Sąd Apelacyjny w Katowicach Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Małgorzata Wołczańska
Sędziowie: SSA Barbara Owczarek, SSA Lucyna Świderska-Pilis (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 15 października 2013 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa reprezentanta grupy M. G., reprezentującej powodów: M. K., B. M., M. N., I. P., W. W., T. W., K. N., G. G., I. B. i G. D. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w B. o ustalenie nieważności umów i zapłatę na skutek zażalenia reprezentanta powodów M. G. na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 7 czerwca 2013 r., sygn. akt II C 97/13
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania zażaleniowego.
M. G. – reprezentant grupy, której członkami są M. K., B. M., M. N., I. P., W. W., T. W., K. N., G. G., I. B. i G. D. złożyła pozew w postępowaniu grupowym przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w B., w którym wniosła o zasądzenie od pozwanej na rzecz każdego z członków podgrupy nr (…) kwoty 4.638 zł – łącznie kwoty 18.552 zł na rzecz podgrupy nr (…); na rzecz każdego z członków podgrupy nr (…)kwoty 4.000 zł – łącznie kwoty 8.000 zł na rzecz podgrupy nr (…); na rzecz każdego z członków podgrupy nr (…) kwoty 3.381 zł — łącznie kwoty 6.762 zł na rzecz podgrupy nr (…); na rzecz każdego z członków podgrupy nr (…) kwoty 2.600 zł – łącznie kwoty 5.200 zł na rzecz podgrupy nr (…), a także o ustalenie nieważności umowy w sprawie zobowiązania do uzupełnienia wkładu mieszkaniowego z tytułu modernizacji budynków mieszkalnych oraz o obciążenie pozwanej kosztami postępowania wg norm przepisanych. Na uzasadnienie skierowania pozwu do postępowania grupowego wskazano, że wszyscy członkowie grupy reprezentowanej przez powódkę są członkami pozwanej spółdzielni, zaś grupa składa się z wymaganej liczby dziesięciu osób. Członkowie grupy zawarli z pozwaną identyczne umowy w sprawie zobowiązania uzupełnienia wkładu mieszkaniowego przypadającego na lokal mieszkalny z tytułu termomodernizacji budynku mieszkalnego położonego w B. przy ul. (…), pozostającego w zasobach pozwanej. Zawarcie umów było warunkiem dokonania przez pozwaną przekształcenia spółdzielczych lokatorskich praw do lokali w (r) prawo odrębnej własności. Następnie członkowie grupy zostali stronami umów notarialnych ustanowienia prawa odrębnej własności lokali, a zatem roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana wnosiła o odrzucenie pozwu ewentualnie o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Pozwana podnosiła, że roszczenie dochodzone pozwem nie może być zgłoszone w postępowaniu grupowym.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Katowicach odrzucił pozew.
Sąd pierwszej instancji zważył, iż postępowanie grupowe dopuszczalne jest w sprawach w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe), ponadto w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W myśl art. 10 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.
W ocenie Sądu pierwszej instancji roszczenie będące przedmiotem sprawy nie należny do zakresu spraw o ochronę konsumentów. Pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa zawierając umowę z dnia 14 czerwca 2009 r. (będącą podstawą roszczenia) nie występowała w charakterze przedsiębiorcy.
Na powyższe postanowienie zażalenie złożyła reprezentantka grupy powodowej wnosząc o jego zmianę i wydanie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.
Skarżąca zarzucała:
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione.
Zgodnie z treścią art. 1 ust 1 i 2 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Z kolei art. 10 ust 1 i 2 cyt. ustawy stanowi, iż sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, na postanowienie sądu w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym przysługuje zażalenie.
Sporną pozostaje kwestia, czy roszczenie powodów dotyczy ochrony konsumentów.
Art. 221 k.c. stanowi, iż za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Słusznie wskazuje Sąd pierwszej instancji, powołując się na stosowne orzecznictwo, iż osoba fizyczna, by stać się konsumentem powinna nawiązać relacje prawne z podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą. W przypadku pojęcia konsumenta nie chodzi o cechę własną osoby fizycznej, a analizę stosunku zobowiązaniowego, z jakiego dochodzi ona roszczenia. O tym, czy podmiot jest konsumentem, czy też nie decyduje to, z kim wchodzi w relacje i jaki mają one charakter. Istota sporu sprowadza się zatem do rozstrzygnięcia, czy pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa zawierając umowę z dnia 14 czerwca 2009 r. występowała w charakterze przedsiębiorcy.
Art. 43 § 1 k.c. stanowi, iż przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że spółdzielnia mieszkaniowa jest podmiotem gospodarczym i w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ukierunkowanej na szeroko pojęte zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swoich członków musi być traktowana tak samo, jak inni przedsiębiorcy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNC 1992/5/65, wyrok z dnia 18 grudnia 1996 r., I CKN 28/96, OSNC 1997/4/44, uchwałę z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002/12/149 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1992 r., III CZP 64/92, OSNCP 1992 Nr 12, poz. 225, uchwałę z dnia 14 maja 1998 r. III CZP 12/98 i postanowienie z dnia 23 kwietnia 1998 r., II CZ 35/98, nie publ.).
Stosownie zaś do treści do art. 1 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnie mieszkaniowe stanowią swoisty typ spółdzielni, których status prawny reguluje ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.). W myśl art. 1 ust. 1 tej ustawy, celem spółdzielni mieszkaniowej jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin, przez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu. Według zaś art. 1 ust. 6 tej ustawy spółdzielnia mieszkaniowa może prowadzić również inną działalność gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach i w statucie, jeżeli działalność ta związana jest bezpośrednio z realizacją celu, o którym mowa w ust. 1. Cel istnienia spółdzielni mieszkaniowej został zdefiniowany przede wszystkim, jako zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni oraz ich rodzin, przy czym nie chodzi tu o zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych dowolnych osób, ale osób będących członkami spółdzielni. Stosownie do treści art. 1 ust. 1 u.s.m. spółdzielnie mieszkaniowe nie są tworzone dla osiągnięcia zysku, gdyż zasadniczym celem jej działalności jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, który realizowany jest przede wszystkim przez przydzielanie lokali mieszkalnych. Jednakowoż brak ukierunkowania działalności na osiągnięcie zysku nie przesądza jeszcze w sensie negatywnym o gospodarczym charakterze działalności. To czy podmioty prowadzące działalność gospodarczą zakładają osiąganie zysku, czyli nadwyżki wpływów nad wydatkami, czy tylko pokrywanie kosztów swojej działalności własnymi dochodami (jak w przypadku spółdzielni mieszkaniowej), łączy się z rodzajem realizowanych przezeń zadań statutowo określonych oraz celami prowadzonej działalności (po. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 40/91, OSNCP 1992, Nr 2, poz. 17, z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNCP 1992, Nr 5, poz. 65 ze sprost. w OSNCP 1993, nr 7-8, s. 169 i z dnia 14 maja 1998 r., III CZP 12/98, OSNC 1998, Nr 10, poz. 151).
W powyższej materii expressis verbis wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 12 marca 2004 r., II CK 53/03 i z 26 września 2007 r., IV CSK 122/07, w których wyraził pogląd, że spółdzielnia mieszkaniowa jest podmiotem gospodarczym i w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ukierunkowanej na szeroko pojęte zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swoich członków musi być traktowana tak samo, jak inni przedsiębiorcy.
W świetle powyższych wywodów nie sposób zaakceptować stanowiska Sądu pierwszej instancji w kwestii braku dopuszczalności postępowania grupowego. Nie można w szczególności podzielić poglądu, iż spółdzielnia mieszkaniowa w zależności od charakteru relacji może występować w dwojakiej roli: w charakterze przedsiębiorcy np. kiedy zarządzając majątkiem stanowiącym własność jej członków dochodzi roszczeń majątkowych, albo też w roli pozbawionej przymiotu przedsiębiorcy, gdy sprawa dotyczy obszaru obejmującego potrzeby mieszkaniowe jej członków. Jak już zostało wyżej podniesione spółdzielnia w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ukierunkowanej na szeroko pojęte zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swoich członków musi być traktowana tak samo, jak inni przedsiębiorcy.
Zgodnie z treścią cyt. art. 10 ust 1 i 2 cyt. ustawy sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Z tegoż względu Sąd Apelacyjny, rozpoznający zażalenie na posiedzeniu niejawnym, władnym był jedynie uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu stanowiska, iż sprawa roszczenie niniejszej sprawy wchodzi w zakres spraw o ochronę konsumentów.
Z powołanych względów na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.