Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Dorota Ochalska-Gola
Sędziowie: SSA Lilla Mateuszczyk, SSA Hanna Rojewska (spr.)
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 listopada 2012 r. w Łodzi sprawy z powództwa M. R. K. w Warszawie przeciwko B. B. Spółce Akcyjnej z siedzibą w Warszawie o ustalenie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym
na skutek zażalenia pozwanego od postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 6 września 2012 r. sygn. akt II C 1693/10
postanawia:
oddalić zażalenie.
Postanowieniem z dnia 6 września 2012 r., wydanym w sprawie z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Warszawie przeciwko B. Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w Warszawie o ustalenie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym, Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił skład grupy, do której zaliczył 1247 osób, wymieniając je z imienia i nazwiska (pkt. I) oraz oddalił wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do uiszczenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu (pkt. II).
W zakresie będącym przedmiotem zaskarżenia, tj. kaucji, Sąd w uzasadnieniu orzeczenia, odwołując się do dyspozycji art. 8 ust. 1-5 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. Nr. 7, poz. 44), stwierdził, że okolicznością podważającą celowość złożenia przez powoda kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w niniejszej sprawie jest określenie potencjalnych kosztów procesu po stronie pozwanego i ich ocena przez pryzmat faktu, że jest on instytucją bankową, a także zestawienie ich z charakterem roszczenia pozwu.
Sąd podkreślił, że powodami, w znaczeniu materialnym, są konsumenci, którzy z pozwanym zawarli umowy kredytowe i dochodzą jedynie ustalenia jego odpowiedzialności kontraktowej w związku z domniemanym naruszeniem warunków tych umów. Przedmiotem żądania pozwu nie są roszczenia o zapłatę, a jedynie przesądzenie zasady odpowiedzialności pozwanego. Wyrok, który ma zapaść w sprawie, będzie spełniać rolę prejudykatu umożliwiającego dochodzenie roszczeń o zapłatę. Rozstrzygnięcie w tej sprawie dotyczyć będzie wszystkich członków grupy, zgodnie z art. 21 ust. 3 ustawy. W tej sytuacji oszacowanie potencjalnych kosztów procesu pozwanego musi uwzględniać jednolicie określoną dla wszystkich członków grupy wartość przedmiotu sprawy, a nie wartość tę wyliczoną odrębnie dla każdego z nich. Oznacza to, że na koszty procesu po stronie pozwanego mogą w przyszłości, w razie całkowitego wygrania sprawy, złożyć się jedynie koszty zastępstwa adwokackiego, które zgodnie z art. 98 § 3 k.p.c. nie mogą być wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach dla jednego adwokata. Zgodnie z § 6 pkt 7 oraz § 2 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr. poz. 1348 ze zm.), stawki minimalne wynagrodzenia przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 200.000 zł wynoszą 7.200 zł. Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. W tej sytuacji koszty zastępstwa procesowego pozwanego udzielonego przez jego pełnomocników będących adwokatami będą mogły wynosić maksymalnie 43.200 zł.
Sąd dodał nadto, że pozwany nie przedstawił żadnych informacji o rzeczywistych kosztach związanych z obsługą prawną w rozpoznawanej sprawie, nie złożył również zestawienia poniesionych dotychczas kosztów. Stąd też nie ma podstaw do stwierdzenia, że żądana kaucja w kwocie 607.006 zł będzie rzeczywiście zabezpieczać zwrot potencjalnie należnych mu kosztów procesu. Z kolei, konieczność złożenia kaucji w tej kwocie (w gotówce) spowodowałaby niczym nieuzasadnione trudności zarówno w pozyskaniu tak dużej sumy, jak i w dostarczeniu jej do Sądu.
Podniósł również, że za uwzględnieniem wniosku pozwanego nie przemawiają względy ekonomiczne, czy realna potrzeba ochrony jego interesów finansowych. Pozwany jako instytucja bankowa korzysta z fachowej i stałej obsługi prawnej, co musi być uwzględnione w ocenie zasadności wniosku o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji. Pozwany nie wykazał, ani nie uprawdopodobnił, że ściągnięcie ewentualnie zasądzonych na jego rzecz kosztów procesu nie będzie możliwe, czy znacznie utrudnione, ani też że brak wpłaty kaucji, choćby w kwocie 43.200 zł spowoduje dla niego istotny uszczerbek finansowy. Natomiast złożenie kaucji w kwocie 43.200 zł, wyłącznie w gotówce, będzie niewątpliwie poważnym utrudnieniem dla powoda i będzie godzić w szybkość i efektywność postępowania w sprawie. Zapewnienie efektywnej i skutecznej ochrony sądowej w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu grupowym jest tymczasem jednym z celów wprowadzenia tego rodzaju postępowania w prawie polskim.
Zażalenie na powyższe postanowienie, w zakresie punktu II, wniósł pozwany, zarzucając: naruszenie przepisu artykułu 8 ustęp 1 w związku z artykułem 8 ustęp 3 ustawy o postępowaniu grupowym poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że koszty procesu, na zabezpieczenie których ma zostać ustanowiona kaucja, stanowią wyłącznie wynagrodzenie jednego adwokata określone na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348 ze zm.); naruszenie przepisu artykułu 8 ustęp 3 w/w ustawy poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że kaucja ma zostać ustanowiona na zabezpieczenie rzeczywistej, a nie prawdopodobnej sumy kosztów, które poniesie pozwany w postępowaniu; naruszenie przepisu artykułu 8 ustęp 1 ustawy o postępowaniu grupowym poprzez nieuwzględnienie interesu Pozwanego w ustanowieniu kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o zmianę postanowienia oraz uwzględnienie jego wniosku o zobowiązanie powoda do uiszczenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 607.006,00 złotych oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Powód wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie pozwanego nie jest zasadne i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.
O ile zasadnie podnosi skarżący, że Sąd I instancji błędnie utożsamił koszty procesu z kosztami zastępstwa adwokackiego, o tyle uchybienie powyższe nie ma wpływu na rozstrzygnięcie. Trafnie bowiem zauważył sąd meriti, że pozwany nie przedstawił w toku sprawy żadnych informacji o kosztach związanych z obsługą prawną w przedmiotowej sprawie, jak i zestawienia dotychczas poniesionych w sprawie kosztów. Tymczasem sposób oznaczenia kaucji opiera się na ustaleniu prawdopodobnej sumy kosztów, które pozwany poniesie w postępowaniu grupowym.
Choć należy zgodzić się ze skarżącym, że w dacie zgłaszania wniosku o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, tj. w odpowiedzi na pozew jako pierwszej czynności procesowej, trudno było wskazać precyzyjnie prawdopodobną sumę kosztów, jakie poniesie on w sprawie, to jednak mógł podać poszczególne wartości w przybliżeniu, dokonując szacunkowego wyliczenia tych kosztów. Tymczasem ograniczył się jedynie do lakonicznego stwierdzenia, że kwota 607.006 zł stanowi prawdopodobną i szacunkową sumę kosztów, jakie poniesie w sprawie. U podstaw wskazania powyższej kwoty legło błędne założenie, że koszty zastępstwa procesowego należy obliczać w odniesieniu do każdego pojedynczego roszczenia każdego z członków grupy, tak jak uczynił to powód, załączając do pozwu załącznik nr 3 „warunki wynagrodzenia”. Ponieważ suma tych kosztów przekracza wartość przedmiotu sporu, stąd kaucja w wysokości 607.600 zł stanowiącą 20 % wartości przedmiotu sporu. A zatem pozwany w swych wyliczeniach odwołał się wyłącznie do kosztów zastępstwa prawnego, należnych od każdego członka grupy.
Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd Sądu Okręgowego, że przedmiotem żądania pozwu nie są roszczenia poszczególnych członków grupy o zapłatę, a jedynie przesądzenie zasady odpowiedzialności pozwanego. Wyrok, który ma zapaść w sprawie, będzie spełniać rolę prejudykatu umożliwiającego dochodzenie roszczeń o zapłatę. W tej sytuacji oszacowanie potencjalnych kosztów procesu pozwanego musi uwzględniać jednolicie określoną dla wszystkich członków grupy wartość przedmiotu sprawy, a nie wartość tę wyliczoną odrębnie dla każdego z nich. Stąd wynika wskazana przez Sąd granica ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego strony pozwanej (43.200 zł).
Kwestionując powyższy pogląd uwadze skarżącego umyka fakt, że te same argumenty Sąd Okręgowy przywołał w uzasadnieniu wcześniejszego postanowienia z dnia 6 maja 2011 r., odnosząc się między innymi do wniosków pozwanego o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu oraz wezwanie powoda do określenia wysokości roszczenia każdego z członków grupy, uznając je za bezzasadne i w konsekwencji oddalając je.
Trudno nie dostrzec, że od chwili złożenia przez pozwanego wniosku o ustanowienie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu upłynęło 1,5 roku, pozwany dokonywał różnych czynności procesowych, z którymi wiązała się konieczność poniesienia stosownych kosztów (np. wniesienie zażalenia na postanowienie z dnia 6 maja 2011 r. rozstrzygające o dopuszczalności postępowania grupowego), a mimo tego popierał swój wniosek w pierwotnym kształcie, nawet przy istotnej zmianie liczebności członków grupy. Nie złożył choćby zestawienia dotychczas poniesionych kosztów procesu (a zatem rzeczywistych nie prawdopodobnych), choć miał taką możliwość. Nadal nie dokonał również oszacowania prawdopodobnych kosztów, jakie poniesie w trakcie niniejszego postępowania.
Oceniając zasadność żądania pozwanego zabezpieczenia kosztów procesu poprzez złożenie przez powoda kaucji, nie można tracić z pola widzenia etapu, na jakim ocena ta jest dokonywana i celu powyższej regulacji. Bez wątpienia wprowadzenie regulacji w przedmiocie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu miało stanowić skuteczną tamę przed nadużywaniem instytucji powództw grupowych.
Pozwany, składając taki wniosek, winien jednak uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej.
W realiach rozpoznawanej sprawy powództwo zostało wniesione przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów jako reprezentanta grupy, a zatem przez osobę zaufania publicznego, zajmującą się zagadnieniami ochrony interesów konsumentów. Postanowieniem z dnia 6 maja 2011 r. Sąd Okręgowy, po wstępnej analizie pozwu, zdecydował się rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym, co więcej, postanowieniem z dnia 6 września 2012 r., które nie jest w tej części zaskarżone, ustalił skład grupy. Proces jest zatem w toku i jak słusznie zauważył sąd meriti, po przedstawieniu przez pozwanego stanowiska merytorycznego rozważane będzie bądź skierowanie stron do mediacji, bądź merytoryczne zakończenie sprawy wydaniem wyroku.
Zaaprobować również należy wniosek Sądu Okręgowego, że pozwany nie uprawdopodobnił, by egzekucja ewentualnie zasądzonych na jego rzecz kosztów procesu, które na obecnym etapie sprawy jako prawdopodobne dotyczą kwoty 43.000 zł kosztów zastępstwa procesowego (innych kosztów pozwany nie wskazał), będzie niemożliwa, bądź znacznie utrudniona. Jak słusznie zauważył powód w jednym z pism procesowych jego wydatki są elementem budżetu Miasta Stołecznego Warszawy, a zatem w razie ewentualnego przegrania procesu koszty pozwanego obciążą Miasto Stołeczne Warszawa.
Wbrew twierdzeniom skarżącego zasadności zaskarżonego postanowienia nie może podważyć zbyt daleko idący argument Sądu, że powód miałby trudności w zdobyciu kwoty pieniężnej odpowiadającej wysokości kaucji. Istotne jest bowiem to, że brak kaucji nie narusza interesu pozwanego. Będąc instytucją bankową, posiadającą stałą, fachową obsługę prawną, nie wykazał, by brak kaucji w wysokości 43.000 zł stanowił dla niego istotny uszczerbek finansowy. A zatem za ustanowieniem kaucji z pewnością nie przemawia sytuacja finansowa pozwanego.
Z omówionych powyżej względów, uznając zarzuty zażalenia za bezzasadne, należało orzec, jak na wstępie.