoby uzasadnione wówczas gdyby pozostało mniej niż 10 osób, których roszczenia nadawałyby się do rozpoznania w postępowaniu grupowym (art. 1 ust. 1 ustawy o postępowaniu grupowym). Oczywiście taka sytuacja nie zachodzi w rozpoznawanej sprawie.
Reasumując, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy Sąd Okręgowy stwierdziwszy, że co do dwóch członków grupy zachodzą okoliczności uzasadniające stwierdzenie niedopuszczalności postępowania grupowego, winien był wydać postanowienie odrzucające pozew grupowy co do tych członków. Odrzucenie pozwu w całości było nieprawidłowe.
Z akt sprawy wynika, że P. K. P. i S. O.-P. złożyli, wobec Sądu i pozostałych członków grupy, oświadczenie o wystąpieniu z grupy. Sąd Apelacyjny powyższej okoliczności nie może nie uwzględnić (art. 316 k.p.c. – zasada aktualności orzeczeń sądowych). Oceniając skuteczność owego oświadczenia zauważyć należało, że obowiązujące przepisy ustawy o postępowaniu grupowym wskazują na moment postępowania po którym złożonego przez członka grupy oświadczenia o wystąpieniu z niej jest bezskuteczne. Stosownie do art. 17 ust. 3, taka sytuacja zachodzi po wydaniu przez sąd postanowienia co do składu grupy. Jest to faza postępowania która następuje już po wydaniu przez sąd postanowienia o dopuszczalności postępowania grupowego. A contrario, do momentu wydania postanowienia co do składu grupy (a ten moment w rozpoznawanej sprawie jeszcze nie nastąpił) złożenie oświadczenia o wystąpieniu członka z grupy jest dopuszczalne i skuteczne.
Ubocznie zwrócić uwagę należy na pogląd kwestionujący konstytucyjność przyjętego tu rozwiązania. Zwraca się uwagę, że unormowanie w art. 17 ust. 3 ustawy o bezskuteczności oświadczenia członka grupy o wystąpienie z grupy jest sprzeczne z zasadą dyspozycyjności i regułą, że nikt nie może być zmuszony do dochodzenia ochrony prawnej (nemo invitus agere cogitur) (Komentarz do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, red. Kazimierz Piasecki, Rok wydania: 2010, Wydawnictwo: C.H. Beck, źródło Legalis).
W konsekwencji przyjąć należy, że wystąpienie P. P. i S. O.-P. z grupy spowodowało, iż całkowicie zdezaktualizowały się przyczyny odrzucenia pozwu, które zostały powołane w motywach zaskarżonego postanowienia. Stwierdzenie tej okoliczności implikuje konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Oceniając ponownie przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego winien Sąd wyczerpująco odnieść się do zarzutów podnoszonych przez pozwanego w odpowiedzi na pozew i następnie powtórzonych w piśmie procesowym z dnia 8 października 2012 r., m. in. zarzut nieważności umowy reprezentanta grupy z pełnomocnikiem (k. 1107-1109). Pominięcie przez sąd i nieustosunkowanie się do zarzutów pozwanego uzasadnia ocenę, że sąd nie rozpoznał istoty sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2002 r. I CKN 1063/00, LEX nr 515435, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. 11 CKN 897/97, OSNC 1999/1/22, Prok.i Pr.-wkł. 1999/5/42, Biul. SN 1998/11/16).
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Okręgowy oceni też podniesiony po raz pierwszy w postępowaniu zażaleniowym, zarzut pozwanego wyrażający się w kwestionowaniu posiadana przez powódkę statusu konsumenta (pismo pozwanego z dnia 19 października 2012 r.). Dopiero po wszechstronnej analizie okoliczności sprawy i odniesieniu się do zgłoszonych wniosków dowodowych Sąd wyda postanowienie o odrzuceniu pozwu lub o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
W świetle przedstawionej argumentacji nie było zdaniem Sądu Apelacyjnego potrzeby uwzględniania wniosku o wydanie postanowienia w trybie art. 390 § 1 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Nie zachodziła też potrzeba odroczenia posiedzenia ze względu na późne otrzymanie przez stronę pozwaną ostatniego pisma powódki, gdyż nowe okoliczności w nim podnoszone nie zaważyły na wyniku sprawy.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji postanowienia na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Orzeczenie o kosztach uzasadnione jest treścią art. 108 § 2 k.p.c.