Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Wydział I Cywilny z dnia 19 maja 2015 r.

Written by

  1. Jeżeli kwestie indywidualne dominują nad wspólnymi dla całej grupy, to nie jest możliwe wystąpienie w postępowaniu grupowym z powództwem o zasądzenie świadczenia.
  2. Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy”. Powyższa kwestia nie została również dotąd wyjaśniona przez orzecznictwo. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy.
  3. Podzielenie członków grupy na podgrupy według wysokości kwot żądanego odszkodowania, z ujednoliceniem, poprzez dostosowane do wysokości najniższego z nich, jest możliwe.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Idasiak – Grodzińska (spr.)

Sędziowie:           SSA Ewa Giezek, SSA Zbigniew Merchel

po rozpoznaniu w dniu 19 maja 2015 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa w postępowaniu grupowym wytoczonego przez reprezentanta grupy P. S. przeciwko (…) i (…) o zapłatę, na skutek zażalenia powoda – reprezentanta grupy na postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt IX GC 710/12

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku w punkcie pierwszym odrzucił pozew, w punkcie drugim kosztami sądowymi obciążył powoda, uznając je za uiszczone.

Sąd I instancji wskazał, że definicję postępowania grupowego zawiera przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, który stanowi, że postępowanie grupowe to postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Zakres przedmiotowy ustawy określa art. 1 ust. 2, zgodnie z którym ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Jak wynika natomiast z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy, warunkiem dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne jest także to, by wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach liczących co najmniej 2 osoby. Sąd a quo wyjaśnił, że rozstrzygnięcie w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego jest pierwszym etapem postępowania i stanowi formę swoistego przedsądu niezwiązanego z merytoryczną oceną zasadności dochodzonych w pozwie roszczeń. Jak wynika z art. 10 ust. 1 ustawy, sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. W ocenie Sądu Okręgowego, wbrew twierdzeniom powoda, niniejsza sprawa nie należy do kategorii spraw o ochronę roszczeń konsumentów. Ustawa o postępowaniu grupowym nie zawiera definicji sprawy o ochronę konsumentów ani definicji konsumenta. Odwołując się zatem do art. 221 k.c. wskazał Sąd, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Wprawdzie z treści pozwu wynika, że osoby, które przystąpiły do grupy, nie zawarły umów na przechowywanie i obrót metali szlachetnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub zawodowej, ale należy mieć na uwadze, że stroną pozwaną w niniejszej sprawie nie jest (…) spółka z o.o. w G. będąca przedsiębiorcą, z którym członkowie grupy jako konsumenci zawarli umowy, ale członkowie jej zarządu. Roszczenia członków grupy w stosunku do (…) i (…) nie mają źródła w umowach, a samoistnym źródłem zobowiązania pozwanych jest fakt wyrządzenia ich działaniem bądź zaniechaniem szkody członkom grupy. W konsekwencji, skoro pozew nie jest skierowany przeciwko drugiej stronie czynności prawnej będącej przedsiębiorcą, w ocenie Sądu, niniejsza sprawa nie może być uznana za sprawę o ochronę roszczeń konsumentów.

Następnie Sąd I instancji zważył, że w pozwie wskazano kilka podstaw prawnych dochodzonych roszczeń. Są to nie tylko przepisy art. 415 i 422 księgi trzeciej tytułu VI kodeksu cywilnego, które niewątpliwie regulują odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych, o jakich mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, ale także przepisy regulujące odpowiedzialność członków zarządu znajdujące się poza kodeksem cywilnym – przepisy art. 299 Kodeksu spółek handlowych i art. 21 ust. 3 ustawy postępowanie upadłościowe i naprawcze. Wprawdzie usytuowanie przepisu w konkretnym akcie prawnym nie przesądza automatycznie jego charakteru prawnego, Sąd a quo zwrócił jednak uwagę, że charakter prawny roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu z art. 299 k.s.h. budzi kontrowersje w doktrynie i judykaturze. Według nurtu przeważającego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu (art. 299 k.s.h.) mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, roszczenia te mają charakter deliktowy. W niektórych jednak orzeczeniach Sądu Najwyższego i przez część przedstawicieli doktryny odpowiedzialność członków zarządu jest ujmowana jako ustawowa odpowiedzialność gwarancyjna za cudzy dług, co może rodzić pewne wątpliwości, co do dopuszczalności dochodzenia roszczeń opartych na tej podstawie prawnej w postępowaniu grupowym, z uwagi na wyczerpujący katalog roszczeń objętych przedmiotowym zakresem ustawy w art. 1 ust. 2, którego nie należy interpretować rozszerzająco.

Gdyby jednak podzielić pogląd, że roszczenia członków grupy oparte na wszystkich wskazanych w pozwie podstawach prawnych mają charakter deliktowy i w konsekwencji są objęte przedmiotowym zakresem ustawy, to niniejsza sprawa, zdaniem Sądu I instancji, i tak nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ponieważ nie zostały spełnione wszystkie wymogi określone w art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 1 ustawy, które wystąpić muszą łącznie. Jeśli chodzi o wymagania określone w art. 1 ust. 1 ustawy, o ile spełniony jest wymóg liczebności grupy (co najmniej 10 osób) i dochodzone roszczenia są jednego rodzaju (są to roszczenia pieniężne o zapłatę odszkodowania), to w ocenie Sądu roszczenia te nie są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Podkreślił Sąd Okręgowy, że rolą reprezentanta grupy składającego pozew w postępowaniu grupowym w niniejszej sprawie było przekonywujące uzasadnienie, że dochodzone pozwem roszczenia wszystkich członków grupy z czterech podstaw prawnych oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Argumentacja powoda odnosząca się do istnienia tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej ograniczyła się w istocie wyłącznie do roszczeń z art. 299 k.s.h. i art. 415 k.c. Powód wskazując w piśmie z dnia 7 stycznia 2014 r. kolejne dwie podstawy materialnoprawne zgłoszonych w pozwie roszczeń, nie uzasadnił twierdzenia, że okoliczności faktyczne, z których wywodzi te roszczenia dla wszystkich członków grupy są te same lub takie same. Stwierdzenie, czy roszczenia członków grupy wywodzone przez powoda z art. 422 k.c. oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej jest na tym etapie postępowania utrudnione także i z tej przyczyny, że z treści pisma powoda z 7 stycznia 2014 r. nie wynika jednoznacznie, czy powód upatruje odpowiedzialności pozwanych jako podżegaczy czy pomocników czy też osób, które świadomie skorzystały z wyrządzonej członkom grupy szkody. Podkreślił także Sąd Okręgowy, że skoro każdy z członków grupy wyrządzoną mu przez pozwanych szkodę utożsamia z utratą wpłaconych na rzecz spółki w wykonaniu zawartych z nią umów środków i przewidywanych korzyści, to z tego punktu widzenia rodzaj umów i warunki, na jakich zostały one zawarte, stają się istotną różnicującą okolicznością stanu faktycznego. Członkowie grupy nie legitymują się tytułami egzekucyjnymi przeciwko spółce, co skutkuje tym, że Sąd a quo na potrzeby ustalenia wysokości szkody wyrządzonej przez pozwanych członków zarządu dokonywałby ustalenia wysokości zobowiązania (…) spółki z o.o. w G. wobec każdego członka grupy z osobna. Ustalenia te musiałyby mieć charakter indywidualny, gdyż każdorazowo Sąd musiałby badać, jaka jest wysokość szkody każdego członka grupy w świetle konkretnej umowy (a czasem kilku umów zawartych w różnym czasie i na podstawie różnych warunków).

Sąd Okręgowy miał na względzie, że umowy o obrót i przechowywanie metali szlachetnych były przez członków grupy zawierane na przestrzeni ponad dwóch lat – od początku 2010 r. do przełomu lipca i sierpnia 2012 r. Jak wynika z załączonych przez powoda do oświadczeń o przystąpieniu do grupy, dyspozycji i potwierdzeń zawarcia depozytów towarowych, członkowie grupy zawierali umowy na obrót i przechowywanie zarówno złota, jak i platyny, przy czym były to umowy zawarte na różne okresy i na podstawie różnych ogólnych warunków depozytu towarowego. Roszczenia członków grupy stały się też wymagalne w różnym czasie – część jeszcze przed ogłoszeniem upadłości (…) sp. z o.o. Niektórzy z członków grupy odstąpili od zawartych umów, część nie posiada certyfikatów potwierdzających ich zawarcie. Wielu członków grupy zawarło po kilka umów w różnym okresie funkcjonowania (…) spółki z o.o. w G. i na różnych warunkach, w tym także część umów po dniu 10 lipca 2012 r., niektórzy członkowie grupy zawarli tylko jedną umowę i to po 10 lipca 2012 r., co jest istotne z tej przyczyny, że pozwana (…) zarzuciła, iż złożyła rezygnację z funkcji członka zarządu (…) sp. z o.o. w dniu 10 lipca 2012 r. Gdyby powyższa okoliczność potwierdziła się, sytuacja członków grupy uległaby dalszemu zróżnicowaniu, bowiem w całej grupie, jak i w podgrupach, znajdują się osoby, które zawarły umowy ze spółką (…) po tej dacie. W ocenie Sądu I instancji data zawarcia umów przez poszczególnych członków grupy ze (…) spółką z o.o.. ma także istotne znaczenie z punktu widzenia roszczeń odszkodowawczych opartych na art. 415 k.c. i 422 k.c., gdyż odpowiedzialność pozwanych członkowie grupy wiążą nie tylko z zaniechaniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, ale także z innymi nagannymi działaniami związanymi z zarządzaniem spółką, z nakłanianiem klientów spółki do zawarcia umów, a nawet przypisują im odpowiedzialność za czyny niedozwolone popełnione przez inne osoby, z którymi współdziałali czerpiąc z tego tytułu korzyści. Daty zawarcia umów są zróżnicowane i to nie tylko w ramach całej grupy, czy poszczególnych podgrup, ale także w odniesieniu do jej pojedynczych członków, którzy dochodzą naprawienia szkody odpowiadającej wysokości środków pieniężnych zainwestowanych w różnym okresie i na różnym etapie prowadzenia przez (…) sp. z o.o. działalności. Na przestrzeni ponad dwóch lat sytuacja finansowa spółki niewątpliwie ulegała zmianom, mogło dojść, jak twierdzi pozwana, (…) także do zmian w składzie jej zarządu, a w takiej sytuacji za powstanie szkody odpowiedzialność nie zawsze ponosiliby oboje pozwani – działania czy zaniechania członków zarządu tej spółki, mogące skutkować powstaniem szkody w majątku członków grupy czy podgrupy, nie będą więc dla wszystkich członków grupy czy podgrupy jednakowe, różny może być także stopień zawinienia pozwanych.

Sąd a quo stanął na stanowisku, że także okoliczności związane z samą bezskutecznością egzekucji roszczeń członków grupy wobec (…) spółki z o.o. i zakresem szkody mogą okazać się różne dla członków grupy w zależności od tego, czy w ogóle dokonali zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym Spółki i czy wierzytelności te zostały na majątku spółki zabezpieczone przed ogłoszeniem jej upadłości. Powyższe okoliczności faktyczne nie były ani w pozwie, ani w kolejnych pismach, przedmiotem analizy powoda, a są one istotne także dla oceny, czy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy i będą wymagały w każdym przypadku indywidualnego badania. Wspomniane okoliczności są istotne, i to zarówno z uwagi na wymóg podobieństwa podstawy faktycznej roszczeń przewidziany w art. 1 ust. 1 ustawy, jak i treść art. 2 ust. 1, który przewiduje dopuszczalność postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne jedynie wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.

Pozwem dochodzona jest aktualnie kwota 76.247.849,72 zł, przy czym grupa została podzielona na 187 podgrup. Jak wskazał powód, jedynym kryterium podziału na podgrupy jest zbliżona wysokość dochodzonego przez członków grupy roszczenia – podobna wysokość szkody, przy czym każdy z członków grupy dochodzi roszczenia w zbliżonej wysokości, w jakiej dochodziłby go w pozwie indywidualnym. Ustawodawca dookreślił pojęcie „podgrupa” – obejmuje ona co najmniej 2 osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogą zostać ujednolicone w ramach grupy. Ujednolicenie roszczeń w ramach podgrupy polega wyłącznie na tym, że roszczenia członków zostały dostosowane do wysokości najniższego z nich, co wydaje się w niniejszej sprawie niewystarczające, wobec istnienia zbyt wielu okoliczności faktycznych różnicujących. Powód poza zbliżoną wysokością szkody nie wskazał żadnych innych kryteriów standaryzacji roszczeń. W konsekwencji dokonane przez powoda ujednolicenie roszczeń pieniężnych w podgrupach nie spełnia, zdaniem Sądu I instancji, kryterium wspólnych okoliczności sprawy.

Roszczenia pozwu zostały oparte na czterech podstawach prawnych – są to różne typy roszczeń odszkodowawczych, a dla każdej podstawy istotny jest pewien zespół okoliczności faktycznych. W rezultacie w odniesieniu do każdego roszczenia członka grupy Sąd zmuszony byłby dokonać odrębnych ustaleń dotyczących daty i okoliczności zawarcia umowy bądź umów, jeżeli zawarto więcej niż jedną umowę, sytuacji finansowej i wypłacalności (…) sp. z o.o. w dacie zawarcia i obowiązywania umów, ustalić, jakie zdarzenie wywołane działaniem czy zaniechaniem pozwanych było źródłem każdej szkody i czy istnieje adekwatny związek przyczynowy między tym działaniem a szkodą oraz wysokości doznanej szkody z uwzględnieniem rodzaju umowy i warunków, na jakich umowę zawarto oraz możliwości zaspokojenia roszczenia w postępowaniu upadłościowym (…) sp. z o.o., co niewątpliwie jest sprzeczne z założeniami postępowania grupowego. Co więcej, w zależności od podstawy prawnej żądania pozwu, różny jest także rozkład ciężaru dowodu.

Według Sądu a quo, nie można zgodzić się z powodem, że pewne rozbieżności dotyczące sytuacji faktycznej i prawnej członków grupy będą mogły zostać wyeliminowane w dalszym toku postępowania, na skutek ewentualnych zarzutów zgłoszonych przez pozwanych co do członkostwa określonych osób w grupie czy podgrupie. Opisana różnorodność okoliczności faktycznych, mających wpływ także na sytuację prawną członków grupy czy podgrupy, nie dotyczy pojedynczych osób i nie ogranicza się wyłącznie do członków grupy wymienionych w treści uzasadnienia postanowienia jedynie celem przykładu. Podnoszona przez powoda okoliczność, jakoby w analogicznej sprawie prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie pod sygn. akt XXV C 1710/12 prawomocnym postanowieniem z dnia 31 stycznia 2014 r. orzeczono o wszczęciu postępowania grupowego, nie mogła stanowić argumentu przemawiającego za dopuszczalnością postępowania grupowego w niniejszej sprawie. Sąd nie jest w żaden sposób związany wspomnianym rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego w Warszawie, a nadto zauważył Sąd a quo, że do akt sprawy pełnomocnik powoda złożył kserokopię postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie bez uzasadnienia, co uniemożliwia stwierdzenie, jaka rzeczywiście była podstawa faktyczna i prawna żądania pozwu oraz motywy rozstrzygnięcia w tamtej sprawie. Z analizy treści kopii postanowienia wynika, że uzasadnienie najprawdopodobniej nie zostało sporządzone i orzeczenie nie było poddane kontroli instancyjnej.

Powyższe postanowienie zaskarżył w całości powód (reprezentant grupy), wnosząc o jego zmianę poprzez wydanie postanowienia o przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Zaskarżonemu postanowieniu skarżący zarzucił naruszenie:

(a) art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez błędną wykładnię przesłanki „takiej samej podstawy faktycznej” polegającą na przyjęciu, że przesłanka ta jest znaczeniowo tożsama z przesłanką „tej samej podstawy faktycznej”, co w realiach tej sprawy doprowadziło do sformułowania wniosku, że pozew grupowy byłby dopuszczalny tylko wówczas, gdyby członkowie grupy zawarli jedną i taką samą umowę, w tej samej dacie i posiadali na te okoliczność takie same dowody, co pozostaje w sprzeczności z literalnym brzmieniem tego przepisu oraz z ratio legis ustawy;

(b) art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy poprzez błędną wykładnię wymogu ujednolicenia wysokości roszczeń, co wyrażało się w przyjęciu, że ujednolicenie to powinno uwzględniać nie tylko wysokość dochodzonych roszczeń pieniężnych, ale również inne, nieokreślone bliżej elementy „standaryzacji roszczeń”, gdy tymczasem literalna wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że chodzi wyłącznie o ujednolicenie wysokości dochodzonych roszczeń pieniężnych;

(c) art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że już na etapie rozstrzygania o dopuszczalności postępowania grupowego (art. 10 ust. 1 ustawy) Sąd uprawniony jest do badania składu grupy oraz do odrzucenia pozwu na tym etapie w przypadku nieudowodnienia przez poszczególnych członków przynależności do grupy, gdy tymczasem literalna wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, iż na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym wystarczające jest ustalenie, że „sprawa” nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, natomiast weryfikacja i ustalenie składu grupy może nastąpić dopiero na kolejnym etapie rozpoznania sprawy, tj. na podstawie przepisów art. 15, 16 oraz art. 17 ust. 1 i 2 ustawy i ma formę konstytutywnego postanowienia, na które przysługuje zażalenie;

(d) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału, co wyrażało się w pominięciu istotnych okoliczności faktycznych dotyczących wszystkich członków grupy (a co najmniej 10 spośród nich), to jest okoliczności, że: – roszczenia członków grupy wynikają z jednego typu umów, tj. umów na obrót i przechowywanie metali szlachetnych,

– środki przekazane spółce (…) sp. z o.o. w ramach tych umów do chwili obecnej nie zostały zwrócone członkom grupy, a egzekucja z majątku tej spółki niewątpliwie okaże się bezskuteczna,

– pozwani członkowie zarządu spółki (…) sp. z o.o. nie złożyli w czasie właściwym wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki (przy czym powinni byli złożyć taki wniosek już w początkowym okresie działalności spółki, gdyż działalność ta polegała na wykorzystaniu mechanizmu tzw. piramidy finansowej), co skutkowało tym, że roszczenia członków grupy nie zostały i nie mogą zostać zaspokojone.

Pozwany (…) w odpowiedzi na zażalenie wniósł o jego oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Jak wskazał pozwany w odpowiedzi na pozew (zob. k. 25333), treść umowy łączącej spółkę (…) sp. z o.o. z każdym z członków grupy, dochodzącym swych roszczeń w niniejszym postępowaniu, kształtowana była przez szereg dokumentów, a mianowicie: samą umowę o obrót i przechowywanie metali szlachetnych, regulamin depozytów towarowych, ogólne warunki umowy, dyspozycję zawarcia umowy, potwierdzenie zawarcia umowy oraz certyfikat. Materiał załączony do pozwu nie zawiera znacznej części wskazanej dokumentacji, uniemożliwiając w istocie dokonanie weryfikacji twierdzenia pozwu, że roszczenia wszystkich członków grupy oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Jednocześnie podkreślić należy, że, stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, to na powodzie – reprezentancie grupy – spoczywa obowiązek wskazania powyższych okoliczności.

Słusznie wskazał przy tym Sąd I instancji, iż argumentacja powoda odnosząca się do istnienia tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej ograniczyła się w istocie wyłącznie do roszczeń z art. 299 k.s.h. i art. 415 k.c. Powód wskazując kolejne dwie podstawy materialnoprawne zgłoszonych w pozwie roszczeń nie uzasadnił twierdzenia, że okoliczności faktyczne, z których wywodzi te roszczenia, dla wszystkich członków grupy są te same lub takie same. Stwierdzenie, czy roszczenia członków grupy wywodzone przez powoda z art. 422 k.c. oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej jest na tym etapie postępowania utrudnione, nie zostało bowiem sprecyzowane, czy powód upatruje odpowiedzialności pozwanych jako podżegaczy czy pomocników czy też osób, które świadomie skorzystały z wyrządzonej członkom grupy szkody. Trafnie też Sąd Okręgowy przyjął, że skoro każdy z członków grupy wyrządzoną mu przez pozwanych szkodę utożsamia z utratą wpłaconych na rzecz spółki środków pieniężnych w wykonaniu zawartych z nią umów i przewidywanych korzyści, to z tego punktu widzenia rodzaj umów i warunki, na jakich zostały one zawarte, stają się istotną okolicznością różnicującą stan faktyczny.

Sąd a quo trafnie zauważył również, że z załączonych przez powoda do oświadczeń o przystąpieniu do grupy dyspozycji i potwierdzeń zawarcia depozytów towarowych wynika, iż członkowie grupy zawierali umowy na obrót i przechowywanie zarówno złota, jak i platyny, przy czym były to umowy zawarte na różne okresy i na podstawie różnych co do treści ogólnych warunków depozytu towarowego. Roszczenia członków grupy stały się wymagalne w różnym czasie, część jeszcze przed ogłoszeniem upadłości (…) sp. z o.o. Niektórzy z członków grupy odstąpili od zawartych umów, część nie posiada certyfikatów potwierdzających ich zawarcie. Wielu członków grupy zawarło po kilka umów w różnym okresie funkcjonowania (…) spółki z o.o. i na różnych warunkach, w tym także część umów po dniu 10 lipca 2012 r. niektórzy członkowie grupy zawarli tylko jedną umowę i to po 10 lipca 2012 r., co jest istotne z tej przyczyny, że pozwana (…) zarzuciła, że złożyła rezygnację z funkcji członka zarządu (…) sp. z o.o. w dniu 10 lipca 2012 r. Prawidłowo wskazał też Sąd Okręgowy, że także okoliczności związane z samą bezskutecznością egzekucji roszczeń członków grupy wobec (…) spółki z o.o. i zakresem szkody mogą okazać się różne dla członków grupy w zależności od tego, czy dokonali zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym Spółki i czy wierzytelności te zostały na majątku Spółki zabezpieczone przed ogłoszeniem jej upadłości.

W rezultacie w odniesieniu do każdego roszczenia członka grupy Sąd I instancji zmuszony byłby dokonać odrębnych ustaleń dotyczących daty i okoliczności zawarcia umowy bądź umów, jeżeli zawarto więcej niż jedną umowę, sytuacji finansowej i wypłacalności (…) sp. z o.o. w dacie zawarcia i obowiązywania umów; ustalić, jakie zdarzenie wywołane działaniem czy zaniechaniem pozwanych było źródłem każdej szkody i czy istnieje adekwatny związek przyczynowy między tym działaniem a szkodą każdej z osób oraz wysokości doznanej szkody, z uwzględnieniem rodzaju umowy i warunków, na jakich umowę zawarto oraz możliwości zaspokojenia roszczenia w postępowaniu upadłościowym (…) sp. z o.o. Ponadto w zależności od podstawy prawnej żądania pozwu, różny jest rozkład ciężaru dowodu.

W zaistniałej w niniejszej sprawie sytuacji przyjąć zatem należy, że kwestie indywidualne dominują nad wspólnymi dla całej grupy, co uniemożliwia wystąpienie osobom poszkodowanym w postępowaniu grupowym z powództwem o zasądzenie świadczenia (por. M. Rejdak, Jednorodzajowe roszczenia w postępowaniu grupowym, ABC nr 124228, LEX). Jednocześnie zaznaczyć należy, że do członków grupy nie może znaleźć zastosowania postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie I CSK 533/14, na które powołuje się reprezentant grupy, gdyż przedmiotowe orzeczenie dotyczy wystąpienia w postępowaniu grupowym z powództwem o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego, stanowiącego jedno zdarzenie.

Zgodzić należy się natomiast ze skarżącym, że w przepisach art. 2 ust. 1 i 2 ustawy mowa jest jedynie o ujednoliceniu wysokości dochodzonych roszczeń pieniężnych, brak w nich natomiast innych, nieokreślonych bliżej kryteriów „standaryzacji roszczeń”, do których odwołał się Sąd Okręgowy. Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy”. Powyższa kwestia nie została również dotąd wyjaśniona przez orzecznictwo. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że taka sytuacja jest możliwa, jeżeli np. w ramach grupy osób poszkodowanych w wypadku komunikacyjnym są osoby, które doznały zarówno lekkich, jak i cięższych obrażeń. Oczywiste jest wtedy utworzenie podgrup, w ramach których dojdzie do ujednolicenia wysokości roszczeń. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy. W każdym postępowaniu grupowym istnieje więc potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r. w sprawie VI ACz 1639/13, LEX nr 1499167). Podzielenie członków grupy na podgrupy według wysokości kwot żądanego odszkodowania, z ujednoliceniem, poprzez dostosowane do wysokości najniższego z nich, jest zatem uzasadnione, wobec czego w sprawie tej został spełniony wymóg z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy.

Powyższe nie zmienia jednak oceny charakteru dochodzonych roszczeń jako niepodlegających rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, co skutkuje oddaleniem zażalenia z mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c..

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXV Cywilny z dnia 2 kwietnia 2015 r.

Written by

  1. Pojęcie „roszczenie”, użyte w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, występuje w znaczeniu żądania procesowego. Nie występuje ono w znaczeniu prawno-materialnym, przez które należałoby rozumieć wyłącznie możność domagania się od oznaczonej osoby określonego zachowania się.
  2. Z taką samą podstawą faktyczną roszczeń mamy do czynienia w sytuacji wystąpienia wielu podobnych zdarzeń faktycznych (podobieństwo zdarzeń). Sytuacji tej nie można sprowadzać jedynie do oceny, czy okoliczności faktyczne wspólne dla całej grupy przeważają nad okolicznościami indywidualnymi, dotyczącymi poszczególnych członków grupy.
  3. Okoliczności faktyczne uzasadniające dochodzone roszczenia w ramach postępowania grupowego mogą wyczerpywać dyspozycje różnych przepisów prawa cywilnego, gdyż w odniesieniu do przesłanek postępowania grupowego nie ma wymogu występowania związku prawnego pomiędzy zgłoszonymi roszczeniami. Różne podstawy prawne odpowiedzialności deliktowej nie stanowią przeszkody w dopuszczeniu sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
  4. Możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach jest koniecznym rozwiązaniem dla tych sytuacji, gdy podstawy prawne dochodzonych roszczeń przez członków grupy będą różne, co może (ale nie musi) wiązać się jednocześnie z różnicami w wysokości żądanej kwoty.
  5. Nie jest dopuszczalne, aby Sąd na etapie badania wstępnego dopuszczalności rozpoznania pozwu odnosił się wprost do oceny przesłanek merytorycznych powództwa i prowadził ocenne rozważania np. na temat okoliczności uzasadniających istnienie i rodzaj związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zachowaniem pozwanego. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności uzasadniających uwzględnienie powództwa jest przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy.
  6. Zbyt wąska wykładnia przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, która prowadzi do pozbawienia możliwości jej stosowania do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Krystyna Stawecka

Sędziowie:           SSO Anna Błażejczyk, SSO Tomasz Gal

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 marca 2015 r. sprawy z powództwa J. K., jako reprezentanta grupy, przeciwko Bankowi (…) spółka akcyjna w W. o zapłatę

postanawia:

rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 27 stycznia 2014 r., uzupełnionym pismem z dnia 18 lutego 2014 r. (k. 489 a.s.), J. K., działający jako reprezentant grupy w składzie: (…), wniósł o:

I. zasądzenie od pozwanego Banku (…) S.A. z siedzibą w W. (…) na rzecz członków grupy:

1. (…) kwot po 15.000,00 złotych;

2. (…) kwot po 20.000,00 złotych;

3. (…) kwot po 25.000,00 złotych;

4. (…) kwot po 35.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 35.000,00 zł;

5. (…) kwot po 39.000,00 złotych;

6. (…) kwot po 45.000,00 złotych;

7. (…) kwot po 50.000,00 złotych; małżonków (…) kwoty 50.000,00 zł;

8. (…) kwot po 52.000,00 złotych;

9. (…) kwot po 60.000, złotych;

10. (…) kwot po 71.879,00 złotych;

11. (…) kwot po 80.000,00 złotych;

12. (…) kwot po 90.000,00 złotych;

13. (…) kwoty 100.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 100.000,00 złotych;

14. (…) kwot po 108.000,00 złotych;

15. (…) kwot po 120.000,00 złotych;

16. (…) kwot po 150.000,00 złotych;

17. (…) kwot po 190.000,00 złotych;

18. małżonków (…) kwoty 215.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 215.000,00 złotych;

19. (…) kwoty 250.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 250.000,00 złotych;

II. rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym;

III. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym reprezentant grupy wskazał, że dochodzone przez członków grupy roszczenia spełniają przesłanki wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Powód podniósł, że dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, bowiem są to roszczenia pieniężne o zapłatę odszkodowania za wyrządzoną szkodę w następstwie czynu niedozwolonego, uregulowanego w przepisach art. 415 k.c., 416 k.c. i 422 k.c. (k. 49 akt sądowych).

Do niniejszego pozwu zostało dołączonych 46 oświadczeń 52 osób o przystąpieniu do grupy (w 6 przypadkach roszczenie dochodzone jest łącznie przez małżonków, z uwagi na łączącą ich ustawową wspólność majątkową).

Powód wskazał, że wspólną podstawą faktyczną roszczeń członków grupy stanowią następujące okoliczności:

1. fakt, iż wszyscy członkowie grupy zawarli z (…) (…) umowy na obrót i przechowywanie metali szlachetnych, których przedmiotem było przechowywanie przez oznaczony czas metalu szlachetnego w postaci złota lub platyny zakupionych przez (…) ze środków finansowych powierzonych przez członków grupy;

2. fakt, iż w odniesieniu do wszystkich członków grupy nastąpiło uwiarygodnienie działalności (…) poprzez współpracę tego podmiotu z pozwanym Bankiem (…), a to wobec faktu, iż środki dotyczące przedmiotowych lokat były wpłacone przez członków grupy zgodnie z treścią dyspozycji wystawionych przez (…) na rachunki bankowe prowadzone przez (…) o numerach (…), (…) bądź (…);

3. fakt, iż kwoty wynikające z zawartych z (…) umów zostały rzeczywiście wpłacone przez członków grupy na rzecz (…) na rachunki bankowe prowadzone przez (…);

4. fakt, iż żaden z członków grupy nie otrzymał zwrotu środków finansowych wpłaconych na rzecz (…), a więc każdy z członków grupy poniósł szkodę w wysokości kwoty faktycznie wpłaconych środków finansowych (k. 50 akt sądowych).

Członkowie grupy dochodzą naprawienia przez pozwanego w/w szkody powstałej m. in. w związku z niedopełnieniem przez niego obowiązków denuncjacyjnych, dotyczących (…), oraz w związku z kontynuowaniem przez pozwanego współpracy z (…) mimo posiadanej wiedzy o prowadzeniu przez tę spółkę działalności finansowej niezgodnej z prawem.

Powód wskazał ponadto, że roszczenia członków grupy zostały ujednolicone, w ramach podgrup liczących co najmniej dwa podmioty, poprzez ustalenie maksymalnej procentowo (…) obniżki wysokości roszczenia.

Wskutek takiego ujednolicenia powód wyodrębnił 19 podgrup (k. 53 akt sądowych).

Pismem z dnia 2 października 2014 r., odpowiadając na pozew, pozwany wniósł o odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Jedynie z ostrożności procesowej pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych (k. 528-596 akt sądowych).

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że sprawa zainicjowana pozwem nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ponieważ dochodzone roszczenia oparte są na różnych podstawach faktycznych i prawnych. Ponadto nie została ujednolicona w sposób prawidłowy wysokość roszczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

Powyższa ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Warunkiem wszczęcia postępowania grupowego jest (oprócz spełnienia przesłanki podmiotowej) dochodzenie roszczeń spełniających przesłanki wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Dochodzone roszczenia muszą być jednorodne, czyli jednego rodzaju, oraz oparte na jednakowej podstawie faktycznej.

Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., I ACz 464/13, LEX nr 1324836).

Zatem istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń. Żądanie zgłaszane przez reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym musi być zatem typowe dla całej grupy, którą reprezentuje. Wskazany warunek oznacza, że sytuacja prawna lub faktyczna członków grupy musi być jednakowa. Roszczenia muszą być jednego rodzaju (jednorodzajowość roszczeń), gdyż tylko wówczas możliwe jest zgłoszenie wspólnego żądania.

Należy pokreślić, że pojęcie „roszczenie” – użyte w art. 1 cytowanej ustawy – występuje w znaczeniu żądania procesowego. […] Nie może być mowy o tym, że pojęcie „roszczenie” użyte w art. 1 ustawy, występuje w znaczeniu prawno-materialnym, przez które należałoby rozumieć wyłącznie możność domagania się od oznaczonej osoby określonego zachowania się. W konsekwencji nie należy pojęciu „roszczenie” – w kontekście art. 1 ustawy – nadawać ściśle materialno-prawnego znaczenia.

O jednorodzajowości roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym ostatecznie będzie decydował związek o charakterze faktycznym, występujący pomiędzy zgłoszonymi żądaniami.

Zatem szerokie ujęcie terminu „roszczenie”, użytego w art. 1 cytowanej ustawy, ulega zawężeniu poprzez spełnienie wymogu tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej.

Z taką samą podstawą faktyczną roszczeń mamy do czynienia w sytuacji wystąpienia wielu podobnych zdarzeń faktycznych (podobieństwo zdarzeń). Sytuacji tej nie można sprowadzać jedynie do oceny, czy okoliczności faktyczne wspólne dla całej grupy przeważają nad okolicznościami indywidualnymi, dotyczącymi poszczególnych członków grupy.

Okoliczności faktyczne, uzasadniające dochodzone roszczenia w ramach postępowania grupowego, będą mogły wyczerpywać dyspozycje różnych przepisów prawa cywilnego, gdyż w odniesieniu do przesłanek postępowania grupowego nie ma wymogu występowania związku prawnego pomiędzy zgłoszonymi roszczeniami.

Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne postępowanie grupowe może się toczyć, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy zostanie ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Istnieje jednak możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 cytowanej ustawy). Wydaje się, że właśnie możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach jest koniecznym rozwiązaniem dla tych sytuacji, gdy podstawy prawne dochodzonych roszczeń przez członków grupy będą różne, co może (ale nie musi) wiązać się jednocześnie z różnicami w wysokości żądanej kwoty.

Na koniec tych rozważań teoretycznych należy podkreślić, że jedynie kumulatywne spełnienie wszystkich przesłanek postępowania grupowego warunkuje możliwość prowadzenia danej sprawy w tym postępowaniu.

Przechodząc na grunt rozpoznawanej sprawy Sąd ustalił, że reprezentant grupy J. K. przedłożył oświadczenie o tym, że działa w charakterze reprezentanta grupy, ponadto złożył oświadczenie każdego z członków o przystąpieniu do grupy oraz umowę reprezentanta z profesjonalnym pełnomocnikiem.

Nie ulega wątpliwości, iż grupa na rzecz której wystąpił reprezentant J. K. spełniała wymogi ustawy dotyczące liczebności, gdyż składa się z ponad 10 członków, a dokładnie z 46 członków, przy czym 6 członków dochodzi roszczenia wspólnie ze swoim małżonkiem z uwagi na łączącą ich ustawową wspólność majątkową.

Wszystkie osoby objęte pozwem wystąpiły z wnioskiem o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, zgłaszając to samo roszczenie, tj. roszczenie o zasądzenie określonej kwoty pieniężnej odszkodowania od pozwanego banku.

Dochodzone przez nich roszczenia są roszczeniami odszkodowawczymi, wynikającymi z czynu niedozwolonego, ze wskazaniem jako podstawy prawnej roszczeń przepisów art. 415 k.c., 416 k.c. i 442 k.c.

Jak wynika z twierdzeń pozwu, członkowie grupy dochodzą naprawienia przez pozwanego szkody powstałej m. in. w związku z niedopełnieniem przez pozwanego obowiązków denuncjacyjnych, dotyczących (…), oraz w związku z kontynuowaniem przez pozwanego współpracy z (…), mimo posiadanej wiedzy w zakresie prowadzenia przez tę spółkę działalności finansowej niezgodnej z prawem.

W przypadku dochodzenia w postępowaniu grupowym roszczeń pieniężnych członkowie grupy muszą się zgodzić na ryczałtowe określenie wysokości należnego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie.

Ryczałtowe określenie należnego członkowi grupy odszkodowania wywołuje określone konsekwencje, do których należy m. in. wyłączenie możliwości indywidualnego dochodzenia roszczenia, czy rezygnacja z zaspokojenia roszczenia w szerszym zakresie.

Wskazać należy, iż osoby przystępujące w niniejszej sprawie do grupy wyraziły zgodę na ujednolicenie ich roszczeń odszkodowawczych.

Istnieje możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. W niektórych sytuacjach, z uwagi na okoliczności sprawy dotyczące poszczególnych członków, może się bowiem okazać, że ujednolicenie wszystkich roszczeń w ramach grup jest niemożliwe.

Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejsze sprawie. Członkom grupy reprezentowanej przez J. K. wyrządzono szkody w różnej wysokości, a zatem koniecznym było utworzenie podgrup, w ramach których doszło do ujednolicenia wysokości roszczeń.

Reprezentant grupy sformułował roszczenie mieszczące się w kategorii spraw z tytułu czynów niedozwolonych. Wskazał, że działania pozwanego można zakwalifikować jako delikt własny banku i/lub pomocnictwo w wyrządzeniu szkody i/lub świadome skorzystanie z deliktu innej osoby. Domagając się zasądzenia od pozwanego na rzecz członków grupy świadczenia pieniężnego, wskazał trzy podstawy prawne odpowiedzialności deliktowej poznanego.

Przypomnieć przy tym należy jednak, iż rozumienie jednorodzajowości roszczeń nie jest związane z jednakową podstawą prawną.

Jednakowość norm prawnych stanowiących podstawę roszczeń nie jest bowiem w świetle art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym przesłanką dopuszczalności powództwa.

Jak wskazano wyżej roszczenia zgłoszone w postępowaniu grupowym muszą być oparte na tej samej (identycznej) lub takiej samej (tożsamej) podstawie faktycznej.

Wobec tego, że każdy z członków grupy zawarł ze spółką (…) indywidualną umowę (różnice dotyczą daty zawarcia umowy – od kwietnia 2010 r. do stycznia 2013 r., okresu na jaki została ona zawarta, kwoty zainwestowanych środków, przedłużenia lokaty) Sąd badał, czy w sprawie niniejszej zostały sformułowane roszczenia oparte na takiej lub tej samej podstawie faktycznej (tożsamej lub identycznej podstawie faktycznej).

W ocenie Sądu, po przeanalizowaniu pozwu oraz materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, należy przyjąć, iż okoliczności faktyczne składające się na podstawę żądania pozwu są ewidentnie jednakowe dla członków grupy.

Niewątpliwie okolicznościami wspólnymi dla wszystkich członków grupy był fakt, że powodowie zawarli z (…) umowy na obrót i przechowywanie metali szlachetnych oraz, że wyrządzono im szkodę na skutek prowadzonej przez (…) działalności niezgodnej z prawem (podobieństwo zdarzeń). W tym zakresie osoby te uczestniczyły w jednym zdarzeniu faktycznym i prawnym, którym było zawarcie przez członków grupy umów z (…) i doznanie szkody w postaci nieodzyskania powierzonych (…) środków, co uzasadnia wystąpienie z roszczeniem wobec pozwanego – jako wiarygodnego banku prowadzącego rachunki bankowe dla (…) i posiadającego informacje, że podmiot ten prowadzi działalność gospodarczą (kantorową) bez wymaganego zezwolenia i został wpisany w 2009 r. na listę ostrzeżeń Komisji Nadzoru Finansowego, o czym pozwany nie zawiadomił organów ścigania (o przestępstwie) i nie dokonał blokady na rachunku tego podmiotu (k. 538 akt sądowych).

Powodowie wskazują więc w ten sposób na szereg bezprawnych działań pozwanego, mających miejsce w chwili nawiązywania współpracy pozwanego z (…).

Należy podnieść w tym miejscu, że Sąd na tym etapie procedowania badał przede wszystkim kluczowe i wspólne dla wszystkich członków grupy okoliczności faktyczne sprawy, bez wnikania w okoliczności indywidualizujące i charakterystyczne tylko dla pojedynczych lub niektórych członków grupy, a pozostające w istocie rzeczy bez wpływu na przyszłą ocenę prawną dochodzonych roszczeń powodów.

Z tego też względu bez znaczenia dla rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym pozostaje fakt, że członkowie grupy utożsamiali bezpieczeństwo powierzonych (…) środków finansowych z faktem, że były one wpłacane na rachunek prowadzony przez pozwanego i deponowane już jako metale szlachetne w skrytkach pozwanego banku.

Podobnie rzecz ma się z zarzutem pozwanego, że różna była sfera motywacyjna u poszczególnych członków grupy. W pozwie wskazano, że wszystkie osoby zawierające umowy z (…) działały w podobnym przekonaniu, tj. że w/w spółka działa zgodnie z prawem i jest wiarygodna finansowo z uwagi na podjętą „współpracę” z instytucją zaufania publicznego jaką był bank (…).

Zdaniem reprezentanta grupy, zaistniała współpraca pozwanego z (…), w zakresie obsługiwania przez Bank (…) rachunków bankowych spółki i udostępniania spółce skrytek bankowych, miała wpływ na proces decyzyjny wszystkich członków grupy.

Część osób mogła bowiem powierzyć (…) swoje środki finansowe dodatkowo ze względu na renomę pozwanego banku, w którym w/w spółka posiadała rachunki bankowe i przechowywała metale szlachetne.

W ocenie Sądu przytoczone wyżej okoliczności motywacyjne nie mają jednak wpływu na formalne przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a ponadto nie będą miały znaczenia przy merytorycznym rozpoznaniu sprawy.

Podobnie zarzut dotyczący braku certyfikatów przez niektórych członków grupy nie ma znaczenia dla oceny jednolitości sytuacji faktycznej powodów. Certyfikaty – wystawiane zresztą po zawarciu umowy depozytu towarowego – otrzymane przez członków grupy, nie wskazywały, co do zasady, banku (…), jako miejsca przechowywania depozytów metali szlachetnych.

Certyfikaty, w których wskazano, że miejscem przechowywania będą skrytki depozytowe pozwanego banku – co mogło, zdaniem pozwanego, utwierdzić członków grupy odnośnie legalności działań podejmowanych przez (…) – otrzymali jedynie niektórzy członkowie: (…). Zdaniem Sądu opisany wyżej fakt nie ma jednak żadnego wpływu na ocenę formalnych i merytorycznych przesłanek powództwa.

Kolejny zarzut pozwanego dotyczący sytuacji, iż kilka osób spośród powodów otrzymało częściowy zwrot ulokowanych w (…) środków, jest w przekonaniu Sądu niezasadny, zwłaszcza w świetle wstępnego badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Fakt, że powodowie – (…) – wypłacili wcześniej kwotę (…) zł, (…) – kwotę (…) zł, zaś małżonkowie (…) kwotę (…) zł, nie ma w ocenie Sądu większego znaczenia dla dalszego badania zasadności powództwa oraz przesłanek formalnych dopuszczalności jego rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Należy zatem podsumować, że żądania wszystkich członków grupy są takie same pod kątem charakteru żądanej ochrony prawnej oraz jednakowej podstawy faktycznej i prawnej, której źródłem jest taki sam stosunek prawny, a zatem ostatecznie spełniają przesłanki jednorodzajowości, czy tożsamości w rozumieniu art. 1 ust. 1 cytowanej ustawy. Delikt pozwanego, zdaniem powodów, miał polegać przede wszystkim na naruszeniu norm prawnych zakazujących współpracy z podmiotem o wątpliwej reputacji na rynku.

W przekonaniu Sądu, celem tego etapu postępowania nie było w żadnym zakresie badanie zasadności zgłoszonego żądania na gruncie powołanych w pozwie przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, gdyż nie jest dopuszczalne, aby Sąd na etapie badania wstępnego dopuszczalności rozpoznania pozwu mógł odnosić się wprost do oceny przesłanek merytorycznych powództwa w postaci prowadzenia cennych rozważań na temat okoliczności uzasadniających istnienie i rodzaj np. związku przyczynowego pomiędzy szkodą powodów a zachowaniem pozwanego – do czego bezpośrednio zmierzał pozwany w zajmowanym stanowisku.

Z kolei, jak wskazano już wyżej, różne podstawy prawne odpowiedzialności deliktowej nie stanowią przeszkody w dopuszczeniu sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

W tym miejscu należy podzielić pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r. (sygn. akt VI Acz 1639/13), że na wstępnym etapie sprawy istotne dla Sądu są jedynie okoliczności uzasadniające (bądź nie) nadanie biegu pozwowi zgłoszonemu w postępowaniu grupowym. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, będzie zawsze przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy.

Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu Sąd związany jest jednak okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają lub odejmują jej przymiot sprawy cywilnej (zob. J. Gudowski (w:) T. Ereciński (red.), „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom 1”, Warszawa 2007, s. 17).

Należy zatem ostatecznie stwierdzić, że przytoczone w pozwie okoliczności faktyczne, wspólne dla wszystkich powodów, a odnoszące się do trzech istotnych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, staną się przedmiotem przyszłego merytorycznego rozpoznania Sądu.

W toku rozpoznania sprawy istotny dla Sądu będzie więc przede wszystkim fakt stwierdzenia występowania w sprawie trzech istotnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej (deliktowej), a wtórne znaczenie mieć będą ich szczegółowe okoliczności indywidualizujące powodów w odniesieniu do kwestii przyczynienia się, czy motywów podjętej decyzji o lokowaniu środków finansowych.

W każdej ze wskazanych przez powodów podstaw prawnych Sąd ma bowiem obowiązek zbadać istnienie trzech istotnych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, wynikających z przytoczonych w pozwie tych samych okoliczności faktycznych, które tworzą zespół faktów stanowiących podstawę zgłoszonych roszczeń.

Przechodząc do konkluzji należy podkreślić, że na obecnym etapie okoliczności faktyczne podane przez stronę powodową uzasadniały przyjęcie, iż roszczenia dochodzone przeciwko pozwanemu w niniejszej sprawie mają charakter nie tylko jednorodzajowy i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, ale również są roszczeniami o ochronę konsumentów, co uzasadniało uznanie, iż sprawa może być rozpoznana w postępowaniu grupowym, w rozumieniu art. 1 ust. 2 ww. ustawy.

Przepis art. 1 ust. 2 ustawy – oprócz spraw o roszczenia o ochronę konsumentów i roszczeń z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny – roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych wymienia expressis verbis, jako podlegające rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

Ponadto Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że zbyt wąska wykładnia przepisów, która prowadzi do pozbawienia możliwości stosowania ww. ustawy do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14). Zdaniem Sądu zbadanie materialno-prawnych przesłanek odpowiedzialności pozwanego jest głównym celem i funkcją postępowania grupowego, jako postępowania szczególnego, mającego ułatwić i usprawnić rozwiązywanie konfliktów, w które zaangażowana jest duża liczba osób.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stwierdził istnienie podstaw uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, co skutkowało decyzją o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym na podstawie art. 10 ust. 1 powołanej ustawy.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 31 marca 2015 r.

Written by

  1. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda – podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu. Dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczyło wskazanie na zdarzenie w postaci emisji reklam, uznanych następnie przez inny sąd za czyn nieuczciwej konkurencji.
  2. Ocena dopuszczalności postępowania grupowego ma charakter formalny i nie może być poprzedzona oceną zasadności roszczeń.
  3. Wykazanie poniesienia szkody w odniesieniu do poszczególnych członków grupy, istnienia związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą, czy też wysokości samej szkody nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego. Ustawa nie wymaga dla dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, aby powód udowodnił, czy choćby uprawdopodobnił roszczenie.
  4. Przewidywane przyszłe problemy dowodowe nie mogą przesądzać o niedopuszczalności postępowania grupowego.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSA Jerzy Paszkowski (spr.)

Sędziowie:             SSA Marzena Miąskiewicz, SSA Lidia Sularzycka

po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego (…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie przeciwko (…) Spółce Akcyjnej w Warszawie o odszkodowanie na skutek zażaleń obu stron na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 października 2014 r., sygn. akt XVI GC 676/14

postanawia:

  1. uchylić zaskarżone postanowienie
  2. rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej pozostawić Sądowi Okręgowemu w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 27 października 2014 r., Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.217,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. W ocenie Sądu, powód nie wykazał, że wszyscy członkowie grupy utracili klientów, oraz że ich przychody uległy w latach 2008-2010 obniżeniu na skutek emisji spornych reklam, a zdecydowana większość członków grupy wykazała nawet wzrost przychodów, w porównaniu do lat ubiegłych. Tylko 9 członków odnotowało spadek przychodów, a zatem jest to liczba niewystarczająca do dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym. Nadto Sąd zaznaczył, iż oddziaływaniem spornych reklam nie mogli zostać dotknięci członkowie grupy nie mający statusu agenta ubezpieczeniowego oraz agenci oferujący inne typy ubezpieczenia i kierujący swoja ofertę wyłącznie do przedsiębiorców (postanowienie – k. 2938, uzasadnienie – k. 2944-2953).

Na powyższe rozstrzygnięcie zażalenie złożyły obie strony.

Strona powodowa zaskarżyła rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w całości, wnosząc o jego zmianę i przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Skarżąca zarzuciła naruszenie:

a) art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na tym, że Sąd nie zastosował się do oceny prawnej wyrażonej przez sąd odwoławczy, odrzucając pozew jako niepodlegający rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, opierając się na merytorycznej ocenie żądania;

b) 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na ustaleniu, że członkowie grupy nie spełniają kryteriów przynależności do grupy, w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy zastosował inne kryteria przynależności do grupy (spadek przychodów, status agenta ubezpieczeniowego, oferowanie określonego typu ubezpieczeń, kierowanie oferty do konsumentów) niż przyjęte za podstawę roszczeń w pozwie oraz wbrew ocenie Sądu Apelacyjnego, że zakreślona w pozwie podstawa roszczeń i sposób ich ujednolicenia spełniają przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, co oznacza, że według tych właśnie kryteriów należało oceniać przynależność członków do grupy;

c) art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na tym, że Sąd Okręgowy odrzucił pozew jako niepodlegający rozpoznaniu w postępowaniu grupowym z uwagi na niewykazanie przynależności członków do grupy, podczas gdy w stosunku do każdego z członków udowodniono przynależność do grupy, wobec czego sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym;

d) art. 217 § 1 i 2 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, poprzez pominięcie zgłoszonego w pozwie dowodu z przesłuchania stron, a także pominięcie wniosku dowodowego z dnia 27 czerwca 2013 r. w przedmiocie rozszerzenia tezy dowodu z przesłuchania stron oraz oddalenie wniosku dowodowego z dnia 14 października 2014 r. w przedmiocie rozszerzenia tezy dowodu z przesłuchania stron, podczas gdy dowody te dotyczyły faktów istotnych dla sprawy (fakt uzyskiwania przychodów z pośrednictwa ubezpieczeniowego w latach 2008-2010 oraz utrata klientów na skutek działań pozwanej), a ocenionych przez Sąd Okręgowy niezgodnie z twierdzeniami powoda oraz w sposób mający wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, podczas gdy wskazane dowody były zgłoszone prawidłowo i nie zachodziły podstawy do ich pominięcia lub oddalenia;

e) art. 231 i 233 § 1 k.p.c. poprzez ustalenie, jakoby sporne reklamy nie wyrządziły szkody w postaci utraty części klientów przez członków grupy, podczas gdy z okoliczności sprawy, zgromadzonego materiału dowodowego (w tym prawomocnych wyroków sądów) a także doświadczenia życiowego wynika, że członkowie grupy ponieśli szkodę na skutek spornych reklam (zażalenie – k. 2956-2981).

W odpowiedzi na zażalenie powoda, pozwana wniosła o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego (pismo – k. 3009-3034).

Strona pozwana zaskarżyła rozstrzygnięcie w części, tj. w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanej o zasądzenie od powoda kosztów procesu ponad kwotę 7.217,00 złotych, wnosząc o zmianę postanowienia poprzez zasądzenie dalszej kwoty kosztów ponad zasądzoną kwotę 7.217,00 złotych, w wysokości 217.028,18 złotych, ewentualnie uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a w każdym wypadku – zasądzenie od powoda kosztów postępowania zażaleniowego.

Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 328 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez brak uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, co uniemożliwia jego kontrolę instancyjną, jak również naruszenie art. 98 § 1 i § 3 oraz art. 109 § 2 k.p.c. i § 2 ust. 1 i ust. 2 w zw. z § 6 pkt 7) oraz w zw. z § 13 ust. 2 pkt 2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że koszty procesu należnej pozwanej wynoszą 7.217,00 złotych, podczas gdy pozwana poniosła koszty procesu w wysokości 224.245,18 złotych (zażalenie – k. 2986-2997).

W odpowiedzi na zażalenie pozwanej, powód wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego (pismo – k. 3037-3042).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie powoda okazało się zasadne.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, „grupowość” postępowania wyraża się w wymaganej ex lege kumulacji podmiotowej osób fizycznych, którym – według ich twierdzeń – przysługują określone roszczenia mieszczące się w kategorii prawa podmiotowego.

Do przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego należą: jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebność grupy, ujednolicenie roszczeń pieniężnych, zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. W realiach sprawy, Sąd Okręgowy zakwestionował w istocie istnienie jednakowej podstawy faktycznej powództwa.

Podstawa faktyczna powództwa w niniejszej sprawie opiera się na twierdzeniu, że wskutek prowadzonej przez pozwaną spółkę kampanii reklamowej, członkowie grupy ponieśli szkodę. Reklamy, których dalsza emisja została zakazana, wpływając na odbiorców, doprowadziły do zmniejszenia zainteresowania klientów zawieraniem umów ubezpieczenia za pośrednictwem agentów ubezpieczeniowych, czego bezpośrednim skutkiem była utrata zysków przez członków grupy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było podstaw do uznania, iż przesłanka ta nie została spełniona. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda – podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu. Dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczyło wskazanie na zdarzenie w postaci emisji reklam, uznanych następnie przez inny Sąd za czyn nieuczciwej konkurencji. Tymczasem uzasadnienie zaskarżonego postanowienia ponownie już zmierza do oceny merytorycznej zgłoszonego żądania, zdecydowanie wykraczając poza dopuszczalny zakres kontroli formalnej powództwa.

Trafnie zatem zarzuca powód, iż ocena dopuszczalności postępowania grupowego nie może być poprzedzona oceną jego zasadności, a co uczynił w istocie Sąd Okręgowy, analizując to, czy na skutek emisji spornych reklam podmioty po stronie powodowej rzeczywiście odnotowały finansową stratę, czy reklamy mogą w istocie godzić wyłącznie w podmioty oferujące ubezpieczenia komunikacyjne, czy także w podmioty oferujące inne produkty ubezpieczeniowe; wreszcie, czy ofiarą działań pozwanej mogą być wyłącznie osoby posiadające status agenta ubezpieczeniowego, czy także inne osoby.

Przedstawione wyżej wątpliwości Sądu Okręgowego prima facie należą do oceny merytorycznej zasadności powództwa, właściwej na dalszym etapie postępowania rozpoznawczego, której wynikiem, efektem będzie wydane w sprawie orzeczenie. Powyższe kwestie (przede wszystkim – wykazanie poniesienia szkody w odniesieniu do poszczególnych członków grupy, związku przyczynowego czy wysokości szkody) nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego (te zostały we wstępie rozważań przytoczone), stanowią zaś przesłanki konkretnych roszczeń deliktowych. Żaden przepis komentowanej ustawy nie wskazuje, aby w postępowaniu grupowym wymagane było udowodnienie czy choćby uprawdopodobnienie roszczenia. Przyjmując pogląd przeciwny, orzeczenie dotyczące kwestii w istocie formalnych wkraczałoby w sferę zastrzeżoną dla orzeczeń co do meritum (wyroków), a kontrola formalna pozwu w postępowaniu grupowym sprowadzałaby się do wydania prejudykatu, wyroku wstępnego.

Sąd Okręgowy w rozpoznawanej sprawie w istocie stwierdził brak udowodnienia szkody przed przeprowadzeniem właściwego postępowania dowodowego. Sygnalizowane przyszłe problemy dowodowe nie mogą przesądzać o dopuszczalności samego postępowania grupowego. Nie sposób bowiem już na tym etapie rozważać, czy podstawa faktyczna i zgłoszone wnioski dowodowe wystarczą do uwzględnienia powództwa. Istotne jest bowiem przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, którego celem jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I ACz 836/11, Lex nr 1499157).

Sąd Okręgowy winien dokonać oceny formalnoprawnej dopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie, rozstrzygając, czy zostały spełnione przesłanki w postaci jednorodzajowości roszczeń członków grupy, tożsamości lub jednakowości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebności grupy, ujednolicenia roszczeń pieniężnych oraz zdolności przedmiotowej roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Wobec uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia, bezprzedmiotowa stała się merytoryczna ocena zasadności zażalenia pozwanej, kwestionującego przedmiotowe postanowienie jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. O kosztach Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXV Cywilny z dnia 9 marca 2015 r.

Written by

Orzeczenie zostało uchylone w części, tj. w zakresie rozstrzygnięć objętych pkt 1 i 4, na mocy postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 7 września 2015 r., VI ACz 1012/15.

  1. Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy więc do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych – analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Pojęcie podstawy faktycznej należy rozumieć jako określony zespół elementów stanu faktycznego, który jest przywoływany celem udowodnienia powództwa.
  2. Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.
  3. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych. Analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
  4. Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji prawnej lub faktycznej członków grupy. Z jednej strony ustawodawca nie wymaga identyczności wszystkich elementów faktycznych, gdyż znacznie zawężałoby to zakres zastosowania ustawy, jednakże z drugiej strony postępowanie grupowe nie spełniłoby swojego celu – poprawy efektywności postępowania w sprawach cechujących się znacznym stopniem indywidualizacji faktów i właściwości poszczególnych członków grupy. Postępowanie grupowe spełnia swoją rolę, gdy mamy do czynienia z „typowością” bądź „reprezentatywnością” roszczenia wobec wszystkich członków grupy. Warunek „typowości” zostaje spełniony, gdy sytuacja prawna lub faktyczna członków jest jednakowa. Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
  5. Zgłoszenie roszczeń ewentualnych w postępowaniu grupowym prowadzi do tego, że sąd ustala, czy każde ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych jest wspólne dla wszystkich członków grupy; w przeciwnym bowiem wypadku cel przyświecający postępowaniu grupowemu byłby zaprzepaszczony, a postępowanie to sprowadzałoby się do rozstrzygnięcia różnych roszczeń 10 osób (członków grupy) przeciwko jednemu pozwanemu.
  6. W przypadku definicji zawartej w art. 221 k.c. wykładnia językowa zawodzi, należy ten przepis wykładać posługując się wykładnią systemową i celowościową. W świetle definicji „działalności gospodarczej” należałoby przyjąć, iż podstawowym warunkiem przypisania danej czynności prawnej cechy „związania z prowadzoną działalnością gospodarczą” jest, aby czynność taka została podjęta ze względu na zamiar osiągnięcia przez podmiot czynności tej dokonujący celu zarobkowego. Chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej.
  7. W postępowaniu grupowym pozew traktowany jest jako całość i nie jest możliwe odrzucenie pozwu co do niektórych tylko członków grupy.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Błażejczyk (spr.)

Sędziowie: SSO Dorota Kalata, SSR (del.) Monika Włodarczyk

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2015 r. w Warszawie na rozprawie w postępowaniu grupowym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. przeciwko (…) Bank S.A. w W. o ustalenie, ewentualnie o ukształtowanie

postanawia:

  1. odrzucić pozwy;
  2. oddalić wniosek o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu;
  3. przejąć na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe;
  4. zasądzić od Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. na rzecz (…) Bank S.A. w W. kwotę 14.502,00 zł (czternaście tysięcy pięćset dwa złote) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

 

UZASADNIENIE

W pozwach z dnia 14 kwietnia 2014 r. (daty prezentaty), złożonych w postępowaniu grupowym, skierowanych przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. – działającego jako reprezentant grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – przeciwko (…) Bank S.A. w W., wnoszący, powołując się na istnienie w umowach członków grupy klauzul abuzywnych, pozwalających bankowi na dowolność ustalania wysokości spłaty raty kredytu indeksowanego do CHF, zgłosił żądania ewentualne i żądał: ustalenia nieistnienia umownych stosunków prawnych wynikających z umów kredytu udzielonego w PLN, – indeksowanego do waluty obcej – niezawierających określenia kwoty kredytu, do której zwrotu zobowiązany jest kredytobiorca, a zawierających klauzulę przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma następujące brzmienie:

a) „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutą, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 2.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Banku (…) S.A. i

b) „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 4.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Banku (…) S.A. lub

c) „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut kreślonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 9.2 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. – (….) następnie (…) Bank S.A. i

d) „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej wpłaty wyrażonej w (…) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> do CHF obowiązującego w dniu spłaty” – § 10.3 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. –(…) następnie (…) Bank S.A. lub

e) „Uruchomienie kredytu (pożyczki) […] następuje w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu uruchomionej kwoty w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie Kredytu (Umowie P.) wg kursu kupna danej waluty ustalonego przez Bank w aktualnej Tabeli Kursów” – § 11.7 Regulaminu kredytowania hipotecznego (…) Bank S.A. – Oddział (…) i

f) „Kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w Banku (…) z dnia spłaty” – § 12.7 Regulaminu kredytowania hipotecznego (…) Bank S.A. – Oddział (…) lub

g) „Uruchomienie kredytu następuje w złotych polskich (PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Części Szczególnej Umowy (IV) zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązujących w Banku w dniu uruchomienia […]” – § 3.11 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. i

h) „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej kwoty wyrażonej w walucie EUR – po jej przeliczeniu na PLN – według kursu sprzedaży walut określonego w ‚Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych'” – § 4.5. zd. 1 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A.

ewentualnie: ustalenie braku związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, a indeksowanych do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie,

ewentualnie: ustalenie nieważności całych umów kredytu udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli liczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie,

ewentualnie: zmiany ze skutkiem ex tunc umów kredytu udzielonego PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula liczenia ma wyżej wskazane brzmienie, która to zmiana polega na przyjęciu, że członkowie grupy są zobowiązani do zwrotu kwoty kredytu, określonej w umowie i wypłaconej w PLN, powiększonej o odsetki i inne koszty, liczone od tak określonej kwoty kredytu,

ewentualnie: zmiany ze skutkiem ex nunc umów kredytu, udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie, która to zmiana polega na przyjęciu, że kursem wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest równowartość kwoty kredytu w walucie obcej jest kurs kupna NBP z dnia zawarcia umowy; kursem wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota raty kredytu w PLN jest kurs sprzedaży NBP z dnia zawarcia umowy,

ewentualnie: ustalenie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego za stosowanie w rozliczeniach z członkami grupy wskazanych klauzul umownych, obarczonych dowolnością wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika.

Reprezentant grupy wnosił również o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym podawał, że sprawa kwalifikuje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, albowiem:

1) spełniony jest warunek liczebności grupy,

2) sprawa dotyczy ochrony konsumentów, a członkami każdej z grup są osoby, które w latach 2005-2008 zawarły umowę kredytową nominowaną w PLN, a indeksowaną do waluty obcej, z jednym z poprzedników prawnych pozwanego: (…) Bankiem (…) S.A. w K., (…) Bank S.A. oddział w Ł. i (następnie) (…) Bank S.A. (…) oddział w Ł., (…) Bank S.A. – oddział specjalistyczny (…) Bank S.A.. Wskazywał, że ci członkowie grupy, którzy zawarli z pozwanym porozumienia, które wyeliminowały z umów element dowolności wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika przez konkretyzację zasady przeliczeń walutowych kwoty kredytu lub umożliwiające spłatę w walucie obcej, nadal mają interes w ustalaniu zasad spłaty kredytu za okres do dnia podpisania porozumienia do umowy kredytowej,

3) występuje jednorodzajowość roszczeń członków grupy, ponieważ pozwany w stosunku do każdego z członków grupy ma dowolność w ustaleniu wysokości zobowiązania, polegającą na ustaleniu przez pozwanego równowartości w walucie obcej kwoty kredytowania określonej w PLN, a następnie na ustaleniu przez pozwanego kwoty spłaty kredytowania w PLN, obliczonej od tak ustalonej w walucie obcej równowartości kwoty głównej; ustalenie równowartości kwoty głównej w walucie obcej ma miejsce według kursu kupna ustalanego przez pozwanego, a ustalenie kwoty spłaty ma miejsce według kursu sprzedaży ustalanego też przez pozwanego.

Jako wartość przedmiotu sporu wskazano sumę kwot kredytu każdego z członków grupy na dzień podpisania umowy kredytowej (k. 660-664).

Jedna ze spraw została zarejestrowana pod sygnaturą akt 531/14, druga pod sygnaturą akt 530/14, sprawa XXV C 530/14 została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą XXV C 531/14 (zarządzenie z dnia 5 lutego 2015 r. k. 1340 akt XXV C 530/14).

Pozwany w odpowiedzi na pozew wnosił o odrzucenie pozwu stojąc na stanowisku, że niedopuszczalne jest rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym oraz wnosił o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, w wysokości przewidzianej prawem. Złożył również wniosek ewentualny o oddalenie powództwa na wypadek rozpoznania go w postępowaniu grupowym. Pozwany wniósł o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości początkowo 3.000.000,00 zł (k. 671), a w odpowiedzi na pozew zmniejszył żądaną kwotę do wysokości 200.000,00 zł (k. 724). Podniósł zarzut niewłaściwego określenia przez powoda wartości przedmiotu sporu (k. 724), wskazując, że podanie jej jako wartości kwoty kredytu każdego z członków grupy w dacie jego udzielenia jest zawyżeniem wartości przedmiotu sporu, która powinna zostać określona jako różnica pomiędzy wysokością rat zapłaconych a kwotą jaka byłaby zapłacona, gdyby zarówno kredyt, jak i wartość poszczególnych rat, były indeksowane według kursu CHF do PLN publikowanego przez NBP.

Na uzasadnienie wniosku o odrzucenie pozwu wskazywał, że strona powodowa nie wykazała, że roszczenia członków grupy są oparte na jednakowej podstawie faktycznej bowiem, strona powodowa powołała dowody wyłącznie na okoliczność połączenia (…) Banku (…) S.A., (…) Bank S.A. – (…) Oddział w Ł., (…) Bank S.A. (…) Bank S.A., (…) Bank S.A. i ewentualnie następstwa prawnego (…) Bank S.A. co do tych jednostek. Zdaniem pozwanego powód nie przedstawił żadnego dowodu na to, że roszczenia poszczególnych członków grupy są jednego rodzaju i że są oparte na tej samej podstawie faktycznej.

Wskazywał, że choć stroną pozwaną w niniejszej sprawie jest jeden podmiot, to jednak sporne umowy kredytowe członkowie grupy zawierali z różnymi, odrębnymi bankami. To, że pozwany w wyniku fuzji i połączeń przejął takie podmioty jak: (…) Bank (…) S.A., (…) Bank S.A., (…) Bank S.A. tworząc (…) Bank S.A., nie doprowadziło do ujednolicenia sytuacji faktycznej klientów wymienionych banków, bowiem ci cały czas mają umowy o określonej treści. Zdaniem pozwanego najistotniejsze, z punktu widzenia niniejszej sprawy, nie jest nawet to, że poszczególni członkowie grupy zawierali sporne umowy kredytowe z różnymi podmiotami, posiadającymi odrębną osobowość prawną, ale to, że umowy te zawierane były w oparciu o zupełnie różne wzorce umowne. Wskazywał, że cytowane przez powoda w petitum pozwu zapisy mają ewidentnie różne brzmienie, znajdują się również w różnych dokumentach (odpowiednio w regulaminie oraz bezpośrednio w treści samej umowy), a powód nawet bliżej nie stara się wykazać ich podobieństwa, czy jednolitości. Wskazywał, że w przeciwieństwie do Sądu Konkurencji i Konsumentów orzekającym o abuzywności poszczególnych klauzul i dokonującym ich oceny in abstracto, kontrola dokonywana przez Sąd w ramach niniejszej sprawy będzie miała charakter in concreto. Różnica polegać będzie na tym, że w ramach niniejszego postępowania Sąd obowiązany będzie wziąć pod uwagę całokształt stosunków obligacyjnych łączących powoda z poszczególnymi członkami grupy (wszystkie postanowienia wiążących ich umów, nie tylko dwie klauzule, na które zwraca uwagę strona powodowa). Tymczasem członkowie grupy są stronami całkowicie różnych umów, opartych przynajmniej o cztery różne wzorce umowne. W każdym z banków, z którymi umowy zawarli poszczególni członkowie grupy, istniały nieco inne zasady określania bankowych tabel kursów, banki te stosowały również różne wysokości spreadów.

W odniesieniu do części członków grupy nie można uznać, że przy ustalaniu kwoty spłaty kredytu istniało odesłanie do tabeli kursów ustalanej jednostronnie przez bank, bowiem zgodnie z postanowieniem w § 19 Regulaminu Kredytu Hipotecznego w (…) Bank S.A. (Załącznik nr 8 do pozwu) określono w, odniesieniu do sposobu ustalania tabeli kursów, że: „Tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. Kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujący w Banku, ustalany jest na podstawie kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (…) w momencie sporządzania <<Bankowej tabeli kursów waluty dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>>. Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (…) spreadu walutowego w wysokości 7%. Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (…) spreadu walutowego w wysokości 6%”. Zdaniem pozwanego również w umowach zawieranych z (…) Bank (…) o. w Ł. oraz (…) Bank S.A. (…) o. w Ł. ustalono konkretne zasady przeliczenia CHF na PLN. Dodatkowo pozwany wskazywał, że zawarte przez członków grupy umowy kredytowe opierały się na różnych wzorcach umownych także w innych aspektach, zwłaszcza w sposobie informowania o wysokości spreadu i ryzyku walutowym, co również jego zdaniem przemawia za brakiem tożsamości podstawy faktycznej roszczeń poszczególnych członków grupy.

Pozwany podniósł także brak statusu konsumenta części członków grupy, wskazując, że jak podnosi T. Pajor w Komentarzu do art. 221 kodeksu cywilnego pod red. M. Pyziak-Szafnickiej, LEX, kryterium najistotniejszym i najbardziej charakterystycznym dla pojęcia konsumenta jest kryterium braku bezpośredniego związku między dokonaną przez dany podmiot czynnością prawną a jego działalnością gospodarczą lub zawodową. W myśl art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, do działalności gospodarczej zalicza się, poza działalnością wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową i wydobywczą, także działalność zawodową, jeśli jest wykonywana zarobkowo oraz w sposób zorganizowany i ciągły. Istnienie bezpośredniego związku między czynnością prawną a działalnością gospodarczą lub zawodową podmiotu dokonującego czynności oznacza, że podmiot ten występuje w istocie w roli przedsiębiorcy, a zatem nie może być jednocześnie uważany za konsumenta. Zdaniem pozwanego zawarty w art. 221 zwrot: „działalność gospodarcza lub zawodowa” trzeba rozumieć systemowo, w powiązaniu z art. 431 k.c. oraz art. 2 i 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jako wyrażenie oznaczające działalność wykonywaną przez przedsiębiorcę (a więc we własnym imieniu, zarobkowo, w sposób zorganizowany i ciągły). Działalność zawodową, która jest wykonywana zarobkowo w sposób zorganizowany i ciągły należy uznać za rodzaj działalności gospodarczej (M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej, Warszawa 2005, s. 24). Przez część członków grupy kredyt został zaciągnięty w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub wykorzystany na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, czy to przez samego członka grupy, czy też przez współkredytobiorcę, który nie jest członkiem grupy.

Jako kolejny argument przemawiający za odrzuceniem pozwu wskazywał zawarcie aneksów przez część członków grupy i dla części członków grupy konsekwencją tych aneksów jest nowacja umowy, bowiem kredyty części członków grupy nie są umowami kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej, a umowami kredytu denominowanego, w których została określona kwota kredytu w CHF. Część członków grupy, zawartymi aneksami, wprowadziła możliwość spłaty raty bezpośrednio we frankach szwajcarskich, a część członków grupy zdecydowała się zmienić umowy kredytu hipotecznego, poprzez ustalenie zasad obliczania poszczególnych rat kredytowych według kursu NBP, tj. według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień wpływu środków na rachunek spłaty. Tym samym zgłoszone żądania pozwu o ustalenie nieistnienia umowy, ustalenie związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN indeksowanymi do CHF i ustalenie nieważności całych umów oraz zmiany kwestionowanych klauzul umownych na kurs wymiany walut NBP nie dotyczą osób, które podpisały aneksy.

Jako kolejny argument przemawiający za odrzuceniem pozwu wskazywał na brak wszystkich kredytobiorców kwestionowanych umów, podnosząc, że z uwagi na treść zgłoszonego żądania (ustalenie ewentualnie ukształtowanie stosunku prawnego) istnieje współuczestnictwo konieczne (jednolite) współkredytobiorców, a art. 24 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym wyłączył możliwość przekształceń podmiotowych. Tym samym w odniesieniu do osób, będących członkami grupy a jednocześnie jednymi z kilku współkredytobiorców z jednej umowy może być rozważane jedynie jedno zgłoszone roszczenie tj. ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej.

Na rozprawie w dniu 24 lutego 2015 r. strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił i zważył co następuje:

Sąd niniejszym rozstrzygnięciem nie ustala, czy roszczenia kredytobiorców z umów bankowych mogą, czy nie mogą być dochodzone w trybie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (określanej dalej ustawą o postępowaniu grupowym); sąd ustala, czy w odniesieniu do osób stanowiących dwie grupy inicjujące niniejsze postępowanie zaistniały przesłanki z art. 1 ustawy o postępowaniu grupowym pozwalające na rozpoznaniu zgłoszonych przez nich roszczeń w trybie tego postępowania.

Przed merytoryczną oceną powództwa grupowego prowadzone jest postępowanie w przedmiocie dopuszczalności grupowego dochodzenia roszczeń i niniejsze orzeczenie tego dotyczy.

Aby rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym mogło nastąpić, konieczne jest spełnienie równoważnych przesłanek, a mianowicie: dochodzenie jednego rodzaju roszczenia przez co najmniej 10 osób, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz zaliczenie przedmiotu postępowania grupowego alternatywnie do roszczeń: o ochronę konsumentów lub do roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub do roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ustawy o postępowaniu grupowym).

Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy więc do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych – analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Pojęcie podstawy faktycznej należy rozumieć jako określony zespół elementów stanu faktycznego, który jest przywoływany celem udowodnienia powództwa.

Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.

Strona powodowa stała na stanowisku, że mechanizm umowy przewidziany we wszystkich objętych pozwem umowach kredytowych był identyczny, a umowy były zawierane w ramach oferowania przez poprzedników pozwanego identycznej usługi finansowej, tj. kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Zdaniem sądu w sytuacji niniejszej sprawy nie mamy do czynienia ani z tą samą ani z taką samą sytuacją faktyczną członków grupy inicjujących każdą z dwóch połączonych spraw. Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji prawnej lub faktycznej członków grupy. Z jednej strony ustawodawca nie wymaga identyczności wszystkich elementów faktycznych, gdyż znacznie zawężałoby to zakres zastosowania ustawy, jednakże z drugiej strony postępowanie grupowe nie spełniłoby swojego celu – poprawy efektywności postępowania w sprawach cechujących się znacznym stopniem indywidualizacji faktów i właściwości poszczególnych członków grupy. Postępowanie grupowe spełnia swoją rolę, gdy mamy do czynienia z „typowością” bądź „reprezentatywnością” roszczenia wobec wszystkich członków grupy. Warunek „typowości” zostaje spełniony, gdy sytuacja prawna lub faktyczna członków jest jednakowa. Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń (M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010, s. 52).

Sytuacja członków grup jest przede wszystkim zróżnicowana w zależności od tego, czy doszło do podpisania przez nich aneksu do umowy, czy też nie. Każdy ze złożonych aneksów wykazuje, że z umowy, z momentem jego podpisania, został wyeliminowany element dowolności ustalania kursu CHF: kwoty ustalono w CHF i spłatę również w CHF, zasady wysokości poszczególnych rat spłaty według kursu sprzedaży NBP na dzień przed wpływem środków na rachunek spłaty. Żądania pozwu, za wyjątkiem ewentualnie ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej, nie odnoszą się do tych członków grupy, którzy podpisali aneksy, bowiem te osoby już mają taką sytuację jakiej dotyczy żądanie pozwu. Roszczenia pozwu są skonstruowane jako roszczenia ewentualne, co prowadzi do zajmowania się nimi według kolejności ich zgłoszenia, czyli w sytuacji uwzględnienia pierwszego ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych sąd nie zajmuje się oceną kolejnych. W sytuacji braku podstaw do uwzględnienia pierwszego ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych sąd zajmuje się drugim, a w sytuacji braku podstaw do jego uwzględnienia sąd zajmuje się kolejnym itd. Zgłoszenie roszczeń ewentualnych w postępowaniu grupowym prowadzi do tego, że sąd ustala, czy każde ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych jest wspólne dla wszystkich członków grupy – w przeciwnym bowiem wypadku cel przyświecający postępowaniu grupowemu byłby zaprzepaszczony, a postępowanie to sprowadzałoby się do rozstrzygnięcia różnych roszczeń 10 osób (członków grupy) przeciwko jednemu pozwanemu. W sytuacji niniejszej sprawy musi dojść do określenia jednego wspólnego roszczenia dla wszystkich członków grupy, a z uwagi na podpisane aneksy, wspólnym roszczeniem jest roszczenie o ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej, które zostało zgłoszone jako ostatnie z roszczeń ewentualnych. Aneksy części osób (przeliczenie kwoty kredytu na CHF i ustalenie spłaty w CHF, czy zawarcie z pozwanym porozumienia, które wyeliminowały z umów element dowolności wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika przez konkretyzację zasady przeliczeń walutowych kwoty kredytu) należy uznać za nowację (art. 506 k.c.) i w tej sytuacji roszczenie pierwotne wygasło i nie ma umowy do której mogą odnosić się zgłoszone roszczenia o ustalenie, ewentualnie o ukształtowanie, stosunku prawnego. Zdaniem sądu w sytuacji niniejszej sprawy nie ma możliwości, co do członków grupy którzy podpisali aneksy, zajmować się jednym ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych, a wobec pozostałych członków grupy, którzy nie podpisali aneksów do umowy, zajmować się pozostałymi roszczeniami ewentualnymi w kolejności ich zgłoszenia.

Część członków grupy w zakresie umów będących podstawą żądania pozwów nie ma cechy konsumenta. Definicja konsumenta wynika z art. 221 k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Niektórzy z członków grupy lub współkredytobiorcy nie występujący w niniejszym procesie, kredyty zaciągali z przeznaczeniem na dowolny cel gospodarczy lub wprost na zakup nieruchomości na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem sądu orzekającego zakup nieruchomości w celu prowadzenia w niej działalności gospodarczej jest czynnością związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą, tym bardziej gdy koszty kredytowania tego zakupu czy koszty utrzymania tej nieruchomości są kosztami prowadzonej działalności gospodarczej. W przypadku definicji zawartej w art. 221 k.c. wykładnia językowa zawodzi, należy ten przepis wykładać posługując się wykładnią systemową i celowościową. W świetle definicji „działalności gospodarczej” należałoby przyjąć, iż podstawowym warunkiem przypisania danej czynności prawnej cechy „związania z prowadzoną działalnością gospodarczą” jest, aby czynność taka została podjęta ze względu na zamiar osiągnięcia przez podmiot czynności tej dokonujący celu zarobkowego. Chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej. Skoro z wniosków niektórych członków grupy wprost wynika, że są przedsiębiorcami (prowadzą działalność gospodarczą) i wnoszą o udzielenie kredytu na cel gospodarczy, a z niektórych umów wprost wynika, że część kredytu zaciągnięto z przeznaczeniem na dowolny cel gospodarczy, to osób tych nie można zakwalifikować, w sytuacji niniejszej sprawy, jako konsumentów.

Zgłoszone żądania dotyczą ustalenia treści umowy lub ukształtowania treści umowy, czego konsekwencją jest współuczestnictwo konieczne współkredytobiorców, a część osób występujących jako członkowie grupy występuje samodzielnie, bez pozostałych współkredytobiorców. Dotyczy to umów zawartych przez: (…). Zgodnie z art. 24 ustawy o postępowaniu grupowym w tym postępowaniu przekształcenia podmiotowe są niedopuszczalne.

Weryfikując spełnienie przesłanek z art. 1 ustawy o postępowaniu grupowym Sąd miał na uwadze cel, jakiemu służyć ma rozpoznawanie sprawy w postępowaniu grupowym. Ustawodawca tworząc niniejszy akt prawny miał na uwadze stworzenie takiego postępowania sądowego, które umożliwiłoby jednoczesną ochronę interesów wielu podmiotów w jednym postępowaniu, z wyeliminowaniem potrzeby prowadzenia równoległych postępowań i powtarzania czynności, których można dokonać jednokrotnie. Chodziło o kompleksowe i szybsze załatwienie konfliktu. Mając na uwadze tę właśnie wykładnię funkcjonalną ustawy, Sąd stanął na stanowisku, że dochodzenie roszczeń na podstawie przepisów tej ustawy jest możliwe w przypadku, gdy pomiędzy objętymi pozwem roszczeniami istnieje związek, który sprawia, że łączne orzekanie o nich jest opłacalne że po ustaleniu składu grupy możliwe będzie łączne orzekanie i jedno rozstrzygnięcie w zakresie wszystkich członków grupy.

Zdaniem Sądu, z przyczyn wskazanych powyżej, okoliczności warunkujące zasadność zgłoszonych roszczeń ewentualnych w odniesieniu do członków grupy jako całości pozostają w sposób oczywisty zróżnicowane w stopniu uniemożliwiającym ich łączną ocenę. Co do każdego z członków grupy należałoby poczynić oddzielne ustalenia co do istnienia klauzuli abuzywnej, wskazania czy doszło czy też nie do jej wyeliminowania z umowy łączącej strony, czy w odniesieniu do członka grupy istnieje współuczestnictwo z innym kredytobiorcą będącym stroną umowy, której treści ma dotyczyć wyrok i czy dany członek grupy ma status konsumenta czy też nie ma statusu konsumenta w zakresie kwestionowanej umowy. Tym samym doszłoby do sytuacji, że w jednym postępowaniu trzeba byłoby badać sytuację każdego z członków grupy z uwagi na brak jej jednolitości, co prowadziłoby do obejścia celu postępowania grupowego i de facto prowadziłoby do prowadzenia kilkudziesięciu oddzielnych postępowań.

W świetle powyższego uznać należy, że roszczenia poszczególnych członków grupy nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, czyli nie został spełniony warunek dopuszczalności postępowania grupowego. Zindywidualizowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy przemawiają przeciwko rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

Zdaniem sądu nie ma znaczenia czy po usunięciu członków grupy nie spełniających ww. wymagań rozpoznania ich pozwu, w postępowaniu grupowym jest 10 osób, których roszczenia opierałyby się na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, bowiem w postępowaniu grupowym pozew traktowany jest jako całość i nie może mieć miejsca sytuacja odrzucenia pozwu co do niektórych członków grupy i jednoczesnego prowadzenia co do innych (M. Rejdak, Jednorodzajowe roszczenia w postępowaniu cywilnym, PPH 2010, nr 8, s. 23). W tym zakresie sąd orzekający nie podziela stanowiska zawartego w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r. (sygn. akt I CSK 533/14).

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ww. ustawy jeśli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym Sąd odrzuca pozew.

Na marginesie jedynie wskazać należy, że po wydaniu orzeczenia w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2015 r. (sygn. akt IV CSK 362/14) uznał, że w sytuacji rat kredytu, które zostały spłacone, kredytobiorcy nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia treści umowy powołując się na klauzule abuzywne – przysługuje im jedynie roszczenie o zapłatę różnicy pomiędzy kwotą spłaconą a kwotą jaką kredytobiorca uważa, że powinna być spłacana przy zsumowaniu różnicy spłaconych rat. Powyższe czyni złożone powództwo nieuzasadnionym na wstępie.

Wprowadzenie regulacji w przedmiocie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu miało stanowić skuteczną tamę przed nadużywaniem instytucji pozwów grupowych. Pozwany składając wniosek o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 3.000.000,00 zł, a następnie 200.000,00 zł nie wskazał ani sposobu wyliczenia żądanej kwoty (oszacowania prawdopodobnych kosztów jakie poniesie w toku sprawy), ani kosztów dotychczas poniesionych, ani nie wykazywał, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej. Zdaniem sądu jedynymi kosztami, jakie ewentualnie mogłyby powstać po stronie pozwanego, są koszty zastępstwa procesowego, które zgodnie z art. 98 § 3 k.p.c. nie mogą być wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach dla jednego adwokata. W tej sytuacji oszacowanie potencjalnych kosztów procesu pozwanego musi uwzględniać jednolicie określoną dla wszystkich członków grupy wartość przedmiotu sprawy, a nie wartość tę wyliczoną odrębnie dla każdego z nich. Oznacza to, że na koszty procesu po stronie pozwanego mogą w przyszłości, w razie całkowitego wygrania sprawy, złożyć się jedynie koszty zastępstwa adwokackiego. Zgodnie z § 6 pkt 7 oraz § 2 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr. poz. 1348 ze zm.), stawki minimalne wynagrodzenia, przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 200.000,00 zł, wynoszą 7.200,00 zł. Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. W tej sytuacji koszty zastępstwa procesowego pozwanego udzielonego przez jego pełnomocników, będących adwokatami, będą mogły wynosić maksymalnie 43.200,00 zł. Pozwany nie przedstawił żadnych informacji o rzeczywistych kosztach związanych z obsługą prawną w rozpoznawanej sprawie, nie złożył również zestawienia poniesionych dotychczas kosztów, stąd też nie ma podstaw do stwierdzenia, że żądana kaucja w kwocie 200.000,00 zł będzie rzeczywiście zabezpieczać zwrot potencjalnie należnych mu kosztów procesu. Z kolei konieczność złożenia kaucji w tej kwocie (w gotówce) spowodowałaby niczym nieuzasadnione trudności zarówno w pozyskaniu tak dużej sumy, jak i w dostarczeniu jej do Sądu, a konsekwencją niezłożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, w sytuacji zobowiązania sądu jest odrzucenie pozwu złożonego w postępowaniu grupowym. Za uwzględnieniem wniosku pozwanego nie przemawiają względy ekonomiczne, czy realna potrzeba ochrony jego interesów finansowych. Pozwany jako instytucja bankowa korzysta z fachowej i stałej obsługi prawnej, co musi być uwzględnione w ocenie zasadności wniosku o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji. Pozwany nie wykazał, ani nie uprawdopodobnił, że ściągnięcie ewentualnie zasądzonych na jego rzecz kosztów procesu nie będzie możliwe, czy znacznie utrudnione, ani też że brak wpłaty kaucji, choćby w kwocie 43.200,00 zł, spowoduje dla niego istotny uszczerbek finansowy.

Odnośnie postępowania grupowego ma zastosowanie przepis art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z którym, strona przegrywająca ma obowiązek zwrotu przeciwnikowi – wyłącznie na jego żądanie – kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

W niniejszej sprawie strona powodowa, jako strona przegrywająca, została obciążona kosztami procesu obejmującymi koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej w każdej z połączonych spraw w kwocie 7.200,00 złotych – kwota ustalona w oparciu o § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Sąd nie znalazł podstaw do zasądzenia na rzecz strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej wynikającej z ww. rozporządzenia – nakład pracy pełnomocnika w wstępnym stadium postępowania z pozwu zbiorowego – na etapie kończącym się postanowieniem o odrzuceniu pozwu należy uznać za typowy dla tego rodzaju spraw. Jako wydatki sąd uznał opłaty skarbowe od pełnomocnictw (3 x 17 zł i to razy 2, bo niniejsze orzeczenie jest wydawane w dwóch połączonych sprawach).

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak na wstępie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 4 marca 2015 r.

Written by

  1. Spełnienie przesłanki jednorodzajowości roszczeń dochodzonych przez członków grupy wymaga w zasadzie wystąpienia przez wszystkich powodów (członków grupy) o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, a zatem zgłoszenia przez wszystkich członków grupy takiego samego żądania. Tym samym zwrócić należy uwagę, iż w ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie jednorodzajowość roszczeń, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym odnosi się niewątpliwie do roszczeń procesowych, nie zaś do roszczeń prawa materialnego. Ustawodawca w ogóle nie uzależnił możliwości dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym od oparcia go na tej samej podstawie materialnoprawnej.
  2. Ustawodawca nie wykluczył możliwości dochodzenia w postępowaniu grupowym więcej, aniżeli jednego roszczenia. Za dopuszczalne uznać należy w takiej sytuacji odpowiednie stosowanie w tym postępowaniu art. 191 k.p.c.
  3. Niewątpliwą intencją prawodawcy było ułatwienie (a nie utrudnienie) dochodzenia roszczeń konsumentom, czy osobom, które doznały szkody w związku z produktem niebezpiecznym lub czynem niedozwolonym. Tym samym wykładnia przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym winna być dokonywana w taki sposób, aby dochodzenie takich roszczeń członkom grupy ułatwić.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Grzegorz Tyliński

Sędziowie: SSO Bożena Chłopecka, SSO Ewa Ligoń-Krawczyk

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa P. K. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W. o ustalenie

postanawia:

rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem, który wpłynął w dniu 10 czerwca 2014 r. reprezentant grupy występując przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, (…) S.A. w W., (…) (poprzednio A.) (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) SA. w W., (…) S.A. w W. oraz (…) S.A. w W. wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym oraz o ustalenie w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że: a) nieważna jest czynność prawna umorzenia jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunkach powodów (członków grupy) prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne po uzyskaniu informacji od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku przekazania tych środków na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w wykonaniu dyspozycji art. 100c ustawy o OFE w brzmieniu nadanym mu przez ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych; b) nieważna jest czynność prawna przeniesienia tych środków na właściwy rachunek FUS w wykonaniu dyspozycji art. 111c ustawy o OFE znowelizowanego w drodze ustawy zmieniającej; c) Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom (członkom grupy) czynnościami opisanymi w żądaniach oznaczonych jako a) i b). Pismem, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r., reprezentant grupy sprecyzował żądanie pozwu określone w pod literą a) i b) w ten sposób, że wniósł o ustalenie na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że: nieważna jest czynność prawna umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na dzień 31 stycznia 2014 r. na rachunkach powodów (członków grupy) prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne i przekazania tych aktywów w dniu 3 lutego 2014 r. o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dokonana w wykonaniu dyspozycji art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Na rozprawie w dniu 4 marca 2015 r. przedstawiciel grupy wyjaśnił, iż obok żądania sformułowanego w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. popiera żądanie ustalenia, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom (członkom grupy) tak określonymi czynnościami.

Pozwany Skarb Państwa – Minister Pracy i Polityki Społecznej wnosił o odrzucenie pozwu, zaś w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa w stosunku do Skarbu Państwa.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na to, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ewentualnie o oddalenie powództwa względem Zakładu z uwagi na brak legitymacji biernej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wreszcie – w przypadku nieuwzględnienia tych wniosków – o oddalenie powództwa w stosunku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Pozwane (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W. wniosły o odrzucenie pozwu w części – w zakresie w jakim zgłoszone roszczenie dotyczy tych stron, zaś w razie nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa względem tych pozwanych.

Pozwany (…) S. A. w W. w likwidacji wniosło o oddalenie powództwa wobec tego towarzystwa z uwagi na brak legitymacji procesowej. Pismem, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. przedstawiciel grupy cofnął pozew wobec tego pozwanego, a postanowieniem z dnia 17 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie umorzył postępowanie w części – wniesionej przeciwko (…) S. A. w W. w likwidacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Nadto – w myśl ust. 2 tego artykułu – ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Z powyższych uregulowań wynika, iż w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone zgłoszone przez członków grupy roszczenia, jedynie w sytuacji, gdy są to: 1) roszczenia jednego rodzaju; 2) oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej; 3) roszczenia o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Wreszcie: 4) roszczenia powinny być dochodzone przez co najmniej 10 osób. W celu skutecznego dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym te trzy przesłanki muszą być spełnione jednocześnie. W ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie w sprawie niniejszej powyższe przesłanki zostały spełnione.

W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na jednorodzajowość roszczeń dochodzonych przez członków grupy w niniejszym postępowaniu. W tym zakresie zważyć należy, iż spełnienie tej przesłanki wymaga w zasadzie wystąpienia przez wszystkich powodów (członków grupy) o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, a zatem zgłoszenia przez wszystkich członków grupy takiego samego żądania. Tym samym zwrócić należy uwagę, iż w ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie jednorodzajowość roszczeń, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym odnosi się niewątpliwie do roszczeń procesowych, nie zaś do roszczeń prawa materialnego. Zważyć należy, iż ustawodawca w ogóle nie uzależnił możliwości dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym od oparcia go na tej samej podstawie materialnoprawnej. Przeciwnie – wskazując w art. 1 ust. 2 kategorie spraw, w których przepisy ustawy mają zastosowanie, ustawodawca odwołał się do tego rodzaju grup postępowań, które w praktyce często oparte będą na odmiennych podstawach materialnoprawnych (np. roszczenia o ochronę konsumentów, czy z tytułu czynów niedozwolonych). Na tym tle zwrócić należy uwagę, iż powodowie w niniejszym postępowaniu formułują – po ich sprecyzowaniu w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. – dwa żądania (żądania ustalenia nieważności czynności umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych oraz żądanie ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę). Żądania te na rzecz każdego z powodów zostały sformułowane w sposób identyczny – są to roszczenia o ustalenie, niewątpliwie – jako roszczenia tożsame – należą do roszczeń tego samego rodzaju. Jak już wskazano bez znaczenia dla oceny jednorodzajowości roszczeń, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy jest odmienna podstawa materialnoprawna, na której członkowie grupy formułują swoje roszczenia względem pozwanych (w zakresie pierwszego z roszczeń powodowie wskazują na art. 58 Kodeksu cywilnego, zaś w zakresie drugiego art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Na marginesie zwrócić należy uwagę, iż ustawodawca nie wykluczył z jednej strony możliwości dochodzenia w postępowaniu grupowym więcej, aniżeli jednego roszczenia. Przeciwnie – skoro zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, z wyłączeniem art. 7, 8, 117-124, 194-196, 204, 205, art. 207 § 3 i art. 425-50514. Za dopuszczalne uznać należy w takiej sytuacji odpowiednie stosownie w tym postępowaniu także art. 191 tego Kodeksu.

W ocenie Sądu Okręgowego zgłoszone w niniejszym postępowaniu roszczenia oparte są na tej samej podstawie faktycznej. Podstawą tą jest wprowadzenie do obrotu przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. poz. 1717), co nastąpiło z dniem 1 lutego 2014 r., a w szczególności art. 23 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym w dniu 3 lutego 2014 r. otwarty fundusz emerytalny umarza 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego funduszu emerytalnego na dzień 31 stycznia 2014 r. i przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, aktywa, o których mowa w ust. 2, o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych. Zwrócić należy uwagę, iż wejście w życie powyższego uregulowania ma charakter powszechny i dotyczy wszystkich członków otwartych funduszy emerytalnych, w tym także wszystkich powodów (członkostwo wszystkich członków grupy w otwartych funduszach emerytalnych zostało udowodnione i nie wzbudza wątpliwości). Ta okoliczność jest w zasadzie wystarczająca do uznania tożsamości podstawy faktycznej. To spostrzeżenie czyni w zasadzie zbędnym prowadzanie dalszych ustaleń m. in. co do tego, czy członkowie grupy są członkami tego samego otwartego funduszu emerytalnego. Tego rodzaju badanie miałoby w istocie walor materialny – zbędny na etapie orzekania o dopuszczalności postępowania grupowego. Obojętną dla oceny tożsamości podstawy faktycznej roszczenia jest zatem okoliczność, iż powodowie są członkami różnych otwartych funduszy emerytalnych, jak również okoliczność, iż z uwagi na różny wiek w różnym okresie będą korzystać ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Ta ostatnia okoliczność wobec modyfikacji żądania dokonanej w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. w istocie w ogóle pozostaje bez znaczenia w sprawie.

Wreszcie dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym możliwe jest wówczas, gdy przedmiotem roszczenia są roszczenia o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub z tytułu czynów niedozwolonych. W tym zakresie zwrócić należy w pierwszej kolejności uwagę, iż zgodnie z art. 221 Kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W realiach faktycznych niniejszej sprawy zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym uznać należy za działalność niezwiązaną bezpośrednio (a nawet pośrednio) z jakąkolwiek działalnością gospodarczą. Już niejako ze swej istoty zawarcie takiej umowy, dotyczącej wszakże zabezpieczenia społecznego, nie mogło być związane z ewentualną działalnością gospodarczą, nawet jeżeli strona takiej umowy działalność gospodarczą prowadziła. Mając na uwadze, iż ustawa w zakresie definiowania pojęcia konsumenta nie wprowadza w istocie żadnych rozróżnień, bez znaczenia dla uzyskania przez osobę fizyczną statusu konsumenta ma to, czy czynność prawna przez nią dokonywana ma charakter obowiązkowy, czy też nie. Tym samym uznać należy, iż pomimo, iż zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym miało obligatoryjny charakter (art. 39 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t. pierw. Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm. – obowiązek ten uchylono z dniem 1 lutego 2014 r.), osoba zawierająca umowę z funduszem nie traciła charakteru konsumenta. Roszczenie o ustalenie nieważności czynności umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych, zgłoszone w niniejszym postępowaniu, ma w takiej sytuacji charakter roszczenia o ochronę konsumentów. W tym zakresie zatem także i ta przesłanka została spełniona. Dokonując oceny drugiego ze zgłoszonych w niniejszym postępowaniu roszczeń – o ustalenie, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę – zwrócić należy uwagę, iż roszczenie to ma charakter roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Zważywszy, iż sąd powszechny nie jest związany wskazywaną przez postulującego ochrony materialnoprawną podstawą żądania, wskazać należy, iż uzyskanie oczekiwanego przez powodów stanu – wyeliminowania z obrotu prawnego art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych – otworzy możliwość domagania się odszkodowania – zgodnie z art. 4171 § 1 k. c. Te rozważania prowadzą do wniosku, iż także to roszczenie jest roszczeniem, o którym mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

W realiach niniejszej sprawy spełniona została także kolejna przesłanka wskazana w art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w sporach grupowych – roszczenie dochodzone jest przez więcej aniżeli 10 osób.

Na marginesie zwrócić dodatkowo należy uwagę na potrzebę dokonania wykładni celowościowej art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Niewątpliwą intencją prawodawcy było ułatwienie (a nie utrudnienie) dochodzenia roszczeń konsumentom, czy osobom, które doznały szkody w związku z produktem niebezpiecznym lub czynem niedozwolonym. Tym samym wykładnia przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym winna być dokonywana w taki sposób, aby dochodzenie takich roszczeń członkom grupy ułatwić.

Mając na uwadze powyższe okoliczności oraz treść art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd Okręgowy postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 6 lutego 2015 r.

Written by

  1. Zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu. Powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania.
  2. Skoro powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem grupy, to tym samym jest uprawniony do zawarcia umowy, o której mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
  3. Sprawa może zostać rozpoznana na podstawie ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze, są dochodzone roszczenia jednego rodzaju np. roszczenia pieniężne, po drugie, są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie, zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.
  4. Odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawieranych umów – bezpośrednio z ubezpieczycielem albo z pośrednikiem, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane.
  5. Pozwany, składając wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSA Jerzy Paszkowski

Sędziowie:               SSA Ewa Kaniok (spr.), SSO (del.) Marta Szerel

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim przeciwko Ż. S.A. z siedzibą w Warszawie o zapłatę na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 17 września 2014 r., sygn. akt XXIV C 554/14

postanawia:

  1. oddalić zażalenie;
  2. pozostawić Sądowi Okręgowemu w Warszawie rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 17 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił:

  1. rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym;
  2. oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sąd I instancji podniósł, że w jego ocenie postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych w pozwie należało uznać za dopuszczalne w świetle ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 – dalej: „post. grup.”). W ocenie Sądu Okręgowego dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju gdyż są to roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Sąd dodał też, że zostało spełnione kryterium odpowiedniej liczebności grupy, roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich, każdy z członków grupy jest osobą fizyczną i konsumentem. Ponadto Sąd I instancji wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, gdyż wszyscy są osobami fizycznymi i zawarli z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi na podstawie wzorców umownych opracowanych przez pozwanego, umowy te zostały zawarte na czas nieokreślony, członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanego środki pieniężne w postaci regularnych składek, każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub) latach polisowych, opłaty za wykup w określonym procencie, która była pobierana w przypadku rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od jej zawarcia, z innego powodu niż śmierć, co wystąpiło w przypadku każdego członka grupy. Sąd Okręgowy nie podzielił twierdzeń pozwanego kwestionującego istnienie takiej samej podstawy faktycznej, podnosząc, że na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego, czy różnych stosunków prawnych. Z tożsamych przyczyn Sąd I instancji uznał, że w zakresie zgłoszonego pismem z dnia 5 września 2014 r. żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego także nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Sąd I instancji uznał za chybione zarzuty pozwanego w zakresie zdolności sądowej rzecznika konsumentów w postępowania grupowym, wskazując, że zdolność ta została przyznana wprost w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w post. grup., która koresponduje w tym zakresie z treścią art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 633 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutów pozwanego również na tej podstawie, że w świetle art. 48 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm. – dalej: „ustawa o samorządzie powiatowym”) powód nie miał uprawnień do zawarcia takiej umowy bez odpowiedniej kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej z uwagi na to, iż umowa taka powoduje powstanie zobowiązali majątkowych powiatu pruszkowskiego. W ocenie Sądu umowa zawarta przez rzecznika z pełnomocnikiem nie kreuje żadnych zobowiązań finansowych po stronie rzecznika, czy zatrudniającej go jednostki samorządu terytorialnego. Sąd dodał, że ustawa o postępowaniu grupowym przewiduje możliwość zawarcia takiej umowy pomiędzy pełnomocnikiem i reprezentantem, ryzyko poniesienia kosztów procesu w razie przegrania sprawy wiąże się z samym wytoczeniem powództwa, a nie z zawarciem umowy z pełnomocnikiem. Tym samym zawarcie umowy nie wymagało odrębnej zgody ze strony skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.

Sąd I instancji oddalił wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, wskazując, że w świetle art. 8 ust. 1 post. grup. instytucja ta ma charakter fakultatywny, a pozwany nie uprawdopodobnił, iż brak kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył pozwany, zaskarżając je w całości oraz zarzucając:

  1. naruszenie art. 48 ust. 1 i 3 ustawy o samorządzie powiatowym poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało uznaniem, że umowa zawarta przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, pomimo iż nie została podpisana przez dwóch członków zarządu powiatu lub jednego członka zarządu i osobę upoważnioną przez zarząd w drodze uchwały oraz przy kontrasygnacie skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej, nie jest dotknięta wadą powodującą jej bezskuteczność, a jej złożenie, pomimo tej wadliwości, wraz z pozwem zbiorowym spełnia wymogi formalne pozwu zbiorowego przewidziane w art. 6 ust. 2 post. grup.;
  2. naruszenie art. 65 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na pominięciu wyrażonych w tym przepisie reguł interpretacyjnych, skutkujące przyjęciem, że treść postanowień umowy zawartej pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikiem z dnia 10 kwietnia 2014 r. nie rodzi skutku w postaci powstania zobowiązań finansowych po stronie Powiatu Pruszkowskiego, podczas gdy z treści tej umowy ewidentnie wynika, że zobowiązania takie powstają;
  3. naruszenie art. 4 ust. 2 post. grup. w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez błędną jego wykładnię polegająca na uznaniu, że powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem w stosunku do członków grupy niezamieszkujących na obszarze powiatu w ramach, którego działa powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów;
  4. naruszenie art. 1 ust. 1 post grup. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że roszczenia będące przedmiotem pozwu dochodzone przez wszystkich dwudziestu ośmiu członków grupy cechuje ta sama podstawa faktyczna w rozumieniu ww. przepisu;
  5. naruszenie art. 8 ust. 1 post. grup. poprzez błędną jego wykładnię, skutkującą uznaniem, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie ma podstaw do zobowiązania Rzecznika Praw Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim do wniesienia kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania, pomimo iż pozwany dostatecznie uprawdopodobnił możliwość wystąpienia znacznych trudności w wyegzekwowaniu zwrotu kosztów postępowania od reprezentanta grupy w tym, iż złożenie oświadczenia woli przez Rzecznika Praw Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim w zakresie związania się umową o prowadzenie sprawy pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami nastąpiło w ewidentnej sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, tj. art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, co czyni tę umowę bezskuteczną i nie daje podstaw do skutecznego roszczenia o zwrot kosztów procesu wobec Powiatu Pruszkowskiego.

Skarżący wniósł o zmianę postanowienia poprzez odrzucenie pozwu oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego, ewentualnie o zmianę postanowienia w zakresie pkt II poprzez zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 21.600 zł.

Ponadto skarżący wniósł o przedstawienie zagadnień prawnych sformułowanych w zażaleniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie w całości, oddalenie wniosku pozwanego o przedstawienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego wskazanego w petitum zażalenia, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest nieuzasadnione.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 4 ust. 2 post. grup. w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który w istocie sprowadza się do kwestionowania zdolności sądowej reprezentanta grupy – Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim.

W świetle art. 4 ust. 2 post. grup. reprezentantem grupy może być powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień.

Stosownie zaś do art. 633 k.p.c. w sprawach o ochronę konsumentów powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium. Odnośnie zdolności sądowej powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym i możności występowania w charakterze reprezentanta grupy wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Łodzi, stwierdzając, że zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu. Powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I ACz 836/11).

Sąd Apelacyjny w Warszawie podziela powyższe stanowisko. Zdolności sądowej nie może ograniczać obszar terytorialny. Ograniczenie zdolności sądowej oraz procesowej, a także prawa do bycia reprezentantem grupy wyłącznie do osób mieszkających w granicach powiatu rzecznika konsumentów prowadziłoby do sytuacji, gdy powództwo wytoczone przez rzecznika musiałoby być odrzucane jako wniesione na rzecz osób mieszkających w innym powiecie nie tylko na początkowym etapie postępowania rozpoznawczego lub grupowego, ale również na dalszych etapach postępowania. Sądy rozpoznające sprawę z udziałem powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów byłyby zatem zobligowane do każdorazowego badania, czy rzecznik występuje na rzecz osób mieszkających na obszarze powiatu, w którym sprawuje swoją funkcję. Oczywiste jest, że taka wykładnia byłaby nieracjonalna. Pozycję procesową powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów można porównać do pozycji prokuratora w postępowaniu cywilnym z ograniczeniem ich uprawnień wyłącznie do spraw z zakresu ochrony konsumentów, co zresztą potwierdza treść art. 634 k.p.c.

Nie ulega wątpliwości, że Powiatowy Rzecznik Konsumentów Powiatu Pruszkowskiego posiada zdolność sądową i procesową do występowania jako reprezentant grupy, gdyż niniejsza sprawa dotyczy roszczeń o ochronę konsumentów. Roszczenia członków grup opierają się bowiem na umowach zawartych pomiędzy osobami fizycznymi będącymi konsumentami, a przedsiębiorcą, z którym zawarli umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami inwestycyjnymi. Oceny tej nie może zmienić okoliczność, że tylko część członków grupy zamieszkuje na obszarze Powiatu Pruszkowskiego.

Bezzasadne są też zarzuty naruszenia art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. 65 § 2 k.c. Nie ma racji skarżący, że umowa z dnia 10 kwietnia 2014 r. zawarta pomiędzy reprezentantem grupy – Powiatowym Rzecznikiem Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim z pełnomocnikiem jest bezskuteczna w świetle powołanych przepisów z uwagi na brak oświadczeń woli osób uprawnionych do reprezentacji Powiatu Pruszkowskiego oraz kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby upoważnionej.

Analiza przedmiotowej umowy prowadzi do wniosku, że żadne z postanowień umownych nie kreuje zobowiązań finansowych po stronie Powiatowego Rzecznika Konsumentów Powiatu Pruszkowskiego, a tym samym jemu właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Należy podkreślić, że w art. 4 ust. 2 post. grup. ustawodawca sam przewidział taką możliwość, że reprezentantem grupy może być powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień. Ratio legis powołanego przepisu przemawia za tym, że skoro powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem grupy, to tym samym jest uprawniony do zawarcia umowy, o której mowa w art. 6 ust. 2 post. grup. Ponadto Sąd I instancji trafnie zauważył, że ryzyko może rodzić dopiero wytoczenie powództwa, a nie zawarcie umowy z pełnomocnikiem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego umowa ta nie jest bezskuteczna jako zawarta z uchybieniem zasad określonych w art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, a tym samym spełnia wymóg formalny określony w art. 6 ust. 2 post. grup.

Nietrafny jest też zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 post. grup. polegający na uznaniu, że roszczenia będące przedmiotem pozwu dochodzone przez wszystkich dwudziestu ośmiu członków grupy cechuje ta sama podstawa faktyczna w rozumieniu ww. przepisu. W przepisie tym zawarto definicje postępowania grupowego, wedle której ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Sprawa może zatem zostać rozpoznana na podstawie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze są dochodzone roszczenia jednego rodzaju np. roszczenia pieniężne, po drugie są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.

Wbrew twierdzeniom skarżącego Sąd I instancji nie uznał, że dochodzone roszczenia zostały oparty na tej samej podstawie faktycznej, ale takiej samej, czyli jednakowej podstawie faktycznej. Sąd ten trafnie zauważył, że wszyscy członkowie grupy dochodzącej roszczenia jako osoby fizyczne i konsumenci zawarli umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi z tym samym ubezpieczycielem (pozwanym), wyrazili zgodę na wzorce umowne opracowane przez pozwanego, zawarli umowy na taki sam okres, czy też zobowiązali się do regularnego uiszczania środków pieniężnych w postaci składek na rzecz pozwanego. Przede wszystkim każdego z członków grupy wiązało postanowienie umowne o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach polisowych, opłaty za wykup, których wysokość była uzależniona i liczona na podstawie ustalonego stosunku procentowego oraz wartości polis. Obowiązek zapłaty opłaty za wykup powstawał, gdy rozwiązano umowę przed upływem 10 lat od jej zawarcia z innego powodu niż śmierć, co nastąpiło w przypadku każdego z członków grupy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, że odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawieranych umów – bezpośrednio z ubezpieczycielem albo z pośrednikiem, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane.

Zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 post. grup. również nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z treścią powołanego przepisu, na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. W tym miejscu należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi, że pozwany, składając taki wniosek, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1485/12, LEX nr 1499166).

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie uprawdopodobnił, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję. Skarżący powołuje się bowiem na bezskuteczność zawartej umowy pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami procesowymi strony powodowej. W kontekście wcześniej poczynionych rozważań o rzekomej bezskuteczności umowy należy uznać te twierdzenia za bezzasadne.

Należy też dodać, że w świetle § 3 ust. 9 umowy z dnia 10 kwietnia 2014 r. zawartej pomiędzy reprezentantem grupy – Powiatowym Rzecznikiem Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim z pełnomocnikiem, w razie zasądzenia przez sąd na rzecz Ubezpieczyciela (pozwanego) zwrotu kosztów procesu w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego Kancelaria, działając w imieniu i na rzecz Reprezentanta Grupy, będzie zobowiązana w ramach niniejszej umowy do dochodzenia od Członków Grupy przypadających na nich kosztów procesu, zaś Reprezentant Grupy zobowiązuje się udzielić Kancelarii pełnomocnictwa do dochodzenia od Członków Grupy przypadających na nich kosztów procesu. Z treści powołanego postanowienia umownego wynika zatem, że reprezentant grupy i pełnomocnik przewidzieli możliwość przegrania niniejszego postępowania oraz w związku z tym sposób uzyskania od członków grupy kosztów procesu zasądzonych na rzecz strony pozwanej.

Ponadto wnioski pozwanego o przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych sformułowanych w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie jako odnoszące się do kwestii nie budzących wątpliwości Sądu Apelacyjnego.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w postanowieniu.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Postanowienie Sądu Najwyższego Izby Cywilnej z dnia 28 stycznia 2015 r.

Written by

  1. O dopuszczalności postępowania grupowego na podstawie art. 1 ust. 2, jeżeli powództwo ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego (art. 2 ust. 3), decyduje kwalifikacja prawna roszczenia, którego członkowie grupy zamierzają dochodzić w późniejszych procesach z wykorzystaniem prejudykatu uzyskanego w postępowaniu grupowym. Jeżeli takie roszczenie mieści się w zakresie przedmiotowym ustawy określonym w art. 1 ust. 2, postępowanie grupowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanego jest dopuszczalne. Istnienie interesu w wytoczeniu pozwu grupowego po stronie członków grupy Sąd może ustalić na podstawie wskazanych w nim przyszłych roszczeń pieniężnych. Sąd może w tym celu wezwać do sprecyzowania indywidualnych roszczeń, których członkowie grupy zamierzają dochodzić w oparciu o prejudykat uzyskany w postępowaniu grupowym.
  2. Pojęcie ustalenia odpowiedzialności na gruncie art. 2 ust. 3 ustawy należy rozumieć autonomicznie, przy uwzględnieniu celów i funkcji postępowania grupowego. W szczególności ustalenie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym nie jest tożsame z uznaniem roszczenia za usprawiedliwione w zasadzie, jak ma to miejsce w przypadku wyroku co do zasady (art. 318 k.p.c.).
  3. Wydanie w postępowaniu grupowym wyroku ustalającego dotyczącego dużej grupy osób ma na celu jedynie ustalenie odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie – nie chodzi natomiast o ustalenie także poniesienia szkody przez każdego z poszczególnych członków grupy. Przedmiotem postępowania grupowego przy żądaniu ustalenia są więc tylko okoliczności wspólne wszystkim członkom grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Za wystarczające należy wówczas uznać prawdopodobieństwo, że szkoda wystąpiła, choć sąd może także w postępowaniu grupowym przesądzić tę okoliczność stanowczo, jeśli jest to możliwe i celowe.
  4. Dopuszczalne jest w postępowaniu grupowym powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego stanowiącego jedno zdarzenie (art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2) także w sytuacji, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy. Fakty dotyczące wysokości lub wymagalności konkretnych, indywidualnych roszczeń nie powinny być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie na gruncie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. tożsamości podstawy faktycznej roszczenia lub tego, czy jest ona jednakowa.
  5. Niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12 nie prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Sąd powinien uwzględnić tę okoliczność w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1) nie umieszczając tej osoby w składzie grupy.
  6. Nawet jeżeli określone zdarzenie może prowadzić także do naruszenia dobra osobistego, roszczenie odszkodowawcze za wyrządzenie szkody majątkowej w związku z tym zdarzeniem, nie jest roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego o ochronę dóbr osobistych w rozumieniu art. 1 ust. 2.

Sąd Najwyższy w składzie:

Przewodniczący: SSN Hubert Wrzeszcz

Sędziowie:           SSN Irena Gromska-Szuster (spr.), SSN Grzegorz Misiurek

w sprawie z powództwa Z. P. reprezentanta grupy złożonej z […] przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta Miasta C. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2015 r., skargi kasacyjnej powódki od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 27 lutego 2014 r.,

  1. uchyla zaskarżone postanowienie i zmienia postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 września 2013 r. w ten sposób, że oddala wniosek o odrzucenie pozwu i postanawia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym;
  2. orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego i kasacyjnego pozostawia Sądowi do rozstrzygnięcia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powódki na postanowienie Sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w postępowaniu grupowym przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta Miasta C. o ustalenie, że Skarb Państwa – Minister Skarbu Państwa ponosi na podstawie art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. odpowiedzialność wobec powódki i pozostałych członków grupy za szkody będące następstwem znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny spowodowaną katastrofą budowlaną pawilonu wystawowego nr 1 Międzynarodowych Targów […] w dniu 28 stycznia 2006 r. oraz o ustalenie, że Skarb Państwa – Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (ewentualnie Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w C.) ponosi na podstawie art. 446 § 3 w zw. z art. 417 § 1 k.c. odpowiedzialność wobec powódki i pozostałych członków grupy za szkody będące następstwem znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny spowodowaną opisaną wyżej katastrofą budowlaną, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niezgodnym z prawem zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej przez Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w C.

Sąd Okręgowy uznał postępowanie grupowe za niedopuszczalne. Wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.r.p.g”), dochodzone w postępowaniu grupowym roszczenia powinny być jednego rodzaju i oparte na tej samej podstawie faktycznej także wtedy, gdy wniesione zostało powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego. Stwierdził, że pojęcie „odpowiedzialności pozwanego”, w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., oznacza powinność spełnienia świadczenia, a „ustalenie” tej odpowiedzialności wymaga ustalenia przez sąd wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego, odnoszących się zarówno do podmiotu zobowiązanego, jak i podmiotu uprawnionego, w tym także indywidualnych dla poszczególnych członków grupy przesłanek powstania szkody i jej wysokości.

Oceniając z tego punktu widzenia wniesiony w sprawie pozew uznał, że całościowo ujęte roszczenie powódki oznacza konieczność badania we wszczętym postępowaniu grupowym wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego za katastrofę budowlaną z dnia 28 stycznia 2006 r. określonych w art. 434 oraz w art. 417 § 1 k.c., jak również badania, w odniesieniu do każdego z powodów, przesłanek odpowiedzialności pozwanego określonych w art. 446 § 3 k.c., a więc istnienia szkody polegającej na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej członków rodziny doznanej wskutek śmierci osób w katastrofie budowlanej.

Tak określone roszczenie powodów nie spełnia, zdaniem Sądu Okręgowego, warunku jednorodzajowości, gdyż wymaga indywidualnego badania w postępowaniu grupowym sytuacji życiowej, odmiennej w przypadku każdego z członków grupy, co sprawia, że dominujący nad elementem wspólnym jest element indywidualny każdego członka grupy. W tej sytuacji nie można mówić o tej samej podstawie faktycznej żądania każdego z członków grupy, ponieważ mieszczą się w niej odmienne, indywidualne okoliczności związane z ich sytuacją życiową. Tym samym dochodzenie w postępowaniu grupowym tak określonego roszczenia jest niedopuszczalne.

Sąd Okręgowy wskazał, iż odrzucenie pozwu było uzasadnione także dlatego, że jeden z członków grupy, nie złożył przewidzianego w art. 12 u.d.r.p.g. oświadczenia o przystąpieniu do grupy, zawierającego roszczenie sprecyzowane na żądanie Sądu, co powoduje, że w grupie jest osoba, której roszczenie nie ma cech właściwych całej grupie, a tym samym roszczenia członków grupy nie spełniają warunku jednorodzajowości. Osoba ta nie została wyeliminowana z grupy. Uniemożliwia to, zdaniem Sądu, rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym i powoduje konieczność odrzucenia pozwu w całości, gdyż sąd w tym postępowaniu nie może sam wyłączyć niektórych osób, jak również nie dysponuje instrumentami umożliwiającymi wyegzekwowanie od reprezentanta grupy dopełnienia wszystkich wymagań jakie powinien spełniać pozew w postępowaniu grupowym.

Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast zarzutu strony pozwanej, że dochodzone roszczenie jest roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2, co także uzasadniałoby odrzucenie pozwu. Stwierdził, że powodowie dochodzą odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c., a nie zadośćuczynienia, które ewentualnie mogłoby się im należeć na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c., gdyż śmierć ich bliskich nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

Oddalając zażalenie powódki na postanowienie Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Okręgowego.

W skardze kasacyjnej opartej na drugiej podstawie powódka zarzuciła naruszenie art. 2 ust. 3 przez uznanie, że w ramach ustalenia odpowiedzialności pozwanego przepis ten wymaga ustalenia powinności spełnienia przez pozwanego świadczenia na rzecz członków grupy, art. 1 ust. 1 przez uznanie, że pierwotnie sformułowane żądanie nie spełnia wymogu jednorodzajowości, art. 1 ust. 2 przez uznanie, że brak możliwości rozpoznania w postępowaniu grupowym jakiejkolwiek sprawy z czynu niedozwolonego, art. 16 ust. 1 zd. 2 przez jego pominięcie oraz naruszenie przepisów prawa wspólnotowego: art. 4 ust. 3 zd. drugie i trzecie TUE przez przyjęcie wykładni art. 1 ust. 1 i art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. niezgodnej z Zaleceniem Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych zasad dotyczących mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń o zaprzestanie bezprawnych praktyk oraz roszczeń odszkodowawczych w państwach członkowskich, dotyczących naruszeń praw przyznanych na mocy prawa Unii (dalej: „Zalecenie nr 2013/396/UE” opubl.: Dz. Urz. L 201, s. 60), a także dokonania wykładni ustawy sprzecznej z dyrektywami interpretacyjnymi wynikającymi z art. 67 ust. 4 TFUE i art. 9 TUE, art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 – dalej: „EKPCz”), które winny być uwzględnione w tym przypadku w zw. z art. 6 ust. 2 i 3 TUE.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym regulują przepisy art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 2 u.d.r.p.g. W razie ich nie spełnienia pozew podlega odrzuceniu na podstawie art. 10 ust. 1 k.p.c. Jedną z tych przesłanek, przewidzianą w art. 1 ust. 1, jest dochodzenie roszczenia jednego rodzaju, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W przepisie tym ustawodawca użył pojęcia „roszczenie” w znaczeniu procesowym, a więc jako dochodzenia zasądzenia świadczenia bądź ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa albo ukształtowania stosunku prawnego lub prawa.

Konieczność dochodzenia w postępowaniu grupowym „roszczenia jednego rodzaju”, w rozumieniu tego przepisu, oznacza wymaganie, by wszyscy powodowie dochodzili zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Dalszym warunkiem dopuszczalności postępowania grupowego przewidzianym w tym przepisie jest, by roszczenie oparte było na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Natomiast w ust. 2, dodanym do art. 1 w Senacie, wprowadzone zostało kolejne wymaganie, by było to roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W przepisie tym użyto pojęcia „roszczenie” w znaczeniu materialnoprawnym, ograniczając dopuszczalność postępowania grupowego do enumeratywnie wymienionych w nim grup roszczeń materialnoprawnych. Tym samym doszło do pewnej niespójności art. 1 ust. 2 z innymi przepisami ustawy, w szczególności, gdy w pozwie grupowym dochodzone jest roszczenie o ustalenie odpowiedzialności pozwanego, przewidziane w art. 2 ust. 3. W sytuacji bowiem, gdy z jednego określonego stanu faktycznego mogą być wywodzone różne roszczenia materialnoprawne, ustalenie odpowiedzialności pozwanego mogłoby być wykorzystywane jako prejudykat w późniejszych indywidualnych postępowaniach, których przedmiotem mogłyby być różne roszczenia, w tym także takie, które nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym ustawy o postępowaniu grupowym, określonym w art. 1 ust. 2. Prowadziłoby to faktycznie do obejścia ograniczeń przedmiotowych postępowania grupowego wynikających z tego przepisu.

W celu uniknięcia takiej możliwości należy przyjąć, że art. 1 ust. 2 odnosi się także do przewidzianej w art. 2 ust. 3 sytuacji, gdy każdy członek grupy kieruje do pozwanego w istocie roszczenie pieniężnego i jedynie dlatego, że roszczeń tych nie można ujednolicić zgodnie z art. 2 ust. 1, żąda ustalenia odpowiedzialności pozwanego, ograniczając pozew grupowy do żądania ustalenia tylko pewnych okoliczności istotnych dla dochodzenia roszczeń pieniężnych. Dochodzenie roszczenia pieniężnego ulega wówczas rozbiciu na dwa etapy: pierwszy następuje w ramach postępowania grupowego o ustalenie, a drugi w ramach indywidualnych powództw o zapłatę.

W takiej sytuacji jednak powód w pozwie grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego musi sformułować także roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych ma służyć żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3. Roszczenie to nie musi być określone kwotowo, natomiast powinno być określone tak, by można było ocenić, czy jest to jedno z roszczeń materialnoprawnych dopuszczonych w art. 1 ust. 2, a zatem, czy zachowany jest zakres przedmiotowy postępowania grupowego. Ustalenie odpowiedzialności pozwanego w postępowaniu grupowym musi zatem nastąpić w nawiązaniu do roszczenia pieniężnego, którego spełnienia domagają się od pozwanego członkowie grupy.

O dopuszczalności postępowania grupowego na podstawie art. 1 ust. 2, jeżeli powództwo ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego (art. 2 ust. 3), decyduje kwalifikacja prawna roszczenia, którego członkowie grupy zamierzają dochodzić w późniejszych procesach, z wykorzystaniem prejudykatu uzyskanego w postępowaniu grupowym. Jeżeli takie roszczenie mieści się w zakresie przedmiotowym ustawy określonym w art. 1 ust. 2, dopuszczalne jest postępowanie grupowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanego.

Z tych przyczyn nie jest uzasadnione stanowisko skarżącej, że brak było podstaw do wezwania jej przez Sąd Okręgowy do sprecyzowania indywidualnych roszczeń, których powodowie zamierzają dochodzić w oparciu o prejudykat uzyskany w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego. Wprawdzie rzeczywiście art. 6 u.d.r.p.g. nie zawiera wymagania aby w pozwie w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego wskazane zostało roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu ma służyć prejudykat, jednak zgodnie z art. 24, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się przepisy k.p.c. (ze wskazanymi wyłączeniami) i podstawę prawną takiego obowiązku należy wyprowadzić z art. 187 § 1 pkt.1 k.p.c. w związku art. 24 u.d.r.p.g.

Przechodząc do kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. przez wadliwą wykładnię użytego w tym przepisie pojęcia „ustalenia odpowiedzialności pozwanego”, a w istocie tego, co powinno być przedmiotem ustalenia sądu, gdy powód zbiorowy żąda jedynie ustalenia odpowiedzialności pozwanego, należy wskazać, że w doktrynie zarysowały się w tym przedmiocie dwa stanowiska a każde z nich ma wpływ na rozumienie dopuszczalności – na podstawie art. 1 ust. 2 – żądania w postępowaniu zbiorowym ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3.

Według stanowiska pierwszego, które zaprezentowały w sprawie także Sądy obu instancji, przez „żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego”, o którym mowa w tym przepisie, należy rozumieć to samo, co „uznanie roszczenia za usprawiedliwione w zasadzie”, w rozumieniu art. 318 k.p.c., a więc przy wydaniu wyroku wstępnego. Chodzi zatem o ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego uzasadniającego uwzględnienie powództwa, co wymaga ustalenia przez sąd wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego, a więc w sytuacji czynu niedozwolonego ustalenia bezprawności działania pozwanego, ewentualnie jego winy, istnienie szkody oraz związku przyczynowego, a jedynie sama wysokość szkody może być ustalana później. Przy takim rozumieniu tego pojęcia także na gruncie art. 2 ust. 3 niedopuszczalne byłoby wydanie wyroku ustalającego niektóre tylko przesłanki odpowiedzialności pozwanego, a zatem w sprawie z powództwa zbiorowego o ustalenie odpowiedzialności pozwanego konieczne byłoby badanie i ustalenie wszystkich przesłanek faktycznych i prawnych odpowiedzialności pozwanego wobec powodów, wynikających ze wskazanej podstawy odpowiedzialności, poza tylko samą wysokością szkody i kwestiami z tym związanymi, np. przyczynienia, podlegającymi badaniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych o zasądzenie świadczenia. Przyjęcie tej koncepcji doprowadziło Sądy obu instancji do wniosku, że pozew grupowy o ustalenie złożony w sprawie jest niedopuszczalny, gdyż ujęte w nim roszczenie nie spełnia warunku jednorodzajowości, bowiem w ramach żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego konieczne byłoby badanie przez Sąd wszystkich przesłanek jego odpowiedzialności, w tym także indywidualnych przesłanek, wobec każdego z powodów, wystąpienia szkody, o której mowa w art. 446 § 3 k.c. W ocenie Sądów postępowanie grupowe zakłada istnienie elementu wspólnego dla wszystkich członków grupy, przeważającego nad elementem indywidualnym, a w rozpoznawanej sprawie w całościowo ujętych roszczeniach członków grupy przeważa element indywidualny, co sprawia, że nie można mówić o jednakowej podstawie faktycznej żądania każdego z członków grupy, gdyż w tej podstawie mieszczą się odmienne, indywidualne okoliczności związane z sytuacją życiową każdego z powodów, istotną z punktu widzenia roszczenia przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.

Stanowiska tego nie można jednak podzielić, gdyż przyjęcie takiej wykładni pojęcia „ustalenie odpowiedzialności pozwanego”, na gruncie art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. nie tylko nie znajduje uzasadnienia w treści powyższych przepisów lecz przede wszystkim sprzeczne jest z istotą, założeniem i celem ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdyż prowadzi do faktycznego wyeliminowania możliwości dochodzenia w tym postępowaniu ustalenia odpowiedzialności pozwanego zawsze wtedy, gdy ocena, czy szkoda wystąpiła, wymaga badania indywidualnych okoliczności faktycznych, co jest regułą w sprawach dotyczących roszczeń opartych na odpowiedzialności deliktowej, a więc roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, dla dochodzenia których ustawę tę uchwalono. Wykładnia taka mogłaby też w niektórych sytuacjach w ogóle kolidować z sensem rozwiązania ustawowego umożliwiającego powodowi w sprawach o roszczenia pieniężne ograniczenie powództwa jedynie do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, która to możliwość została przyjęta właśnie po to, by osoby poszkodowane w podobnych okolicznościach faktycznych mogły skorzystać z postępowania grupowego, mimo że fakty dotyczące poniesienia przez nie szkody są na tyle niejednorodne, że ujednolicenie roszczeń jest niemożliwe. Wykładnia przepisów, która prowadzi do pozbawienia możliwości stosowania ustawy do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna.

Należy zatem opowiedzieć się za drugim prezentowanym w literaturze stanowiskiem przyjmującym, że pojęcie „odpowiedzialności pozwanego” na gruncie art. 2 ust. 3 ma swoiste, autonomiczne znaczenie, inne niż w art. 318 k.p.c., jak również inne niż w art. 189 k.p.c., zdeterminowane przede wszystkim celem i funkcjami postępowania grupowego, jako postępowania szczególnego, mającego ułatwić i usprawnić rozwiązywanie konfliktów, w które zaangażowana jest duża liczba osób. Wydanie w tym postępowaniu wyroku ustalającego dotyczącego dużej grupy osób ma na celu jedynie ustalenie odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie, nie chodzi natomiast o ustalenie także poniesienia szkody przez każdego z poszczególnych powodów, co może, ale nie musi, stać się przedmiotem oceny dopiero w indywidualnych procesach, o ile po uwzględnieniu powództwa o ustalenie nie dojdzie do zawarcia indywidualnych ugód pozasądowych, co jest jednym z celów wydania takiego wyroku. Jeżeli zaś dojdzie do postępowań indywidualnych, w których wyrok wydany na podstawie art. 2 ust. 3 będzie stanowił prejudykat, to dopiero w tych postępowaniach zostaną zbadane okoliczności indywidualne, a więc powstanie szkody i jej wysokość, związek przyczynowy, przyczynienie się, czy także ewentualnie przedawnienie, jeżeli odnosi się jedynie do indywidualnych roszczeń, a nie do wszystkich członków grupy. Przedmiotem postępowania grupowego przy żądaniu ustalenia są więc tylko okoliczności wspólne wszystkim członkom grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Obowiązek określenia już w takim pozwie przyszłych roszczeń pieniężnych, z którymi poszczególni powodowie będą występować po ustaleniu odpowiedzialności pozwanego, usunie wspomniane przez Sąd Apelacyjny niebezpieczeństwo występowania z pozwem grupowym o ustalenie przez osoby nie mające interesu prawnego, gdyż istnienie tego interesu Sąd będzie mógł ustalić na podstawie określonych przyszłych roszczeń pieniężnych.

Zasadny jest zatem kasacyjny zarzut naruszenia art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., gdyż wbrew stanowisku Sądów obu instancji, dopuszczalne jest uwzględnienie przewidzianego w tym przepisie powództwa o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z deliktu bez konieczności przesądzenia, że u każdego z członków grupy doszło do powstania szkody, jeżeli okoliczności dotyczące szkody są na tyle zróżnicowane, że ich ocena w postępowaniu grupowym byłaby niecelowa. Za wystarczające należy wówczas uznać prawdopodobieństwo, że szkoda taka wystąpiła, choć sąd może także przesądzić stanowczo w tym postępowaniu tę okoliczność jeżeli jest to możliwe i celowe w ramach postępowania grupowego. Jeżeli nie, badanie i ustalenie tej przesłanki odbywać się będzie w przyszłych postępowaniach indywidualnych.

Przedstawiona wyżej wykładnia art. 2 ust. 3 ma również wpływ na wykładnię art. 1 ust. 1 w zakresie przedmiotowych warunków dopuszczalności postępowania grupowego, w szczególności wymagania tożsamej lub jednakowej podstawy faktycznej roszczenia. Jakkolwiek również w tym zakresie w doktrynie występują rozbieżności, to jednak jednolicie i trafnie przyjmuje się, że fakty dotyczące wysokości lub wymagalności konkretnych, indywidualnych roszczeń nie powinny być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie na gruncie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. tożsamości podstawy faktycznej roszczenia lub tego, czy jest ona jednakowa. Decydujące znaczenie przy tej ocenie mają tożsame lub jednakowe wobec wszystkich członków grupy okoliczności faktyczne składające się na podstawę odpowiedzialności, zaś charakter i rodzaj jednostkowych roszczeń (np. zadośćuczynienia, renty, odszkodowania), ich wysokość czy wymagalność nie mają wpływu na tę ocenę, podobnie jak istnienie okoliczności faktycznych indywidualnych, właściwych tylko dla pojedynczych lub niektórych członków grupy.

W konsekwencji należy uznać, że dopuszczalne jest w postępowaniu grupowym powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego stanowiącego jedno zdarzenie (art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2) także w sytuacji, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy.

Nieuzasadnione jest zatem stanowisko Sądów obu instancji, że objęte pozwem roszczenia nie spełniają kryterium jednorodzajowości. Postępowaniem grupowym zostały bowiem objęte roszczenia przewidziane w art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. oraz roszczenia przewidziane w art. 446 § 3 w zw. z art. 417 k.c., których źródłem jest to samo zdarzenie faktyczne (określona katastrofa budowlana), będące przyczyną śmierci członka najbliższej rodziny powodów. Jednorodne jest też żądanie wszystkich członków grupy ograniczone na podstawie art. 2 ust. 3 do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, a w późniejszych procesach do żądania, także jednorodnego, zasądzenia odszkodowania. Żądania członków grupy są takie same nie tylko pod względem charakteru żądanej ochrony prawnej oraz jednakowej podstawy faktycznej, lecz także podstawy prawnej, której źródłem jest taki sam stosunek prawny oparty na art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. oraz na art. 446 § 3 w zw. z art. 417 § 1 k.c. Roszczenia te zatem spełniają wszystkie wymagania „jednorodzajowości” czy „tożsamości” w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g., a okoliczność, że indywidualne roszczenia o zasądzenie, których późniejsze dochodzenie ma umożliwić wyrok ustalający, będą wymagały badania indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych poszczególnym członkom grupy, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki tożsamości czy jednorodzajowości roszczenia przewidzianej w art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. Uzasadnia to trafność kasacyjnego zarzutu błędnej wykładni tego przepisu.

Nieuzasadnione jest także stanowisko Sądów obu instancji, że niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12, obejmującego roszczenie sprecyzowane na żądanie Sądu, prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Taki skutek mógłby nastąpić tylko w sytuacji, gdyby doprowadziło to do spadku liczebności grupy poniżej10 osób, tj. liczby przewidzianej w art. 1 ust.1, co uzasadniałoby odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 z powodu nie zachowania wymaganej ustawowo minimalnej liczby członków grupy, nie zaś z powodu braku jednorodzajowości roszczeń. Jeżeli natomiast nie doszło do zmniejszenia składu grupy poniżej ustawowego minimum, a tylko jeden z członków grupy nie sprecyzował żądania, sąd powinien to uwzględnić w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1), nie umieszczając tej osoby w składzie grupy, jeżeli nie została ona wyeliminowana wcześniej przez powoda. Może także, na podstawie art. 359 k.p.c. w zw. z art. 17 ust. 1 u.d.r.p.g., zmienić już wydane w tym przedmiocie postanowienie. W konsekwencji skutecznie skarżąca zakwestionowała omówione wyżej stanowisko Sądu, jednak nietrafnie powołała jako podstawę art. 16 ust. 1 zd. 2, gdyż doszło w istocie do naruszenia art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. oraz wyżej wskazanych przepisów, nie wymienionych w skardze kasacyjnej.

Nie są natomiast uzasadnione zarzuty oparte na powołanych w skardze kasacyjnej przepisach prawa wspólnotowego oraz EKPCz, sprowadzające się do zarzutu ich pominięcia przy wykładni przepisów ustawy o postępowaniu grupowym. Przepisy prawa wspólnotowego nie zobowiązują państw członkowskich do uregulowania w określony sposób postępowania w sprawach grupowych, a zawierają jedynie zalecenia w tym przedmiocie. Powołane w skardze kasacyjnej przepisy art. 67 ust. 4 TFUE ani art. 4 ust. 3 i art. 9 TUE jak również przepisy Zalecenia nr 2013/396/UE Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. nie zawierają szczególnych czy nieznanych prawu polskiemu wskazówek, przydatnych do wykładni przepisów ustawy o postępowaniu grupowym. Nieuzasadniony jest zarzut, że odmowa rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu zbiorowym zamknęła poszkodowanym katastrofą budowlaną dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w rozumieniu art. 67 ust. 4 TRUE i art. 6 ust. 1 EKPCz. Ze wskazanych aktów prawa unijnego wynika jedynie wniosek, że zalecają one wprowadzenie do krajowych porządkach prawnych mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń, w tym także roszczeń odszkodowawczych, ponieważ mogą one ułatwić dostęp do sądu. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli w systemie prawa krajowego funkcjonuje już postępowanie zbiorowe, wykładnia tworzących je przepisów powinna sprzyjać jego efektywnemu działaniu. Taki kierunek wykładni jest jednak na gruncie prawa polskiego zupełnie oczywisty i niezależny od zaleceń unijnych, jako odpowiadający typowym dyrektywom stosowanym przy wykładni celowościowej, zastosowanym zresztą również w rozpoznawanej sprawie przez Sąd Najwyższy, bez konieczności odwoływania się do prawa wspólnotowego.

Na koniec rozważenia wymaga, czy dochodzone w sprawie roszczenie jest roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2, bowiem gdyby tak było, postępowanie grupowe byłoby niedopuszczalne i pozew podlegałby odrzuceniu na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 2, co Sąd Najwyższy obowiązany jest wziąć pod uwagę z urzędu na podstawie art. 398 § 1 w zw. z art. 379 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 10 ust. 1 i art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g.

W tym zakresie należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że dochodzone roszczenia, wywodzone z art. 446 § 3 k.c., nie są roszczeniami o ochronę dóbr osobistych, choć śmierć osoby bliskiej, o której mowa w tym przepisie, może w niektórych przypadkach prowadzić do naruszenia dobra osobistego jakim jest więź rodzinna. Jednakże art. 446 § 3 k.c. przewiduje wynagrodzenie szkody majątkowej, a więc ochronę interesów majątkowych, a przesłanką jego zastosowania nie jest naruszenie jakiegokolwiek dobra osobistego osób bliskich, poszkodowanych śmiercią członka rodziny. Przewiduje on ogólne roszczenie odszkodowawcze za wyrządzenie szkody majątkowej i ma zastosowanie zawsze wtedy, gdy szkoda taka wystąpiła na skutek śmierci członka najbliższej rodziny, bez względu na to, czy doszło także do naruszenia dobra osobistego. Dochodzone na jego podstawie roszczenie nie jest zatem roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g.

Biorąc wszystko to pod uwagę i uznając za uzasadnione kasacyjne zarzuty naruszenia art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816 uchylił zaskarżone postanowienie oraz zmienił poprzedzające je postanowienie Sądu pierwszej instancji i oddalił wniosek o odrzucenie pozwu.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie Wydział I Cywilny z dnia 23 grudnia 2014 r.

Written by

  1. Ustalenie składu grupy przez sąd z pominięciem części osób, które złożyły oświadczenie o przystąpieniu do grupy, w przypadku, kiedy pominięcie jest zgodne z twierdzeniami powoda wyrażonymi w toku postępowania, można uznać za poczynione przez samego powoda. Nie zamyka to definitywnie możliwości wykazania przez pominięte osoby swojej przynależności do grupy. Możliwe jest przystąpienie przez takie osoby do grupy w trybie art. 11 i n. ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym przez złożenie oświadczenia o przystąpieniu do grupy.
  2. Ustalenie składu grupy z pominięciem części osób, które złożyły oświadczenie o przystąpieniu do grupy nie daje podstaw do częściowego odrzucenia pozwu w stosunku do nich.
  3. Dopuszczalność rozpoznania w postępowaniu grupowym roszczenia ewentualnego strony powodowej jest warunkowana spełnieniem wymogu, aby także roszczenie ewentualne było oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSA Marta Sawicka

Sędziowie:             SSA Małgorzata Gawinek, SSA Tomasz Żelazowski (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 23 grudnia 2014 r. w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa K. P. jako reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa o zapłatę, na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w S. z dnia 14 października 2014 r., sygn. akt I C 762/12,

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 14 października 2014 r. Sąd Okręgowy w S. postanowił rozpoznać w postępowaniu grupowym sprawę z powództwa K. P., jako reprezentanta grupy, przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa o zapłatę.

W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd powołał się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym i uznał ostatecznie, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Sąd badał dopuszczalność postępowania grupowego w odniesieniu do 1022 członków, których aktualny wykaz został dołączony do pisma powoda z 30 maja 2014 r. (k. 1305-1322). Oceniając, czy powód wykazał, iż wskazani członkowie posiadali akcje co najmniej na dzień 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej, Sąd opierał się na dokumentach dołączonych przez niego. Sąd ocenił, że podstawowymi dołączonymi dokumentami są odcinki zbiorowe akcji, czyli dokumenty inkorporujące co najmniej dwie akcje, przewidziane w art. 328 k.s.h., a wcześniej w art. 339 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy. Powód zaś dołączył odcinki zbiorowe imienne, które pozwalają na identyfikację akcjonariusza. Sąd stwierdził, że datą emisji akcji jest 13 września 1991 r., co prowadzi do domniemania faktycznego w rozumieniu art. 231 k.p.c., że osoba wskazana na danym odcinku była właścicielem takiej ilości akcji, jaka widnieje na danym odcinku w całym okresie późniejszym, aż do dnia dzisiejszego, o ile co innego nie wynika z pozostałego materiału dowodowego. Część akcjonariuszy, wskazanych na odcinkach zbiorowych, zmarła i w takich sytuacjach podstawą uznania, że osoby wskazane jako członkowie grupy są następcami prawnymi zmarłych akcjonariuszy, są dołączone przez powoda stwierdzenia nabycia spadku lub akty poświadczenia dziedziczenia (art. 1025 § 1 k.c.). Nadto akcje są zbywalne i umowa zbycia jest źródłem domniemania, że nabywca jest następcą prawnym osoby wskazanej na odcinku zbiorowym bądź jej spadkobiercy.

Następnie Sąd wyjaśnił, że roszczenia poszczególnych członków grupy zostały oparte o następującą podstawę faktyczną: podjęcie przez osoby reprezentujące Skarb Państwa szeregu działań w okresie lat 2001-2002, w tym w szczególności odwołania Zarządu i aresztowania jego członków oraz zaskarżenia uchwał z dnia 7 maja 2002 r. podjętych przez Zgromadzenie Akcjonariuszy, albowiem te działania i wywołane nimi zdarzenia ostatecznie doprowadziły do utraty wartości akcji należących do powodowej grupy. W takim ujęciu podstawy faktycznej Sąd przyjął za powodem, że zdarzenia z lat 1995-2001 stanowią jedynie tło historyczne sprawy. Wywodził stąd Sąd, iż roszczenia są oparte na tej samej podstawie faktycznej, za czym przemawia fakt posiadania akcji w powyższym okresie, a co najmniej od 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej, przez członków grupy bądź przez ich prawnych poprzedników.

Sąd dokonał analizy przedłożonych dokumentów, w tym ilości akcji wskazanych na odcinkach zbiorowych, z których wyprowadził wniosek, że roszczenia każdego członka grupy zostały prawidłowo ujednolicone, a postępowanie grupowe jest dopuszczalne w odniesieniu do każdego członka grupy wymienionego w zestawieniu aktualnym na dzień 30 maja 2014 r., z wyjątkiem przypadków dotyczących 15 osób.

Następnie też zauważył Sąd, że powód dochodzi zapłaty na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, przy czym zwracał uwagę, iż w uzasadnieniu pozwu powód wskazał na dwie szkody: utrata wartości akcji oraz utrata prawa do dywidendy. Sąd wyjaśnił, że powód przedstawia prawo do dywidendy jako podstawę faktyczną ewentualną w tym znaczeniu, że jeżeli Sąd uzna, że dochodzonej kwoty nie można zasądzić ze względu na utratę wartości akcji, to powinien ją zasądzić ze względu na utratę prawa do dywidendy. Rzecz jednak w tym, że pozew o zapłatę w postępowaniu grupowym powinien spełnić dodatkową przesłankę dopuszczalności, tj. wysokość roszczenia każdego członka grupy powinna zostać ujednolicona w grupach bądź podgrupach (art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.). Tymczasem powód dokonał takiego ujednolicenia, ale w odniesieniu do utraty wartości akcji, a nie utraconego prawa do dywidendy. Podstawą ujednolicenia jest bowiem iloczyn liczby akcji posiadanych przez każdego członka grupy i ich poprzedniej wartości. W rezultacie powstała sytuacja, w której podstawa faktyczna w postaci utraty prawa do dywidendy (art. 1 ust. 1) nie ma związku z tak ujednoliconym roszczeniem (art. 2 ust. 1 i 2). Sąd uznał, że brak jest jednak podstaw do odrzucenia pozwu, ponieważ należy wyraźnie odróżnić żądanie pozwu (zapłaty konkretnej kwoty) od uzasadnienia pozwu, natomiast roszczenie z tytułu utraty prawa do dywidendy powód wyartykułował w uzasadnieniu pozwu, ale nie zrobił tego w treści żądania zapłaty. W takiej sytuacji odrzucenie pozwu Sąd uznał za bezprzedmiotowe, niemniej zastrzegł, że utrata prawa do dywidendy nie będzie mogła być traktowana jako podstawa faktyczna do zasądzenia jakiejkolwiek kwoty w niniejszym postępowaniu, ponieważ powód dokonał ujednolicenia roszczenia według innego kryterium. Podstawą odrzucenia pozwu nie mógł być zarzut przedawnienia roszczenia, który stanowi już kwestię merytoryczną.

Nadto, Sąd przypomniał, iż zgodnie ze wskazaniami Sądu Apelacyjnego zawartymi w uzasadnieniu postanowienia z 4 grudnia 2013 r., warunkiem wszczęcia postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne jest otrzymanie przez sąd zgody wszystkich członków grupy na ryczałtowe odszkodowanie. Natomiast członkowie grupy wyrazili zgodę na ryczałtowe odszkodowanie w osobnych oświadczeniach bądź składając swój podpis w odpowiedniej rubryce spisu członków grupy (k. 1251-1304). Sąd jednak stwierdził, że powód nie dołączył oświadczeń o wyrażeniu zgody na ryczałtowe odszkodowanie 7 wskazanych osób, które zdaniem Sądu nie mogą zostać uznane za wchodzące w skład grupy.

W rezultacie Sąd uznał, że postępowanie grupowe jest dopuszczalne wobec grupy liczącej 1000 członków. Członkami tej grupy są osoby wymienione w spisie członków aktualnym na dzień 30 maja 2014 r. (k. 1305-1322), z wyjątkiem wskazanych wyżej 15 osób, które nie wykazały posiadania akcji, oraz 7 osób, które nie dołączyły oświadczeń o wyrażeniu zgody na ryczałtowe odszkodowanie. Nawet jednak po pomniejszeniu spisu o 22 osoby liczba pozostałych członków znaczenie przekracza 10 osób, co oznacza, że postępowanie grupowe jako takie jest dopuszczalne.

Na powyższe postanowienie zażalenie złożył pozwany, domagając się jego zmiany i odrzucenia pozwu, jako że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S., a nadto zasądzenia od powoda – reprezentanta grupy – na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie:

1. art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez nieuwzględnienie wymogu udowodnienia przez powoda przynależności członka do grupy;

2. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez nieodrzucenie pozwu i uznanie, że powód działający w imieniu członków grupy zgłosił roszczenia jednorodzajowe oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej;

3. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez nieodrzucenie pozwu i uznanie, że zgłoszone roszczenia co najmniej 10 członków grupy spełniają warunki dopuszczalności prowadzenia postępowania grupowego,

4. art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. poprzez pominięcie wytycznych Sądu Apelacyjnego nakazujących przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność posiadania przez członków grupy akcji w okresie od końca 2001 r. do chwili obecnej;

5. art. 231 § 1 k.p.c. poprzez nietrafne przyjęcie, że z faktu bycia akcjonariuszem obecnie wynika fakt bycia akcjonariuszem przez poprzednich 13 lat.

W uzasadnieniu zażalenia wskazano, iż dla dopuszczalności postępowania grupowego należało w niniejszej sprawie udowodnić, że we wskazywanej podstawie faktycznej powództwa członkowie grupy byli akcjonariuszami spółki (…) S.A. od 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej. Natomiast skarżący podnosił, że strona powodowa złożyła już przy pozwie zbiorcze odcinki akcji i Sąd Apelacyjny dysponował tymi dokumentami wydając postanowienie z dnia 4 grudnia 2013 r., lecz nie uznał, iżby dowodziły one, że osoby wskazywane jako członkowie grupy były akcjonariuszami. Strona powodowa mimo wyraźnych wytycznych Sądu Apelacyjnego oraz zobowiązań Sądu Okręgowego nie przedstawiła zaś nowych dokumentów i nie wnioskowała o przeprowadzenie dowodu z już złożonych dokumentów na nowe okoliczności. Skarżący wywodził, że z dokumentów dołączonych do pozwu nie wynika, żeby spełniona była ww. okoliczność. Pozwany argumentował, że domniemanie faktyczne zastosowane przez Sąd jest nietrafne.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie w całości i zasądzenie od pozwanego na swą rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych. W uzasadnieniu powód m. in. deklarował usunięcie ze składu grupy pewnych osób, które zostały zakwestionowane przez Sąd Okręgowy, na wypadek gdyby nie zostały uwzględnione omyłki pisarskie bądź bezwarunkowo. Natomiast w przypadku niepodzielania przez Sąd argumentacji powoda oświadczył on, że roszczenie ewentualne w niniejszym postępowaniu należy uznać za niezgłoszone.

Sąd Apelacyjny, zważył co następuje:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na samym wstępie niniejszych rozważań należało zaakcentować okoliczność, mającą istotne znaczenie z punktu widzenia dokonywania oceny zasadności zarzutów podniesionych w zażaleniu, a mianowicie, że w sprawie już raz, w identycznym przedmiocie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w S. jako sąd drugiej instancji. Postanowieniem z dnia 4 grudnia 2013 r., sygn. akt I ACz 1192/13, zostało uchylone zaskarżone postanowienie z dnia 9 lipca 2013 r. o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym i przekazano te kwestię Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania. Konsekwencją wydania tego orzeczenia o charakterze kasatoryjnym stało się natomiast to, że tak Sąd pierwszej instancji ponownie rozpoznający sprawę, jak i obecnie Sąd odwoławczy, pozostają związane stanowiskiem wyrażonym w tym właśnie postanowieniu.

Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Ocena prawna zawarta w orzeczeniu sądu drugiej instancji, przekazującym sprawę do ponownego rozpoznania, obejmuje dokonaną przez ten sąd wykładnię zastosowanych przepisów prawa materialnego i procesowego. Związanie wykładnią sądu drugiej instancji oznacza, że sąd pierwszej lub drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, nie może przepisów prawa interpretować odmiennie, niż to wynika z uzasadnienia orzeczenia kasatoryjnego. Rozpoznając ponownie apelację (zażalenie) w tej samej sprawie sąd drugiej instancji musi kierować się zajętym uprzednio przez sąd odwoławczy stanowiskiem prawnym. Natomiast wskazania co do dalszego postępowania wyznaczają sądowi pierwszej instancji główne sfery działalności, przede wszystkim w zakresie postępowania dowodowego.

Przechodząc do realiów niniejszej sprawy, należało stwierdzić, że przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sąd Apelacyjny wyjaśnił, iż rozstrzygnięcie co do dopuszczalności postępowania grupowego zostało wydane przedwcześnie, albowiem Sąd Okręgowy nie zweryfikował składu grupy określonej przez powoda, nie zbadał, czy roszczenia osób wskazanych jako wchodzących w skład grupy oparte są (nie badając na tym etapie, czy przysługują) na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej – ściślej nie zweryfikował, czy akcje i ile akcji przysługiwało osobom wskazanym w pozwie jako podgrupa w określonym przedziale czasowym (ze zdarzeniami w danym przedziale powodowie łączą odpowiedzialność odszkodowawczą).

Przypomnieć wypada, iż zgodnie z art. 1 i art. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7 poz. 44), zwanej dalej „ustawą”, należy zbadać i ustalić pierwszorzędnie, czy pozew spełnia warunki do jego wszczęcia. Mianowicie, czy roszczenia są jednego rodzaju, czy są dochodzone przez wystarczającą liczbę osób, aby można było mówić o grupie, która musi stanowić co najmniej 10 osób, czy roszczenia oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a obejmują, alternatywnie, roszczenie o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Następnie zaś, także wedle dyspozycji art. 2 ust. 1 i 2 ustawy, czy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona.

W powołanym postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny po pierwsze wywodził, że w toku poprzedniego rozpoznania sprawy nie zostało doprecyzowane przez powoda, czy zdarzeniem wywołującym szkodę było podjęcie działań na przestrzeni lat 1995-2002, z którymi łączy odpowiedzialność odszkodowawczą, czy też zdarzeniem tym było odwołanie zarządu i aresztowanie jego członków, zaskarżenie uchwał z dnia 7 maja 2002 r. podjętych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, co spowodowało spadek wartości akcji, czy wreszcie samo ogłoszenie upadłości (…). Sąd Apelacyjny wyraził wtenczas przekonanie, iż kwestie te należy stanowczo ustalić, aby można było dokonać oceny, czy zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy roszczenie oparte jest na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.

Zgodnie z takimi wytycznymi Sądu odwoławczego – Sąd pierwszej instancji wezwał powoda do sprecyzowania podstawy faktycznej pozwu, co ten uczynił w piśmie procesowym z dnia 5 marca 2014 r. (k. 768-772). Tamże wyraźnie wyjaśnił, iż roszczenia członków grupy z tytułu czynów niedozwolonych wywodzone są z działań podjętych w latach 2001-2002 względem (…) przez Skarb Państwa, co skutkowało utratą wartości akcji posiadanych przez osoby należące do powodowej grupy. Natomiast zdarzenia wcześniejsze stanowią jedynie tło historyczne. Sąd Okręgowy nadto zgromadził od poszczególnych członków wymagane zgody na ryczałtowe odszkodowanie, na co zwracał uwagę Sąd Apelacyjny w postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r., za wyjątkiem siedmiu osób, które zostały w takim razie wyłączone ze składu grupy, lecz – co istotne – liczba członków grupy nadal nie jest niższa aniżeli ustawowy próg 10 osób. Z kolei skarżący jedynie ograniczył się do zakwestionowania w petitum zażalenia okoliczności, iż powód zgłosił roszczenia jednorodzajowe oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, lecz w jakikolwiek sposób nie rozwinął argumentacji dla tego zarzutu w uzasadnieniu zażalenia.

W drugiej kolejności z uregulowań ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd Apelacyjny przy pierwszym rozpoznawaniu sprawy wywodził, że sąd jest zobowiązany zbadać, czy warunki z art. 1 ust. 1 ustawy są spełnione w stosunku do poszczególnych członków grupy, a nie czy zostały jedynie powołane w pozwie. Już na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w pozwie grupowym sąd winien dokonać oceny, czy roszczenia, i to poszczególnych członków, oparte są na tej/takiej samej podstawie faktycznej, a jak zauważał Sąd Apelacyjny – nie można zweryfikować powyższej przesłanki w tej sprawie abstrahując od okoliczności decydującej, tj. czy akcje przysługiwały członkom grupy. Powodowie powołują się zaś na to, że ze względu na utratę wartości akcji ponieśli szkodę, a zatem nieodzownie musieliby posiadać akcje w czasie powstania zdarzeń, z którymi łączą spadek wartości akcji. Wobec tego Sąd Apelacyjny zalecił Sądowi pierwszej instancji w ramach ponownego rozpoznania sprawy zweryfikować i ocenić, czy powodowie posiadali akcje co najmniej na dzień 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej, po uprzednim wyjaśnieniu okoliczności, czy powód nie opiera żądania o naprawienie szkody o zdarzenia mające miejsce wcześniej.

Tymczasem – co z uwagi na treść zarzutów skarżącego należało wyraźnie uwypuklić – podczas poprzedniego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy w sposób zupełnie ogólnikowy podszedł do kwestii dopuszczalności rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, uzasadniając, iż dochodzone roszczenia mają charakter pieniężny, dochodzone są przez więcej niż 10 osób i zostały oparte na takiej samej podstawie postawie faktycznej tj. działaniach Skarbu Państwa podejmowanych wobec (…) S.A. Sąd podczas pierwszego rozpoznawania sprawy nie badał zatem składu grupy i nie poddawał ocenie zarzutów pozwanego co do posiadania przez każdego z członków grupy akcji tej spółki w przedziale czasowym, z którym wiążą odpowiedzialność pozwanego. Sąd Okręgowy po prostu uznał, iż nie ma potrzeby weryfikacji takich okoliczności na etapie orzekania o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zgodnie z art. 10 ustawy i tych okoliczności nie analizował.

Takie stanowisko zanegował jednak Sąd Apelacyjny we wskazanym postanowieniu, wywodząc z przepisów ustawy, iż skład grupy jest kształtowany po raz pierwszy przez powoda na etapie wnoszenia pozwu, a sąd w orzeczeniu o dopuszczalności postępowania grupowego rozstrzyga o prawidłowości takiego stanowiska powoda co do tego, że roszczenia konkretnych osób są oparte na tej samej/takiej samej podstawie faktycznej. Odnośnie późniejszego przystąpienia do grupy na skutek ogłoszenia rozstrzyga zaś sąd poprzez wydanie stosowanego orzeczenia wedle art. 17 ust. 1 ustawy. Stąd Sąd Apelacyjny wyinterpretował z przepisu art. 1 ust. 1 ustawy, że już na tym wstępnym etapie sąd musi zbadać, czy roszczenia członków grupy są oparte na takich samych/tych samych podstawach faktycznych, a tym samym zbadać skład grupy uformowanej na tym etapie przez reprezentanta, czego Sąd pierwszej instancji zaniechał, wydając zaskarżone wówczas postanowienie z dnia 9 lipca 2013 r.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności faktyczne oraz wiążące Sądy obu instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy oceny prawne, należało skonkludować, iż nie jest trafny sformułowany przez skarżącego pozwanego zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. poprzez rzekome pominięcie wytycznych Sądu drugiej instancji zawartych w postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r., jakoby nakazujących przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność posiadania przez członków grupy akcji w okresie od końca 2001 r. do chwili obecnej. W rzeczonym postanowieniu nie było bowiem mowy o tym, iż dokumenty zebrane już na tamtym etapie postępowania nie dowodziły takich okoliczności, a tylko że Sąd Okręgowy w ogóle nie objął ich analizą podczas pierwszego rozpoznawania sprawy, gdyż wychodził z założenia – które zostało podważone przez Sąd Apelacyjny – iż sąd nie ustala składu grupy na etapie oceny dopuszczalności rozpoznawania sprawy w postępowaniu grupowym. Innymi słowy, nie jest zasadne stanowisko skarżącego, iż Sąd Apelacyjny nakazywał bezwzględnie przeprowadzenie nowych dowodów, z góry oceniając, że te załączone do pozwu nie były wystarczające, aby dowieść, że osoby wskazywane jako członkowie grupy byli akcjonariuszami w okresie objętym podstawą faktyczną powództwa. Tych dokumentów Sąd II instancji w ogóle nie oceniał, uznając, iż Sąd I instancji również ich nie badał, co skutkowało uznaniem braku rozpoznania istoty sprawy.

Rzeczywiście zaś zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy w sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie. W analizowanej sytuacji Sąd Apelacyjny zgadza się z Sądem Okręgowym, iż powód zdołał wykazać powyższą okoliczność właśnie poprzez przedłożone do akt sprawy dokumenty m. in. w postaci odcinków zbiorowych akcji, znajdujących się na ich odwrocie adnotacji dotyczących zmiany nabywcy tych akcji imiennych, umów sprzedaży akcji oraz stwierdzenia nabycia spadku i aktów poświadczenia dziedziczenia po zmarłych posiadaczach akcji. Odcinek zbiorowy akcji jest dokumentem obejmującym dwie lub większą liczbę akcji o jednakowych uprawnieniach, który co do swej formy powinien czynić zadość kryteriom przewidzianym dla dokumentu akcji. Przedstawione do akt sprawy odcinki zbiorowe obejmują natomiast akcje imienne, które to dokumenty wskazują, iż uprawnienia przysługują osobie określonej w dokumencie akcji. Także w ocenie Sądu odwoławczego tego rodzaju dokumenty wystarczały więc do tego, aby dowieść, że w okresie lat 2001-2002, z którym wiąże powód swoje roszczenie, osoby tam wskazane były posiadaczami tych akcji, bądź to są ich spadkobiercami, przy dacie ich emisji w dniu 13 września 1991 r. Tym bardziej, że na niektórych z nich, na ich odwrocie zamieszczone są właśnie urzędowo poświadczone adnotacje o przeniesieniu akcji (zob. np. k. 823, 879). Przez wzgląd na powyższe można więc zasadnie zakładać, że skoro na innych dokumentach akcji nie ma tego typu wzmianek, to niezmiennie władają tymi akcjami te same osoby, imiennie w nich określone na pierwszej stronie.

Natomiast jeśli było inaczej, jeżeli istotnie doszło do zbycia tychże akcji, który to fakt nie został odnotowany na tym dokumencie, to w tej sytuacji następuje już przerzucenie ciężaru dowodu na twierdzącego – pozwanego, który z takich zdarzeń wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne. Tymczasem w niniejszej sprawie pozwany Skarb Państwa nie tylko nie naprowadził na okoliczność takich zdarzeń żadnych dowodów, czy nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych, ale też poprzestał na zupełnie ogólnikowych sugestiach co do ich zaistnienia. Pozwany przedstawiał zatem takie okoliczności w sferze tylko potencjalnej możliwości, lecz w ani jednym przypadku nie potrafił ich skonkretyzować. Takie gołosłowne hipotezy nie mogły zostać uznane za wystarczające do podważenia wartości dowodowej przedłożonych przez powoda dokumentów, z których w sposób stanowczy można wywodzić w ramach swobodnej oceny dowodów, że dokumentują one wszelakie zmiany w kręgu osób uprawnionych z tych akcji. Jeżeli natomiast z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Dla podważenia oceny dowodów dokonanej przez sąd nie jest więc wystarczające jedynie przedstawienie przez stronę alternatywnego stanu faktycznego.

Zgodnie zaś z art. 231 k.p.c. sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Rację ma Sąd Okręgowy, iż ze wspomnianych dokumentów w ramach domniemania faktycznego można wnioskować, iż w kluczowym dla niniejszego roszczenia okresie czasu członkowie grupy byli osobami uprawnionymi z tych akcji. O ile zaś pozwany twierdził inaczej, a mianowicie, że w tym czasie istniał rzekomy obrót tymi akcjami, co nie znalazło odzwierciedlenia w tych dokumentach, i wróciły one następnie ponownie do osoby, która posługuje się nimi obecnie – wskazanej imiennie w treści akcji – to powinien był przynajmniej uczynić tego rodzaju okoliczności prawdopodobnymi, czego nie dokonał.

W tym stanie rzeczy nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty skarżącego co do naruszenia przez Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a wyprowadzony przez ten Sąd w trybie art. 10 ust. 1 tej ustawy wniosek prawny o dopuszczalności postępowania grupowego w tej sprawie musiał się ostać jako prawidłowy.

W tym kontekście konieczne jest podniesienie dodatkowo dwóch kwestii. Po pierwsze, jeśli chodzi o wyznaczony przez Sąd Okręgowy skład grupy przy pominięciu łącznie 22 osób, to przez wzgląd na fazę tego postępowania należałoby uznać, zgodnie z twierdzeniami powoda w odpowiedzi na niniejsze zażalenie, iż osoby te zostały usunięte przez samego powoda z tej grupy. Natomiast nie zamyka to jeszcze definitywnie możliwości wykazania przez te osoby swojej przynależności do grupy, a to w trybie art. 11 i nast. ustawy i złożenia oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Sąd odwoławczy podziela natomiast zapatrywanie prawne, które wynikało z uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 4 grudnia 2013 r., że wykluczenie tych kilku osób nie niweczy możliwości rozpoznania sprawy w zakresie pozostałych osób w postępowaniu grupowym, ani nie ma podstawy do częściowego odrzucenia pozwu w stosunku do nich, zwłaszcza że zgodnie z art. 4 ust. 1 i 3 ustawy powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, który prowadzi postępowanie w imieniu własnym, lecz na rzecz wszystkich członków grupy. Po drugie, co się tyczy roszczenia ewentualnego dotyczącego żądania zasądzenia świadczenia pieniężnego z uwagi na utratę dywidendy, to Sąd odwoławczy doszedł do przekonania, iż powód w tym przypadku nie mógłby tego roszczenia dochodzić. Za takim stanowiskiem prawnym przemawia wzgląd na specyfikę postępowania grupowego, którego dopuszczalność warunkuje m. in. to, aby roszczenia były oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1 ustawy), o czym decyduje sąd w postanowieniu wydawanym na podstawie art. 10 ustawy, jak w rozpatrywanym przypadku. Tymczasem powód upatruje swej szkody nie tylko w utracie wartości akcji, ale ewentualnie – na wypadek niepodzielenia tego stanowiska – w utracie dywidendy, zarazem jednak ujednolicając wysokość roszczeń w podgrupach w odniesieniu tylko do utraty wartości akcji. Sam powód w odpowiedzi na zażalenie przyznał, że jeśli chodzi o żądanie ewentualne zapłaty odszkodowania z tytułu utraty prawa do dywidendy, to dokładne wyliczenie wartości tego roszczenia będzie możliwe dopiero w oparciu o opinię biegłego sądowego. Na liczne dalsze komplikacje związane z tego rodzaju roszczeniem ewentualnym w tym postępowaniu wskazywał także Sąd Apelacyjny poprzednio rozpoznający sprawę. Przypomnieć wobec tego wypada, że przy przyjęciu dopuszczalności żądania ewentualnego sąd musiałby już na tym etapie badać, czy również wykazano, że roszczenie objęte żądaniem ewentualnym oparte jest na tej/takiej samej podstawie faktycznej. Mogą się wtedy ujawnić kwestie problematyczne na etapie zgłaszania się kolejnych członków grupy na skutek dokonanego ogłoszenia, albowiem nie jest wykluczone, że będą się zgłaszać tylko osoby, które dochodzą żądania ewentualnego. Problem może pojawić się również na etapie wydawania przez sąd postanowienia o składzie grupy, czy co do roszczenia głównego, czy też ewentualnego. Z poruszonych wyżej względów wykluczenie w tej sprawie możliwości skutecznego wniesienia przez powoda roszczenia ewentualnego wydaje się jedynym możliwym rozwiązaniem w świetle przepisów cytowanej ustawy. Wreszcie też należało podkreślić, że sam powód w odpowiedzi na zażalenie – na wypadek niepodzielania jego stanowiska w tym względzie – zgodził się, aby uznać jego roszczenie ewentualne w niniejszym postępowaniu za niezgłoszone.

Z omówionych powyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. oddalił zażalenie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział III Cywilny z dnia 19 listopada 2014 r.

Written by

Postanowienie zostało uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z 3 czerwca 2015 r., sygn. akt VI ACz 479/15.

  1. Aby można było mówić o jedności podstawy faktycznej uzasadniającej możliwość dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym, przesłanki zaistnienia roszczeń powinny być wspólne dla wszystkich uczestników grupy.
  2. Jeśli szkoda (jej postać i rozmiar), która potencjalnie mogła powstać w przypadku opóźnienia w realizacji przedmiotowej inwestycji, polegającej na wybudowaniu lokali, jest zasadniczo zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy. Zróżnicowanie okoliczności faktycznych wpływających na postać i rozmiar szkody wyklucza ustalenie zatem w niniejszej sprawie jedności podstawy faktycznej. Taka sytuacja ma miejsce, jeżeli szkoda w przypadku każdego z członków grup mogła powstać w innej postaci – w zależności od stanu faktycznego odnoszącego się do konkretnego członka grupy.
  3. Mimo że roszczenie powodów znajduje się we wzorcu umowy, który może podlegać ocenie w zakresie abuzywności, to roszczenia powodów nie mają żadnego związku z potrzebą ochrony konsumenta przed silniejszym uczestnikiem obrotu. Roszczenia powodów w niniejszej sprawie są roszczeniami odszkodowawczymi, związanymi z ewentualnym nienależytym wykonaniem umowy. Wobec tego sprawa przedmiotowa nie jest sprawą o ochronę konsumentów. Powód nie żąda bowiem w niniejszej sprawie szczególnej ochrony z uwagi na swój status, a jedynie dochodzi odszkodowania w związku z zaistnieniem przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSO Ewa Witkowska

Sędziowie:             SSO Joanna Kruczkowska, SSO Agnieszka Matlak

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2014 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa K. K., jako reprezentanta (…), przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w W. o zapłatę

postanawia:

  1. odrzucić pozew;
  2. zasądzić od K. K. na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w W. kwotę 7.217,00 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

 

UZASADNIENIE

K. w pozwie złożonym w dniu 21 marca 2013 r., jako reprezentant grupy, wniósł o zasądzenie od Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w W. na rzecz członków grupy następujących kwot: a) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 23.981,85 zł; b) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 53.136,00 zł; c) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 40.584,68 zł; d) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 42.254,46 zł; e) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 51.290,32 zł; f) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 17.154,40 zł; g) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 32.687,50 zł; h) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 36.122,32 zł; i) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 68.354,79 zł;

j) w ramach podgrupy nr (…), do której, należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 8.603,83 zł;

k) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) oraz P. W. o zasądzenie na rzecz jej każdego członka (…),

  1. łącznie kwoty 1.139.768,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 listopada 2012 r. do dnia zapłaty, przy czym wnosił, aby dla (…) odsetki były liczone od dnia 21 marca 2013 r., tytułem utraconych korzyści w postaci pozbawienia członków grupy możliwości dysponowania prawem własności do lokalu w określonym czasie, ze względu na nienależyte wykonanie umowy przez spółdzielnię, skutkujące opóźnieniem w realizacji inwestycji. Ponadto powód wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej przewidzianej przepisami prawa.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazywał, że członkowie grupy zawarli ze spółdzielnią mieszkaniową (…) umowy, których przedmiotem było wybudowanie lokali mieszkalnych i miejsc postojowych w budynku położonym przy ul. (…) w W. Niektórzy członkowie grupy nie zawarli tych umów bezpośrednio ze spółdzielnią, lecz od osób będących stronami takich umów nabyli prawo do ekspektatywy do lokali i miejsc postojowych. W imieniu i na rzecz spółdzielni przy zawarciu umowy finansującej działał inwestor powierniczy – Spółka (…) S.A. z siedzibą w W. – na podstawie umowy nr (…) z dnia 16 października 2006 r. zawartej ze Spółdzielnią oraz pełnomocnictwa stanowiącego załącznik do niej. Na podstawie tej umowy inwestor powierniczy był zobowiązany do zawierania w imieniu i na rzecz Spółdzielni (…) umów według jednolitego wzorca, który nie podlegał negocjacji.

Zdaniem powoda, w ramach prowadzonej inwestycji doszło do szeregu nieprawidłowości po stronie pozwanej spółdzielni, polegających min. na:

– wyborze nierzetelnego inwestora powierniczego, spółki (…) S.A. w W., odnośnie której w trakcie inwestycji została ogłoszona upadłość (budowa została dokończona przez Przedsiębiorstwo Budownictwa (…) sp. z o.o.), przy czym pozwana spółdzielnia nie egzekwowała na bieżąco kar umownych od Spółki (…) S.A. w W.;

– zadłużeniu inwestycji, czego skutkiem było postępowanie egzekucyjne jednego z podwykonawców – (…) sp. z o.o. oraz spór z (…) S.A. ze względu na które spółdzielnia musiała utworzyć specjalną rezerwę finansową, co skutkowało warunkowaniem zawarcia umów ostatecznych do poddania się egzekucji przez każdego nabywcę lokalu;

– stosowaniu licznych klauzul abuzywnych, polegających na naliczaniu bezprawnej waloryzacji;

– bezprawnym wliczeniu ekwiwalentu wartości użytkowania gruntu jako kosztu budowy, podczas gdy spółdzielnia mogła wliczyć jedynie rzeczywisty poniesiony koszt (a więc w tym przypadku jedynie opłaty za użytkowanie wieczyste za okres budowy);

– znacznym opóźnieniu budowy – zgodnie z § 21 ust. 1 w zw. z § 21 ust. 3 umowy nr (…) z dnia 16 października 2006 r. zawartej przez spółdzielnię z inwestorem powierniczym, inwestor powierniczy miał zrealizować budowę w terminie 18 miesięcy, liczonych od wprowadzenia na budowę, które miało nastąpić w terminie 7 dni od uzyskania prawomocnego pozwolenia na budowę. Decyzja o pozwoleniu na budowę stała się prawomocna w dniu 23 marca 2007 r., a więc przewidywany przez spółdzielnię termin realizacji inwestycji miał nastąpić w terminie 18 miesięcy, liczonych od 30 marca 2007 r., czyli ok. października 2008 r., oraz opóźnieniu w przeniesieniu własność lokali – pomimo uzyskania pozwolenia na użytkowanie w dniu 27 sierpnia 2010 r. zaczęto przenosić własność lokali dopiero w okresie wakacyjnym 2011 r. (w przypadku Powoda nastąpiło do dopiero w listopadzie 2012 r.)

– podjęciu dwóch uchwał Rady Nadzorczej o obciążeniu inwestycji pożyczkami na inwestycję, choć nie było takiej potrzeby, ponieważ finansowanie było zapewnione;

– niskiej jakości wykonanych lokali;

– działaniu na szkodę spółdzielni przez ówczesny Zarząd.

Powód wskazywał w pozwie, że dochodzone roszczenia z tytułu utraconych korzyści zostały ujednolicone, a szkoda w niniejszej sprawie została ustalona w oparciu o wspólne dla wszystkich członków grupy kryterium w postaci pozbawienia możliwości dysponowania prawem własności do lokalu w określonym czasie, ze względu na nienależyte wykonanie umowy przez spółdzielnię, skutkujące opóźnieniem w realizacji inwestycji.

Do pozwu dołączono oświadczenie powoda o tym, że działa on w charakterze reprezentanta grupy oraz oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy, a także umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.

Pozwana spółdzielnia mieszkaniowa (…) w W. wniosła o odrzucenie pozwu w oparciu o art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a w przypadku wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych, w wysokości stanowiącej sześciokrotność stawki minimalnej prawem przewidzianej .

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana podnosiła, iż w niniejszej sprawie nie zostały spełnione warunki uzasadniające prowadzenie postępowania grupowego. Brak bowiem po stronie powodowej jedności podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń, co z kolei implikuje niemożność wskazania jednolitej, opartej na uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, wysokości szkody. Co więcej sprawa nie ma charakteru sprawy o ochronę konsumentów, gdyż jej przedmiotem nie jest ochrona zagrożonych działaniem pozwanej interesów konsumentów, na konkretne, wynikające z określonego stanu faktycznego, roszczenia odszkodowawcze. Tym samym jest to sprawa, w której stroną być może są konsumenci, niemniej nie dotyczy ona ich ochrony. Zdaniem pozwanej przedmiotem spraw są roszczenia, które przysługują konsumentom.

Pozwana podkreśla ogromne zróżnicowanie faktów mających wpływ na ustalenie postaci i zakresu szkody. Poza wskazaną przez powoda niemożnością korzystania z lokalu w czasie, w zasadzie w stosunku do każdego członka grupy kwestia ewentualnej szkody w jego majątku kształtuje się odmiennie. Jak zatem widać szkoda (jej postać i rozmiar), która potencjalnie może powstać w przypadku opóźnienia w realizacji inwestycji polegającej na budowie lokalu, jest zasadniczo zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy, zaś nierzadko szkoda taka po prostu w majątku danej osoby w ogóle nie powstaje. Zróżnicowanie okoliczności faktycznych wpływających na postać i rozmiar szkody, zdaniem pozwanego wyklucza ustalenie w tego rodzaju sprawie jedności podstawy faktycznej. Pozwana wskazała także, że rozmaitość stanów faktycznych mogących mieć miejsce w niniejszej sprawie, wyklucza dokonanie jakichkolwiek ujednoliceń.

W ocenie pozwanej powód próbując uzasadnić swe stanowisko w zakresie prowadzenia niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, dokonuje ujednolicenia roszczeń nie w oparciu o wspólne dla poszczególnych członków okoliczności sprawy (bo te bez wątpienia są – w szczególności w zakresie ewentualnej szkody – diametralnie inne), a w oparciu o pewne założenie, które nie odpowiada prawdzie, iż każdy z członków chciał wynająć swój lokal, a w związku z tym że tego nie zrobił, poniósł szkodę w postaci utraconego zysku.

Pozwana zakwestionowała też spełnienie przez członków grupy statusu konsumenta. Zdaniem pozwanej warunkiem koniecznym uznania roszczenia za roszczenie o ochronę konsumentów jest dochodzenie przez konsumenta ochrony w relacjach z podmiotem profesjonalnym (przedsiębiorcą). Konieczne jest więc istnienie relacji konsument – przedsiębiorca. Ponadto, aby mówić o roszczeniu o ochronę konsumenta, konieczny jest także element dodatkowy, celowo bowiem ustawodawca użył pojęcia „roszczenia o ochronę konsumentów” a nie określenia „roszczenia konsumentów”. Analiza treści przepisu wyklucza uznanie, iż chodzi tu o roszczenia (jakiekolwiek) przysługujące konsumentom. Przepis wyraźnie wskazuje bowiem roszczenia o ochronę konsumentów. Wskazane sformułowanie nie ma w porządku prawnym definicji o charakterze legalnym. Ochrona konsumentów odbywa się na poziomie administracyjno-prawnym oraz na zasadach ogólnych, wynikających z prawa cywilnego. Spoiwem tych form jest konieczność zapewnienia ochrony słabszym uczestnikom obrotu. Aby przy tym mówić o sprawie o „ochronę konsumenta” nie zaś o sprawie „konsumenta”, kontekst sprawy musi być jednoznaczny – jednym z jej elementów musi być obrona przed silniejszym uczestnikiem rynku, jakim jest przedsiębiorca. Jeśli takiego elementu w sprawie nie będzie (a zatem nie pojawi się wątpliwość w zakresie nadużywania przez przedsiębiorcę swojej pozycji, konsument nie potrzebuje ochrony), to mamy do czynienia ze sprawą „konsumenta”. Pozwana podnosiła, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy taka okoliczność nie zaszła, powód nie przedstawił także żadnych okoliczności mających wskazywać na jej zaistnienie. Zdaniem pozwanej roszczenie powoda nie ma żadnego związku z potrzebą ochrony konsumenta przed silniejszym uczestnikiem obrotu. Jest to zwykłe roszczenie odszkodowawcze związane z ewentualnie nienależytym wykonaniem umowy. Właśnie okoliczność, iż powód w sposób jednoznaczny oparł swe roszczenie na wątpliwym zapisie, nie zaś dowodził uznania go za niewiążący względem członków grupy, przesądza o tym, że nie jest to sprawa o ochronę konsumentów. Powód nie żąda bowiem w niniejszej sprawie szczególnej ochrony z uwagi na swój status a jedynie odszkodowania w związku z zaistnieniem – jego zdaniem – przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Powyższe zdaniem pozwanej uzasadnia odrzucenie pozwu w niniejszej sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Członkowie grupy zawarli ze spółdzielnią mieszkaniową (…) w W. umowy, których przedmiotem było wybudowanie lokali mieszkalnych i miejsc postojowych w budynku położonym przy ul. (…) w W. Niektórzy członkowie grupy nie zawarli tych umów bezpośrednio ze spółdzielnią, lecz od osób będących stronami takich umów nabyli prawo do ekspektatywy do lokali i miejsc postojowych. W imieniu i na rzecz Spółdzielni przy zawarciu umowy finansującej działał inwestor powierniczy – Spółka (…) S.A. z siedzibą w W. – na podstawie umowy nr (…) z dnia 16 października 2006 r. zawartej ze spółdzielnią oraz pełnomocnictwa stanowiącego załącznik do niej. Na podstawie tej umowy inwestor powierniczy był zobowiązany do zawierania w imieniu i na rzecz spółdzielni (…) umów według jednolitego wzorca, który nie podlegał negocjacji.

W zależności od daty zawarcia umów pomiędzy spółdzielnią i finansującymi przewidywany termin zakończenia realizacji inwestycji został przewidziany na I kwartał 2009 r. lub II kwartał 2009 r. .

Prace budowlane były prowadzone na podstawie decyzji Prezydenta W. o pozwoleniu na budowę nr (…) z dnia 23 marca 2007 r..

Na podstawie decyzji Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego nr (…) z dnia 27.08.2010 r. udzielono pozwolenia na użytkowanie budynku mieszkalnego wielorodzinnego z usługami i garażami podziemnymi, zrealizowanego na terenie działki oznaczonej nr ew. (…), części nieruchomości oznaczonych nr ew. (…) z obrębu (…) przy ul. (…) w W..

Ze względu na opóźnienie w pracach budowlanych większość lokali została przekazana właścicielom na przełomie 2010 i 2011 r., tylko nieliczne lokale przekazano w 2009 r., choć ze względu na dalej trwające prace i związane z tym utrudnienia – jak brak windy czy niemożność przedostania się przez klatkę schodową zamieszkiwanie w nich było znacznie utrudnione. Z przekazania lokali sporządzane były protokoły zdawczo – odbiorcze lokalu. Natomiast umowy zawierane w formie aktu notarialnego, przenoszące własność lokali były zawierane od 2011 r..

W okresie od 8 marca 2010 r. do 20 marca 2010 r. na wniosek Ministra Infrastruktury przeprowadzona została przez Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych lustracja spółdzielni mieszkaniowej (…) za lata 2006-2009. Jej przedmiotem były zagadnienia takie jak: organizacja spółdzielni, sprawy członkowskie i dyspozycja lokalami, działalność inwestycyjna, gospodarka zasobami mieszkaniowymi, gospodarka remontowa, pozostała działalność spółdzielni, wybrane zagadnienia finansowo – księgowe oraz realizacja przez spółdzielnię obowiązków wynikających z ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. W piśmie z dnia 16 lutego 2011 r. skierowanym do pozwanej spółdzielni, Minister Infrastruktury zwrócił się o udzielenie informacji czy zastosowano wytyczne polustracyjne.

Dnia 31 lipca 2009 r. K. K. złożył zawiadomienie do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o stosowaniu przez spółdzielnię mieszkaniową (…) praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

W odpowiedzi na powyższe zawiadomienie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pismem z dnia 16 października 2009 r. poinformował, że część ze wskazanych przez zawiadamiającego zapisów, znajdujących się w zawartych pomiędzy członkami grupy a Spółką (…) S.A. w W. umowach, jest tożsama z zapisami uznanymi już uprzednio za niedozwolone oraz iż niektóre z tych zapisów mogą wyczerpywać znamiona art. 3851k.c. W przedmiotowym piśmie wyraźnie określono, że wbrew opinii zawiadamiającego, podmiotem, który stosuje w umowach zawieranych z konsumentami niedozwolone postanowienia umowne nie jest spółdzielnia mieszkaniowa (…), a (…) S.A. z siedzibą w W., bowiem to wskazana spółka jest stroną umowy i jej przysługuje większość praw i obowiązków.

Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami poszczególnych postanowień zawartych we wzorcu umownym o nazwie umowa nr (…). Część z zakazanych zapisów stosowana była także w umowach zawieranych z pozostałymi członkami grupy.

We wrześniu członkowie grupy zlecili rzeczoznawcy wykonanie opinii co do wysokości prognozowanego czynszu za wynajem lokali mieszkalnych i użytkowych położonych w W. przy ul. (…). Zgodnie z ta opinią miesięczny czynsz prognozowany za lokale mieszkalne 2 pokojowe o pow. do 50 m2 wynosiłby 1.875,00 zł, za lokale mieszkalne 2 pokojowe o pow. ponad 50 m2 wynosiłby 1.968,00 zł, za lokale mieszkalne 3 pokojowe wynosiłby 2.568,00 zł, za lokale mieszkalne 4 pokojowe wynosiłby 3.102,00 zł, za lokale użytkowe o powierzchni do 60 m2 wynosiłby 98,00 zł/m2, za lokale użytkowe o powierzchni ponad 60 m2 wynosiłby 94,00 zł/m2, za lokale użytkowe o powierzchni 323,3 m2 wynosiłby 102,00 zł/m2.

Prokuratura Rejonowa W. w sprawie (…) prowadziła postępowanie dot. inwestycji przy ul. (…). Na potrzeby postępowania sporządzona została opinia, w której m. in. stwierdzono: 18 miesięczne opóźnienie w realizacji inwestycji; ustalono, że spółdzielnia, akceptując w listopadzie 2009 r. zaawansowanie rzeczowe i finansowe inwestycji na 98,06 % – przy niezakończonym procesie inwestycyjnym w pełni musiała zdawać sobie sprawę, że pozostałe z rozliczenia umowy środki finansowe nie zabezpieczają faktycznie pozostałych do wykonania robót; ustalono że spółdzielnia tolerowała w styczniu i lutym 2010 r. przestój w realizacji robót z zakresu umownego – nie było podejmowanych interwencji; oraz że spółdzielnia zatrudniała profesjonalnie przygotowany zespół pracowników, których zadaniem było nadzorowanie prawidłowości przebiegu procesu inwestycyjnego. Zespół ten potwierdzał nieprawdę akceptując do listopada 2009 r. faktycznie bezusterkowe rzeczowo – finansowe zaawansowanie inwestycji lub potwierdził nieprawdę w protokołach inwentaryzacji robót i protokołach konieczności; spółdzielnia akceptowała opóźnienia w realizacji inwestycji, o czym świadczą fakty braku reakcji na przestój oraz brak obciążania D. karami umownymi.

Prokuratura Rejonowa W. prowadziła także postępowanie wobec ówczesnych członków zarządu pozwanej spółdzielni – (…). W dniu 3 grudnia 2012 r. z uwagi na wysokości szkody przekraczającej 5.600.000,00 zł oraz istnienia obawy, że osoby te mogłyby w dalszym ciągu dokonywać przestępstw o charakterze gospodarczym, wydane zostały wobec nich postanowienia o zastosowaniu środków zapobiegawczych.

W dniu 12 listopada 2012 ro. powodowie skierowali do spółdzielni ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 915.283,58 zł w terminie do dnia 27 listopada 2012 r., obejmujące roszczenia wynikające ze szkody poniesionej przez nich w związku z opóźnieniem w realizacji inwestycji i tym samym w przekazaniu lokali.

Pozwana spółdzielnia kierowała do właścicieli lokali przedsądowe wezwania do zapłaty dotyczące zadłużenia z tytułu niewniesionych opłat za eksploatację i utrzymanie lokalu. Pismem z dnia 19 grudnia 2013 r. spółdzielnia wezwała (…) do zapłaty kwoty 5.860,79 zł w terminie 7 dni od otrzymania przedmiotowego wezwania.

Sąd zważył, co następuje:

Postępowanie grupowe uregulowane jest przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, późn. zm. 44).

Pierwszym etapem rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym jest ocena przez Sąd tego, czy sprawa w ogóle może być w tym postępowaniu rozpoznawana. Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego uregulowane zostały w art. 1 ust. 1 i 2 cyt. ustawy, a w przypadku roszczeń pieniężnych dodatkowo w art. 2 ust. 1 tej ustawy. Przywołane przepisy wskazują, że postępowanie grupowe może być prowadzone wówczas, gdy grupa liczy co najmniej 10 osób, dochodzi roszczeń jednego rodzaju, opartych na jednakowej – tej samej lub takiej samej – podstawie faktycznej. Roszczenia te powinny wiązać się z ochroną konsumentów, z odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny albo z odpowiedzialnością z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne konieczne jest, aby wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej dwie osoby. Ponadto zgodnie z przepisem art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy w przypadku roszczeń pieniężnych pozew powinien zawierać m. in. określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy lub podgrup.

W sprawie przedmiotowej należało zbadać dopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym biorąc pod uwagę następujące przesłanki:

– czy jest odpowiednia ilość osób,

– jednorodzajowość roszczeń,

– oparcie roszczeń na tej lub takiej samej podstawie faktycznej,

– konsumencki charakter roszczeń.

Reprezentant grupy wniósł o zasądzenie wskazanych kwot na rzecz członków grupy pogrupowanych w podgrupy. Do pozwu dołączono wszystkie wymagane oświadczenia i umowę z pełnomocnikiem. Powód jest w sprawie reprezentowany przez adwokata. Roszczenia członków grupy zostały ujednolicone w ramach podgrup. Nadto w niniejszej sprawie liczba osób, które przystąpiły do grupy przewyższa 10.

W dalszej kolejności należało ustalić, czy występuje w sprawie jednorodzajowość roszczeń, jedność podstawy faktycznej, ujednolicenie wysokości roszczeń pieniężnych.

Aby można było mówić o jedności podstawy faktycznej uzasadniającej możliwość dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym, przesłanki zaistnienia roszczeń powinny być wspólne dla wszystkich uczestników grupy.

Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, należy stwierdzić, że do powstania odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania umowy, niezbędne jest zaistnienie następujących przesłanek w postaci: nienależytego wykonania zobowiązania umownego, szkody w majątku strony, istnienia związku przyczynowego pomiędzy nienależytym wykonaniem zobowiązania umownego a szkodą.

Powód podnosił, że w majątku każdego członka grupy powstała szkoda polegająca na pozbawieniu możliwości dysponowania prawem własności do lokalu w określonym czasie (wynajęcia, zamieszkania w takim standardzie).

W tym miejscu należy zauważyć, że szkodą jest powstała wbrew woli poszkodowanego różnica między obecnym jego stanem majątkowym a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Zdaniem Sądu przedstawiony przez powoda fakt niemożności „dysponowania prawem do lokalu” nie mieści się w definicji szkody. Powód tutaj nie określa natomiast różnicy w majątku poszkodowanych. Powyższe może stanowić jedynie okoliczność faktyczną, w związku z którą jakaś szkoda mogła w majątku poszkodowanego powstać.

Należy przy tym wskazać, że poza wskazaną przez powoda niemożnością korzystania z lokalu w określonym czasie, w stosunku do każdego członka grupy kwestia ewentualnej szkody w jego majątku kształtuje się odmiennie.

Wskazać należy w tym miejscu, że w przypadku przedmiotowej sprawy występuje duże zróżnicowanie faktów mających wpływ na ustalenie postaci i zakresu szkody w stosunku do każdego członka grupy. Trzeba podnieść, iż osoba poszkodowana mogła –doznać szkody, gdyż faktycznie planowała wynająć lokal, miała już potencjalnego najemcę, który to – wobec braku dostępności lokalu – zrezygnował z planowanego kontraktu. Wówczas to faktycznie – przy dużym prawdopodobieństwie zawarcia takiej umowy i uzyskania czynszu z wynajmu lokalu -–faktycznie szkodą byłby utracony zysk.

W tym miejscu należy stwierdzić, iż w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z tego rodzaju przypadkiem szkody, ponieważ, jak to podnosi sam powód,–wszystkie osoby wchodzące w skład grupy mają status konsumenta, a zatem wątpliwe jest, aby kupowały one lokale z zamiarem jego wynajmu dla zysku. Zatem trudno uznać było, iż w przypadku niniejszej sprawy wszyscy członkowie grup doznali szkody w postaci utraty zysku z wynajmu lokalu.

W sprawie przedmiotowej szkoda w przypadku każdego z członków grup mogła powstać w innej postaci, w zależności od stanu faktycznego odnoszącego się do konkretnego członka grupy. I tak szkodą mogła być np. ewentualna strata polegająca na konieczności płacenia przez jakiś czas wyższych odsetek od kredytu, w związku z tzw. ubezpieczeniem pomostowym, bądź też konieczności płatności czynszu najmu wynajmowanego lokalu, którego członek grupy nie mógł opuścić w związku z opóźniającym się odbiorem lokalu od pozwanej. Szkodą w niektórych przypadkach może być też różnica w cenie dotychczasowego lokalu, który został przez określonego członka grupy zbyty w innym czasie, niżby to uczynił, gdyby pozwana spółdzielnia wydała mu lokal w czasie określonym zgodnie z zawartą umowa, (w tym wypadku członek grupy byłby zobligowany do wykazania, że lokal sprzedałby po wyższej cenie, gdyby pozwana nowy lokal wydała w umownym czasie).

Wobec powyższych rozważań trzeba jednoznacznie stwierdzić, że szkoda (jej postać i rozmiar), która potencjalnie mogła powstać w przypadku opóźnienia w realizacji przedmiotowej inwestycji, polegającej na wybudowaniu lokali, jest zasadniczo zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy. Zróżnicowanie okoliczności faktycznych wpływających na postać i rozmiar szkody wyklucza ustalenie zatem w niniejszej sprawie jedności podstawy faktycznej.

Mając na uwadze powyższe trzeba zatem podnieść, że przesłanka prowadzenia postępowania grupowego, polegająca na jedności podstawy faktycznej, w niniejszej sprawie nie została spełniona.

Kolejną przesłanką, która powinna być spełniona w niniejszej sprawie, jest to, aby powodowie spełniali warunek posiadania statusu konsumenta.

Wobec twierdzenia powoda, iż członkowie grup dokonywali zakupu lokali mieszkalnych z przeznaczeniem na wynajem, trzeba podnieść, że jest to przejaw działalności gospodarczej określonej w art. 2 ustawy z dnia z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

A zatem, przy takich twierdzeniach powoda, zdaniem Sądu członkowie grup nie spełniają statusu konsumenta w rozumieniu art. 221 k.c.

Zgodnie z uregulowanym w art. 6 k.c. rozkładem ciężaru dowodu, to powód był zobowiązany do wykazania przy każdym członku grupy, iż posiada on status konsumenta w rozumieniu art. 221 k.c. Zdaniem Sadu powyższe nie zostało udowodnione w przedmiotowej sprawie.

Ostatnią, pozostałą do omówienia przesłanką, której spełnienie jest wymagane, aby można było prowadzić postępowanie na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, tj. jest warunek rodzaju sprawy.

Powód wskazuje, że niniejsza sprawa należy do kategorii spraw o roszczenia o ochronę konsumenta.

Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z roszczeniami o ochronę konsumentów. Mimo że roszczenie powodów znajduje się we wzorcu umowy, który może podlegać ocenie w zakresie abuzywności, to roszczenia powodów nie mają żadnego związku z potrzebą ochrony konsumenta przed silniejszym uczestnikiem obrotu. Roszczenia powodów w niniejszej sprawie są roszczeniami odszkodowawczymi, związanymi z ewentualnym nienależytym wykonaniem umowy. Wobec tego sprawa przedmiotowa nie jest sprawą o ochronę konsumentów. Powód nie żąda bowiem w niniejszej sprawie szczególnej ochrony z uwagi na swój status, a jedynie dochodzi odszkodowania w związku z zaistnieniem przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Reasumując, należy zgodzić się ze stanowiskiem pozwanej spółdzielni, iż w niniejszej sprawie nie zostały spełnione warunki uzasadniające prowadzenie postępowania grupowego, dlatego też pozew w sprawie przedmiotowej należało odrzucić na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy, uwzględniając wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej w kwocie 7.200,00 zł na podstawie § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielanej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., póz. 490), oraz 17,00 zł opłaty kancelaryjnej od udzielonego pełnomocnikowi pełnomocnictwa.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w postanowieniu.

Postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie Wydział III Cywilny z dnia 28 października 2014 r.

Written by

  1. Ustawa nie zakreśla terminu na uzupełnienie braków dotyczących oświadczeń o przystąpieniu do grupy, stanowiąc jedynie, iż po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy. Oznacza to, iż uzupełnienie braków i nieścisłości w zakresie przystąpienia do grupy może zostać skutecznie dokonane po upływie terminu na samo przystąpienie do grupy. Przyjęcie odmiennego zapatrywania godziłoby w celowość prowadzenia postępowania grupowego, które może obejmować większą liczbę osób (członków grupy) i trudno uniknąć pewnych niedopatrzeń, czy braków – zwłaszcza w zakresie zgłoszenia przystąpienia do grupy oraz konieczności zgromadzenia i drobiazgowego sprawdzenia potrzebnej dokumentacji.
  2. Na etapie ustalania składu grupy zadaniem sądu nie jest merytoryczne rozstrzyganie o zasadności dochodzonego roszczenia.
  3. Konsument powinien korzystać z ochrony przewidzianej w art. 3851 – 3853c., niezależnie od tego, czy jest on bezpośrednio stroną umowy czy cesjonariuszem. Okoliczność przystąpienia niektórych członków grupy do umowy na podstawie umowy cesji nie wpływa na jednakowość podstawy faktycznej postępowania grupowego, a tym samym na jego dopuszczalność.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie Wydział III Cywilny w następującym składzie

Przewodniczący:                SSO Ewa Dietkow

Sędziowie:                          SSO Beata Karczewska-Mazur; SSO Radosław Olszewski

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2014 roku w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa S. P. przeciwko (…) Spółce Akcyjnej w Z. o zapłatę

postanawia:

ustalić skład grupy, do której zaliczyć następujące osoby:

Podgrupa 1:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 1 osoby]
  3. [dane 1 osoby]

Podgrupa 2:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 2 osób]
  3. [dane 2 osób]

Podgrupa 3:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 2 osób]
  3. [dane 2 osób]

Podgrupa 4:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 1 osoby]

Podgrupa 5:

  1. [dane 1 osoby]
  2. [dane 1 osoby]
  3. [dane 1 osoby]

Podgrupa 6:

  1. [dane 1 osoby]
  2. [dane 2 osób]

Podgrupa 7:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 1 osoby]

Podgrupa 8:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 2 osób]

Podgrupa 9:

  1. [dane 3 osób]
  2. [dane 2 osób]

Podgrupa 10:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 1 osoby]

Podgrupa 11:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 2 osób]

Podgrupa 12:

  1. [dane 1 osoby]
  2. [dane 1 osoby]
  3. [dane 1 osoby]

Podgrupa 13:

  1. [dane 2 osób]
  2. [dane 1 osoby]

Podgrupa 14:

  1. [dane 1 osoby]
  2. [dane 3 osób]

 

UZASADNIENIE

Orzeczeniem z dnia 24 września 2013 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie III Wydział Cywilny postanowił o dokonaniu publicznego ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sprawie z powództwa reprezentanta grupy S. P. przeciwko (…) Spółce Akcyjnej w Z. o zapłatę, sygn. akt III C 491/12 poprzez wywieszenie na okres miesiąca w budynku sądowym oraz zamieszczenie w dziennikach Gazeta Wyborcza oraz Rzeczpospolita stosownego ogłoszenia w tym przedmiocie.

W piśmie z dnia 3 marca 2014 r. strona powodowa przedstawiła zestawienie wszystkich członków grupy wraz z podziałem na podgrupy.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44, dalej jako: „u.d.p.g.”), po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy. Sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym.

Zarządzeniem z dnia 30 maja 2014 r., doręczonym w dniu 18 lipca 2014 r., pozwanemu wyznaczono termin 1 miesiąca na podniesienie zarzutów co do członkostwa określonych osób w grupie i podgrupach.

W piśmie procesowym nadanym w dniu 18 lipca 2014 r., w wyznaczonym terminie, pozwany zgłosił zarzuty tożsame z zarzutami zgłoszonymi we wniosku o odrzucenie pozwu. W ocenie pozwanego:

  1. sprawa nie jest sprawą o ochronę konsumentów, lecz sprawą o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia;
  2. roszczenia członków w poszczególnych podgrupach nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej – w jednej podgrupie znajdują się osoby: a) które negocjowały indywidualnie umowę i co do których żadnej z klauzul nie zastosowano w związku z zawartymi aneksami, b) osoby, które nie zawarły aneksu w zakresie klauzul, lecz negocjowały indywidualnie klauzule waloryzacyjne, c) osoby, co do których w/w okoliczności nie zachodzą. W każdym zaś przypadku, wobec poszczególnych członków grupy zachodzą okoliczności dalej indywidualizujące ich sytuację prawną, m. in. okoliczności dotyczące treści aneksów, przebiegu negocjacji umowy, okoliczności związanych z wpłatą kwot pozwanemu. W przypadku niektórych członków grupy, roszczenia wywodzone są nie bezpośrednio z umowy zawartej z pozwanym, a z umowy cesji, której przedmiotem były prawa i obowiązki strony zawierającej umowę z kupującym;
  3. roszczenia pieniężne nie zostały prawidłowo ujednolicone w podgrupach. Jedyne kryterium ujednolicenia roszczeń zastosowane przez powoda to zredukowanie roszczeń większej wartości do kwoty najniższego roszczenia w danej podgrupie, bez względu na wspólne okoliczności sprawy. Takie pogrupowanie roszczeń w żaden sposób nie realizuje celów postępowania grupowego. Podział dokonany przez powódkę nie pozwala na oderwanie się od okoliczności indywidualnych i wspólne rozstrzyganie o roszczeniach członków danej grupy. W obrębie poszczególnych podgrup są osoby mające różny status z punktu widzenia prowadzenia z pozwanym indywidualnych negocjacji oraz zawarcia, bądź nie zawarcia aneksów do umów.

Żaden ze zgłoszonych przez pozwanego zarzutów nie dotyczył braków formalnych – nieprawidłowości lub nieścisłości w oświadczeniach o przystąpieniu do grupy.

Przechodząc do ustalenia składu osobowego grupy podkreślić należy, że wszyscy jej członkowie wymienieni imiennie w sentencji postanowienia zgłosili oświadczenia o przystąpieniu do grupy w terminie wynikającym z treści ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego. W tym miejscu wskazać należy, że zarządzeniem z dnia 30 maja 2014 r. pełnomocnik powodów wezwany został do uzupełnienia braków formalnych pisemnych oświadczeń o przystąpieniu do grupy M. Cz., K. G. oraz T. G., P. S. oraz A. B. (dawniej A. Ł.) w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu oświadczeń o przystąpieniu do grupy w oparciu o art. 130 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. Strona powodowa w piśmie procesowym z dnia 3 lipca 2014 r. uzupełniła powyższe braki formalne w zakreślonym terminie. Ustawa nie zakreśla terminu na uzupełnienie braków dotyczących przedmiotowych zgłoszeń, stanowiąc jedynie, iż po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy (powołany art. 17 ust. 1 u.d.p.g.). Oznacza to, iż uzupełnienie braków i nieścisłości w zakresie przystąpienia do grupy mogło zostać skutecznie dokonane po upływie terminu na samo przystąpienie do grupy. Jak wskazuje się w orzecznictwie, przyjęcie odmiennego zapatrywania godziłoby w celowość prowadzenia postępowania grupowego, które może obejmować większą liczbę osób (członków grupy) i trudno uniknąć pewnych niedopatrzeń, czy braków – zwłaszcza w zakresie zgłoszenia przystąpienia do grupy oraz konieczności zgromadzenia i drobiazgowego sprawdzenia potrzebnej dokumentacji (por. postanowienie z dnia 6 września 2012 r. Sądu Okręgowego w Łodzi Wydziału II Cywilnego, sygn. akt II C 1693/10).

Stosownie do art. 16 u.d.p.g. w sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie. W ocenie Sądu strona powodowa wywiązała się z powyższego obowiązku. Złożonymi do akt niniejszej sprawy dokumentami prywatnymi oraz urzędowymi powód dowiódł przynależność określonych osób zarówno do całej grupy, jak i poszczególnych podgrup. Jak już zostało wskazane w postanowieniu z dnia 24 stycznia 2013 r. wydanym w niniejszej sprawie, roszczenia członków grupy oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Na obecnym etapie postępowania grupowego zadaniem Sądu nie jest merytoryczne rozstrzyganie o zasadności dochodzonego roszczenia. Sąd ocenia jedynie dopuszczalność postępowania grupowego, w tym kwestię przynależności członków do grupy. W tym kontekście wskazać należy, że zarzuty pozwanego dotyczące zawarcia przez członków grupy aneksów usuwających klauzule waloryzacyjne, czy też indywidualnego negocjowania treści tych klauzul, dotyczą merytorycznego rozpoznania sprawy. Nie zmienia jednakowej podstawy faktycznej dla wszystkich członków grupy negocjowanie opłaty waloryzacyjnej przez jednych, a wpłacenie całości opłaty przez innych. Bez znaczenia jest również to, czy członkowie grupy zawarli umowę deweloperską bezpośrednio z pozwanym, czy też wstąpili w prawa i obowiązki z niej wynikające na podstawie cesji.

W zakresie zasadności przynależności członków do poszczególnych podgrup wskazać należy, że wysokość ich roszczeń została ujednolicona w podgrupach liczących od 2 do 3 osób, do najniższej kwoty przysługującej członkowi podgrupy. Także roszczenie w zakresie odsetek zostało ujednolicone dla wszystkich poprzez żądanie ich zapłaty od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty. W oświadczeniu o przystąpieniu do grupy każdy członek wyraził zgodę na ujednolicenie wysokości roszczenia zgodnie z art. 2 ust. 2 u.d.p.g. Wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu następujących wskazanych przez powoda wspólnych okoliczności sprawy: 1) zawarcie umowy zawierającej klauzulę waloryzacyjną, 2) nieważność klauzuli waloryzacyjnej, 3) występowanie w relacji z pozwanym z pozycji konsumentów, 4) pobranie przez pozwanego dodatkowej opłaty na podstawie klauzuli waloryzacyjnej, 5) roszczenie o zwrot nienależnie pobranej dodatkowej opłaty, 6) umowy były zawierane w ramach oferowania przez pozwanego wszystkim członkom grupy identycznej usługi – sprzedaż mieszkania. W ocenie Sądu ujednolicenie dokonane przez powoda spełnia kryterium ujednolicenia roszczeń.

Za postanowieniem z dnia 24 stycznia 2013 r. raz jeszcze wskazać należy, iż nie ma znaczenia, że część członków grup przystąpiła do umowy na podstawie umowy cesji. Konsument powinien korzystać z ochrony przewidzianej w art. 3851 – 3853 k.c., niezależnie od tego, czy jest on bezpośrednio stroną umowy czy cesjonariuszem. W wyniku cesji cesjonariusz uzyskuje wierzytelność w takim samym kształcie prawnym w jakim istniała przed dokonaniem przelewu. Stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie, natomiast zmienia się osoba uczestnicząca w nim po stronie wierzyciela (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I CKN 379/00, LEX nr 52661). Zgodnie z art. 509 § 2 k.c. wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa. Przechodzą z cedenta na cesjonariusza np. roszczenie o zaległe odsetki, roszczenie o odszkodowanie za nienależyte wykonanie zobowiązania, roszczenie o zapłatę kar umownych, roszczenie o uzyskanie surogatów przedmiotu świadczenia (art. 477 § 2 k.c.), roszczenie o udzielenie przez dłużnika informacji o przedmiocie świadczenia (art. 546 i art. 354 § 1 k.c.), uprawnienie wierzyciela do wyboru świadczenia w zobowiązaniu przemiennym, uprawnienie wierzyciela do wezwania dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) lub możność zaskarżenia czynności zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzyciela, roszczenie z tytułu poręczenia i inne. Oprócz samej możliwości żądania świadczenia pojawiają się także uprawnienia innego rodzaju, funkcjonalnie z nią jednak związane. Chodzi w szczególności o uprawnienia kształtujące. Przedmiotem przelewu nie jest jedynie możność żądania od dłużnika, by ten spełnił świadczenie. Przelew bowiem powoduje nie tylko sukcesję samej wierzytelności, lecz również obejmuje inne elementy składające się na sytuację wierzyciela. W jego wyniku cesjonariusz uzyska i prawa kształtujące (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., IV CSK 224/06, LEX nr 462931). Przykładowo, dyrektywa Rady (EWG) nr 90/314 z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek (Dz.U.UE.L.1990158.59) w art. 2 pkt 4 wprost stanowi, że „konsument” oznacza każdego, kto nabywa imprezę turystyczną lub wyraża zgodę na jej nabycie („główny kontrahent”) lub osobę, w imieniu której główny kontrahent wyraża zgodę na nabycie imprezy („inni beneficjenci”) bądź osobę, na którą główny kontrahent lub którykolwiek z innych beneficjentów przenosi prawa do udziału w imprezie („cesjonariusz”)”. Ze wszystkimi członkami grupy doszło do zawarcia umowy zasadniczej przenoszącej własność lokali mieszkalnych. W ślad za pełnomocnikiem powoda przytoczyć można pogląd wyrażony przez Tomasz Jaworskiego i Patricka Radzimierskego, że: „jeżeli fakty uzasadniające istnienie określonych stosunków prawnych są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy, to spełniony jest warunek jednakowości podstawy faktycznej. Nie stoi temu na przeszkodzie istnienie innych jeszcze faktów, mieszczących się w podstawie faktycznej powództwa (jak charakter konkretnych indywidualnych roszczeń, ich wymagalność czy wysokość)” – T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010. Okoliczność przystąpienia niektórych członków grupy do umowy na podstawie umowy cesji nie wpływa na jednakowość podstawy faktycznej postępowania grupowego, a tym samym na jego dopuszczalność.

Z uwagi na powyższe przynależność do grupy i poszczególnych podgrup nie budzi obecnie wątpliwości Sądu. Sąd dokonał weryfikacji oświadczeń złożonych pierwotnie w pozwie zbiorowym oraz następczo po dokonaniu ogłoszenia w prasie i nie stwierdził przesłanek do wyłączenia z grupy poszczególnych jej członków. Podkreślić przy tym należy, iż zarzuty zgłoszone przez pozwanego nie dotyczyły nieścisłości w powyższych oświadczeniach, a jedynie stanowiły powielenie zarzutów merytorycznych co do zasadności samego powództwa złożonych w odpowiedzi na pozew.

Mając powyższe na uwadze, Sąd ustalił ostateczny skład osobowy grupy zaliczając w jej poczet osoby wymienione w sentencji postanowienia.