Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Ryszard Sarnowicz
Sędziowie: SSA Wanda Lasocka, SSA Ksenia Sobolewska-Filcek (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2013 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa S. P. jako reprezentantki grupy przeciwko (…) S.A. w Z. o zapłatę
na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 24 stycznia 2013 r. sygn. akt III C 491/12 w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i oddalenia wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji
postanawia:
oddalić zażalenie.
Postanowieniem z dnia 24 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym oraz oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
Sąd Okręgowy uznał, że spełnione zostały przesłanki dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym z art. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, strona powodowa dochodzi bowiem w niniejszej sprawie roszczeń pieniężnych, ujednoliconych w ramach podgrup, o ochronę praw konsumentów, przy czym brak było podstaw do nałożenia na powódkę w oparciu o art. 8 ust. 1 ww. ustawy obowiązku zapłaty kaucji na koszty procesu, ponieważ grupa liczy 32 osoby, które posiadają zdolność kredytową.
Zażalenie na powyższe postanowienie złożył pozwany, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez odrzucenie pozwu, ewentualnie o zmianę pkt 2 poprzez zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 66.993,20 zł, tj. w wysokości 20% wartości przedmiotu sporu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, jak również o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Skarżący zarzucił naruszenie art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez przyjęcie, że roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, art. 1 ust. 2 ww. ustawy poprzez przyjęcie, że niniejsza sprawa należy do kategorii spraw o ochronę konsumentów, art. 2 ust. 1 ww. ustawy poprzez przyjęcie, że roszczenia pieniężne zostały prawidłowo ujednolicone w podgrupach oraz art. 8 ust. 1 ww. ustawy poprzez przyjęcie, iż przesłanką zobowiązania powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu jest brak możliwości uzyskania tych kosztów przez pozwanego w razie wygrania procesu.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie pozwanego nie zasługiwało na uwzględnienie.
W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, zgodnie z żądaniem powódki, odmawiając tym samym odrzucenia pozwu.
Nie ma racji skarżący, gdy zarzuca naruszenie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z dnia 18 stycznia 2010 r.), który wprowadza wymóg dochodzenia roszczeń jednego rodzaju, przez min. 10 osób, przy czym roszczenia te muszą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, ponieważ w przepisie tym ustawodawca posłużył się pojęciem jednorodzajowości roszczeń oraz tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, przy dokonywaniu wykładni tego terminu należy odwołać się do orzecznictwa oraz poglądów wypracowanych przez doktrynę na gruncie art. 72 § 1 k.p.c., który w stosunku do współuczestników materialnych procesu posługuje się pojęciem oparcia praw i obowiązków na tej samej podstawie faktycznej, zaś w stosunku do współuczestników formalnych wprowadza wymóg dochodzenia w procesie roszczeń jednego rodzaju, opartych na jednakowej podstawie faktycznej. I tak przyjmuje się, że roszczeniami jednego rodzaju, opartymi na jednakowej podstawie faktycznej, są: roszczenia osób uprawnionych do zachowku (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., II CSK 705/11, LEX nr 1226680), roszczenia osób dochodzących zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku ze śmiercią matki (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 31 stycznia 2012 r., I ACz 112/12, OSAŁ 2012/2/16), roszczenia osób poszkodowanych w jednym wypadku komunikacyjnym, czy roszczenia wierzycieli występujących ze skargą pauliańską przeciw osobie trzeciej, która uzyskała korzyść z pokrzywdzeniem wierzycieli (Dolecki Henryk (red.), Wiśniewski Tadeusz (red.), Gromska-Szuster Irena, Jakubecki Andrzej, Klimkowicz Jan, Knoppek Krzysztof, Misiurek Grzegorz, Pogonowski Piotr, Zembrzuski Tadeusz, Żyznowski Tadeusz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, LEX, 2013).
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma wątpliwości, że roszczenia zgłoszone w sprawie niniejszej (o zapłatę z tytułu świadczenia nienależnego) mają charakter jednorodzajowy. Ponieważ członkowie grupy, będący nabywcami lokali, wywodzą swoje roszczenia kierowane do dewelopera z faktu zamieszczenia w umowach klauzul waloryzacyjnych, nakładających na nabywcę obowiązek dokonania dopłaty do ceny mieszkania, niewątpliwie roszczenia te oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Z uzasadnienia pozwu wynika, że z każdym z członków grupy pozwany deweloper zawarł umowę zawierającą analogicznej treści postanowienie o zwiększeniu ceny o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych GUS, przy czym kupujący byli zobowiązani do uiszczenia kwoty waloryzacji w terminie wymagalności ostatniej części ceny, nie później niż przed odbiorem lokalu. Jakkolwiek zatem żądanie zwrotu wpłaconej z tego tytułu kwoty przez poszczególnych członków grupy nie jest oparte na tej samej podstawie faktycznej (każdego z członków grupy z pozwanym deweloperem łączył odrębny stosunek prawny, wynikający z zawartej umowy), to jednak – jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy – niewątpliwie zbieżność treści aneksów zawieranych przez pozwanego z nabywcami lokali wskazuje na to, iż ich roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Nadto wszystkie roszczenia oparte są na takiej samej podstawie prawnej, członkowie grupy podnoszą bowiem, iż spełnione przez nich świadczenie w postaci dopłaty do ceny ma charakter nienależny, ponieważ przedmiotowe klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 3853 k.c. i tym samym nie wiążą konsumentów.
Pozwany wskazywał, że z niektórymi członkami grupy zawarł aneksy usuwające stosowanie przedmiotowych klauzul waloryzacyjnych lub zmieniające ich treść, np. poprzez obniżenie kwoty waloryzacji lub poprzez dodanie klauzuli wprowadzającej prawo odstąpienia od umowy. Wywodził również, że część członków grupy prowadziła z nim negocjacje co do treści umów. Powyższe twierdzenia nie mogły jednak skutkować zmianą zaskarżonego postanowienia, ponieważ pozwany nie przedstawił żadnych dowodów na podniesione przez siebie okoliczności, ani nawet nie wskazał, w stosunku do których członków grupy takie okoliczności miały mieć miejsce, co uniemożliwia weryfikację jego twierdzeń na obecnym etapie procesu.
Podkreślić też należy, że na obecnym etapie sprawy istotne są jedynie okoliczności uzasadniające (bądź nie) nadanie biegu pozwowi zgłoszonemu w postępowaniu grupowym. Weryfikacja podanych w jego uzasadnieniu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, w szczególności ustalenie, czy treść przedmiotowych klauzul była uzgadniana z konsumentami indywidualnie, będzie natomiast przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy. Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu Sąd związany jest jednak okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają lub odejmują jej przymiot sprawy cywilnej (zob. J. Gudowski (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom 1, Warszawa 2007, s. 17).
Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, charakter i podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń uzasadnia również przyjęcie, iż roszczenia te mają charakter roszczeń o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 ww. ustawy. Pozwany nie podważył bowiem skutecznie twierdzeń strony powodowej, iż członkowie grupy, zawierając umowy z deweloperem, występowali w charakterze konsumentów w rozumieniu art. 221 k.c. Dokonywali bowiem czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową. Roszczenia członków grupy dochodzone w niniejszym postępowaniu są zatem roszczeniami konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy. Doktryna i orzecznictwo przyjmują bowiem, iż sprawy o ochronę konsumentów to sprawy z tytułu roszczeń konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy, np. wynikające z umowy najmu, umowy sprzedaży, umowy kredytu, pożyczki, umowy przewozu (por. również uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 2000 r., III CZP 26/96, OSN 2000, Nr 9, poz. 152). W szczególności za przyjęciem, iż roszczenia strony powodowej mają charakter roszczeń o ochronę konsumentów, przemawia to, że nienależny charakter świadczenia członkowie grupy wywodzą z braku związania konsumentów niedozwolonymi postanowieniami umownymi.
Zasadność stanowiska powodów będzie przedmiotem rozpoznania Sądu Okręgowego. Na obecnym etapie jednak, okoliczności faktyczne podane przez stronę powodową uzasadniały przyjęcie, iż roszczenia dochodzone przeciwko pozwanemu w niniejszej sprawie mają charakter nie tylko jednorodzajowy i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, ale również są roszczeniami o ochronę konsumentów, co uzasadniało uznanie, iż sprawa może być rozpoznana w postępowaniu grupowym.
Nawet też, gdyby zatem Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko skarżącego, iż dochodzone roszczenia wywodzone są z odpowiedzialności deliktowej, to i tak zachodziłaby podstawa do ich rozpoznania w postępowaniu niniejszym. Bowiem art. 1 ust. 2 ustawy, oprócz spraw o roszczenia o ochronę konsumentów i roszczeń z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny, właśnie roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych wymienia expressis verbis jako podlegające rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.
Z powyższych względów, również zarzuty naruszenia art. 1 ust. 2 ustawy nie zasługiwał na uwzględnienie.
W ocenie Sądu Apelacyjnego niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym w oparciu o ust. 2 ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby, co może mieć miejsce szczególnie, gdy z uwagi na okoliczności sprawy ryczałtowe określenie wysokości odszkodowania należnego wszystkim członkom grupy jest niemożliwe. Sąd Apelacyjny zważył, że ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy”. Powyższa kwestia nie została również dotąd wyjaśniona przez orzecznictwo. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że taka sytuacja jest możliwa, jeżeli np. w ramach grupy osób poszkodowanych w wypadku komunikacyjnym są osoby, które doznały zarówno lekkich, jak i cięższych obrażeń. Oczywiste jest wtedy utworzenie podgrup, w ramach których dojdzie do ujednolicenia wysokości roszczeń. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy (M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Oficyna, 2010). Wbrew też odmiennemu stanowisku skarżącego w każdym postępowaniu grupowym istnieje potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy. Również w powołanym wyżej przez komentatorkę przykładzie roszczeń odszkodowawczych może bowiem okazać się, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, że dany członek podgrupy albo w ogóle nie poniósł szkody, albo w innym rozmiarze, niż to wynikało z uzasadnienia pozwu i podziału na podgrupy.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma prawnie uzasadnionych podstaw, by kwestionować ujednolicenie roszczeń członków grupy w ramach 8 podgrup, zgodnie z załączoną do pozwu tabelą (k. 20 i n.). Z załączonych do akt sprawy umów przedwstępnych sprzedaży lokali wynika, że cena była liczona z metra kwadratowego (k. 120, k. 158 i in.). Tym samym kwota dopłaty, wynikająca z klauzuli waloryzacyjnej była również uzależniona od powierzchni lokalu. Im większy zatem lokal nabywca kupował, tym większa była dopłata do ceny wynikającej z umowy przedwstępnej. Podzielenie nabywców na 8 podgrup według wysokości tych kwot, z ujednoliceniem poprzez dopasowanie do siebie kwot najbardziej zbliżonych jest zatem uzasadnione, a zastosowane przez stronę powodową zasady ujednolicania roszczeń są przejrzyste i jasne. Wobec czego w sprawie tej został spełniony wymóg z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy.
Nie ma też racji skarżący, kiedy kwestionuje prawidłowość oddalenia jego wniosku o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Również w tym zakresie ustawodawca nie sprecyzował okoliczności uzasadniających zobowiązanie powoda do uiszczenia kaucji. Art. 8 ust. 1 ustawy stanowi bowiem jedynie, iż na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Ponieważ kryteria te nie zostały dotąd wypracowane przez orzecznictwo, w ocenie Sądu Apelacyjnego należy odwołać się do dorobku orzecznictwa i doktryny wypracowanego na gruncie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego pełniących analogiczną funkcję, tj. zabezpieczenia kosztów przy tymczasowym dopuszczeniu pełnomocnika do udziału w sprawie (art. 97 § 1 k.p.c.) oraz kaucji aktorycznej (art. 1119 k.p.c.). W pierwszym przypadku chodzi o zabezpieczenie zwrotu kosztów spowodowanych czynnościami osoby nieumocowanej (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1969 r., I CZ 106/68, OSNC 1970/1/8), natomiast w przypadku kaucji aktorycznej przyjmuje się, że wysokość kaucji wyznacza suma prawdopodobnych kosztów procesu, które może ponieść pozwany (D. Zawistowski, Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające. Komentarz, LEX, 2013). Należy też odwołać się do wyrażanego na etapie tworzenia niniejszej ustawy poglądu, iż instytucja kaucji w ramach postępowania grupowego służyć powinna przeciwdziałaniu tzw. „pozwom pieniaczym”. W uzasadnieniu projektu przedmiotowej ustawy czytamy, że powództwo grupowe jest silnym elementem nacisku na pozwanego, który w związku z jego wytoczeniem często jest stawiany pod pręgierzem opinii publicznej, musi także zarezerwować niekiedy znaczne sumy dla zapewnienia sobie możliwości skutecznej obrony swoich praw. Dostrzegając niebezpieczeństwa płynące z ewentualności nadużycia instytucji postępowania grupowego, w projekcie przewiduje się możliwość zabezpieczenia kosztów postępowania w drodze kaucji (druk sejmowy nr 1829). Oznacza to, iż podstawową funkcją kaucji z art. 8 ustawy miało być wyeliminowanie możliwości nadużywania instytucji pozwu grupowego poprzez wnoszenie w tym trybie powództw oczywiście bezzasadnych lub – pomimo pozornego zachowania wymogów formalnych z art. 1 i 2 ustawy – nienadających się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Tymczasem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, taka sytuacja nie ma miejsca w niniejszej sprawie. Jak już wyżej wskazano, roszczenie nadaje się do rozpoznania według przepisów o postępowaniu grupowym, brak jest przy tym podstaw do stwierdzenia, iż jest ono oczywiście bezzasadne, natomiast ocena jego zasadności będzie przedmiotem badania Sądu Okręgowego w ramach postępowania rozpoznawczego.
Sąd Apelacyjny zauważył jednak w pierwszym rzędzie, że powołany wyżej przepis art. 8 ust. 2 ustawy nakłada na pozwanego obowiązek zgłoszenia wniosku o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji już przy pierwszej czynności procesowej. Wniosek zgłoszony w innym terminie będzie więc zawsze spóźniony, a więc bezskuteczny. Nie budzi też wątpliwości, że wniosek taki winien być odpowiednio umotywowany. Brak jego uzasadnienia wyklucza bowiem poddanie go racjonalnej ocenie sądu. W niniejszej sprawie zaś pozwany wprawdzie zawarł stosowny wniosek w odpowiedzi na pozew, jednak w żaden sposób go nie uzasadnił – w szczególności nie odniósł się do okoliczności dotyczących strony pozwanej oraz spodziewanych kosztów procesu w niniejszej sprawie, ani nie wskazał, z jakich względów wnosi o zobowiązanie strony powodowej do wpłacenia kaucji w maksymalnej ustawowej wysokości, tj. 20% wartości przedmiotu sporu. Zatem, również ocenie Sądu Apelacyjnego, wniosek ten nie mógł być uwzględniony.
Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.