Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 24 lutego 2016 r.

Written by

  1. W stadium certyfikacji pozwu grupowego, przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, które podlegają ocenie sądu, ograniczają się do kwestii zakreślonych w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g., t.j.: liczebność grupy (co najmniej 10 osób), jednorodzajowość roszczeń, istnienie tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, a nadto zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Poza zakresem oceny dopuszczalności postępowania grupowego pozostaje natomiast ocena jego merytorycznej zasadności, gdyż ta odbywa się na dalszym etapie postępowania.
  2. Przez sformułowanie „takiej samej podstawie faktycznej” należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej, stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.
  3. Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, podobnie jak i odmienność warunków, w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów, nie neguje spełnienia przesłanki tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, gdyż, jak wskazano wyżej, zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest deklarowana przez powoda identyczność mechanizmu wprowadzonego przez wszystkie te formalnie niezależne wzorce. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanej do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane, ograniczały też możliwość wypowiedzenia umowy. Zostały oparte nie na tej samej, lecz na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie:                     SSA Robert Obrębski, SSA Beata Byszewska

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie na skutek zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 października 2015 r., sygn. akt XXIV C 500/14,

postanawia:

  1. oddalić zażalenie,
  2. pozostawić Sądowi Okręgowemu w Warszawie rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 kwietnia 2014 r. skierowanym przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Miejski Rzecznik Konsumentów w Urzędzie Miasta S., wniósł o:

  1. ustalenie, że stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą członków grupy postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia określające zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych zwpłacanych przez nich składek regularnych, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć, to jest ustalenie, że: postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 2 czerwca 2003 r.; postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 25 lutego 2004 r.; postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 16 sierpnia 2004 r.; postanowienia § 20 ust. 4 oraz § 25 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…), zatwierdzonych uchwałą zarządu pozwanej nr (…) z dnia 21 stycznia 2005 r.; postanowienia punktu 10 Załącznika nr 1 oraz § 12 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 10 Załącznika nr 1 oraz § 12 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 11 ust. 2 oraz punktu 14 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 10 ust. 3 oraz punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia § 10 ust. 3 oraz punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z Ubezpieczeniowym (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…); postanowienia punktu 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (…) z (…) Funduszem (…) o indeksie (…) są bezskuteczne i nie wiążą określonych, wymienionych w pozwie członków grupy;
  2. ustalenie, że w przypadku rozwiązania przed upływem okresu ubezpieczenia, zawartych przez pozwaną z członkami grupy, umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, z przyczyn innych niż śmierć, pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu zwymienionych w pozwie członków grupy kwoty równej wartości wszystkich środków pieniężnych pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez niego składek regularnych, obliczonej według cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego po dniu rozwiązania umowy.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym spełnia przesłanki, o których mowa w przedmiotowej ustawie, bowiem dochodzone przez niego roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, ponieważ każdy z członków grupy reprezentowanej przez powoda posiada wobec pozwanej następujące roszczenia: o ustalenie, że postanowienia zawartej przez niego z pozwaną umowy ubezpieczenia określające wysokość kwoty, która zostałaby mu wypłacona w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przez upływem okresu ubezpieczenia, z przyczyn innych niż śmierć, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go oraz o ustalenie, że pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z członków grupy, kwoty równej wartości wszystkich środków zapisanych na jego rachunku polisy, w przypadku rozwiązania zawartej przez niego umowy ubezpieczenia, przed upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć. Ponadto powód wskazał, że roszczenia są dochodzone przez 51 osób, każde z roszczeń objętych pozwem należy do kategorii spraw o ochronę konsumentów i roszczenia każdego z członków grupy są oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Uzasadniając tę przesłankę powód wskazał, że wszystkie umowy ubezpieczenia zawarte z członkami grupy były zawierane w ramach oferowania konsumentom – członkom grupy tej samej usługi, tj. ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, każdy z członków grupy zawarł umowę ubezpieczenia z tym samym podmiotem, umowa ubezpieczenia żadnego z członków grupy nie została rozwiązana, umowa ubezpieczenia każdego z członków grupy została zawarta na czas określony wynoszący od 15 do 30 lat, każdy z członków grupy zawarł umowę na podstawie wzorca umowy opracowanego i stosowanego przez pozwaną, zawierającego postanowienia o prawie pozwanej do niewypłacenia członkowi grupy środków zgromadzonych na rachunku polisy albo wypłaty jedynie ich części, w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia, mechanizm i skutek ww. postanowień jest taki sam w odniesieniu do każdego członka grupy, wysokość kwoty wypłaconej każdemu z członków grupy zostałaby obliczona w oparciu o te same elementy oraz wobec każdego z członków grupy pozwana odmówiła zaniechania stosowania kwestionowanych postanowień.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Zdaniem pozwanej roszczenia członków grupy nie są oparte na tej samej albo takiej samej podstawie faktycznej, bowiem członków grupy wiążą z pozwaną umowy oparte na 17 różnych wzorcach, o różnej treści, zaś przy zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami art. 3852 k.p.c. nakazuje brać pod uwagę całą treść umowy oraz badać okoliczności jej zawarcia, co w niniejszej sprawie będzie oznaczać konieczność całościowej analizy wszystkich wzorców, przy czym w przypadku dopuszczenia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym liczba kontrolowanych wzorców może wzrosnąć nawet do 148 oraz przesłuchania w charakterze strony każdego z członków grupy, przy czym w razie dopuszczenia do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym liczba ta może wzrosnąć do ok. 85.000.

Postanowieniem z dnia 13 października 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

W ocenie Sądu I instancji postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. w pozwie z dnia 18 kwietnia 2014 r. skierowanym przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W. należało uznać za dopuszczalne w świetle ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.p.g.”), gdyż zostały spełnione wszystkie przesłanki wynikające z art. 1 powołanej ustawy.

Spełnione jest kryterium odpowiedniej liczebności grupy, gdyż roszczenia są dochodzone przez ponad 10 osób. Dochodzone roszczenia, w ocenie Sądu Okręgowego, są roszczeniami jednego rodzaju, gdyż są to roszczenia o ustalenie, że postanowienia zawartej przez każdego z członków grupy z pozwaną umowy ubezpieczenia określające wysokość kwoty, która zostałaby mu wypłacona w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia, z przyczyn innych niż śmierć, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą go oraz o ustalenie, że pozwana jest zobowiązana do wypłaty każdemu z członków grupy, kwoty równej wartości wszystkich środków zapisanych na jego rachunku polisy, w przypadku rozwiązania zawartej przez niego umowy ubezpieczenia, przed upływem okresu ubezpieczenia z przyczyn innych niż śmierć. Ponadto roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich, a każdy z członków grupy jest osobą fizyczną i konsumentem. Ponadto Sąd I instancji wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, gdyż wszyscy członkowie grupy są osobami fizycznymi i zawarli z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi w oparciu o wzorce umowne opracowane przez pozwaną, umowy te zostały zawarte na czas określony wynoszący od 15 do 30 lat, członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanej środki pieniężne w postaci regularnych składek, każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanej do niewypłacenia członkowi grupy środków zgromadzonych na rachunku polisy albo do wypłaty jedynie ich części, w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia. W odniesieniu do każdego z członków grupy kwota zatrzymana przez pozwaną w dwóch pierwszych latach okresu ubezpieczenia wyniosłaby 100% albo 98% w/w środków, a począwszy od trzeciego roku okresu ubezpieczenia procent ten malałby wraz z upływem kolejnych lat. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanej kwestionującego istnienie takiej samej podstawy faktycznej, wskazując, że na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego czy różnych stosunków prawnych. W art. 1 ust. 1 u.d.p.g. mowa jest bowiem jedynie o tym, że roszczenia mają być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Wskazał Sąd, że w sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji członków grupy w zakresie wskazywanych przez pozwaną takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych, udział różnych pośredników i osób wykonujących czynności agencyjne czy odmienny sposób realizacji istotnych obowiązków informacyjnych przez osoby pośredniczące w zawieraniu umów. Okoliczności te nie mogą jednak wpływać na ocenę jednakowości podstawy faktycznej powództwa (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I ACz 43/15).

Sąd podkreślił, że w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę określającą zasady ustalania wysokości kwot, które mają być wypłacone członkom grupy i kwot, które mają być pobrane przez pozwaną ze środków pieniężnych członków grupy pochodzących z umorzenia jednostek funduszy zakupionych z wpłacanych przez nich składek regularnych, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z przyczyn innych niż śmierć. Samo oznaczenie wzorca – powoływane przez pozwaną – nie przesądza o odmiennej treści poszczególnych zapisów. W istocie każda z umów zawierała bowiem takie samo postanowienie określające wysokość oraz sposób obliczania kwot, które mają być pobrane przez pozwaną. Wskazał również, że w sprawie nie występują takie „okoliczności zawarcia umowy”, które uzasadniałyby konieczność przeprowadzania dowodu z przesłuchania wszystkich członków grupy, gdyż powód w pozwie nie powołuje się na okoliczność zawarcia przez członków grupy, których reprezentuje, umów ubezpieczenia pod wpływem błędu, czy też podstępu. Okolicznością relewantną w sprawie jest sam fakt zawarcia przez członków grupy umów z pozwaną zawierających sporne postanowienia, które stanowią dla pozwanej podstawę do pobrania przez nią kwot wpłaconych uprzednio przez członków grupy, których wysokość jest ich zdaniem rażąco wygórowana.

Reasumując Sąd Okręgowy wskazał, że powód wykazał w wystarczającym stopniu istnienie przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, a pozwana w dalszym jego toku będzie miała możliwość podjęcia obrony merytorycznej przed żądaniem pozwu.

Pozwana zaskarżyła postanowienie w całości, zarzucając naruszenie:

  1. 1 ust. 1 u.d.p.g. poprzez przyjęcie, że powództwo zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej, podczas gdy członkowie grupy wywodzą swoje roszczenia z różnych postanowień zawartych w 17 różnych wzorcach stosowanych przez pozwaną od 2003 do 2012r., wśród których nie ma chociażby jednego postanowienia wspólnego dla wszystkich członków grupy;
  2. 10 ust. 1 u.d.p.g. poprzez wydanie postanowienia o postępowaniu grupowym, podczas gdy pozew podlegał odrzuceniu m.in. z uwagi na brak tożsamości podstawy faktycznej;
  3. 12 u.d.p.g. poprzez nieodrzucenie rozszerzenia powództwa z dnia 22 kwietnia 2015 r. podczas gdy rozszerzenie składu grupy w postepowaniu grupowym nie jest dopuszczalne przed dokonaniem ogłoszenia o wszczęciu postępowania;
  4. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego sprzecznych i wzajemnie się wykluczających wniosków, tj. przez jednoczesne przyjęcie, że „w sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji faktycznej członków grupy w zakresie (…) takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych (…)” ijednoczesne przyjęcie, że „w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę (…)”;
  5. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, tj. przez nieustalenie składu członków grupy na dzień rozstrzygania o dopuszczalności postępowania grupowego;
  6. 25 § 2 k.p.c. poprzez niesprawdzenie wartości przedmiotu sporu na zarzut pozwanej, podczas gdy sąd pierwszej instancji miał obowiązek jej sprawdzenia po podniesieniu zarzutu wodpowiedzi na pozew i po rozszerzeniu powództwa dokonanym przez powódkę.

Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie spawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę skarżonego postanowienia poprzez odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, które podlegają ocenie sądu na tym etapie postępowania, ograniczają się do kwestii zakreślonych w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g. Są nimi zatem: liczebność grupy (co najmniej 10 osób), jednorodzajowość roszczeń, istnienie tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, a nadto zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Jedynie zatem wskazane powyżej elementy podlegają weryfikacji w stadium tzw. certyfikacji pozwu grupowego. Poza zakresem oceny dopuszczalności postępowania grupowego pozostaje natomiast ocena jego merytorycznej zasadności, gdyż ta odbywa się na dalszym etapie postępowania. Kwestie zatem dotyczące określenia składu grupy, jak również interesu prawnego, i w tym zakresie wskazane naruszenia przepisów (art. 12 u.d.p.g., art. 328 § 2 k.p.c.), jako że nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, te wywody pozwanej, o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia, nie mogą obecnie odnieść zamierzonego skutku i doprowadzić do uwzględnienia żądania skarżącej.

W zakresie natomiast przesłanek istotnych z punktu oceny dopuszczalności postępowania grupowego, zatem określonych w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g., skarżąca w zażaleniu w zasadzie zakwestionowała tylko jedną, mianowicie istnienie takiej samej, czyli jednakowej podstawy faktycznej powództwa, wskazując na wewnętrzną sprzeczność w uzasadnieniu skarżonego postanowienia Sądu Okręgowego. Podniosła, że Sąd I instancji wskazał, że: „w sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji faktycznej członków grupy w zakresie (…) takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych (…)”, następnie zaś podkreślił, że: „w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę (…)”. Nadto zaakcentowała różnice w sytuacji faktycznej powodów z uwagi na różnorodność wzorców objętych powództwem (17), wskazując na możliwość wyszczególnienia w nich 3 zasadniczych grup z uwagi na oferowane w poszczególnych latach produkty i możliwe warianty w zakresie dotyczącym występowania opłat likwidacyjnych, mechanizmu obliczania świadczenia wykupu oraz powiązania wysokości świadczenia wykupu z kosztami.

Z treści zakwestionowanego zdania istotnie wynika wewnętrzna sprzeczność, niemniej jednak nie można zgodzić się ze skarżącą, że powyższe uchybienie daje podstawę do skutecznego postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. W świetle treści całokształtu uzasadnienia, jak i okoliczności faktycznych, wyprowadzić bowiem należy wniosek, iż w istocie centralne znaczenie sąd I instancji przypisuje, nie kwestii „tego samego wzorca”, lecz treści spornej klauzuli umownej, określającej zasady pobierania opłat wykupu, co znajduje również oparcie w stanowisku prezentowanym przez powoda. Fakt, że żądania pozwu odnoszą się do postanowień zaczerpniętych z 17 formalnie niezależnych wzorców, nie ma znaczenia, gdyż jak wskazano wyżej zasadniczą okolicznością determinującą dopuszczalność postępowania grupowego jest deklarowana przez powoda identyczność mechanizmu wprowadzonego przez wszystkie te wzorce. Trzeba wskazać, że przez sformułowanie „takiej samej podstawie faktycznej” należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego. Podstawa faktyczna powództwa w niniejszej sprawie, jak trafnie zauważył Sąd I instancji, opiera się na twierdzeniu, że wszyscy członkowie grupy zawarli jako konsumenci z pozwaną umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w oparciu o opracowane przez nią wzorce umowne, na czas określony (od 15 do 30 lat), a członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanej środki pieniężne w postaci regularnych składek. Co zaś istotne – do każdej z umów zostało włączone zaczerpnięte z wzorca postanowienie umowne przewidujące prawo pozwanej do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (albo 7) latach polisowych, opłaty za wykup, których wysokość była uzależniona i liczona na podstawie ustalonego stosunku procentowego oraz wartości polis. Obowiązek zapłaty tej opłaty powstawał natomiast, gdy rozwiązano umowę przed upływem 10 lat od jej zawarcia z innego powodu niż śmierć.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak jest podstaw do uznania, że kwestionowana przesłanka nie została spełniona. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda. Podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu, zbieżność co do wszystkich okoliczności tworzących podstawę faktyczną żądań poszczególnych członków grupy nie jest bezwzględnie konieczna (por. postanowienia Sądu Apelacyjnego: z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt I ACz 1005/14 i z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15). Przywołane powyżej zdarzenia, w ocenie Sądu Apelacyjnego uznać zatem należy za wystarczające dla przyjęcia jedności podstawy faktycznej. Odmienność wzorców stosowanych w stosunku do poszczególnych członków grupy, podobnie jak i odmienność warunków w jakich mogło dochodzić do zawierania poszczególnych umów, nie przemawia przeciwko przyjęciu, że roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanej do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane, ograniczały też możliwość wypowiedzenia umowy. Zostały oparte nie na tej samej, lecz na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15 oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I ACz 43/15).

Na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy istotne jest przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, celem którego jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów. Kwestie dotyczące określenia składu grupy nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego. Ustawodawca na etapie dopuszczalności tego postępowania wprowadził jedynie wymóg odpowiedniej liczebności grupy (co najmniej 10 osób). Określenie składu grupy następuje natomiast na dalszym etapie postępowania, gdyż wymaga oceny szerokiego materiału złożonego przez obie strony. Na etapie ustalania składu grupy (do której nie muszą zostać zaliczone wszystkie osoby, które na etapie przygotowania pozwu złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy reprezentowanej przez rzecznika) Sąd Okręgowy, przy uwzględnieniu zebranego materiału i rozważeniu zarzutów, na które może się powoływać pozwana w odniesieniu do konkretnych osób, które złożyły wskazane oświadczenia przed wniesieniem pozwu lub w toku procesu, będzie musiał określić zakres podmiotowy, do którego odnosi się podany na uzasadnienie żądania schemat faktyczny, z pominięciem indywidualnych faktów związanych z przedmiotem sprawy, dotyczących poszczególnych członków grupy. Osoby, które nie będą spełniać tych warunków, powinny zostać pominięte przy ustalaniu składu grupy. Decyzja Sądu Okręgowego będzie ponadto podlegać kontroli instancyjnej, gdyż takie postanowienie podlega osobnemu zaskarżeniu (art. 17 ust. 2 u.d.p.g.). Po ostatecznym określeniu składu grupy merytorycznej ocenie podlegać będą zaś okoliczności wspólne, na których zostało oparte żądanie o ustalenie. W zakresie tych okoliczności prowadzone będzie postępowanie dowodowe, na bazie którego konieczne będzie ustalenie, w granicach twierdzeń stanowiących jedną podstawę faktyczną żądania o ustalenie, podstawy wyroku orzekającego o zasadności powództwa, ale z pominięciem faktów dotyczących poszczególnych członków grupy, przekraczających podany schemat faktyczny. Wyrok korzystny dla osób wchodzących w skład grupy będzie mieć znaczenie prejudycjalne przy ocenie konkretnych świadczeń. Nie musi jednak przesądzać o zasadności powództw o ich zasądzenie na rzecz poszczególnych członków grupy w osobnych sprawach (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15).

Nie można zatem uznać za trafny zarzutu, iż postanowienie nie poddaje się kontroli odwoławczej wobec nieokreślenia składu grupy, co za tym idzie również zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy na etapie badania dopuszczalności postępowania grupowego w uzasadnieniu postanowienia nie był zobligowany do ustalenia składu członków grupy, w tym również weryfikacji pisma powódki z dnia 22 kwietnia 2015 r. rozszerzającego powództwo o nowych członków grupy. Samo doręczenie odpisu stronie przeciwnej wskazanych pism nie stanowi uzasadnionej postawy do przyjęcia, że Sąd I instancji orzekając w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego, zakresem badania objął grupę osób ponad wskazaną w pozwie. Zauważyć należy, że skarżąca sama podkreśla, odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., sygn. akt III CZP 17/15, możliwość dołączenia do grupy przy wnoszeniu powództwa lub po ogłoszeniu o wszczęciu postępowania, co z kolei – stosownie do art. 11 ust. 1 u.d.p.g., ma miejsce dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Sąd I instancji w postanowieniu istotnie nie wymienił członków grupy, jednakże nie można uznać, że skarżąca przedstawiła wystarczające argumenty mogące skutkować przyjęciem, że 10 spośród członków grupy pierwotnie zgłoszonej (51 osób) nie wystąpiło z jednorodzajowymi roszczeniami dotyczącymi ochrony konsumentów i opartymi na tej samej podstawie faktycznej. Wskazała bowiem, iż po złożeniu odpowiedzi na pozew z grupy wystąpiło 7 osób. Zarzuty skarżącej odnośnie zmiany składu osobowego grupy, skoro nie zostało wykazane, że liczebność członków uległa obniżeniu poniżej ustawowego progu 10 osób, nie mogą być zatem uznane za trafne. Z kolei kwestionowanie skuteczności przystąpienia do pozwu nowych osób, będzie możliwe na dalszym etapie postępowania w wyznaczonym przez sąd terminie (art. 15 u.d.p.g.). Tym samym nie można uznać za trafny zarzutu naruszenia art. 12 u.d.p.g.

Odnośnie interesu prawnego, istotnie w przedmiotowej sprawie zachodzi potrzeba jego weryfikacji, gdyż ustalenie niewiążącego charakteru opisanych w pozwie klauzul nie dotyczy ustalenia odpowiedzialności w zakresie roszczeń pieniężnych w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g., które to żądanie – z uwagi na wyłączenie ustawowe – w ogóle nie wymaga powoływania się na interes prawny stosownie do art. 189 k.p.c., jednakże nie na obecnym etapie postępowania. Kwestia interesu prawnego członków grupy, jak trafnie zauważa powód, jest prawnie irrelewantna dla dopuszczalności postępowania grupowego. Kwestia ta ma znaczenie przy merytorycznej ocenie zasadności pozwu, stanowi przesłankę uwzględnienia powództwa. Nie może być zatem antycypowana na potrzeby rozstrzygnięcia o samej dopuszczalności postępowania grupowego (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1012/15). Dlatego też zarzuty w tym zakresie jako wykraczające poza stadium certyfikacji pozwu grupowego, określone w art. 10 u.d.p.g., nie mogły być przedmiotem oceny i badania Sądu rozpoznającego zażalenie.

Nie zasługiwał na uwzględnienie również zarzut naruszenia art. 25 § 2 k.p.c. poprzez niesprawdzenie wartości przedmiotu sporu na zarzut pozwanej. Nie można zgodzić się z pozwaną, że Sąd winien sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie (m.in. z uwagi na potrzebę ustalenia wysokości opłaty sądowej od zażalenia). Uwadze skarżącej umknęło bowiem, że w art. 25 § 1 k.p.c. ustawodawca przewidział taki obowiązek po stronie sądu w razie powzięcia wątpliwości co do prawidłowego oznaczenia wartości przedmiotu sporu. W przedmiotowej zaś sprawie wprawdzie powód oświadczył, że nie jest w stanie określić wartości przedmiotu sporu i wniósł o jej ustalenie przez sąd w toku postępowania, jednakże z ostrożności procesowej podał ją dla obu roszczeń zawartych w pozwie (2.205.981,88 zł – k. 1117 pismo z dnia 13 maja 2013 r.), a następnie zmodyfikował po rozszerzeniu powództwa do kwoty 3.197.972,38 zł (k. 5862 – pismo z dnia 22 kwietnia 2015 r.), tym samym było możliwe ustalenie wysokości opłaty sądowej od zażalenia. Na uwadze mieć należy, że na obecnym etapie postępowania wskazanie wartości przedmiotu sporu nie miało wpływu zarówno na właściwość rzeczową sądu, ani wysokość opłaty od pozwu w tej sprawie (art. 1261 § 1 k.p.c.). Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 u.d.p.g., postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego, a zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 11 u.k.s.c. miejski rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych w całości.

Podsumowując, nie można było więc uznać za uzasadnionych zarzutów naruszenia zarówno art. 1 ust. 1, jak i art. 10 ust. 1 u.d.p.g. Podane w pozwie podstawy faktyczne jednorodzajowych roszczeń były bowiem takie same dla wystarczającej liczby członków grupy, składającej się wyłącznie z konsumentów dochodzących ochrony w związku z zastosowaniem przez pozwaną klauzul o charakterze abuzywnym. Tym samym rozstrzygnięcie Sądu I instancji o dopuszczalności rozpoznania tej sprawy w postępowaniu grupowym uznać należy za trafne.

Z przedstawionych względów, stosując art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie. Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego zapadnie w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 108 § 1 k.p.c.).

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 3 czerwca 2015 r.

Written by

  1. Okoliczność, że indywidualne roszczenia o zasądzenie będą wymagały badania indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych poszczególnym członkom grupy, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki tożsamości czy jednorodzajowości roszczenia przewidzianej w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Postępowanie grupowe jest dopuszczalne także wtedy, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy.
  2. Ocena dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda, jako podstawa roszczenia, a nie jest ona warunkowana wykazaniem istnienia roszczenia. Nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu obrony. Postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenia zawarte w pozwie znajdują podstawę w przepisach prawa materialnego.
  3. Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.
  4. Przy badaniu dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym status konsumenta musi przysługiwać członkowi grupy jedynie w relacji ze stroną pozwaną.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Beata Waś

Sędziowie:                    SSA Teresa Mróz, SSO (del.) Marcin Łochowski (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) działającego jako reprezentant grupy przeciwko (…) o zapłatę, na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 listopada 2014 r., sygn. akt III C 376/13

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie w pkt 1. w ten sposób, że rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym oraz uchylić pkt 2. tego postanowienia.

 

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy odrzucił pozew uznając, że sformułowane w pozwie roszczenia nie nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Nie zostały bowiem spełnione przesłanki, które warunkują rozpoznanie sprawy w tym trybie. Sąd Okręgowy wskazał, że dla zgłoszonych przez członków grupy roszczeń brak jest jedności podstawy faktycznej, bowiem szkoda, którą stanowi strata, a nie – jak wskazano w pozwie – utracone korzyści z tytułu najmu lokali, w odniesieniu do każdego z członków grupy kształtuje się odmiennie w zależności od indywidualnego przypadku (okres oczekiwania na lokal, suma wyższych odsetek od kredytu, koszty najmu lokalu, różnica w cenie sprzedawanego lokalu). Co więcej, Sąd Okręgowy uznał, że członkowie grupy nie mają statusu konsumentów, skoro zakupu lokali od pozwanej dokonywali z przeznaczeniem na wynajem. Tym samym, sprawa nie należy do kategorii spraw o ochronę konsumenta, a dochodzone wierzytelności mają charakter roszczeń odszkodowawczych związanych z nienależytym wykonaniem umowy.

Postanowienie to zostało zaskarżone w całości przez reprezentanta grupy, który wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez dopuszczenie do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego. Zaskarżonemu postanowieniu powód zarzucił naruszenie:

  • – 221 k.c. w zw. z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. Nr 7 z 2010 r., poz. 44 – dalej, jako: „u.d.r.p.g.) przez ich błędną wykładnię i nieuprawnione przyjęcie, że członkowie grupy nie są konsumentami oraz że dochodzone roszczenia nie mają charakteru roszczeń o ochronę konsumentów;
  • – 2 ust. 1 i 2 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 2 u.d.r.p.g. oraz art. 322 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie ujednolicenia roszczeń;
  • – 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. przez jego niezastosowanie i uznanie, że niektórzy członkowie grupy nie są konsumentami, zaś sprawa nie dotyczy ochrony roszczeń konsumentów oraz, że nie spełniono przesłanki formalnej w zakresie tożsamości podstawy faktycznej roszczenia, a ponadto przez badanie przesłanek materialnoprawnych powództwa (kwestii szkody) na przedwczesnym etapie postępowania;
  • – 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. poprzez niedostateczne wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie powoda jest zasadne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy błędnie uznał, iż niniejsza sprawa nie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, co skutkowało nieuprawnionym odrzuceniem pozwu. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. postępowanie grupowe to postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przesłankami dopuszczalności postępowania grupowego są: określona minimalna liczba osób, które dochodzą sądowej ochrony swoich roszczeń, jednorodzajowe roszczenia oraz ta sama lub taka sama podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń. Roszczenia pieniężne dochodzone w postępowaniu grupowym muszą dodatkowo zostać ujednolicone w ramach grupy (art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.). Zgodnie z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. postępowanie grupowe może się toczyć wyłącznie w sprawach o roszczenia konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Ma rację skarżący, gdy zarzuca Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.r.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. i wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie odrzucenia pozwu, opartego na nieuprawnionym stwierdzeniu, że nie została spełniona przesłanka formalna tożsamości podstawy faktycznej roszczenia, a ponadto przedwczesne badanie przesłanek materialnoprawnych powództwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego, ponieważ w przepisie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. ustawodawca użył terminów: „jednorodzajowość roszczeń” oraz „ta sama lub taka sama podstawa faktyczna”, przy wykładni tych pojęć należy odwołać się do orzecznictwa oraz poglądów wypracowanych przez doktrynę na gruncie art. 72 § 1 k.p.c. Przepis ten w stosunku do współuczestników materialnych odwołuje się do „oparcia praw i obowiązków na tej samej podstawie faktycznej”, zaś w stosunku do współuczestników formalnych – dochodzenia w procesie roszczeń jednego rodzaju, opartych na jednakowej podstawie faktycznej.

Nie powinno budzić wątpliwości, że roszczenia zgłoszone w sprawie niniejszej (o zapłatę z tytułu utraconych korzyści z uwagi na nienależyte wykonanie umowy) mają charakter jednorodzajowy. Z uzasadnienia pozwu wynika, że z każdym z członków grupy, pozwana spółdzielnia zawarła umowę zawierającą analogicznej treści postanowienie. Co więcej, względem każdego z powodów pozwana dopuściła się opóźnienia w wykonaniu umowy. Nadto, wszystkie roszczenia oparte są na takiej samej podstawie prawnej i wywodzone są z odpowiedzialności kontraktowej pozwanej (nienależytego wykonania umowy).

Na potrzeby wykładni art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. uznać należy, że roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami faktycznymi poszczególnych roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne pozostawały wspólne dla wszystkich roszczeń (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., I ACz 464/13, LEX nr 1324836).

Chybione jest zatem stanowisko Sądu Okręgowego, że objęte pozwem roszczenia nie spełniają kryterium jednorodzajowości, ponieważ szkoda jest zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy przez odmienne okoliczności faktyczne. Postępowaniem grupowym mogą być bowiem objęte także roszczenia odszkodowawcze przewidziane w art. 471 k.c., których źródłem jest takie samo zdarzenie faktyczne (nienależyte wykonanie umowy o wybudowanie lokali i miejsc postojowych w budynku położonym przy ul. (…) w W.), będące przyczyną uszczuplenia majątku powodów.

Roszczenia te zatem spełniają wszystkie wymagania „jednorodzajowości” w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g., a okoliczność, że indywidualne roszczenia o zasądzenie, będą wymagały badania indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych poszczególnym członkom grupy, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki tożsamości czy jednorodzajowości roszczenia przewidzianej w art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. Przyjęcie tak restrykcyjnego, jak uczynił to Sąd Okręgowy, rozumienia jednorodzajowości podstawy faktycznej nie tylko nie znajduje uzasadnienia w treści przepisów u.d.r.p.g., lecz przede wszystkim jest sprzeczne z istotą, założeniami i celem tej ustawy. Prowadziłoby przecież do faktycznego wyeliminowania możliwości rozpoznawania w postępowaniu grupowym spraw, w których ocena, czy szkoda wystąpiła oraz w jakiej wysokości wymagałaby badania zindywidualizowanych w odniesieniu do każdego z członków grupy okoliczności faktycznych. A jest to regułą w sprawach dotyczących roszczeń opartych na odpowiedzialności deliktowej, a więc roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, dla dochodzenia których ustawę tę uchwalono. Wykładnia taka mogłaby też w niektórych sytuacjach w ogóle kolidować z sensem rozwiązania ustawowego umożliwiającego powodowi w sprawach o roszczenia pieniężne ograniczenie powództwa jedynie do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Możliwość ta została przyjęta właśnie po to, by osoby poszkodowane w podobnych okolicznościach faktycznych mogły skorzystać z postępowania grupowego, mimo że fakty dotyczące poniesienia przez nie szkody są na tyle niejednorodne, że ujednolicenie roszczeń jest niemożliwe.

Sąd Apelacyjny podziela zatem pogląd, że postępowanie grupowe jest dopuszczalne także wtedy, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14).

Co więcej, należy przyznać rację skarżącemu w zakresie zarzutu zbyt daleko idącej oceny Sądu Okręgowego na płaszczyźnie zasadności wytoczonego powództwa. Wymaga podkreślenia, że ocena dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda, jako podstawa roszczenia, a nie jest ona warunkowana wykazaniem istnienia roszczenia. Nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu obrony. Postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenia zawarte w pozwie znajdują podstawę w przepisach prawa materialnego.

Na obecnym etapie postępowania zadaniem Sądu Okręgowego nie było merytoryczne rozstrzyganie o zasadności dochodzonego roszczenia. Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu sąd związany jest okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami i kształtują charakter sprawy. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, w szczególności ustalenie, czy powodowie ponieśli szkodę, z jakiego tytułu, co się na nią składa, jaka była przyczyna powstania szkody oraz jaka była wysokość szkody będzie natomiast przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r., VI ACz 1639/13, LEX nr 1499167).

W szczególności, dopiero na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy sąd meriti będzie władny rozstrzygnąć, czy niemożność dysponowania lokalem w określonym czasie mieści się w definicji szkody, zaś negatywna odpowiedź na powyższą kwestię może stanowić podstawę oddalenia powództwa. Tym samym, rozważania Sądu I instancji w tym zakresie należy uznać za przedwczesne. Z tego względu nie mogły stanowić podstawy odrzucenia pozwu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zasadny jest również zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 322 k.p.c. przez ich niezastosowanie i nierozważenie prawidłowości dokonanego przez członków grupy ujednolicenia roszczeń w dwuosobowych podgrupach, co było następstwem zakwestionowania przez sąd pierwszej instancji jednorodzajowości podstawy faktycznej powództwa.

Postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym w oparciu o art. 2 ust. 2 u.d.r.p.g. wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. Może to mieć miejsce szczególnie wówczas, gdy z uwagi na okoliczności sprawy ryczałtowe określenie wysokości odszkodowania należnego wszystkim członkom grupy jest niemożliwe.

Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy” (art. 2 ust. 1 u.d.r.p.g.). Podgrupa obejmuje osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy. Przy czym, w każdym postępowaniu grupowym istnieje potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, może się bowiem okazać, że dany członek podgrupy albo w ogóle nie poniósł szkody, albo w innym rozmiarze, niż to wynikało z uzasadnienia pozwu i podziału na podgrupy (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r., VI ACz 1639/13).

Nie ma zatem prawnie uzasadnionych podstaw, aby kwestionować dokonane w niniejszej sprawie ujednolicenie roszczeń członków grupy w ramach 11 podgrup. Członkowie grupy, występując z roszczeniem pieniężnym zgodzili się na ograniczenie swoich roszczeń materialnoprawnych przez ich ryczałtowe określenie. Wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, takich jak: zawarcie z pozwaną umowy, opóźnienie w wykonaniu umowy przez pozwaną i wiążąca się z tym niemożność korzystania z lokalu przez określony czas, co zostało potwierdzone opinią prywatną biegłego w zakresie uśrednienia czynszu, jaki mógłby zostać uzyskany przez członków grupy. Podzielenie powodów grupowych na 11 podgrup według wysokości tych kwot, z ujednoliceniem poprzez dopasowanie do siebie kwot najbardziej zbliżonych jest zatem uzasadnione, a zastosowane przez stronę powodową zasady ujednolicania roszczeń są przejrzyste i jasne. Wobec czego w sprawie został spełniony wymóg z art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.

Według Sądu Apelacyjnego, także zarzut naruszenia art. 221 k.c. w zw. z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 10 ust. 1 u.d.r.p.g. zasługuje na uwzględnienie, bowiem Sąd Okręgowy bezzasadnie uznał, że zgłoszone przez członków grupy roszczenia nie są roszczeniami o ochronę konsumentów.

W pierwszej kolejności konieczne jest odwołanie się do definicji konsumenta zawartej w art. 221 k.c. Zgodnie z tym przepisem, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarcza lub zawodową. Nie chodzi zatem o cechę własną osoby fizycznej, a analizę istniejącego stosunku zobowiązaniowego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, charakter i podstawa faktyczna dochodzonych w niniejszej sprawie roszczeń uzasadnia przyjęcie, iż mają one charakter roszczeń o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. Za zbędne uznać należy ustalenia Sądu Okręgowego co do rzekomego celu zakupu lokali – na wynajem. Doprowadziło to Sąd I instancji do błędnego wniosku, że zakup lokalu z przeznaczeniem na wynajem stanowi przejaw działalności gospodarczej i uniemożliwia przyznanie kupującemu statusu konsumenta. Nawet gdyby celem zakupu lokali był ich wynajem, to i tak nie można twierdzić, że stanowiłoby to przejaw prowadzenia działalności gospodarczej, a tym samym, że którykolwiek członek grupy wynajmując lokal uzyska status przedsiębiorcy. Za utrwalone należy uznać stanowisko, że działalność gospodarczą wyróżniają pewne specyficzne właściwości, do których należy zaliczyć zawodowy (a więc stały) charakter, związaną z nim powtarzalność podejmowanych działań, podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym. Brak podstaw do przyjęcia, że działalność któregokolwiek z członków grupy – związana z wynajmowaniem lokali – ma tego rodzaju charakter.

Co więcej, nawet gdyby członkowie grupy uzyskali w relacjach z najemcami lokali status przedsiębiorcy, to nie miałoby to wpływu na ocenę charakteru, w jakim zawierali oni umowy z pozwanym. Natomiast, tylko ten stosunek jest oceniany przy badaniu dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i tylko w relacji z pozwaną członek grupy musi mieć status konsumenta.

O tym, czy podmiot jest konsumentem, czy też nie decyduje także to, z kim wchodzi w relacje i jaki mają one charakter. Koniecznym było więc rozważenie, czy pozwana spółdzielnia, zawierając umowy z członkami grupy występowała w charakterze przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 431 k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Za utrwalone należy uznać stanowisko, że spółdzielnia mieszkaniowa prowadzi działalność gospodarczą i jest przedsiębiorcą w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ukierunkowanej na szeroko pojęte zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swoich członków (zob. np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91 oraz z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2004 r., II CK 53/03 i z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 122/07).

Roszczenia członków grupy dochodzone w niniejszym postępowaniu są, zatem roszczeniami konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy. Powód dochodzi więc roszczeń o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. Przemawia za tym także to, że – jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy – „roszczenie powodów, znajduje się we wzorcu umowy, który – może podlegać ocenie w zakresie abuzywności”.

Nie sposób przy tym zaakceptować stanowiska Sądu I instancji, że roszczenia członków grupy jako roszczenia odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania umowy, nie są roszczeniami o ochronę konsumentów. W pojęciu sprawy o ochronę konsumentów mieści się także ustalenie odpowiedzialności kontraktowej, związane z kwestią niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w rozumieniu art. 471 k.c. W tym wypadku chodzić będzie o nienależyte wykonanie zobowiązań wynikających z czynności prawnych w postaci umów konsumenckich.

Zasadność stanowiska powoda będzie przedmiotem oceny Sądu Okręgowego. Jednak na obecnym etapie postępowania, okoliczności faktyczne podane przez stronę powodową uzasadniały przyjęcie, iż roszczenia dochodzone przeciwko pozwanej mają charakter nie tylko jednorodzajowy i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, ale również są roszczeniami o ochronę konsumentów, co uzasadniało uznanie, iż sprawa może być rozpoznana w postępowaniu grupowym (art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.).

Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.r.p.g. sąd rozstrzyga o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zmienił pkt 1. zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że w oparciu o art. 10 ust. 1 zd. 2 u.d.r.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g. postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym oraz uchylił pkt 2. zaskarżonego postanowienia.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Wydział I Cywilny z dnia 19 maja 2015 r.

Written by

  1. Jeżeli kwestie indywidualne dominują nad wspólnymi dla całej grupy, to nie jest możliwe wystąpienie w postępowaniu grupowym z powództwem o zasądzenie świadczenia.
  2. Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy”. Powyższa kwestia nie została również dotąd wyjaśniona przez orzecznictwo. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy.
  3. Podzielenie członków grupy na podgrupy według wysokości kwot żądanego odszkodowania, z ujednoliceniem, poprzez dostosowane do wysokości najniższego z nich, jest możliwe.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Idasiak – Grodzińska (spr.)

Sędziowie:           SSA Ewa Giezek, SSA Zbigniew Merchel

po rozpoznaniu w dniu 19 maja 2015 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa w postępowaniu grupowym wytoczonego przez reprezentanta grupy P. S. przeciwko (…) i (…) o zapłatę, na skutek zażalenia powoda – reprezentanta grupy na postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt IX GC 710/12

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku w punkcie pierwszym odrzucił pozew, w punkcie drugim kosztami sądowymi obciążył powoda, uznając je za uiszczone.

Sąd I instancji wskazał, że definicję postępowania grupowego zawiera przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, który stanowi, że postępowanie grupowe to postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Zakres przedmiotowy ustawy określa art. 1 ust. 2, zgodnie z którym ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Jak wynika natomiast z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy, warunkiem dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne jest także to, by wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach liczących co najmniej 2 osoby. Sąd a quo wyjaśnił, że rozstrzygnięcie w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego jest pierwszym etapem postępowania i stanowi formę swoistego przedsądu niezwiązanego z merytoryczną oceną zasadności dochodzonych w pozwie roszczeń. Jak wynika z art. 10 ust. 1 ustawy, sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. W ocenie Sądu Okręgowego, wbrew twierdzeniom powoda, niniejsza sprawa nie należy do kategorii spraw o ochronę roszczeń konsumentów. Ustawa o postępowaniu grupowym nie zawiera definicji sprawy o ochronę konsumentów ani definicji konsumenta. Odwołując się zatem do art. 221 k.c. wskazał Sąd, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Wprawdzie z treści pozwu wynika, że osoby, które przystąpiły do grupy, nie zawarły umów na przechowywanie i obrót metali szlachetnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub zawodowej, ale należy mieć na uwadze, że stroną pozwaną w niniejszej sprawie nie jest (…) spółka z o.o. w G. będąca przedsiębiorcą, z którym członkowie grupy jako konsumenci zawarli umowy, ale członkowie jej zarządu. Roszczenia członków grupy w stosunku do (…) i (…) nie mają źródła w umowach, a samoistnym źródłem zobowiązania pozwanych jest fakt wyrządzenia ich działaniem bądź zaniechaniem szkody członkom grupy. W konsekwencji, skoro pozew nie jest skierowany przeciwko drugiej stronie czynności prawnej będącej przedsiębiorcą, w ocenie Sądu, niniejsza sprawa nie może być uznana za sprawę o ochronę roszczeń konsumentów.

Następnie Sąd I instancji zważył, że w pozwie wskazano kilka podstaw prawnych dochodzonych roszczeń. Są to nie tylko przepisy art. 415 i 422 księgi trzeciej tytułu VI kodeksu cywilnego, które niewątpliwie regulują odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych, o jakich mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, ale także przepisy regulujące odpowiedzialność członków zarządu znajdujące się poza kodeksem cywilnym – przepisy art. 299 Kodeksu spółek handlowych i art. 21 ust. 3 ustawy postępowanie upadłościowe i naprawcze. Wprawdzie usytuowanie przepisu w konkretnym akcie prawnym nie przesądza automatycznie jego charakteru prawnego, Sąd a quo zwrócił jednak uwagę, że charakter prawny roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu z art. 299 k.s.h. budzi kontrowersje w doktrynie i judykaturze. Według nurtu przeważającego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu (art. 299 k.s.h.) mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, roszczenia te mają charakter deliktowy. W niektórych jednak orzeczeniach Sądu Najwyższego i przez część przedstawicieli doktryny odpowiedzialność członków zarządu jest ujmowana jako ustawowa odpowiedzialność gwarancyjna za cudzy dług, co może rodzić pewne wątpliwości, co do dopuszczalności dochodzenia roszczeń opartych na tej podstawie prawnej w postępowaniu grupowym, z uwagi na wyczerpujący katalog roszczeń objętych przedmiotowym zakresem ustawy w art. 1 ust. 2, którego nie należy interpretować rozszerzająco.

Gdyby jednak podzielić pogląd, że roszczenia członków grupy oparte na wszystkich wskazanych w pozwie podstawach prawnych mają charakter deliktowy i w konsekwencji są objęte przedmiotowym zakresem ustawy, to niniejsza sprawa, zdaniem Sądu I instancji, i tak nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ponieważ nie zostały spełnione wszystkie wymogi określone w art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 1 ustawy, które wystąpić muszą łącznie. Jeśli chodzi o wymagania określone w art. 1 ust. 1 ustawy, o ile spełniony jest wymóg liczebności grupy (co najmniej 10 osób) i dochodzone roszczenia są jednego rodzaju (są to roszczenia pieniężne o zapłatę odszkodowania), to w ocenie Sądu roszczenia te nie są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Podkreślił Sąd Okręgowy, że rolą reprezentanta grupy składającego pozew w postępowaniu grupowym w niniejszej sprawie było przekonywujące uzasadnienie, że dochodzone pozwem roszczenia wszystkich członków grupy z czterech podstaw prawnych oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Argumentacja powoda odnosząca się do istnienia tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej ograniczyła się w istocie wyłącznie do roszczeń z art. 299 k.s.h. i art. 415 k.c. Powód wskazując w piśmie z dnia 7 stycznia 2014 r. kolejne dwie podstawy materialnoprawne zgłoszonych w pozwie roszczeń, nie uzasadnił twierdzenia, że okoliczności faktyczne, z których wywodzi te roszczenia dla wszystkich członków grupy są te same lub takie same. Stwierdzenie, czy roszczenia członków grupy wywodzone przez powoda z art. 422 k.c. oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej jest na tym etapie postępowania utrudnione także i z tej przyczyny, że z treści pisma powoda z 7 stycznia 2014 r. nie wynika jednoznacznie, czy powód upatruje odpowiedzialności pozwanych jako podżegaczy czy pomocników czy też osób, które świadomie skorzystały z wyrządzonej członkom grupy szkody. Podkreślił także Sąd Okręgowy, że skoro każdy z członków grupy wyrządzoną mu przez pozwanych szkodę utożsamia z utratą wpłaconych na rzecz spółki w wykonaniu zawartych z nią umów środków i przewidywanych korzyści, to z tego punktu widzenia rodzaj umów i warunki, na jakich zostały one zawarte, stają się istotną różnicującą okolicznością stanu faktycznego. Członkowie grupy nie legitymują się tytułami egzekucyjnymi przeciwko spółce, co skutkuje tym, że Sąd a quo na potrzeby ustalenia wysokości szkody wyrządzonej przez pozwanych członków zarządu dokonywałby ustalenia wysokości zobowiązania (…) spółki z o.o. w G. wobec każdego członka grupy z osobna. Ustalenia te musiałyby mieć charakter indywidualny, gdyż każdorazowo Sąd musiałby badać, jaka jest wysokość szkody każdego członka grupy w świetle konkretnej umowy (a czasem kilku umów zawartych w różnym czasie i na podstawie różnych warunków).

Sąd Okręgowy miał na względzie, że umowy o obrót i przechowywanie metali szlachetnych były przez członków grupy zawierane na przestrzeni ponad dwóch lat – od początku 2010 r. do przełomu lipca i sierpnia 2012 r. Jak wynika z załączonych przez powoda do oświadczeń o przystąpieniu do grupy, dyspozycji i potwierdzeń zawarcia depozytów towarowych, członkowie grupy zawierali umowy na obrót i przechowywanie zarówno złota, jak i platyny, przy czym były to umowy zawarte na różne okresy i na podstawie różnych ogólnych warunków depozytu towarowego. Roszczenia członków grupy stały się też wymagalne w różnym czasie – część jeszcze przed ogłoszeniem upadłości (…) sp. z o.o. Niektórzy z członków grupy odstąpili od zawartych umów, część nie posiada certyfikatów potwierdzających ich zawarcie. Wielu członków grupy zawarło po kilka umów w różnym okresie funkcjonowania (…) spółki z o.o. w G. i na różnych warunkach, w tym także część umów po dniu 10 lipca 2012 r., niektórzy członkowie grupy zawarli tylko jedną umowę i to po 10 lipca 2012 r., co jest istotne z tej przyczyny, że pozwana (…) zarzuciła, iż złożyła rezygnację z funkcji członka zarządu (…) sp. z o.o. w dniu 10 lipca 2012 r. Gdyby powyższa okoliczność potwierdziła się, sytuacja członków grupy uległaby dalszemu zróżnicowaniu, bowiem w całej grupie, jak i w podgrupach, znajdują się osoby, które zawarły umowy ze spółką (…) po tej dacie. W ocenie Sądu I instancji data zawarcia umów przez poszczególnych członków grupy ze (…) spółką z o.o.. ma także istotne znaczenie z punktu widzenia roszczeń odszkodowawczych opartych na art. 415 k.c. i 422 k.c., gdyż odpowiedzialność pozwanych członkowie grupy wiążą nie tylko z zaniechaniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, ale także z innymi nagannymi działaniami związanymi z zarządzaniem spółką, z nakłanianiem klientów spółki do zawarcia umów, a nawet przypisują im odpowiedzialność za czyny niedozwolone popełnione przez inne osoby, z którymi współdziałali czerpiąc z tego tytułu korzyści. Daty zawarcia umów są zróżnicowane i to nie tylko w ramach całej grupy, czy poszczególnych podgrup, ale także w odniesieniu do jej pojedynczych członków, którzy dochodzą naprawienia szkody odpowiadającej wysokości środków pieniężnych zainwestowanych w różnym okresie i na różnym etapie prowadzenia przez (…) sp. z o.o. działalności. Na przestrzeni ponad dwóch lat sytuacja finansowa spółki niewątpliwie ulegała zmianom, mogło dojść, jak twierdzi pozwana, (…) także do zmian w składzie jej zarządu, a w takiej sytuacji za powstanie szkody odpowiedzialność nie zawsze ponosiliby oboje pozwani – działania czy zaniechania członków zarządu tej spółki, mogące skutkować powstaniem szkody w majątku członków grupy czy podgrupy, nie będą więc dla wszystkich członków grupy czy podgrupy jednakowe, różny może być także stopień zawinienia pozwanych.

Sąd a quo stanął na stanowisku, że także okoliczności związane z samą bezskutecznością egzekucji roszczeń członków grupy wobec (…) spółki z o.o. i zakresem szkody mogą okazać się różne dla członków grupy w zależności od tego, czy w ogóle dokonali zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym Spółki i czy wierzytelności te zostały na majątku spółki zabezpieczone przed ogłoszeniem jej upadłości. Powyższe okoliczności faktyczne nie były ani w pozwie, ani w kolejnych pismach, przedmiotem analizy powoda, a są one istotne także dla oceny, czy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy i będą wymagały w każdym przypadku indywidualnego badania. Wspomniane okoliczności są istotne, i to zarówno z uwagi na wymóg podobieństwa podstawy faktycznej roszczeń przewidziany w art. 1 ust. 1 ustawy, jak i treść art. 2 ust. 1, który przewiduje dopuszczalność postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne jedynie wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.

Pozwem dochodzona jest aktualnie kwota 76.247.849,72 zł, przy czym grupa została podzielona na 187 podgrup. Jak wskazał powód, jedynym kryterium podziału na podgrupy jest zbliżona wysokość dochodzonego przez członków grupy roszczenia – podobna wysokość szkody, przy czym każdy z członków grupy dochodzi roszczenia w zbliżonej wysokości, w jakiej dochodziłby go w pozwie indywidualnym. Ustawodawca dookreślił pojęcie „podgrupa” – obejmuje ona co najmniej 2 osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogą zostać ujednolicone w ramach grupy. Ujednolicenie roszczeń w ramach podgrupy polega wyłącznie na tym, że roszczenia członków zostały dostosowane do wysokości najniższego z nich, co wydaje się w niniejszej sprawie niewystarczające, wobec istnienia zbyt wielu okoliczności faktycznych różnicujących. Powód poza zbliżoną wysokością szkody nie wskazał żadnych innych kryteriów standaryzacji roszczeń. W konsekwencji dokonane przez powoda ujednolicenie roszczeń pieniężnych w podgrupach nie spełnia, zdaniem Sądu I instancji, kryterium wspólnych okoliczności sprawy.

Roszczenia pozwu zostały oparte na czterech podstawach prawnych – są to różne typy roszczeń odszkodowawczych, a dla każdej podstawy istotny jest pewien zespół okoliczności faktycznych. W rezultacie w odniesieniu do każdego roszczenia członka grupy Sąd zmuszony byłby dokonać odrębnych ustaleń dotyczących daty i okoliczności zawarcia umowy bądź umów, jeżeli zawarto więcej niż jedną umowę, sytuacji finansowej i wypłacalności (…) sp. z o.o. w dacie zawarcia i obowiązywania umów, ustalić, jakie zdarzenie wywołane działaniem czy zaniechaniem pozwanych było źródłem każdej szkody i czy istnieje adekwatny związek przyczynowy między tym działaniem a szkodą oraz wysokości doznanej szkody z uwzględnieniem rodzaju umowy i warunków, na jakich umowę zawarto oraz możliwości zaspokojenia roszczenia w postępowaniu upadłościowym (…) sp. z o.o., co niewątpliwie jest sprzeczne z założeniami postępowania grupowego. Co więcej, w zależności od podstawy prawnej żądania pozwu, różny jest także rozkład ciężaru dowodu.

Według Sądu a quo, nie można zgodzić się z powodem, że pewne rozbieżności dotyczące sytuacji faktycznej i prawnej członków grupy będą mogły zostać wyeliminowane w dalszym toku postępowania, na skutek ewentualnych zarzutów zgłoszonych przez pozwanych co do członkostwa określonych osób w grupie czy podgrupie. Opisana różnorodność okoliczności faktycznych, mających wpływ także na sytuację prawną członków grupy czy podgrupy, nie dotyczy pojedynczych osób i nie ogranicza się wyłącznie do członków grupy wymienionych w treści uzasadnienia postanowienia jedynie celem przykładu. Podnoszona przez powoda okoliczność, jakoby w analogicznej sprawie prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie pod sygn. akt XXV C 1710/12 prawomocnym postanowieniem z dnia 31 stycznia 2014 r. orzeczono o wszczęciu postępowania grupowego, nie mogła stanowić argumentu przemawiającego za dopuszczalnością postępowania grupowego w niniejszej sprawie. Sąd nie jest w żaden sposób związany wspomnianym rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego w Warszawie, a nadto zauważył Sąd a quo, że do akt sprawy pełnomocnik powoda złożył kserokopię postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie bez uzasadnienia, co uniemożliwia stwierdzenie, jaka rzeczywiście była podstawa faktyczna i prawna żądania pozwu oraz motywy rozstrzygnięcia w tamtej sprawie. Z analizy treści kopii postanowienia wynika, że uzasadnienie najprawdopodobniej nie zostało sporządzone i orzeczenie nie było poddane kontroli instancyjnej.

Powyższe postanowienie zaskarżył w całości powód (reprezentant grupy), wnosząc o jego zmianę poprzez wydanie postanowienia o przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Zaskarżonemu postanowieniu skarżący zarzucił naruszenie:

(a) art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez błędną wykładnię przesłanki „takiej samej podstawy faktycznej” polegającą na przyjęciu, że przesłanka ta jest znaczeniowo tożsama z przesłanką „tej samej podstawy faktycznej”, co w realiach tej sprawy doprowadziło do sformułowania wniosku, że pozew grupowy byłby dopuszczalny tylko wówczas, gdyby członkowie grupy zawarli jedną i taką samą umowę, w tej samej dacie i posiadali na te okoliczność takie same dowody, co pozostaje w sprzeczności z literalnym brzmieniem tego przepisu oraz z ratio legis ustawy;

(b) art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy poprzez błędną wykładnię wymogu ujednolicenia wysokości roszczeń, co wyrażało się w przyjęciu, że ujednolicenie to powinno uwzględniać nie tylko wysokość dochodzonych roszczeń pieniężnych, ale również inne, nieokreślone bliżej elementy „standaryzacji roszczeń”, gdy tymczasem literalna wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że chodzi wyłącznie o ujednolicenie wysokości dochodzonych roszczeń pieniężnych;

(c) art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że już na etapie rozstrzygania o dopuszczalności postępowania grupowego (art. 10 ust. 1 ustawy) Sąd uprawniony jest do badania składu grupy oraz do odrzucenia pozwu na tym etapie w przypadku nieudowodnienia przez poszczególnych członków przynależności do grupy, gdy tymczasem literalna wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, iż na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym wystarczające jest ustalenie, że „sprawa” nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, natomiast weryfikacja i ustalenie składu grupy może nastąpić dopiero na kolejnym etapie rozpoznania sprawy, tj. na podstawie przepisów art. 15, 16 oraz art. 17 ust. 1 i 2 ustawy i ma formę konstytutywnego postanowienia, na które przysługuje zażalenie;

(d) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału, co wyrażało się w pominięciu istotnych okoliczności faktycznych dotyczących wszystkich członków grupy (a co najmniej 10 spośród nich), to jest okoliczności, że: – roszczenia członków grupy wynikają z jednego typu umów, tj. umów na obrót i przechowywanie metali szlachetnych,

– środki przekazane spółce (…) sp. z o.o. w ramach tych umów do chwili obecnej nie zostały zwrócone członkom grupy, a egzekucja z majątku tej spółki niewątpliwie okaże się bezskuteczna,

– pozwani członkowie zarządu spółki (…) sp. z o.o. nie złożyli w czasie właściwym wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki (przy czym powinni byli złożyć taki wniosek już w początkowym okresie działalności spółki, gdyż działalność ta polegała na wykorzystaniu mechanizmu tzw. piramidy finansowej), co skutkowało tym, że roszczenia członków grupy nie zostały i nie mogą zostać zaspokojone.

Pozwany (…) w odpowiedzi na zażalenie wniósł o jego oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Jak wskazał pozwany w odpowiedzi na pozew (zob. k. 25333), treść umowy łączącej spółkę (…) sp. z o.o. z każdym z członków grupy, dochodzącym swych roszczeń w niniejszym postępowaniu, kształtowana była przez szereg dokumentów, a mianowicie: samą umowę o obrót i przechowywanie metali szlachetnych, regulamin depozytów towarowych, ogólne warunki umowy, dyspozycję zawarcia umowy, potwierdzenie zawarcia umowy oraz certyfikat. Materiał załączony do pozwu nie zawiera znacznej części wskazanej dokumentacji, uniemożliwiając w istocie dokonanie weryfikacji twierdzenia pozwu, że roszczenia wszystkich członków grupy oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Jednocześnie podkreślić należy, że, stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, to na powodzie – reprezentancie grupy – spoczywa obowiązek wskazania powyższych okoliczności.

Słusznie wskazał przy tym Sąd I instancji, iż argumentacja powoda odnosząca się do istnienia tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej ograniczyła się w istocie wyłącznie do roszczeń z art. 299 k.s.h. i art. 415 k.c. Powód wskazując kolejne dwie podstawy materialnoprawne zgłoszonych w pozwie roszczeń nie uzasadnił twierdzenia, że okoliczności faktyczne, z których wywodzi te roszczenia, dla wszystkich członków grupy są te same lub takie same. Stwierdzenie, czy roszczenia członków grupy wywodzone przez powoda z art. 422 k.c. oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej jest na tym etapie postępowania utrudnione, nie zostało bowiem sprecyzowane, czy powód upatruje odpowiedzialności pozwanych jako podżegaczy czy pomocników czy też osób, które świadomie skorzystały z wyrządzonej członkom grupy szkody. Trafnie też Sąd Okręgowy przyjął, że skoro każdy z członków grupy wyrządzoną mu przez pozwanych szkodę utożsamia z utratą wpłaconych na rzecz spółki środków pieniężnych w wykonaniu zawartych z nią umów i przewidywanych korzyści, to z tego punktu widzenia rodzaj umów i warunki, na jakich zostały one zawarte, stają się istotną okolicznością różnicującą stan faktyczny.

Sąd a quo trafnie zauważył również, że z załączonych przez powoda do oświadczeń o przystąpieniu do grupy dyspozycji i potwierdzeń zawarcia depozytów towarowych wynika, iż członkowie grupy zawierali umowy na obrót i przechowywanie zarówno złota, jak i platyny, przy czym były to umowy zawarte na różne okresy i na podstawie różnych co do treści ogólnych warunków depozytu towarowego. Roszczenia członków grupy stały się wymagalne w różnym czasie, część jeszcze przed ogłoszeniem upadłości (…) sp. z o.o. Niektórzy z członków grupy odstąpili od zawartych umów, część nie posiada certyfikatów potwierdzających ich zawarcie. Wielu członków grupy zawarło po kilka umów w różnym okresie funkcjonowania (…) spółki z o.o. i na różnych warunkach, w tym także część umów po dniu 10 lipca 2012 r. niektórzy członkowie grupy zawarli tylko jedną umowę i to po 10 lipca 2012 r., co jest istotne z tej przyczyny, że pozwana (…) zarzuciła, że złożyła rezygnację z funkcji członka zarządu (…) sp. z o.o. w dniu 10 lipca 2012 r. Prawidłowo wskazał też Sąd Okręgowy, że także okoliczności związane z samą bezskutecznością egzekucji roszczeń członków grupy wobec (…) spółki z o.o. i zakresem szkody mogą okazać się różne dla członków grupy w zależności od tego, czy dokonali zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym Spółki i czy wierzytelności te zostały na majątku Spółki zabezpieczone przed ogłoszeniem jej upadłości.

W rezultacie w odniesieniu do każdego roszczenia członka grupy Sąd I instancji zmuszony byłby dokonać odrębnych ustaleń dotyczących daty i okoliczności zawarcia umowy bądź umów, jeżeli zawarto więcej niż jedną umowę, sytuacji finansowej i wypłacalności (…) sp. z o.o. w dacie zawarcia i obowiązywania umów; ustalić, jakie zdarzenie wywołane działaniem czy zaniechaniem pozwanych było źródłem każdej szkody i czy istnieje adekwatny związek przyczynowy między tym działaniem a szkodą każdej z osób oraz wysokości doznanej szkody, z uwzględnieniem rodzaju umowy i warunków, na jakich umowę zawarto oraz możliwości zaspokojenia roszczenia w postępowaniu upadłościowym (…) sp. z o.o. Ponadto w zależności od podstawy prawnej żądania pozwu, różny jest rozkład ciężaru dowodu.

W zaistniałej w niniejszej sprawie sytuacji przyjąć zatem należy, że kwestie indywidualne dominują nad wspólnymi dla całej grupy, co uniemożliwia wystąpienie osobom poszkodowanym w postępowaniu grupowym z powództwem o zasądzenie świadczenia (por. M. Rejdak, Jednorodzajowe roszczenia w postępowaniu grupowym, ABC nr 124228, LEX). Jednocześnie zaznaczyć należy, że do członków grupy nie może znaleźć zastosowania postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie I CSK 533/14, na które powołuje się reprezentant grupy, gdyż przedmiotowe orzeczenie dotyczy wystąpienia w postępowaniu grupowym z powództwem o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego, stanowiącego jedno zdarzenie.

Zgodzić należy się natomiast ze skarżącym, że w przepisach art. 2 ust. 1 i 2 ustawy mowa jest jedynie o ujednoliceniu wysokości dochodzonych roszczeń pieniężnych, brak w nich natomiast innych, nieokreślonych bliżej kryteriów „standaryzacji roszczeń”, do których odwołał się Sąd Okręgowy. Ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy”. Powyższa kwestia nie została również dotąd wyjaśniona przez orzecznictwo. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że taka sytuacja jest możliwa, jeżeli np. w ramach grupy osób poszkodowanych w wypadku komunikacyjnym są osoby, które doznały zarówno lekkich, jak i cięższych obrażeń. Oczywiste jest wtedy utworzenie podgrup, w ramach których dojdzie do ujednolicenia wysokości roszczeń. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy. W każdym postępowaniu grupowym istnieje więc potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r. w sprawie VI ACz 1639/13, LEX nr 1499167). Podzielenie członków grupy na podgrupy według wysokości kwot żądanego odszkodowania, z ujednoliceniem, poprzez dostosowane do wysokości najniższego z nich, jest zatem uzasadnione, wobec czego w sprawie tej został spełniony wymóg z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy.

Powyższe nie zmienia jednak oceny charakteru dochodzonych roszczeń jako niepodlegających rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, co skutkuje oddaleniem zażalenia z mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c..

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 6 lutego 2015 r.

Written by

  1. Zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu. Powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania.
  2. Skoro powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem grupy, to tym samym jest uprawniony do zawarcia umowy, o której mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
  3. Sprawa może zostać rozpoznana na podstawie ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze, są dochodzone roszczenia jednego rodzaju np. roszczenia pieniężne, po drugie, są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie, zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.
  4. Odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawieranych umów – bezpośrednio z ubezpieczycielem albo z pośrednikiem, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane.
  5. Pozwany, składając wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSA Jerzy Paszkowski

Sędziowie:               SSA Ewa Kaniok (spr.), SSO (del.) Marta Szerel

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim przeciwko Ż. S.A. z siedzibą w Warszawie o zapłatę na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 17 września 2014 r., sygn. akt XXIV C 554/14

postanawia:

  1. oddalić zażalenie;
  2. pozostawić Sądowi Okręgowemu w Warszawie rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 17 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił:

  1. rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym;
  2. oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sąd I instancji podniósł, że w jego ocenie postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych w pozwie należało uznać za dopuszczalne w świetle ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 – dalej: „post. grup.”). W ocenie Sądu Okręgowego dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju gdyż są to roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Sąd dodał też, że zostało spełnione kryterium odpowiedniej liczebności grupy, roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich, każdy z członków grupy jest osobą fizyczną i konsumentem. Ponadto Sąd I instancji wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, gdyż wszyscy są osobami fizycznymi i zawarli z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi na podstawie wzorców umownych opracowanych przez pozwanego, umowy te zostały zawarte na czas nieokreślony, członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanego środki pieniężne w postaci regularnych składek, każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub) latach polisowych, opłaty za wykup w określonym procencie, która była pobierana w przypadku rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od jej zawarcia, z innego powodu niż śmierć, co wystąpiło w przypadku każdego członka grupy. Sąd Okręgowy nie podzielił twierdzeń pozwanego kwestionującego istnienie takiej samej podstawy faktycznej, podnosząc, że na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego, czy różnych stosunków prawnych. Z tożsamych przyczyn Sąd I instancji uznał, że w zakresie zgłoszonego pismem z dnia 5 września 2014 r. żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego także nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Sąd I instancji uznał za chybione zarzuty pozwanego w zakresie zdolności sądowej rzecznika konsumentów w postępowania grupowym, wskazując, że zdolność ta została przyznana wprost w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w post. grup., która koresponduje w tym zakresie z treścią art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 633 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutów pozwanego również na tej podstawie, że w świetle art. 48 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm. – dalej: „ustawa o samorządzie powiatowym”) powód nie miał uprawnień do zawarcia takiej umowy bez odpowiedniej kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej z uwagi na to, iż umowa taka powoduje powstanie zobowiązali majątkowych powiatu pruszkowskiego. W ocenie Sądu umowa zawarta przez rzecznika z pełnomocnikiem nie kreuje żadnych zobowiązań finansowych po stronie rzecznika, czy zatrudniającej go jednostki samorządu terytorialnego. Sąd dodał, że ustawa o postępowaniu grupowym przewiduje możliwość zawarcia takiej umowy pomiędzy pełnomocnikiem i reprezentantem, ryzyko poniesienia kosztów procesu w razie przegrania sprawy wiąże się z samym wytoczeniem powództwa, a nie z zawarciem umowy z pełnomocnikiem. Tym samym zawarcie umowy nie wymagało odrębnej zgody ze strony skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.

Sąd I instancji oddalił wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, wskazując, że w świetle art. 8 ust. 1 post. grup. instytucja ta ma charakter fakultatywny, a pozwany nie uprawdopodobnił, iż brak kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył pozwany, zaskarżając je w całości oraz zarzucając:

  1. naruszenie art. 48 ust. 1 i 3 ustawy o samorządzie powiatowym poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało uznaniem, że umowa zawarta przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, pomimo iż nie została podpisana przez dwóch członków zarządu powiatu lub jednego członka zarządu i osobę upoważnioną przez zarząd w drodze uchwały oraz przy kontrasygnacie skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej, nie jest dotknięta wadą powodującą jej bezskuteczność, a jej złożenie, pomimo tej wadliwości, wraz z pozwem zbiorowym spełnia wymogi formalne pozwu zbiorowego przewidziane w art. 6 ust. 2 post. grup.;
  2. naruszenie art. 65 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na pominięciu wyrażonych w tym przepisie reguł interpretacyjnych, skutkujące przyjęciem, że treść postanowień umowy zawartej pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikiem z dnia 10 kwietnia 2014 r. nie rodzi skutku w postaci powstania zobowiązań finansowych po stronie Powiatu Pruszkowskiego, podczas gdy z treści tej umowy ewidentnie wynika, że zobowiązania takie powstają;
  3. naruszenie art. 4 ust. 2 post. grup. w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez błędną jego wykładnię polegająca na uznaniu, że powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem w stosunku do członków grupy niezamieszkujących na obszarze powiatu w ramach, którego działa powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów;
  4. naruszenie art. 1 ust. 1 post grup. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że roszczenia będące przedmiotem pozwu dochodzone przez wszystkich dwudziestu ośmiu członków grupy cechuje ta sama podstawa faktyczna w rozumieniu ww. przepisu;
  5. naruszenie art. 8 ust. 1 post. grup. poprzez błędną jego wykładnię, skutkującą uznaniem, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie ma podstaw do zobowiązania Rzecznika Praw Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim do wniesienia kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania, pomimo iż pozwany dostatecznie uprawdopodobnił możliwość wystąpienia znacznych trudności w wyegzekwowaniu zwrotu kosztów postępowania od reprezentanta grupy w tym, iż złożenie oświadczenia woli przez Rzecznika Praw Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim w zakresie związania się umową o prowadzenie sprawy pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami nastąpiło w ewidentnej sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, tj. art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, co czyni tę umowę bezskuteczną i nie daje podstaw do skutecznego roszczenia o zwrot kosztów procesu wobec Powiatu Pruszkowskiego.

Skarżący wniósł o zmianę postanowienia poprzez odrzucenie pozwu oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego, ewentualnie o zmianę postanowienia w zakresie pkt II poprzez zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 21.600 zł.

Ponadto skarżący wniósł o przedstawienie zagadnień prawnych sformułowanych w zażaleniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie w całości, oddalenie wniosku pozwanego o przedstawienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego wskazanego w petitum zażalenia, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest nieuzasadnione.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 4 ust. 2 post. grup. w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który w istocie sprowadza się do kwestionowania zdolności sądowej reprezentanta grupy – Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim.

W świetle art. 4 ust. 2 post. grup. reprezentantem grupy może być powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień.

Stosownie zaś do art. 633 k.p.c. w sprawach o ochronę konsumentów powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium. Odnośnie zdolności sądowej powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym i możności występowania w charakterze reprezentanta grupy wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Łodzi, stwierdzając, że zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu. Powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I ACz 836/11).

Sąd Apelacyjny w Warszawie podziela powyższe stanowisko. Zdolności sądowej nie może ograniczać obszar terytorialny. Ograniczenie zdolności sądowej oraz procesowej, a także prawa do bycia reprezentantem grupy wyłącznie do osób mieszkających w granicach powiatu rzecznika konsumentów prowadziłoby do sytuacji, gdy powództwo wytoczone przez rzecznika musiałoby być odrzucane jako wniesione na rzecz osób mieszkających w innym powiecie nie tylko na początkowym etapie postępowania rozpoznawczego lub grupowego, ale również na dalszych etapach postępowania. Sądy rozpoznające sprawę z udziałem powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów byłyby zatem zobligowane do każdorazowego badania, czy rzecznik występuje na rzecz osób mieszkających na obszarze powiatu, w którym sprawuje swoją funkcję. Oczywiste jest, że taka wykładnia byłaby nieracjonalna. Pozycję procesową powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów można porównać do pozycji prokuratora w postępowaniu cywilnym z ograniczeniem ich uprawnień wyłącznie do spraw z zakresu ochrony konsumentów, co zresztą potwierdza treść art. 634 k.p.c.

Nie ulega wątpliwości, że Powiatowy Rzecznik Konsumentów Powiatu Pruszkowskiego posiada zdolność sądową i procesową do występowania jako reprezentant grupy, gdyż niniejsza sprawa dotyczy roszczeń o ochronę konsumentów. Roszczenia członków grup opierają się bowiem na umowach zawartych pomiędzy osobami fizycznymi będącymi konsumentami, a przedsiębiorcą, z którym zawarli umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami inwestycyjnymi. Oceny tej nie może zmienić okoliczność, że tylko część członków grupy zamieszkuje na obszarze Powiatu Pruszkowskiego.

Bezzasadne są też zarzuty naruszenia art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. 65 § 2 k.c. Nie ma racji skarżący, że umowa z dnia 10 kwietnia 2014 r. zawarta pomiędzy reprezentantem grupy – Powiatowym Rzecznikiem Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim z pełnomocnikiem jest bezskuteczna w świetle powołanych przepisów z uwagi na brak oświadczeń woli osób uprawnionych do reprezentacji Powiatu Pruszkowskiego oraz kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby upoważnionej.

Analiza przedmiotowej umowy prowadzi do wniosku, że żadne z postanowień umownych nie kreuje zobowiązań finansowych po stronie Powiatowego Rzecznika Konsumentów Powiatu Pruszkowskiego, a tym samym jemu właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Należy podkreślić, że w art. 4 ust. 2 post. grup. ustawodawca sam przewidział taką możliwość, że reprezentantem grupy może być powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień. Ratio legis powołanego przepisu przemawia za tym, że skoro powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem grupy, to tym samym jest uprawniony do zawarcia umowy, o której mowa w art. 6 ust. 2 post. grup. Ponadto Sąd I instancji trafnie zauważył, że ryzyko może rodzić dopiero wytoczenie powództwa, a nie zawarcie umowy z pełnomocnikiem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego umowa ta nie jest bezskuteczna jako zawarta z uchybieniem zasad określonych w art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, a tym samym spełnia wymóg formalny określony w art. 6 ust. 2 post. grup.

Nietrafny jest też zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 post. grup. polegający na uznaniu, że roszczenia będące przedmiotem pozwu dochodzone przez wszystkich dwudziestu ośmiu członków grupy cechuje ta sama podstawa faktyczna w rozumieniu ww. przepisu. W przepisie tym zawarto definicje postępowania grupowego, wedle której ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Sprawa może zatem zostać rozpoznana na podstawie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze są dochodzone roszczenia jednego rodzaju np. roszczenia pieniężne, po drugie są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.

Wbrew twierdzeniom skarżącego Sąd I instancji nie uznał, że dochodzone roszczenia zostały oparty na tej samej podstawie faktycznej, ale takiej samej, czyli jednakowej podstawie faktycznej. Sąd ten trafnie zauważył, że wszyscy członkowie grupy dochodzącej roszczenia jako osoby fizyczne i konsumenci zawarli umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi z tym samym ubezpieczycielem (pozwanym), wyrazili zgodę na wzorce umowne opracowane przez pozwanego, zawarli umowy na taki sam okres, czy też zobowiązali się do regularnego uiszczania środków pieniężnych w postaci składek na rzecz pozwanego. Przede wszystkim każdego z członków grupy wiązało postanowienie umowne o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach polisowych, opłaty za wykup, których wysokość była uzależniona i liczona na podstawie ustalonego stosunku procentowego oraz wartości polis. Obowiązek zapłaty opłaty za wykup powstawał, gdy rozwiązano umowę przed upływem 10 lat od jej zawarcia z innego powodu niż śmierć, co nastąpiło w przypadku każdego z członków grupy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, że odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawieranych umów – bezpośrednio z ubezpieczycielem albo z pośrednikiem, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane.

Zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 post. grup. również nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z treścią powołanego przepisu, na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. W tym miejscu należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi, że pozwany, składając taki wniosek, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1485/12, LEX nr 1499166).

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie uprawdopodobnił, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję. Skarżący powołuje się bowiem na bezskuteczność zawartej umowy pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami procesowymi strony powodowej. W kontekście wcześniej poczynionych rozważań o rzekomej bezskuteczności umowy należy uznać te twierdzenia za bezzasadne.

Należy też dodać, że w świetle § 3 ust. 9 umowy z dnia 10 kwietnia 2014 r. zawartej pomiędzy reprezentantem grupy – Powiatowym Rzecznikiem Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim z pełnomocnikiem, w razie zasądzenia przez sąd na rzecz Ubezpieczyciela (pozwanego) zwrotu kosztów procesu w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego Kancelaria, działając w imieniu i na rzecz Reprezentanta Grupy, będzie zobowiązana w ramach niniejszej umowy do dochodzenia od Członków Grupy przypadających na nich kosztów procesu, zaś Reprezentant Grupy zobowiązuje się udzielić Kancelarii pełnomocnictwa do dochodzenia od Członków Grupy przypadających na nich kosztów procesu. Z treści powołanego postanowienia umownego wynika zatem, że reprezentant grupy i pełnomocnik przewidzieli możliwość przegrania niniejszego postępowania oraz w związku z tym sposób uzyskania od członków grupy kosztów procesu zasądzonych na rzecz strony pozwanej.

Ponadto wnioski pozwanego o przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych sformułowanych w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie jako odnoszące się do kwestii nie budzących wątpliwości Sądu Apelacyjnego.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w postanowieniu.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Postanowienie Sądu Najwyższego Izby Cywilnej z dnia 28 stycznia 2015 r.

Written by

  1. O dopuszczalności postępowania grupowego na podstawie art. 1 ust. 2, jeżeli powództwo ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego (art. 2 ust. 3), decyduje kwalifikacja prawna roszczenia, którego członkowie grupy zamierzają dochodzić w późniejszych procesach z wykorzystaniem prejudykatu uzyskanego w postępowaniu grupowym. Jeżeli takie roszczenie mieści się w zakresie przedmiotowym ustawy określonym w art. 1 ust. 2, postępowanie grupowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanego jest dopuszczalne. Istnienie interesu w wytoczeniu pozwu grupowego po stronie członków grupy Sąd może ustalić na podstawie wskazanych w nim przyszłych roszczeń pieniężnych. Sąd może w tym celu wezwać do sprecyzowania indywidualnych roszczeń, których członkowie grupy zamierzają dochodzić w oparciu o prejudykat uzyskany w postępowaniu grupowym.
  2. Pojęcie ustalenia odpowiedzialności na gruncie art. 2 ust. 3 ustawy należy rozumieć autonomicznie, przy uwzględnieniu celów i funkcji postępowania grupowego. W szczególności ustalenie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym nie jest tożsame z uznaniem roszczenia za usprawiedliwione w zasadzie, jak ma to miejsce w przypadku wyroku co do zasady (art. 318 k.p.c.).
  3. Wydanie w postępowaniu grupowym wyroku ustalającego dotyczącego dużej grupy osób ma na celu jedynie ustalenie odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie – nie chodzi natomiast o ustalenie także poniesienia szkody przez każdego z poszczególnych członków grupy. Przedmiotem postępowania grupowego przy żądaniu ustalenia są więc tylko okoliczności wspólne wszystkim członkom grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Za wystarczające należy wówczas uznać prawdopodobieństwo, że szkoda wystąpiła, choć sąd może także w postępowaniu grupowym przesądzić tę okoliczność stanowczo, jeśli jest to możliwe i celowe.
  4. Dopuszczalne jest w postępowaniu grupowym powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego stanowiącego jedno zdarzenie (art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2) także w sytuacji, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy. Fakty dotyczące wysokości lub wymagalności konkretnych, indywidualnych roszczeń nie powinny być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie na gruncie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. tożsamości podstawy faktycznej roszczenia lub tego, czy jest ona jednakowa.
  5. Niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12 nie prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Sąd powinien uwzględnić tę okoliczność w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1) nie umieszczając tej osoby w składzie grupy.
  6. Nawet jeżeli określone zdarzenie może prowadzić także do naruszenia dobra osobistego, roszczenie odszkodowawcze za wyrządzenie szkody majątkowej w związku z tym zdarzeniem, nie jest roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego o ochronę dóbr osobistych w rozumieniu art. 1 ust. 2.

Sąd Najwyższy w składzie:

Przewodniczący: SSN Hubert Wrzeszcz

Sędziowie:           SSN Irena Gromska-Szuster (spr.), SSN Grzegorz Misiurek

w sprawie z powództwa Z. P. reprezentanta grupy złożonej z […] przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta Miasta C. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2015 r., skargi kasacyjnej powódki od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 27 lutego 2014 r.,

  1. uchyla zaskarżone postanowienie i zmienia postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 września 2013 r. w ten sposób, że oddala wniosek o odrzucenie pozwu i postanawia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym;
  2. orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego i kasacyjnego pozostawia Sądowi do rozstrzygnięcia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powódki na postanowienie Sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w postępowaniu grupowym przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta Miasta C. o ustalenie, że Skarb Państwa – Minister Skarbu Państwa ponosi na podstawie art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. odpowiedzialność wobec powódki i pozostałych członków grupy za szkody będące następstwem znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny spowodowaną katastrofą budowlaną pawilonu wystawowego nr 1 Międzynarodowych Targów […] w dniu 28 stycznia 2006 r. oraz o ustalenie, że Skarb Państwa – Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (ewentualnie Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w C.) ponosi na podstawie art. 446 § 3 w zw. z art. 417 § 1 k.c. odpowiedzialność wobec powódki i pozostałych członków grupy za szkody będące następstwem znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny spowodowaną opisaną wyżej katastrofą budowlaną, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niezgodnym z prawem zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej przez Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w C.

Sąd Okręgowy uznał postępowanie grupowe za niedopuszczalne. Wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.r.p.g”), dochodzone w postępowaniu grupowym roszczenia powinny być jednego rodzaju i oparte na tej samej podstawie faktycznej także wtedy, gdy wniesione zostało powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego. Stwierdził, że pojęcie „odpowiedzialności pozwanego”, w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., oznacza powinność spełnienia świadczenia, a „ustalenie” tej odpowiedzialności wymaga ustalenia przez sąd wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego, odnoszących się zarówno do podmiotu zobowiązanego, jak i podmiotu uprawnionego, w tym także indywidualnych dla poszczególnych członków grupy przesłanek powstania szkody i jej wysokości.

Oceniając z tego punktu widzenia wniesiony w sprawie pozew uznał, że całościowo ujęte roszczenie powódki oznacza konieczność badania we wszczętym postępowaniu grupowym wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego za katastrofę budowlaną z dnia 28 stycznia 2006 r. określonych w art. 434 oraz w art. 417 § 1 k.c., jak również badania, w odniesieniu do każdego z powodów, przesłanek odpowiedzialności pozwanego określonych w art. 446 § 3 k.c., a więc istnienia szkody polegającej na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej członków rodziny doznanej wskutek śmierci osób w katastrofie budowlanej.

Tak określone roszczenie powodów nie spełnia, zdaniem Sądu Okręgowego, warunku jednorodzajowości, gdyż wymaga indywidualnego badania w postępowaniu grupowym sytuacji życiowej, odmiennej w przypadku każdego z członków grupy, co sprawia, że dominujący nad elementem wspólnym jest element indywidualny każdego członka grupy. W tej sytuacji nie można mówić o tej samej podstawie faktycznej żądania każdego z członków grupy, ponieważ mieszczą się w niej odmienne, indywidualne okoliczności związane z ich sytuacją życiową. Tym samym dochodzenie w postępowaniu grupowym tak określonego roszczenia jest niedopuszczalne.

Sąd Okręgowy wskazał, iż odrzucenie pozwu było uzasadnione także dlatego, że jeden z członków grupy, nie złożył przewidzianego w art. 12 u.d.r.p.g. oświadczenia o przystąpieniu do grupy, zawierającego roszczenie sprecyzowane na żądanie Sądu, co powoduje, że w grupie jest osoba, której roszczenie nie ma cech właściwych całej grupie, a tym samym roszczenia członków grupy nie spełniają warunku jednorodzajowości. Osoba ta nie została wyeliminowana z grupy. Uniemożliwia to, zdaniem Sądu, rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym i powoduje konieczność odrzucenia pozwu w całości, gdyż sąd w tym postępowaniu nie może sam wyłączyć niektórych osób, jak również nie dysponuje instrumentami umożliwiającymi wyegzekwowanie od reprezentanta grupy dopełnienia wszystkich wymagań jakie powinien spełniać pozew w postępowaniu grupowym.

Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast zarzutu strony pozwanej, że dochodzone roszczenie jest roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2, co także uzasadniałoby odrzucenie pozwu. Stwierdził, że powodowie dochodzą odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c., a nie zadośćuczynienia, które ewentualnie mogłoby się im należeć na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c., gdyż śmierć ich bliskich nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

Oddalając zażalenie powódki na postanowienie Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Okręgowego.

W skardze kasacyjnej opartej na drugiej podstawie powódka zarzuciła naruszenie art. 2 ust. 3 przez uznanie, że w ramach ustalenia odpowiedzialności pozwanego przepis ten wymaga ustalenia powinności spełnienia przez pozwanego świadczenia na rzecz członków grupy, art. 1 ust. 1 przez uznanie, że pierwotnie sformułowane żądanie nie spełnia wymogu jednorodzajowości, art. 1 ust. 2 przez uznanie, że brak możliwości rozpoznania w postępowaniu grupowym jakiejkolwiek sprawy z czynu niedozwolonego, art. 16 ust. 1 zd. 2 przez jego pominięcie oraz naruszenie przepisów prawa wspólnotowego: art. 4 ust. 3 zd. drugie i trzecie TUE przez przyjęcie wykładni art. 1 ust. 1 i art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. niezgodnej z Zaleceniem Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych zasad dotyczących mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń o zaprzestanie bezprawnych praktyk oraz roszczeń odszkodowawczych w państwach członkowskich, dotyczących naruszeń praw przyznanych na mocy prawa Unii (dalej: „Zalecenie nr 2013/396/UE” opubl.: Dz. Urz. L 201, s. 60), a także dokonania wykładni ustawy sprzecznej z dyrektywami interpretacyjnymi wynikającymi z art. 67 ust. 4 TFUE i art. 9 TUE, art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 – dalej: „EKPCz”), które winny być uwzględnione w tym przypadku w zw. z art. 6 ust. 2 i 3 TUE.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym regulują przepisy art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 2 u.d.r.p.g. W razie ich nie spełnienia pozew podlega odrzuceniu na podstawie art. 10 ust. 1 k.p.c. Jedną z tych przesłanek, przewidzianą w art. 1 ust. 1, jest dochodzenie roszczenia jednego rodzaju, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W przepisie tym ustawodawca użył pojęcia „roszczenie” w znaczeniu procesowym, a więc jako dochodzenia zasądzenia świadczenia bądź ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa albo ukształtowania stosunku prawnego lub prawa.

Konieczność dochodzenia w postępowaniu grupowym „roszczenia jednego rodzaju”, w rozumieniu tego przepisu, oznacza wymaganie, by wszyscy powodowie dochodzili zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Dalszym warunkiem dopuszczalności postępowania grupowego przewidzianym w tym przepisie jest, by roszczenie oparte było na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Natomiast w ust. 2, dodanym do art. 1 w Senacie, wprowadzone zostało kolejne wymaganie, by było to roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W przepisie tym użyto pojęcia „roszczenie” w znaczeniu materialnoprawnym, ograniczając dopuszczalność postępowania grupowego do enumeratywnie wymienionych w nim grup roszczeń materialnoprawnych. Tym samym doszło do pewnej niespójności art. 1 ust. 2 z innymi przepisami ustawy, w szczególności, gdy w pozwie grupowym dochodzone jest roszczenie o ustalenie odpowiedzialności pozwanego, przewidziane w art. 2 ust. 3. W sytuacji bowiem, gdy z jednego określonego stanu faktycznego mogą być wywodzone różne roszczenia materialnoprawne, ustalenie odpowiedzialności pozwanego mogłoby być wykorzystywane jako prejudykat w późniejszych indywidualnych postępowaniach, których przedmiotem mogłyby być różne roszczenia, w tym także takie, które nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym ustawy o postępowaniu grupowym, określonym w art. 1 ust. 2. Prowadziłoby to faktycznie do obejścia ograniczeń przedmiotowych postępowania grupowego wynikających z tego przepisu.

W celu uniknięcia takiej możliwości należy przyjąć, że art. 1 ust. 2 odnosi się także do przewidzianej w art. 2 ust. 3 sytuacji, gdy każdy członek grupy kieruje do pozwanego w istocie roszczenie pieniężnego i jedynie dlatego, że roszczeń tych nie można ujednolicić zgodnie z art. 2 ust. 1, żąda ustalenia odpowiedzialności pozwanego, ograniczając pozew grupowy do żądania ustalenia tylko pewnych okoliczności istotnych dla dochodzenia roszczeń pieniężnych. Dochodzenie roszczenia pieniężnego ulega wówczas rozbiciu na dwa etapy: pierwszy następuje w ramach postępowania grupowego o ustalenie, a drugi w ramach indywidualnych powództw o zapłatę.

W takiej sytuacji jednak powód w pozwie grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego musi sformułować także roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych ma służyć żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3. Roszczenie to nie musi być określone kwotowo, natomiast powinno być określone tak, by można było ocenić, czy jest to jedno z roszczeń materialnoprawnych dopuszczonych w art. 1 ust. 2, a zatem, czy zachowany jest zakres przedmiotowy postępowania grupowego. Ustalenie odpowiedzialności pozwanego w postępowaniu grupowym musi zatem nastąpić w nawiązaniu do roszczenia pieniężnego, którego spełnienia domagają się od pozwanego członkowie grupy.

O dopuszczalności postępowania grupowego na podstawie art. 1 ust. 2, jeżeli powództwo ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego (art. 2 ust. 3), decyduje kwalifikacja prawna roszczenia, którego członkowie grupy zamierzają dochodzić w późniejszych procesach, z wykorzystaniem prejudykatu uzyskanego w postępowaniu grupowym. Jeżeli takie roszczenie mieści się w zakresie przedmiotowym ustawy określonym w art. 1 ust. 2, dopuszczalne jest postępowanie grupowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanego.

Z tych przyczyn nie jest uzasadnione stanowisko skarżącej, że brak było podstaw do wezwania jej przez Sąd Okręgowy do sprecyzowania indywidualnych roszczeń, których powodowie zamierzają dochodzić w oparciu o prejudykat uzyskany w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego. Wprawdzie rzeczywiście art. 6 u.d.r.p.g. nie zawiera wymagania aby w pozwie w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego wskazane zostało roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu ma służyć prejudykat, jednak zgodnie z art. 24, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się przepisy k.p.c. (ze wskazanymi wyłączeniami) i podstawę prawną takiego obowiązku należy wyprowadzić z art. 187 § 1 pkt.1 k.p.c. w związku art. 24 u.d.r.p.g.

Przechodząc do kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. przez wadliwą wykładnię użytego w tym przepisie pojęcia „ustalenia odpowiedzialności pozwanego”, a w istocie tego, co powinno być przedmiotem ustalenia sądu, gdy powód zbiorowy żąda jedynie ustalenia odpowiedzialności pozwanego, należy wskazać, że w doktrynie zarysowały się w tym przedmiocie dwa stanowiska a każde z nich ma wpływ na rozumienie dopuszczalności – na podstawie art. 1 ust. 2 – żądania w postępowaniu zbiorowym ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3.

Według stanowiska pierwszego, które zaprezentowały w sprawie także Sądy obu instancji, przez „żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego”, o którym mowa w tym przepisie, należy rozumieć to samo, co „uznanie roszczenia za usprawiedliwione w zasadzie”, w rozumieniu art. 318 k.p.c., a więc przy wydaniu wyroku wstępnego. Chodzi zatem o ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego uzasadniającego uwzględnienie powództwa, co wymaga ustalenia przez sąd wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego, a więc w sytuacji czynu niedozwolonego ustalenia bezprawności działania pozwanego, ewentualnie jego winy, istnienie szkody oraz związku przyczynowego, a jedynie sama wysokość szkody może być ustalana później. Przy takim rozumieniu tego pojęcia także na gruncie art. 2 ust. 3 niedopuszczalne byłoby wydanie wyroku ustalającego niektóre tylko przesłanki odpowiedzialności pozwanego, a zatem w sprawie z powództwa zbiorowego o ustalenie odpowiedzialności pozwanego konieczne byłoby badanie i ustalenie wszystkich przesłanek faktycznych i prawnych odpowiedzialności pozwanego wobec powodów, wynikających ze wskazanej podstawy odpowiedzialności, poza tylko samą wysokością szkody i kwestiami z tym związanymi, np. przyczynienia, podlegającymi badaniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych o zasądzenie świadczenia. Przyjęcie tej koncepcji doprowadziło Sądy obu instancji do wniosku, że pozew grupowy o ustalenie złożony w sprawie jest niedopuszczalny, gdyż ujęte w nim roszczenie nie spełnia warunku jednorodzajowości, bowiem w ramach żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego konieczne byłoby badanie przez Sąd wszystkich przesłanek jego odpowiedzialności, w tym także indywidualnych przesłanek, wobec każdego z powodów, wystąpienia szkody, o której mowa w art. 446 § 3 k.c. W ocenie Sądów postępowanie grupowe zakłada istnienie elementu wspólnego dla wszystkich członków grupy, przeważającego nad elementem indywidualnym, a w rozpoznawanej sprawie w całościowo ujętych roszczeniach członków grupy przeważa element indywidualny, co sprawia, że nie można mówić o jednakowej podstawie faktycznej żądania każdego z członków grupy, gdyż w tej podstawie mieszczą się odmienne, indywidualne okoliczności związane z sytuacją życiową każdego z powodów, istotną z punktu widzenia roszczenia przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.

Stanowiska tego nie można jednak podzielić, gdyż przyjęcie takiej wykładni pojęcia „ustalenie odpowiedzialności pozwanego”, na gruncie art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. nie tylko nie znajduje uzasadnienia w treści powyższych przepisów lecz przede wszystkim sprzeczne jest z istotą, założeniem i celem ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdyż prowadzi do faktycznego wyeliminowania możliwości dochodzenia w tym postępowaniu ustalenia odpowiedzialności pozwanego zawsze wtedy, gdy ocena, czy szkoda wystąpiła, wymaga badania indywidualnych okoliczności faktycznych, co jest regułą w sprawach dotyczących roszczeń opartych na odpowiedzialności deliktowej, a więc roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, dla dochodzenia których ustawę tę uchwalono. Wykładnia taka mogłaby też w niektórych sytuacjach w ogóle kolidować z sensem rozwiązania ustawowego umożliwiającego powodowi w sprawach o roszczenia pieniężne ograniczenie powództwa jedynie do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, która to możliwość została przyjęta właśnie po to, by osoby poszkodowane w podobnych okolicznościach faktycznych mogły skorzystać z postępowania grupowego, mimo że fakty dotyczące poniesienia przez nie szkody są na tyle niejednorodne, że ujednolicenie roszczeń jest niemożliwe. Wykładnia przepisów, która prowadzi do pozbawienia możliwości stosowania ustawy do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna.

Należy zatem opowiedzieć się za drugim prezentowanym w literaturze stanowiskiem przyjmującym, że pojęcie „odpowiedzialności pozwanego” na gruncie art. 2 ust. 3 ma swoiste, autonomiczne znaczenie, inne niż w art. 318 k.p.c., jak również inne niż w art. 189 k.p.c., zdeterminowane przede wszystkim celem i funkcjami postępowania grupowego, jako postępowania szczególnego, mającego ułatwić i usprawnić rozwiązywanie konfliktów, w które zaangażowana jest duża liczba osób. Wydanie w tym postępowaniu wyroku ustalającego dotyczącego dużej grupy osób ma na celu jedynie ustalenie odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie, nie chodzi natomiast o ustalenie także poniesienia szkody przez każdego z poszczególnych powodów, co może, ale nie musi, stać się przedmiotem oceny dopiero w indywidualnych procesach, o ile po uwzględnieniu powództwa o ustalenie nie dojdzie do zawarcia indywidualnych ugód pozasądowych, co jest jednym z celów wydania takiego wyroku. Jeżeli zaś dojdzie do postępowań indywidualnych, w których wyrok wydany na podstawie art. 2 ust. 3 będzie stanowił prejudykat, to dopiero w tych postępowaniach zostaną zbadane okoliczności indywidualne, a więc powstanie szkody i jej wysokość, związek przyczynowy, przyczynienie się, czy także ewentualnie przedawnienie, jeżeli odnosi się jedynie do indywidualnych roszczeń, a nie do wszystkich członków grupy. Przedmiotem postępowania grupowego przy żądaniu ustalenia są więc tylko okoliczności wspólne wszystkim członkom grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Obowiązek określenia już w takim pozwie przyszłych roszczeń pieniężnych, z którymi poszczególni powodowie będą występować po ustaleniu odpowiedzialności pozwanego, usunie wspomniane przez Sąd Apelacyjny niebezpieczeństwo występowania z pozwem grupowym o ustalenie przez osoby nie mające interesu prawnego, gdyż istnienie tego interesu Sąd będzie mógł ustalić na podstawie określonych przyszłych roszczeń pieniężnych.

Zasadny jest zatem kasacyjny zarzut naruszenia art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., gdyż wbrew stanowisku Sądów obu instancji, dopuszczalne jest uwzględnienie przewidzianego w tym przepisie powództwa o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z deliktu bez konieczności przesądzenia, że u każdego z członków grupy doszło do powstania szkody, jeżeli okoliczności dotyczące szkody są na tyle zróżnicowane, że ich ocena w postępowaniu grupowym byłaby niecelowa. Za wystarczające należy wówczas uznać prawdopodobieństwo, że szkoda taka wystąpiła, choć sąd może także przesądzić stanowczo w tym postępowaniu tę okoliczność jeżeli jest to możliwe i celowe w ramach postępowania grupowego. Jeżeli nie, badanie i ustalenie tej przesłanki odbywać się będzie w przyszłych postępowaniach indywidualnych.

Przedstawiona wyżej wykładnia art. 2 ust. 3 ma również wpływ na wykładnię art. 1 ust. 1 w zakresie przedmiotowych warunków dopuszczalności postępowania grupowego, w szczególności wymagania tożsamej lub jednakowej podstawy faktycznej roszczenia. Jakkolwiek również w tym zakresie w doktrynie występują rozbieżności, to jednak jednolicie i trafnie przyjmuje się, że fakty dotyczące wysokości lub wymagalności konkretnych, indywidualnych roszczeń nie powinny być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie na gruncie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. tożsamości podstawy faktycznej roszczenia lub tego, czy jest ona jednakowa. Decydujące znaczenie przy tej ocenie mają tożsame lub jednakowe wobec wszystkich członków grupy okoliczności faktyczne składające się na podstawę odpowiedzialności, zaś charakter i rodzaj jednostkowych roszczeń (np. zadośćuczynienia, renty, odszkodowania), ich wysokość czy wymagalność nie mają wpływu na tę ocenę, podobnie jak istnienie okoliczności faktycznych indywidualnych, właściwych tylko dla pojedynczych lub niektórych członków grupy.

W konsekwencji należy uznać, że dopuszczalne jest w postępowaniu grupowym powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego stanowiącego jedno zdarzenie (art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2) także w sytuacji, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy.

Nieuzasadnione jest zatem stanowisko Sądów obu instancji, że objęte pozwem roszczenia nie spełniają kryterium jednorodzajowości. Postępowaniem grupowym zostały bowiem objęte roszczenia przewidziane w art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. oraz roszczenia przewidziane w art. 446 § 3 w zw. z art. 417 k.c., których źródłem jest to samo zdarzenie faktyczne (określona katastrofa budowlana), będące przyczyną śmierci członka najbliższej rodziny powodów. Jednorodne jest też żądanie wszystkich członków grupy ograniczone na podstawie art. 2 ust. 3 do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, a w późniejszych procesach do żądania, także jednorodnego, zasądzenia odszkodowania. Żądania członków grupy są takie same nie tylko pod względem charakteru żądanej ochrony prawnej oraz jednakowej podstawy faktycznej, lecz także podstawy prawnej, której źródłem jest taki sam stosunek prawny oparty na art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. oraz na art. 446 § 3 w zw. z art. 417 § 1 k.c. Roszczenia te zatem spełniają wszystkie wymagania „jednorodzajowości” czy „tożsamości” w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g., a okoliczność, że indywidualne roszczenia o zasądzenie, których późniejsze dochodzenie ma umożliwić wyrok ustalający, będą wymagały badania indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych poszczególnym członkom grupy, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki tożsamości czy jednorodzajowości roszczenia przewidzianej w art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. Uzasadnia to trafność kasacyjnego zarzutu błędnej wykładni tego przepisu.

Nieuzasadnione jest także stanowisko Sądów obu instancji, że niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12, obejmującego roszczenie sprecyzowane na żądanie Sądu, prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Taki skutek mógłby nastąpić tylko w sytuacji, gdyby doprowadziło to do spadku liczebności grupy poniżej10 osób, tj. liczby przewidzianej w art. 1 ust.1, co uzasadniałoby odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 z powodu nie zachowania wymaganej ustawowo minimalnej liczby członków grupy, nie zaś z powodu braku jednorodzajowości roszczeń. Jeżeli natomiast nie doszło do zmniejszenia składu grupy poniżej ustawowego minimum, a tylko jeden z członków grupy nie sprecyzował żądania, sąd powinien to uwzględnić w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1), nie umieszczając tej osoby w składzie grupy, jeżeli nie została ona wyeliminowana wcześniej przez powoda. Może także, na podstawie art. 359 k.p.c. w zw. z art. 17 ust. 1 u.d.r.p.g., zmienić już wydane w tym przedmiocie postanowienie. W konsekwencji skutecznie skarżąca zakwestionowała omówione wyżej stanowisko Sądu, jednak nietrafnie powołała jako podstawę art. 16 ust. 1 zd. 2, gdyż doszło w istocie do naruszenia art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. oraz wyżej wskazanych przepisów, nie wymienionych w skardze kasacyjnej.

Nie są natomiast uzasadnione zarzuty oparte na powołanych w skardze kasacyjnej przepisach prawa wspólnotowego oraz EKPCz, sprowadzające się do zarzutu ich pominięcia przy wykładni przepisów ustawy o postępowaniu grupowym. Przepisy prawa wspólnotowego nie zobowiązują państw członkowskich do uregulowania w określony sposób postępowania w sprawach grupowych, a zawierają jedynie zalecenia w tym przedmiocie. Powołane w skardze kasacyjnej przepisy art. 67 ust. 4 TFUE ani art. 4 ust. 3 i art. 9 TUE jak również przepisy Zalecenia nr 2013/396/UE Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. nie zawierają szczególnych czy nieznanych prawu polskiemu wskazówek, przydatnych do wykładni przepisów ustawy o postępowaniu grupowym. Nieuzasadniony jest zarzut, że odmowa rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu zbiorowym zamknęła poszkodowanym katastrofą budowlaną dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w rozumieniu art. 67 ust. 4 TRUE i art. 6 ust. 1 EKPCz. Ze wskazanych aktów prawa unijnego wynika jedynie wniosek, że zalecają one wprowadzenie do krajowych porządkach prawnych mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń, w tym także roszczeń odszkodowawczych, ponieważ mogą one ułatwić dostęp do sądu. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli w systemie prawa krajowego funkcjonuje już postępowanie zbiorowe, wykładnia tworzących je przepisów powinna sprzyjać jego efektywnemu działaniu. Taki kierunek wykładni jest jednak na gruncie prawa polskiego zupełnie oczywisty i niezależny od zaleceń unijnych, jako odpowiadający typowym dyrektywom stosowanym przy wykładni celowościowej, zastosowanym zresztą również w rozpoznawanej sprawie przez Sąd Najwyższy, bez konieczności odwoływania się do prawa wspólnotowego.

Na koniec rozważenia wymaga, czy dochodzone w sprawie roszczenie jest roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2, bowiem gdyby tak było, postępowanie grupowe byłoby niedopuszczalne i pozew podlegałby odrzuceniu na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 2, co Sąd Najwyższy obowiązany jest wziąć pod uwagę z urzędu na podstawie art. 398 § 1 w zw. z art. 379 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 10 ust. 1 i art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g.

W tym zakresie należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że dochodzone roszczenia, wywodzone z art. 446 § 3 k.c., nie są roszczeniami o ochronę dóbr osobistych, choć śmierć osoby bliskiej, o której mowa w tym przepisie, może w niektórych przypadkach prowadzić do naruszenia dobra osobistego jakim jest więź rodzinna. Jednakże art. 446 § 3 k.c. przewiduje wynagrodzenie szkody majątkowej, a więc ochronę interesów majątkowych, a przesłanką jego zastosowania nie jest naruszenie jakiegokolwiek dobra osobistego osób bliskich, poszkodowanych śmiercią członka rodziny. Przewiduje on ogólne roszczenie odszkodowawcze za wyrządzenie szkody majątkowej i ma zastosowanie zawsze wtedy, gdy szkoda taka wystąpiła na skutek śmierci członka najbliższej rodziny, bez względu na to, czy doszło także do naruszenia dobra osobistego. Dochodzone na jego podstawie roszczenie nie jest zatem roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g.

Biorąc wszystko to pod uwagę i uznając za uzasadnione kasacyjne zarzuty naruszenia art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816 uchylił zaskarżone postanowienie oraz zmienił poprzedzające je postanowienie Sądu pierwszej instancji i oddalił wniosek o odrzucenie pozwu.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział III Cywilny z dnia 19 listopada 2014 r.

Written by

Postanowienie zostało uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z 3 czerwca 2015 r., sygn. akt VI ACz 479/15.

  1. Aby można było mówić o jedności podstawy faktycznej uzasadniającej możliwość dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym, przesłanki zaistnienia roszczeń powinny być wspólne dla wszystkich uczestników grupy.
  2. Jeśli szkoda (jej postać i rozmiar), która potencjalnie mogła powstać w przypadku opóźnienia w realizacji przedmiotowej inwestycji, polegającej na wybudowaniu lokali, jest zasadniczo zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy. Zróżnicowanie okoliczności faktycznych wpływających na postać i rozmiar szkody wyklucza ustalenie zatem w niniejszej sprawie jedności podstawy faktycznej. Taka sytuacja ma miejsce, jeżeli szkoda w przypadku każdego z członków grup mogła powstać w innej postaci – w zależności od stanu faktycznego odnoszącego się do konkretnego członka grupy.
  3. Mimo że roszczenie powodów znajduje się we wzorcu umowy, który może podlegać ocenie w zakresie abuzywności, to roszczenia powodów nie mają żadnego związku z potrzebą ochrony konsumenta przed silniejszym uczestnikiem obrotu. Roszczenia powodów w niniejszej sprawie są roszczeniami odszkodowawczymi, związanymi z ewentualnym nienależytym wykonaniem umowy. Wobec tego sprawa przedmiotowa nie jest sprawą o ochronę konsumentów. Powód nie żąda bowiem w niniejszej sprawie szczególnej ochrony z uwagi na swój status, a jedynie dochodzi odszkodowania w związku z zaistnieniem przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSO Ewa Witkowska

Sędziowie:             SSO Joanna Kruczkowska, SSO Agnieszka Matlak

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2014 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa K. K., jako reprezentanta (…), przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w W. o zapłatę

postanawia:

  1. odrzucić pozew;
  2. zasądzić od K. K. na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w W. kwotę 7.217,00 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

 

UZASADNIENIE

K. w pozwie złożonym w dniu 21 marca 2013 r., jako reprezentant grupy, wniósł o zasądzenie od Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w W. na rzecz członków grupy następujących kwot: a) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 23.981,85 zł; b) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 53.136,00 zł; c) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 40.584,68 zł; d) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 42.254,46 zł; e) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 51.290,32 zł; f) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 17.154,40 zł; g) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 32.687,50 zł; h) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 36.122,32 zł; i) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 68.354,79 zł;

j) w ramach podgrupy nr (…), do której, należą: (…) o zasądzenie na rzecz jej każdego członka 8.603,83 zł;

k) w ramach podgrupy nr (…), do której należą: (…) oraz P. W. o zasądzenie na rzecz jej każdego członka (…),

  1. łącznie kwoty 1.139.768,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 listopada 2012 r. do dnia zapłaty, przy czym wnosił, aby dla (…) odsetki były liczone od dnia 21 marca 2013 r., tytułem utraconych korzyści w postaci pozbawienia członków grupy możliwości dysponowania prawem własności do lokalu w określonym czasie, ze względu na nienależyte wykonanie umowy przez spółdzielnię, skutkujące opóźnieniem w realizacji inwestycji. Ponadto powód wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej przewidzianej przepisami prawa.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazywał, że członkowie grupy zawarli ze spółdzielnią mieszkaniową (…) umowy, których przedmiotem było wybudowanie lokali mieszkalnych i miejsc postojowych w budynku położonym przy ul. (…) w W. Niektórzy członkowie grupy nie zawarli tych umów bezpośrednio ze spółdzielnią, lecz od osób będących stronami takich umów nabyli prawo do ekspektatywy do lokali i miejsc postojowych. W imieniu i na rzecz spółdzielni przy zawarciu umowy finansującej działał inwestor powierniczy – Spółka (…) S.A. z siedzibą w W. – na podstawie umowy nr (…) z dnia 16 października 2006 r. zawartej ze Spółdzielnią oraz pełnomocnictwa stanowiącego załącznik do niej. Na podstawie tej umowy inwestor powierniczy był zobowiązany do zawierania w imieniu i na rzecz Spółdzielni (…) umów według jednolitego wzorca, który nie podlegał negocjacji.

Zdaniem powoda, w ramach prowadzonej inwestycji doszło do szeregu nieprawidłowości po stronie pozwanej spółdzielni, polegających min. na:

– wyborze nierzetelnego inwestora powierniczego, spółki (…) S.A. w W., odnośnie której w trakcie inwestycji została ogłoszona upadłość (budowa została dokończona przez Przedsiębiorstwo Budownictwa (…) sp. z o.o.), przy czym pozwana spółdzielnia nie egzekwowała na bieżąco kar umownych od Spółki (…) S.A. w W.;

– zadłużeniu inwestycji, czego skutkiem było postępowanie egzekucyjne jednego z podwykonawców – (…) sp. z o.o. oraz spór z (…) S.A. ze względu na które spółdzielnia musiała utworzyć specjalną rezerwę finansową, co skutkowało warunkowaniem zawarcia umów ostatecznych do poddania się egzekucji przez każdego nabywcę lokalu;

– stosowaniu licznych klauzul abuzywnych, polegających na naliczaniu bezprawnej waloryzacji;

– bezprawnym wliczeniu ekwiwalentu wartości użytkowania gruntu jako kosztu budowy, podczas gdy spółdzielnia mogła wliczyć jedynie rzeczywisty poniesiony koszt (a więc w tym przypadku jedynie opłaty za użytkowanie wieczyste za okres budowy);

– znacznym opóźnieniu budowy – zgodnie z § 21 ust. 1 w zw. z § 21 ust. 3 umowy nr (…) z dnia 16 października 2006 r. zawartej przez spółdzielnię z inwestorem powierniczym, inwestor powierniczy miał zrealizować budowę w terminie 18 miesięcy, liczonych od wprowadzenia na budowę, które miało nastąpić w terminie 7 dni od uzyskania prawomocnego pozwolenia na budowę. Decyzja o pozwoleniu na budowę stała się prawomocna w dniu 23 marca 2007 r., a więc przewidywany przez spółdzielnię termin realizacji inwestycji miał nastąpić w terminie 18 miesięcy, liczonych od 30 marca 2007 r., czyli ok. października 2008 r., oraz opóźnieniu w przeniesieniu własność lokali – pomimo uzyskania pozwolenia na użytkowanie w dniu 27 sierpnia 2010 r. zaczęto przenosić własność lokali dopiero w okresie wakacyjnym 2011 r. (w przypadku Powoda nastąpiło do dopiero w listopadzie 2012 r.)

– podjęciu dwóch uchwał Rady Nadzorczej o obciążeniu inwestycji pożyczkami na inwestycję, choć nie było takiej potrzeby, ponieważ finansowanie było zapewnione;

– niskiej jakości wykonanych lokali;

– działaniu na szkodę spółdzielni przez ówczesny Zarząd.

Powód wskazywał w pozwie, że dochodzone roszczenia z tytułu utraconych korzyści zostały ujednolicone, a szkoda w niniejszej sprawie została ustalona w oparciu o wspólne dla wszystkich członków grupy kryterium w postaci pozbawienia możliwości dysponowania prawem własności do lokalu w określonym czasie, ze względu na nienależyte wykonanie umowy przez spółdzielnię, skutkujące opóźnieniem w realizacji inwestycji.

Do pozwu dołączono oświadczenie powoda o tym, że działa on w charakterze reprezentanta grupy oraz oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy, a także umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.

Pozwana spółdzielnia mieszkaniowa (…) w W. wniosła o odrzucenie pozwu w oparciu o art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a w przypadku wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych, w wysokości stanowiącej sześciokrotność stawki minimalnej prawem przewidzianej .

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana podnosiła, iż w niniejszej sprawie nie zostały spełnione warunki uzasadniające prowadzenie postępowania grupowego. Brak bowiem po stronie powodowej jedności podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń, co z kolei implikuje niemożność wskazania jednolitej, opartej na uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, wysokości szkody. Co więcej sprawa nie ma charakteru sprawy o ochronę konsumentów, gdyż jej przedmiotem nie jest ochrona zagrożonych działaniem pozwanej interesów konsumentów, na konkretne, wynikające z określonego stanu faktycznego, roszczenia odszkodowawcze. Tym samym jest to sprawa, w której stroną być może są konsumenci, niemniej nie dotyczy ona ich ochrony. Zdaniem pozwanej przedmiotem spraw są roszczenia, które przysługują konsumentom.

Pozwana podkreśla ogromne zróżnicowanie faktów mających wpływ na ustalenie postaci i zakresu szkody. Poza wskazaną przez powoda niemożnością korzystania z lokalu w czasie, w zasadzie w stosunku do każdego członka grupy kwestia ewentualnej szkody w jego majątku kształtuje się odmiennie. Jak zatem widać szkoda (jej postać i rozmiar), która potencjalnie może powstać w przypadku opóźnienia w realizacji inwestycji polegającej na budowie lokalu, jest zasadniczo zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy, zaś nierzadko szkoda taka po prostu w majątku danej osoby w ogóle nie powstaje. Zróżnicowanie okoliczności faktycznych wpływających na postać i rozmiar szkody, zdaniem pozwanego wyklucza ustalenie w tego rodzaju sprawie jedności podstawy faktycznej. Pozwana wskazała także, że rozmaitość stanów faktycznych mogących mieć miejsce w niniejszej sprawie, wyklucza dokonanie jakichkolwiek ujednoliceń.

W ocenie pozwanej powód próbując uzasadnić swe stanowisko w zakresie prowadzenia niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, dokonuje ujednolicenia roszczeń nie w oparciu o wspólne dla poszczególnych członków okoliczności sprawy (bo te bez wątpienia są – w szczególności w zakresie ewentualnej szkody – diametralnie inne), a w oparciu o pewne założenie, które nie odpowiada prawdzie, iż każdy z członków chciał wynająć swój lokal, a w związku z tym że tego nie zrobił, poniósł szkodę w postaci utraconego zysku.

Pozwana zakwestionowała też spełnienie przez członków grupy statusu konsumenta. Zdaniem pozwanej warunkiem koniecznym uznania roszczenia za roszczenie o ochronę konsumentów jest dochodzenie przez konsumenta ochrony w relacjach z podmiotem profesjonalnym (przedsiębiorcą). Konieczne jest więc istnienie relacji konsument – przedsiębiorca. Ponadto, aby mówić o roszczeniu o ochronę konsumenta, konieczny jest także element dodatkowy, celowo bowiem ustawodawca użył pojęcia „roszczenia o ochronę konsumentów” a nie określenia „roszczenia konsumentów”. Analiza treści przepisu wyklucza uznanie, iż chodzi tu o roszczenia (jakiekolwiek) przysługujące konsumentom. Przepis wyraźnie wskazuje bowiem roszczenia o ochronę konsumentów. Wskazane sformułowanie nie ma w porządku prawnym definicji o charakterze legalnym. Ochrona konsumentów odbywa się na poziomie administracyjno-prawnym oraz na zasadach ogólnych, wynikających z prawa cywilnego. Spoiwem tych form jest konieczność zapewnienia ochrony słabszym uczestnikom obrotu. Aby przy tym mówić o sprawie o „ochronę konsumenta” nie zaś o sprawie „konsumenta”, kontekst sprawy musi być jednoznaczny – jednym z jej elementów musi być obrona przed silniejszym uczestnikiem rynku, jakim jest przedsiębiorca. Jeśli takiego elementu w sprawie nie będzie (a zatem nie pojawi się wątpliwość w zakresie nadużywania przez przedsiębiorcę swojej pozycji, konsument nie potrzebuje ochrony), to mamy do czynienia ze sprawą „konsumenta”. Pozwana podnosiła, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy taka okoliczność nie zaszła, powód nie przedstawił także żadnych okoliczności mających wskazywać na jej zaistnienie. Zdaniem pozwanej roszczenie powoda nie ma żadnego związku z potrzebą ochrony konsumenta przed silniejszym uczestnikiem obrotu. Jest to zwykłe roszczenie odszkodowawcze związane z ewentualnie nienależytym wykonaniem umowy. Właśnie okoliczność, iż powód w sposób jednoznaczny oparł swe roszczenie na wątpliwym zapisie, nie zaś dowodził uznania go za niewiążący względem członków grupy, przesądza o tym, że nie jest to sprawa o ochronę konsumentów. Powód nie żąda bowiem w niniejszej sprawie szczególnej ochrony z uwagi na swój status a jedynie odszkodowania w związku z zaistnieniem – jego zdaniem – przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Powyższe zdaniem pozwanej uzasadnia odrzucenie pozwu w niniejszej sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Członkowie grupy zawarli ze spółdzielnią mieszkaniową (…) w W. umowy, których przedmiotem było wybudowanie lokali mieszkalnych i miejsc postojowych w budynku położonym przy ul. (…) w W. Niektórzy członkowie grupy nie zawarli tych umów bezpośrednio ze spółdzielnią, lecz od osób będących stronami takich umów nabyli prawo do ekspektatywy do lokali i miejsc postojowych. W imieniu i na rzecz Spółdzielni przy zawarciu umowy finansującej działał inwestor powierniczy – Spółka (…) S.A. z siedzibą w W. – na podstawie umowy nr (…) z dnia 16 października 2006 r. zawartej ze spółdzielnią oraz pełnomocnictwa stanowiącego załącznik do niej. Na podstawie tej umowy inwestor powierniczy był zobowiązany do zawierania w imieniu i na rzecz spółdzielni (…) umów według jednolitego wzorca, który nie podlegał negocjacji.

W zależności od daty zawarcia umów pomiędzy spółdzielnią i finansującymi przewidywany termin zakończenia realizacji inwestycji został przewidziany na I kwartał 2009 r. lub II kwartał 2009 r. .

Prace budowlane były prowadzone na podstawie decyzji Prezydenta W. o pozwoleniu na budowę nr (…) z dnia 23 marca 2007 r..

Na podstawie decyzji Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego nr (…) z dnia 27.08.2010 r. udzielono pozwolenia na użytkowanie budynku mieszkalnego wielorodzinnego z usługami i garażami podziemnymi, zrealizowanego na terenie działki oznaczonej nr ew. (…), części nieruchomości oznaczonych nr ew. (…) z obrębu (…) przy ul. (…) w W..

Ze względu na opóźnienie w pracach budowlanych większość lokali została przekazana właścicielom na przełomie 2010 i 2011 r., tylko nieliczne lokale przekazano w 2009 r., choć ze względu na dalej trwające prace i związane z tym utrudnienia – jak brak windy czy niemożność przedostania się przez klatkę schodową zamieszkiwanie w nich było znacznie utrudnione. Z przekazania lokali sporządzane były protokoły zdawczo – odbiorcze lokalu. Natomiast umowy zawierane w formie aktu notarialnego, przenoszące własność lokali były zawierane od 2011 r..

W okresie od 8 marca 2010 r. do 20 marca 2010 r. na wniosek Ministra Infrastruktury przeprowadzona została przez Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych lustracja spółdzielni mieszkaniowej (…) za lata 2006-2009. Jej przedmiotem były zagadnienia takie jak: organizacja spółdzielni, sprawy członkowskie i dyspozycja lokalami, działalność inwestycyjna, gospodarka zasobami mieszkaniowymi, gospodarka remontowa, pozostała działalność spółdzielni, wybrane zagadnienia finansowo – księgowe oraz realizacja przez spółdzielnię obowiązków wynikających z ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. W piśmie z dnia 16 lutego 2011 r. skierowanym do pozwanej spółdzielni, Minister Infrastruktury zwrócił się o udzielenie informacji czy zastosowano wytyczne polustracyjne.

Dnia 31 lipca 2009 r. K. K. złożył zawiadomienie do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o stosowaniu przez spółdzielnię mieszkaniową (…) praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

W odpowiedzi na powyższe zawiadomienie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pismem z dnia 16 października 2009 r. poinformował, że część ze wskazanych przez zawiadamiającego zapisów, znajdujących się w zawartych pomiędzy członkami grupy a Spółką (…) S.A. w W. umowach, jest tożsama z zapisami uznanymi już uprzednio za niedozwolone oraz iż niektóre z tych zapisów mogą wyczerpywać znamiona art. 3851k.c. W przedmiotowym piśmie wyraźnie określono, że wbrew opinii zawiadamiającego, podmiotem, który stosuje w umowach zawieranych z konsumentami niedozwolone postanowienia umowne nie jest spółdzielnia mieszkaniowa (…), a (…) S.A. z siedzibą w W., bowiem to wskazana spółka jest stroną umowy i jej przysługuje większość praw i obowiązków.

Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami poszczególnych postanowień zawartych we wzorcu umownym o nazwie umowa nr (…). Część z zakazanych zapisów stosowana była także w umowach zawieranych z pozostałymi członkami grupy.

We wrześniu członkowie grupy zlecili rzeczoznawcy wykonanie opinii co do wysokości prognozowanego czynszu za wynajem lokali mieszkalnych i użytkowych położonych w W. przy ul. (…). Zgodnie z ta opinią miesięczny czynsz prognozowany za lokale mieszkalne 2 pokojowe o pow. do 50 m2 wynosiłby 1.875,00 zł, za lokale mieszkalne 2 pokojowe o pow. ponad 50 m2 wynosiłby 1.968,00 zł, za lokale mieszkalne 3 pokojowe wynosiłby 2.568,00 zł, za lokale mieszkalne 4 pokojowe wynosiłby 3.102,00 zł, za lokale użytkowe o powierzchni do 60 m2 wynosiłby 98,00 zł/m2, za lokale użytkowe o powierzchni ponad 60 m2 wynosiłby 94,00 zł/m2, za lokale użytkowe o powierzchni 323,3 m2 wynosiłby 102,00 zł/m2.

Prokuratura Rejonowa W. w sprawie (…) prowadziła postępowanie dot. inwestycji przy ul. (…). Na potrzeby postępowania sporządzona została opinia, w której m. in. stwierdzono: 18 miesięczne opóźnienie w realizacji inwestycji; ustalono, że spółdzielnia, akceptując w listopadzie 2009 r. zaawansowanie rzeczowe i finansowe inwestycji na 98,06 % – przy niezakończonym procesie inwestycyjnym w pełni musiała zdawać sobie sprawę, że pozostałe z rozliczenia umowy środki finansowe nie zabezpieczają faktycznie pozostałych do wykonania robót; ustalono że spółdzielnia tolerowała w styczniu i lutym 2010 r. przestój w realizacji robót z zakresu umownego – nie było podejmowanych interwencji; oraz że spółdzielnia zatrudniała profesjonalnie przygotowany zespół pracowników, których zadaniem było nadzorowanie prawidłowości przebiegu procesu inwestycyjnego. Zespół ten potwierdzał nieprawdę akceptując do listopada 2009 r. faktycznie bezusterkowe rzeczowo – finansowe zaawansowanie inwestycji lub potwierdził nieprawdę w protokołach inwentaryzacji robót i protokołach konieczności; spółdzielnia akceptowała opóźnienia w realizacji inwestycji, o czym świadczą fakty braku reakcji na przestój oraz brak obciążania D. karami umownymi.

Prokuratura Rejonowa W. prowadziła także postępowanie wobec ówczesnych członków zarządu pozwanej spółdzielni – (…). W dniu 3 grudnia 2012 r. z uwagi na wysokości szkody przekraczającej 5.600.000,00 zł oraz istnienia obawy, że osoby te mogłyby w dalszym ciągu dokonywać przestępstw o charakterze gospodarczym, wydane zostały wobec nich postanowienia o zastosowaniu środków zapobiegawczych.

W dniu 12 listopada 2012 ro. powodowie skierowali do spółdzielni ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 915.283,58 zł w terminie do dnia 27 listopada 2012 r., obejmujące roszczenia wynikające ze szkody poniesionej przez nich w związku z opóźnieniem w realizacji inwestycji i tym samym w przekazaniu lokali.

Pozwana spółdzielnia kierowała do właścicieli lokali przedsądowe wezwania do zapłaty dotyczące zadłużenia z tytułu niewniesionych opłat za eksploatację i utrzymanie lokalu. Pismem z dnia 19 grudnia 2013 r. spółdzielnia wezwała (…) do zapłaty kwoty 5.860,79 zł w terminie 7 dni od otrzymania przedmiotowego wezwania.

Sąd zważył, co następuje:

Postępowanie grupowe uregulowane jest przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, późn. zm. 44).

Pierwszym etapem rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym jest ocena przez Sąd tego, czy sprawa w ogóle może być w tym postępowaniu rozpoznawana. Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego uregulowane zostały w art. 1 ust. 1 i 2 cyt. ustawy, a w przypadku roszczeń pieniężnych dodatkowo w art. 2 ust. 1 tej ustawy. Przywołane przepisy wskazują, że postępowanie grupowe może być prowadzone wówczas, gdy grupa liczy co najmniej 10 osób, dochodzi roszczeń jednego rodzaju, opartych na jednakowej – tej samej lub takiej samej – podstawie faktycznej. Roszczenia te powinny wiązać się z ochroną konsumentów, z odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny albo z odpowiedzialnością z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne konieczne jest, aby wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej dwie osoby. Ponadto zgodnie z przepisem art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy w przypadku roszczeń pieniężnych pozew powinien zawierać m. in. określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy lub podgrup.

W sprawie przedmiotowej należało zbadać dopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym biorąc pod uwagę następujące przesłanki:

– czy jest odpowiednia ilość osób,

– jednorodzajowość roszczeń,

– oparcie roszczeń na tej lub takiej samej podstawie faktycznej,

– konsumencki charakter roszczeń.

Reprezentant grupy wniósł o zasądzenie wskazanych kwot na rzecz członków grupy pogrupowanych w podgrupy. Do pozwu dołączono wszystkie wymagane oświadczenia i umowę z pełnomocnikiem. Powód jest w sprawie reprezentowany przez adwokata. Roszczenia członków grupy zostały ujednolicone w ramach podgrup. Nadto w niniejszej sprawie liczba osób, które przystąpiły do grupy przewyższa 10.

W dalszej kolejności należało ustalić, czy występuje w sprawie jednorodzajowość roszczeń, jedność podstawy faktycznej, ujednolicenie wysokości roszczeń pieniężnych.

Aby można było mówić o jedności podstawy faktycznej uzasadniającej możliwość dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym, przesłanki zaistnienia roszczeń powinny być wspólne dla wszystkich uczestników grupy.

Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, należy stwierdzić, że do powstania odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania umowy, niezbędne jest zaistnienie następujących przesłanek w postaci: nienależytego wykonania zobowiązania umownego, szkody w majątku strony, istnienia związku przyczynowego pomiędzy nienależytym wykonaniem zobowiązania umownego a szkodą.

Powód podnosił, że w majątku każdego członka grupy powstała szkoda polegająca na pozbawieniu możliwości dysponowania prawem własności do lokalu w określonym czasie (wynajęcia, zamieszkania w takim standardzie).

W tym miejscu należy zauważyć, że szkodą jest powstała wbrew woli poszkodowanego różnica między obecnym jego stanem majątkowym a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Zdaniem Sądu przedstawiony przez powoda fakt niemożności „dysponowania prawem do lokalu” nie mieści się w definicji szkody. Powód tutaj nie określa natomiast różnicy w majątku poszkodowanych. Powyższe może stanowić jedynie okoliczność faktyczną, w związku z którą jakaś szkoda mogła w majątku poszkodowanego powstać.

Należy przy tym wskazać, że poza wskazaną przez powoda niemożnością korzystania z lokalu w określonym czasie, w stosunku do każdego członka grupy kwestia ewentualnej szkody w jego majątku kształtuje się odmiennie.

Wskazać należy w tym miejscu, że w przypadku przedmiotowej sprawy występuje duże zróżnicowanie faktów mających wpływ na ustalenie postaci i zakresu szkody w stosunku do każdego członka grupy. Trzeba podnieść, iż osoba poszkodowana mogła –doznać szkody, gdyż faktycznie planowała wynająć lokal, miała już potencjalnego najemcę, który to – wobec braku dostępności lokalu – zrezygnował z planowanego kontraktu. Wówczas to faktycznie – przy dużym prawdopodobieństwie zawarcia takiej umowy i uzyskania czynszu z wynajmu lokalu -–faktycznie szkodą byłby utracony zysk.

W tym miejscu należy stwierdzić, iż w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z tego rodzaju przypadkiem szkody, ponieważ, jak to podnosi sam powód,–wszystkie osoby wchodzące w skład grupy mają status konsumenta, a zatem wątpliwe jest, aby kupowały one lokale z zamiarem jego wynajmu dla zysku. Zatem trudno uznać było, iż w przypadku niniejszej sprawy wszyscy członkowie grup doznali szkody w postaci utraty zysku z wynajmu lokalu.

W sprawie przedmiotowej szkoda w przypadku każdego z członków grup mogła powstać w innej postaci, w zależności od stanu faktycznego odnoszącego się do konkretnego członka grupy. I tak szkodą mogła być np. ewentualna strata polegająca na konieczności płacenia przez jakiś czas wyższych odsetek od kredytu, w związku z tzw. ubezpieczeniem pomostowym, bądź też konieczności płatności czynszu najmu wynajmowanego lokalu, którego członek grupy nie mógł opuścić w związku z opóźniającym się odbiorem lokalu od pozwanej. Szkodą w niektórych przypadkach może być też różnica w cenie dotychczasowego lokalu, który został przez określonego członka grupy zbyty w innym czasie, niżby to uczynił, gdyby pozwana spółdzielnia wydała mu lokal w czasie określonym zgodnie z zawartą umowa, (w tym wypadku członek grupy byłby zobligowany do wykazania, że lokal sprzedałby po wyższej cenie, gdyby pozwana nowy lokal wydała w umownym czasie).

Wobec powyższych rozważań trzeba jednoznacznie stwierdzić, że szkoda (jej postać i rozmiar), która potencjalnie mogła powstać w przypadku opóźnienia w realizacji przedmiotowej inwestycji, polegającej na wybudowaniu lokali, jest zasadniczo zróżnicowana w stosunku do poszczególnych członków grupy. Zróżnicowanie okoliczności faktycznych wpływających na postać i rozmiar szkody wyklucza ustalenie zatem w niniejszej sprawie jedności podstawy faktycznej.

Mając na uwadze powyższe trzeba zatem podnieść, że przesłanka prowadzenia postępowania grupowego, polegająca na jedności podstawy faktycznej, w niniejszej sprawie nie została spełniona.

Kolejną przesłanką, która powinna być spełniona w niniejszej sprawie, jest to, aby powodowie spełniali warunek posiadania statusu konsumenta.

Wobec twierdzenia powoda, iż członkowie grup dokonywali zakupu lokali mieszkalnych z przeznaczeniem na wynajem, trzeba podnieść, że jest to przejaw działalności gospodarczej określonej w art. 2 ustawy z dnia z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

A zatem, przy takich twierdzeniach powoda, zdaniem Sądu członkowie grup nie spełniają statusu konsumenta w rozumieniu art. 221 k.c.

Zgodnie z uregulowanym w art. 6 k.c. rozkładem ciężaru dowodu, to powód był zobowiązany do wykazania przy każdym członku grupy, iż posiada on status konsumenta w rozumieniu art. 221 k.c. Zdaniem Sadu powyższe nie zostało udowodnione w przedmiotowej sprawie.

Ostatnią, pozostałą do omówienia przesłanką, której spełnienie jest wymagane, aby można było prowadzić postępowanie na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, tj. jest warunek rodzaju sprawy.

Powód wskazuje, że niniejsza sprawa należy do kategorii spraw o roszczenia o ochronę konsumenta.

Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z roszczeniami o ochronę konsumentów. Mimo że roszczenie powodów znajduje się we wzorcu umowy, który może podlegać ocenie w zakresie abuzywności, to roszczenia powodów nie mają żadnego związku z potrzebą ochrony konsumenta przed silniejszym uczestnikiem obrotu. Roszczenia powodów w niniejszej sprawie są roszczeniami odszkodowawczymi, związanymi z ewentualnym nienależytym wykonaniem umowy. Wobec tego sprawa przedmiotowa nie jest sprawą o ochronę konsumentów. Powód nie żąda bowiem w niniejszej sprawie szczególnej ochrony z uwagi na swój status, a jedynie dochodzi odszkodowania w związku z zaistnieniem przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Reasumując, należy zgodzić się ze stanowiskiem pozwanej spółdzielni, iż w niniejszej sprawie nie zostały spełnione warunki uzasadniające prowadzenie postępowania grupowego, dlatego też pozew w sprawie przedmiotowej należało odrzucić na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy, uwzględniając wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej w kwocie 7.200,00 zł na podstawie § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielanej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., póz. 490), oraz 17,00 zł opłaty kancelaryjnej od udzielonego pełnomocnikowi pełnomocnictwa.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w postanowieniu.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 23 października 2014 r.

Written by

  1. Zakres powództwa wyznacza powód i pozew zakreśla ramy dalej prowadzonego postępowania. Jednak zakres postępowania nie jest tożsamy z zakresem powództwa. W postępowaniu nie zawsze wykorzystuje się wszystkie elementy stanu faktycznego wskazanego przez powoda, zachodzi też konieczność ustalenia faktów niewskazanych ze względu na konstrukcję roszczenia. Ten zakres postępowania w przyszłości wyznacza zakres osądzenia sprawy. Badając dopuszczalność postępowania grupowego, sąd musi ocenić przede wszystkim, jakie roszczenie wnosi powód i jakie okoliczności powinien przy tym roszczeniu wykazać. W następnej kolejności dopiero można ocenić, czy te okoliczności przejdą test z art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
  2. Powództwo o ustalenie odpowiedzialności jest powództwem o ustalenie zasady, bez zasądzenia odszkodowania, w ramach którego sąd nie bada okoliczności mających wpływ na ustalenie wysokości odszkodowania.
  3. W polskim systemie prawnym uczestnictwo w grupie jest dobrowolne. Ewentualne wstąpienie do grupy po dopuszczeniu pozwu do rozpoznania w postepowaniu grupowym daje pozwanemu prawo do złożenia zarzutów co do członkostwa w grupie. Podstawą takiego zarzutu może być również brak takiej samej podstawy faktycznej roszczenia przystępującego. Na etapie oceny dopuszczalności postępowania grupowego nie ma podstaw ani konieczności badania okoliczności faktycznych w kontekście ewentualnych przyszłych członków grupy.
  4. Ocena odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec poszczególnych członków grupy musi mieć zindywidualizowany charakter. Przewaga elementów indywidualnych dla członków grupy nad zagadnieniami wspólnymi uniemożliwia rozstrzygnięcie sprawy roszczeń deliktowych w postępowaniu grupowym.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSA Beata Kozłowska

Sędziowie:             SSA Robert Obrębski, SSO (del.) Beata Byszewska (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa M. W. – Reprezentanta Grupy – przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez: Prokuratora Rejonowego (…) w G., Prokuratora Rejonowego (…) w G., Prokuratora Rejonowego w K., Prokuratora Okręgowego w G., Prokuratora Apelacyjnego w G., Prokuratora Generalnego, Prezesa Sądu Rejonowego (…) w G., Prezesa Sądu Rejonowego w K., Prezesa Sądu Rejonowego w M., Prezesa Sądu Rejonowego w T., Prezesa Sądu Rejonowego w S., Prezesa Sądu Rejonowego w K., Ministra Sprawiedliwości, Naczelnika III Urzędu Skarbowego w G., Naczelnika I Urzędu Skarbowego w G., Naczelnika Pomorskiego Urzędu Skarbowego, Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w G., Ministra Finansów, Ministra Skarbu Państwa, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Komisję Nadzoru Finansowego i Generalnego Inspektora Informacji Finansowej o ustalenie na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 5 czerwca 2014 r., sygn. akt XXIV C 269/14

postanawia:

  1. oddalić zażalenie,
  2. zasądzić od M. W. – Reprezentanta grupy – na rzecz Skarbu Państwa kwotę 3.600,00 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z 28 lutego 2014 r. M. W. – reprezentant grupy – wniósł o ustalenie odpowiedzialności Skarbu Państwa – działającego przez szereg wskazanych przez powoda jednostek organizacyjnych (stationes fisci). Powód wskazał, że działa w imieniu własnym, ale na rzecz wymienionych w pozwie członków grupy. Wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, na podstawie ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

W uzasadnieniu pozwu reprezentant grupy powołał się na następujące okoliczności faktyczne. Członkowie grupy zawierali z (…) umowy na przechowywanie i obrót metalami szlachetnymi. Umowy były zawierane w okresie od sierpnia 2011 roku do lipca 2012 r. Zawierając umowy członkowie grupy pozostawali w przekonaniu, że powierzali swe środki bankowi lub innemu podmiotowi posiadającemu gwarancje bezpieczeństwa. Nie mieli dostępu do informacji wskazanych wyżej jednostek organizacyjnych pozwanego, mogących zawierać publiczne ostrzeżenia o parabankowym i nielegalnym charakterze działalności (…). Podejmowali decyzje o ulokowaniu środków w produktach finansowych oferowanych przez spółkę (…) pod wpływem – uzasadnionego sposobem funkcjonowania tej spółki oraz faktycznym akceptowaniem przez wymienione w pozwie jednostki organizacyjne Skarbu Państwa – przekonania o legalnym charakterze działalności (…) i posiadaniu przez tę spółkę wszelkich wymaganych prawem zezwoleń i koncesji. Członkowie grupy utracili w całości środki pieniężne powierzone (…) sp. z o.o., na skutek niewywiązania się przez tę spółkę z zawartych z nimi umów.

W ocenie powoda odpowiedzialny za umożliwienie funkcjonowania i prowadzenia przez (…) sp. z o.o. działalności sprzecznej z prawem i doprowadzeniem do utraty powierzonych spółce (…) środków finansowych, jest Skarb Państwa, który wskutek bezprawnych działań i zaniechań oraz rażąco niewłaściwego wykonywania obowiązków przez instytucje publiczne oraz wskutek zaniechań przy wykonywaniu obowiązków w zakresie kontroli prowadzenia przez wzmiankowaną spółkę działalności kantorowej bez wymaganego prawem zezwolenia NBP, umożliwił spółce (…) prowadzenie nielegalnej działalności przez okres kilku lat na skalę ogólnopolską.

Pismem z 17 kwietnia 2014 r. pozwany Skarb Państwa – reprezentowany przez jednostki organizacyjne wymienione w pozwie – wniósł o odrzucenie pozwu i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwany wskazał, że powód nie wykazał, aby roszczenia pozwu – w przypadku każdego z członków grupy – były oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Nie zostały zatem spełnione przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego w postaci identyczności podstawy faktycznej dochodzonego roszczenia.

Postanowieniem z dnia 5 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew. Zgodnie z przepisami ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) – dalej zwanej ustawą – po wpłynięciu pozwu wniesionego przez reprezentanta grupy sąd w pierwszej kolejności bada czy dopuszczalne jest rozpoznanie sprawy w trybie wymienionej ustawy. Sąd dokonał analizy przesłanek warunkujących dopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Sąd I instancji nie miał wątpliwości, iż spełniona jest przesłanka minimalnej liczebności grupy. Również przedmiot powództwa – czyn niedozwolony – należy do kategorii roszczeń dopuszczonych do postępowania grupowego, a roszczenia członków grupy są jednego rodzaju. Wątpliwość Sądu wzbudziło jednak spełnienie przesłanki oparcia powództwa na tych samych lub takich samych okolicznościach faktycznych.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że w jego ocenie, choćby z tego względu, że w uzasadnieniu pozwu reprezentant grupy powołał się na zawarcie przez każdego z jej członków własnej – czyli nie tej samej co inni – umowy ze spółką (…) nie można mówić o tej samej podstawie faktycznej.

Rozważenia wymagało zatem, czy w sprawie zostały sformułowane roszczenia oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Podstawa faktyczna powództwa w postępowaniu grupowym, to zespół twierdzeń wskazanych przez reprezentanta grupy w uzasadnieniu pozwu, z których wywodzone jest roszczenie każdego z jej członków wyrażone w tymże pozwie. W przypadku odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego jednakowość podstawy faktycznej będzie zachowana, gdy wobec wszystkich członków grupy zachodzić będą wszystkie okoliczności faktyczne składające się na podstawę odpowiedzialności pozwanego. Wspólne wszystkim członkom grupy muszą być zatem: zdarzenia wywołujące szkodę, związek przyczynowy pomiędzy tymi zdarzeniami i szkodą oraz sama szkoda.

Odnośnie roszczeń deliktowych za oparte na jednakowej podstawie faktycznej mogą być uznane roszczenia wynikające z tego samego rodzaju zdarzenia (czynu niedozwolonego).

Roszczenia wynikały z tego samego rodzaju umów zawartych przez członków grupy z (…), a mianowicie z umów na obrót i przechowywanie metali szlachetnych oraz że źródłem szkody – wedle twierdzeń pozwu – były dla wszystkich członków grupy niektóre ze zdarzeń wynikające z działań lub zaniechań pozwanego Skarbu Państwa przy wykonywaniu władzy publicznej skutkujące umożliwieniem prowadzenia działalności przez spółkę (…).

Wątpliwości Sądu – odnośnie spełniania wymogu jednakowości podstawy faktycznej – wzbudziło natomiast czy ciąg działań i zaniechań pozwanego, które – jak chciała strona powodowa – wywołały szkodę, stanowił dla wszystkich członków grupy podstawę oceny, że spółka (…) jest podmiotem wiarygodnym, działającym legalnie, posiada wymagane zezwolenia, koncesje i ma gwarancje analogiczne jak dla depozytów bankowych.

Powód wskazał, że każdy z członków grupy zawarł umowę z (…) w uzasadnionym przekonaniu, że (…) jest po prostu bankiem lub nową firmą maklerską. Członkowie grupy działali pod wrażeniem, że spółka funkcjonuje legalnie, korzysta z najlepszych doradców inwestycyjnych, jest wiarygodna finansowo, nie pojawiały się żadne informacje mogące wzbudzić wątpliwości w tym zakresie.

W ocenie Sądu Okręgowego tak opisywane okoliczności faktyczne dotyczą sfery motywacyjnej członków grupy. W uzasadnieniu pozwu nie wyjaśniono jednak, z jakiego powodu i w jaki sposób można byłoby uznać, że wymienione wyżej okoliczności były wspólne dla wszystkich członków grupy. Dla oceny, w jakim stanie świadomości ekonomicznej i prawnej dany kontrahent znajdował się w chwili zawierania konkretnej umowy z (…) ważne były jego indywidualne cechy, takie jak: wykształcenie, zawód, doświadczenie życiowe i tym podobne okoliczności. Nie dało się zatem uznać, że ten element podstawy faktycznej żądania pozwu był jednakowy dla wszystkich członków grupy. Kwestia motywacji, posiadanej wiedzy i działania w dobrej wierze jest bowiem z natury rzeczy specyficzna i indywidualna dla każdego uczestnika obrotu.

Słusznie podniósł pozwany, że zagadnienie istnienia związku przyczynowego pomiędzy konkretnymi działaniami i zaniechaniami jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa a powstaniem szkody indywidualnego klienta (…) należy niewątpliwie do sfery okoliczności faktycznych leżących u podstaw powództwa. Nie jest zatem możliwe rozpoznanie w postępowaniu grupowym sprawy, w której zagadnienie to kształtuje się odmiennie dla różnych członków grupy. Odnosząc powyższe do okoliczności przytoczonych przez reprezentanta grupy na poparcie pozwu należało zauważyć, że w uzasadnieniu pozwu nie wskazano, aby taki wspólny dla wszystkich członków grupy związek istniał.

Wniosek o ewidentnym zróżnicowaniu okoliczności faktycznych leżących u podstaw powództwa nasuwa się również, gdy fakty tam opisane zostaną uszeregowane chronologicznie. Członkowie grupy, na rzecz których działa M. W., zawierali umowy z (…) w okresie od 22 sierpnia 2011 r. do 17 lipca 2012 r. Uzasadnienie pozwu skonstruowano przy założeniu, że sytuacja wszystkich klientów była jednakowa. Wniosek taki nie wytrzymuje jednak krytyki na płaszczyźnie pozostawania przez członków grupy w przekonaniu, że powierzali swe środki solidnemu przedsiębiorcy, działającemu jak bank lub inny podmiot posiadający gwarancje bezpieczeństwa. W pozwie wskazano bowiem, że wszystkie osoby lokujące swe środki w produkty (…) działały w podobnym przekonaniu o wiarygodności tej spółki. Jednocześnie sam powód stwierdza, że przed sierpniem 2012 r., kiedy to media ogólnopolskie zaczęły informować o kulisach jej działalności, publikacje ostrzegające przed faktycznym charakterem działalności spółki (…) pojawiały się w mediach lokalnych i niszowych portalach internetowych. Inaczej zatem należałoby ocenić sferę motywacyjną klientów (…) i ich przekonanie o wiarygodności i działaniu zgodnie z prawem, czy posiadaniu gwarancji podobnych do bankowych, w zależności od tego kiedy dana osoba zawarła umowę i czy w tym czasie zapoznała się z publikacjami mediów na temat (…), a pomimo to związała się z tą spółką umową, a inaczej osoby, która istotnie nic nie wiedziała na temat charakteru działalności (…).

Biorąc zaś pod uwagą kilkunastotysięczną liczbę osób mogących zgłosić wniosek o przystąpienie do grupy, nie sposób uznać, z uwagi na fakt, że osoby te zawierały ze spółką (…) umowy na przechowywanie i obrót metalami szlachetnymi na przestrzeni kilku lat, aby zaniechania wszystkich z wymienionych statio fisci Skarbu Państwa miały wpływ na proces decyzyjny klientów (…) sp. z o.o., bowiem o części z tych zaniechań można byłoby mówić już po zawarciu przez część klientów przedmiotowych umów.

Reasumując Sąd ocenił, że okoliczności faktyczne przytoczone na poparcie powództwa nie mogły być ocenione jako stwarzające taką samą dla wszystkich członków grupy podstawę faktyczną roszczeń dochodzonych pozwem. W tej sytuacji powództwo zgłoszone przez reprezentanta grupy należało uznać za niedopuszczalne, co skutkowało koniecznością jego odrzucenia.

Postanowienie zaskarżył powód, wnosząc o jego uchylenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód zarzucił naruszenie art. 1 ust. 1 ustawy poprzez dokonanie błędnej wykładni przesłanki „tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej” roszczenia, art. 1 i art. 10 ustawy poprzez ich błędną wykładnię, wyrażającą się w przyjęciu, że pozew wniesiony w postępowaniu grupowym powinien zawierać uzasadnienie faktyczne dotyczące podmiotów (tu: klientów spółki (…)), którzy dopiero w przyszłości mogliby przyłączyć się do postępowania oraz że pozew taki może zostać odrzucony ze względu na przyszły, hipotetyczny kształt grupy oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c.

W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przewidzianych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest niezasadne, choć nie można odmówić racji części argumentów powoda.

Zakres powództwa wyznacza powód i pozew zakreśla ramy dalej prowadzonego postępowania. Jednak zakres postępowania nie jest tożsamy z zakresem powództwa. W postępowaniu nie zawsze wykorzystuje się wszystkie elementy stanu faktycznego wskazanego przez powoda, zachodzi też konieczność ustalenia faktów niewskazanych ze względu na konstrukcję roszczenia. Ten zakres postępowania w przyszłości wyznacza zakres osądzenia sprawy. Badając dopuszczalność postępowania grupowego, sąd musi ocenić przede wszystkim, jakie roszczenie wnosi powód i jakie okoliczności powinien przy tym roszczeniu wykazać. W następnej kolejności dopiero można ocenić, czy te okoliczności przejdą test z art. 1 ustawy.

Powód wskazuje, że dochodzi roszczenia z art. 417 k.c. i 4171 k.c. W doktrynie pewne spory budzi charakter odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie powyższych przepisów, jednak zdecydowana większość prezentuje pogląd, iż odpowiedzialność Skarb Państwa jest tu oparta o zasadę bezprawności. Nie jest konieczne przypisanie winy sprawcy, wystarcza, że zachowanie, które spowodowało szkodę jest bezprawne (por. M. Kaliński, Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Rozdział 1.IX.3.1.). Powód w pozwie nadaje największą rangę niewłaściwym zachowaniom organów państwa, które nie podejmowały działań, lub podejmowały działania nieadekwatne lub nieodpowiednie – a więc podnosi przeze wszystkim odpowiedzialność na podstawie art. 417 k.c.

Jeżeli przez pojęcie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej rozumieć określone w hipotezie normy prawnej zdarzenia, których zaistnienie powoduje powstanie zobowiązaniowego stosunku odszkodowawczego, to takimi przesłankami według art. 417 § 1 k.c. jawią się: 1) niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, 2) szkoda, 3) związek przyczynowy między bezprawnym działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej a zaistniałą szkodą (por. Gniewek/Kremis, Komentarz do Kodeksu cywilnego, 2014 r., art. 417 k.c., SIP Legalis).

W art. 417 § 1 k.c. ustawodawca posłużył się sformułowaniem „szkoda”, nie definiując tego pojęcia dla potrzeb przyjętej regulacji i nie wprowadzając ograniczeń co do zakresu odszkodowania. Takie rozwiązanie legislacyjne pozwala przy wykładni art. 417 § 1 k.c. posługiwać się szerokim pojęciem szkody, obejmującym nie tylko wszelki uszczerbek majątkowy wynikły z bezprawnego działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej, lecz także krzywdę pozostającą w normalnym związku przyczynowym z takim zdarzeniem. Nie ma bowiem dostatecznych podstaw prawnych, by niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie władzy publicznej wiązać wyłącznie z majątkową postacią szkody.

W tym miejscu należy wrócić do zakresu powództwa sformułowanego przez powoda, w którym żąda on ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę majątkową, którą była utrata środków finansowych powierzonych spółce (…). W tym zakresie należy w konsekwencji oceniać przesłanki roszczenia na podstawie art. 417 k.c.

Mówiąc o szkodzie, mamy do czynienia z trzema elementami: zdarzeniem, naruszeniem (pomiędzy tymi badamy czy zachodzi związek adekwatny) i szkodę w znaczeniu uszczerbku. Samo powództwo jest powództwem o ustalenie zasady, bez zasądzenia odszkodowania, a więc nie badamy okoliczności mających wpływ na ustalenie wysokości odszkodowania. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że szereg okoliczności indywidualnych ma wpływ na wysokość odszkodowania, tak ze względu na podatność na szkodę, jak ze względu na ewentualne przyczynienie się poszkodowanego.

Zdarzenie naruszające – delikt władzy publicznej – bez wątpienia jest wspólne dla wszystkich członków grupy. Również naruszenie – utrata środków pieniężnych – jest podstawą żądania wspólną co do zasady dla wszystkich członków grupy, którzy zawarli podobne umowy. Dlatego w ocenie Sądu Apelacyjnego w zakresie szkody również spełniony jest warunek oparcia na takich samych okolicznościach faktycznych.

Podzielić należy jednak pogląd Sądu Okręgowego, że zachodzą poważne różnice w ostatniej z przesłanek odpowiedzialności – to jest adekwatnym związku przyczynowo-skutkowym pomiędzy zdarzeniem wyrządzającym szkodę a naruszeniem praw członków postępowania grupowego. Niezależnie od ich sformułowania do podważania tej właśnie oceny Sądu Okręgowego zmierzają też zarzuty zażalenia.

Niewątpliwie rację ma powód, kwestionując zasadność badania przez Sąd Okręgowy przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do osób, które mogłyby hipotetycznie przystąpić do grupy. W polskim systemie prawnym uczestnictwo w grupie jest dobrowolne. Ewentualne wstąpienie do grupy po dopuszczeniu pozwu do rozpoznania w postępowaniu grupowym daje pozwanemu prawo do złożenia zarzutów co do członkostwa w grupie. Podstawą takiego zarzutu może być również brak takiej samej podstawy faktycznej roszczenia przystępującego. Dlatego na tym etapie postępowania nie ma podstaw ani konieczności badania podnoszonych okoliczności faktycznych w kontekście ewentualnych przyszłych członków grupy.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., należy wskazać, że powód upatruje go w bezpodstawnym przyjęciu, że członkowie grupy mogli powierzać spółce (…) środki pieniężne podejmując ryzyko ich całkowitej utraty i członkowie grupy posiadali pełną i wiarygodną wiedzę o oszukańczym i przestępczym charakterze działalności prowadzonej przez spółkę (…), a do uzyskania tej wiedzy wystarczające były doniesienia medialne publikowane na blogach internetowych oraz na stronie internetowej KNF i to w sytuacji, w której jednostki organizacyjne Skarbu Państwa konsekwentnie umarzały wszelkie postępowania wszczęte na skutek zawiadomień o przestępstwie, zezwalały spółce (…) na zmasowaną i nieskrępowaną akcję reklamową i konsekwentnie bagatelizowały te doniesienia. Według powoda w okresie w którym członkowie grupy zawierali umowy ze spółką (…), działali oni w całkowitej niewiedzy o rzeczywistym charakterze prowadzonej przez tę spółkę działalności, a niewiedza ta oraz sam fakt nieskrępowanego funkcjonowania tej spółki, były skutkiem działań i zaniechań jednostek organizacyjnych Pozwanego Skarbu Państwa.

Zarzut taki jest o tyle nietrafny, że Sąd Okręgowy takiego poglądu nie wyraził, a jedynie wskazał, że pewne okoliczności – umieszczenie na liście ostrzeżeń publicznych przez KNF i informacje „niszowe” – wskazują na różnice we wpływie ewentualnych zaniechań władzy publicznej na indywidualne motywacje członków grupy. Pogląd taki jest zasadny.

W opinii Sądu Apelacyjnego, o ile nie można mówić, że sytuacja członków grupy jest różna ze względu na długi odstęp czasu pomiędzy datami zawarcia umów przez poszczególnych członków grupy, to jednak sam upływ czasu miał znaczenie. W tym kontekście należy ująć te fragmenty uzasadnienia postanowienia, w których Sąd Okręgowy wskazuje na różnice w świadomości członków grupy, które mogły mieć miejsce w wyniku pojawienia się negatywnych informacji o spółce (…) w mediach ogólnopolskich.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że podziela pogląd Sądu I instancji dotyczący wpływu własnych doświadczeń i wykształcenia na decyzje w sprawie powierzenia oszczędności spółce (…) oraz wpływu na ewentualną świadomość bezprawnego charakteru działalności tej spółki. Należy go jednak uzupełnić o ocenę stosunku elementów indywidualnych i wspólnych dla członków grupy. Widoczna w niniejszym przypadku przewaga elementów indywidualnych dla członków grupy nad zagadnieniami wspólnymi uniemożliwia jednak rozstrzygnięcie sprawy roszczeń deliktowych w postępowaniu grupowym. Co więcej, nie można wykluczyć, że pewne elementy działań czy zaniechań władzy publicznej w odniesieniu do niektórych członków grupy w ogóle nie będą miały wpływu na ich świadomość i podejmowanie decyzji. Inne elementy powodować mogą z kolei, że stany faktyczne dla poszczególnych członków grupy będą podobne, nawet bardzo podobne, jednak nie będą oparte na takich samych faktach.

Ocena odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec poszczególnych członków grupy musi mieć zindywidualizowany charakter. Powód zaniechał wskazania tak podstawowych informacji jak choćby wykształcenie czy wykonywany zawód poszczególnych osób, co miałoby wpływ na ocenę sfery motywacyjnej członków grupy, a więc a contrario art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy – nie wykazał okoliczności uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.

Wobec powyższego za niezasadny uznać należało zarzut niewłaściwej wykładni pojęcia takiej samej przesłanki, tym bardziej, że powód oparł swój pozew właśnie na twierdzeniu o wpływie działań i zaniechań władzy publicznej na brak wiedzy członków grupy o bezprawnym charakterze działania spółki (…) i tak sformułowany pozew jest przedmiotem badania.

Sąd Apelacyjny wskazuje również, że ciąg ewentualnych bezprawnych działań i zaniechań pozwanego, który w opinii powoda jest wspólny dla wszystkich członków grupy należy do kategorii zdarzenia wyrządzającego szkodę, w zakresie którego nie jest kwestionowany pogląd powoda o istnieniu takich samych okolicznościach faktycznych.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Zasądzona od powoda na rzecz pozwanego kwota 3.600,00 zł stanowi wynagrodzenie Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa zastępującej pozwany Skarb Państwa. Wysokość wynagrodzenia Sąd ustalił w oparciu o § 2, § 6 pkt 7 i § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) w zw. z art. 99 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXIV Cywilny z dnia 17 września 2014 r.

Written by

  1. Na gruncie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie ma żadnego znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego, czy z różnych stosunków prawnych. W przepisie art. 1 ust. 1 ustawy mowa jest jedynie o tym, że roszczenia mają być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji członków grupy w zakresie wskazywanych przez pozwanego takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych, udział różnych pośredników i osób wykonujących czynności agencyjne czy odmienny sposób realizacji istotnych obowiązków informacyjnych przez osoby pośredniczące w zawieraniu umów. Okoliczności te nie mogą jednak wpływać na ocenę jednakowości podstawy faktycznej powództwa. Należy podkreślić, że w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę dotyczącą uprawnienia ubezpieczyciela do pobierania opłat w rażąco wygórowanej wysokości, stanowiącej całość lub część wartości rachunku polisy, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia. (…) W istocie każda z umów zawierała takie samo postanowienie określające wysokość oraz sposób obliczania opłaty za wykup polisy. Również okoliczność, iż dany członek grupy mógł w sposób odmienny rozumieć znaczenie spornej klauzuli nie ma żadnego znaczenia dla tożsamości podstawy faktycznej powództwa.
  2. Zdolność sądowa rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym została mu przyznana wprost w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, tj. w sprawach o ochronę konsumentów. Treść powołanych przepisów koresponduje w tym zakresie z treścią art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 633 k.p.c. zgodnie z którymi w sprawach o ochronę konsumentów oraz ochronę interesów konsumentów powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli. To właśnie przepisy o charakterze prawnoprocesowym stanowią o zdolności sądowej rzecznika konsumentów i jego pozycji procesowej. (…) Zdolność sądowa rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym jest niezależna od zakresu terytorialnego jego działania. Członkowie grupy mogą powierzyć funkcję reprezentanta grupy rzecznikowi konsumentów z dowolnego miasta lub powiatu na terenie kraju.
  3. Umowa zawarta przez reprezentanta grupy – powiatowego rzecznika praw konsumenta – z pełnomocnikiem nie kreuje żadnych zobowiązań finansowych po stronie rzecznika, czy zatrudniającej go jednostki samorządu terytorialnego. Zawarcie takiej umowy nie wymagało zatem odrębnej zgody ze strony skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.
  4. Kaucja służyć ma zaś zabezpieczeniu ewentualnego roszczenia pozwanego o zwrot kosztów postępowania, na wypadek trudności w jego wyegzekwowaniu od reprezentanta grupy. Na pozwanym ciąży obowiązek uprawdopodobnienia, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXIV Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Paweł Pyzio,

Sędziowie:           SSO Agnieszka Bedyńska-Abramczyk, SSO Jacek Tyszka

po rozpoznaniu w dniu 9 września 2014 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…) przeciwko (…) S.A. w W. o zapłatę

postanawia:

  1. rozpoznać przedmiotową sprawę w postępowaniu grupowym;
  2. oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Powód Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Powiecie (…) – działając jako reprezentant grupy, w imieniu własnym i na rzecz wszystkich członków grupy – w pozwie przeciwko (…) Spółka Akcyjna w W. wniósł o zasądzenie od strony pozwanej tytułem zwrotu kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej, a mianowicie na rzecz:

– (…) kwoty 3.176,37 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 3.176,37 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 3.348,58 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 3.348,58 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 6.626,48 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 6.626,48 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 7.121,12 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 7.121,12 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 7.873,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 7.873,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 9.272,71 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 9.272,71 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 9.889,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 9.889,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 11.567,22 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 11.567,22 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 12.966,95 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 12.966,95 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 12.966,95 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 17.968,30 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 17.968,30 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 17.968,30 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 28.152,64 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 28.152,64 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 46.749,17 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 46.749,17 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 55.037,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; – (…) kwoty 55.037,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

Powód wniósł o rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. W uzasadnieniu pozwu podniósł, że wniosek o rozpoznanie przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym spełnia przesłanki, o których mowa w powołanej ustawie albowiem dotyczy roszczeń pieniężnych członków grupy liczącej 28 osób, opartych na żądaniu zapłaty wynikającym ze stosunków zobowiązaniowych (umów ubezpieczenia) zawieranych przez członków grupy ze stroną pozwaną. Strona powodowa wskazała, że roszczenia członków grupy są roszczeniami jednego rodzaju, bowiem są to roszczenia pieniężne o zapłatę kwoty pobranej przez pozwanego tytułem opłaty za wykup polisy bez podstawy prawnej. Każde z roszczeń należy do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich. Ponadto roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Uzasadniając tę przesłankę powód wskazał, iż wszystkie umowy ubezpieczenia były zawierane w ramach oferowania członkom grupy takiej samej usługi tj. umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi. Każdy z członków grupy zawarł umowę z tym samym podmiotem – pozwanym. Ponadto każdy członek grupy wpłacał na poczet umowy regularne składki. Każda z umów zawarta została na czas nieokreślony. Każdy z członków grupy zawarł umowę ubezpieczenia na podstawie wzorca umowy zawierającego takie same postanowienia o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy każdego z członków grupy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach polisowych, opłaty za wykup oraz o jej wysokości. Opłata za wykup stanowiła określony procent – od 98% – 5% albo od 100% – 15% wartości polisy powstałej ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 latach (lub 3) obowiązywania umowy ubezpieczenia. Opłata ta była pobierana w przypadku rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od dnia jej zawarcia, z przyczyn innych niż śmierć. Wysokość opłaty była uzależniona od tego, w którym roku polisowym umowa została rozwiązana. Mechanizm jak i skutki ww. postanowień były takie same w odniesieniu do każdego z członków grupy. Pozwany pobierał z rachunku polisy każdego z członków opłatę za wykup w wysokości wynoszącej do 100% albo odpowiednio 98% wartości środków pochodzących z umorzenia jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych zgromadzonych na rachunku utworzonym ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach polisowych. Umowa ubezpieczenia każdego członka grupy została rozwiązana przed upływem 10 lat od jej zawarcia, z przyczyn innych niż śmierć. Pozwany pobrał od każdego członka grupy opłatę za wykup stanowiącą całość lub część środków zgromadzonych przez niego na rachunku polisy.

Roszczenia członków grupy zostały ujednolicone w oparciu o wysokość roszczenia każdego z członków. Wszyscy członkowie grupy zostali podzieleni na 13 podgrup. Każda podgrupa została utworzona z co najmniej 2 osób, posiadających tę samą lub zbliżoną wysokość roszczenia. W poszczególnych podgrupach roszczenia członków grupy zostały ujednolicone poprzez obniżenie ich wysokości do kwoty najniższego roszczenia przysługującego członkowi danej podgrupy.

Powód wskazał także, że z mocy art. 96 ust. 1 pkt 11 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych korzysta on ze zwolnienia od obowiązku uiszczania kosztów sądowych (pozew – k. 2-59).

W piśmie procesowym z dnia 30 lipca 2014 r. pozwany (…) Spółka Akcyjna w W. wniósł o odrzucenie pozwu z powodu braku zdolności sądowej i legitymacji procesowej reprezentanta grupy do wytoczenia powództwa na rzecz 26 (spośród 28 osób), które nie zamieszkują w obszarze właściwości miejscowej Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…); bezskuteczności umowy zawartej przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem; braku jednakowej podstawy faktycznej powództwa oraz niedopuszczalności badania w postępowaniu grupowym abuzywności jakichkolwiek klauzul. Pozwany wniósł także o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie przewidywanych kosztów niniejszego postępowania w wysokości odpowiadającej kosztom zastępstwa procesowego. Wniósł także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany uzasadniając brak zdolności sądowej reprezentanta grupy wskazał, iż rzecznik konsumentów jako pracownik samorządowy może działać wyłącznie na rzecz mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego, w której pełni swoje funkcje. Rzecznik działa tylko w ramach struktury konkretnego powiatu lub miasta, które ma status miasta na prawach powiatu, a wykonywanie zadań powiatu czy miasta odbywa się wyłącznie na rzecz mieszkańców tej jednostki samorządu terytorialnego. Wynika to również ze statusu prawnego rzecznika jako pracownika samorządowego, który nawiązuje stosunek pracy poprzez zawarcie umowy o pracę ze starostą w powiecie lub z prezydentem miasta na prawach powiatu. W niniejszej sprawie M. W. jako rzecznik konsumentów w powiecie (…) nie posiada zatem zdolności sądowej w odniesieniu do tych członków grupy, którzy nie zamieszkują na terytorium powiatu (…).

Pozwany podniósł ponadto, iż umowa pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami dotknięta jest wadą powodującą jej bezskuteczność. Wskazał, iż powód nie ma uprawnienia do zawarcia takiej umowy bez odpowiedniej kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej. Umowa taka powoduje bowiem powstanie zobowiązań majątkowych powiatu (…).

Kwestionując zaś istnienie takiej samej podstawy faktycznej powództwa pozwany wskazał na takie okoliczności jak: istnienie odrębnych stosunków prawnych leżących u podstaw roszczeń każdego z członków grupy, odmienną treść i warunki umów ubezpieczenia zawartych pomiędzy członkami grupy a pozwanym; stosowanie różnych wzorców umownych do umów ubezpieczenia; udział różnych pośredników i osób wykonujących czynności agencyjne oraz odmienny sposób realizacji istotnych obowiązków informacyjnych przez osoby pośredniczące przy zawieraniu umów ubezpieczenia (pismo k. 745-771).

W piśmie procesowym z dnia 5 września 2014 r. powód rozszerzył powództwo wnosząc – na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego – o ustalenie odpowiedzialności pozwanego wobec każdego z członków grupy, polegającej na obowiązku zwrotu kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej, tytułem opłat za całkowity wykup wartości polisy albo za wykup polisy, w związku z rozwiązaniem przez nich zawartych z pozwanym umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi przed upływem 10 lat od dnia ich zawarcia. Powód wniósł o rozpoznanie sprawy także w tym zakresie w postępowaniu grupowym (pismo k. 1138-1148).

Sąd zważył, co następuje:

Postępowania grupowe normuje ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. Nr 7 z 2010 r., poz. 44). I tak zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy co najmniej 10 osób może dochodzić w postępowaniu grupowym roszczeń jednego rodzaju, gdy oparte są one na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Ustęp 2 przywołanego przepisu doprecyzowuje, iż ustawa ma zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne, na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy, powództwo może być ograniczone do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Powód zaś w takiej sytuacji nie jest obowiązany do wykazywania interesu prawnego w ustaleniu.

Zwrócić należy uwagę, iż w pierwszej kolejności, zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy, sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego. W przypadku zaś stwierdzenia, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w jego ramach, odrzuca pozew.

W kontekście powołanych przepisów konieczne było zatem rozważenie możliwości rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym.

Oceniając dopuszczalność postępowania grupowego w danej sprawie, Sąd zobligowany jest zbadać, czy zachodzą wszystkiej przesłanki wynikające z art. 1 ustawy. Należało zatem rozważyć, czy dochodzone pozwem zbiorowym roszczenia są faktycznie jednorodzajowe oraz czy są one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W dalszej kolejności Sąd musiał ustalić, czy roszczenia te mieszczą się w katalogu spraw wskazanych w art. 1 ust. 2 ustawy. Na tej podstawie należało zatem ustalić, czy dochodzone przez reprezentanta grupy roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów. Dopiero bowiem spełnienie wszystkich tych przesłanek łącznie umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.

W ocenie Sądu postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych w pozwie należało uznać za dopuszczalne.

Sąd uznał za zasadne argumenty powoda podniesione w tym zakresie. Bez wątpienia roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie przez członków grupy, reprezentowanych przez powoda, są roszczeniami jednego rodzaju. W każdym przypadku są to bowiem roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Bezspornie spełnione jest także kryterium odpowiedniej liczebności grupy. Ponadto dochodzone przez reprezentanta grupy roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich. Każdy z członków grupy jest osobą fizyczną. Zawierając zaś z pozwanym umowy ubezpieczenia każdy członek grupy działał jako konsument, bez bezpośredniego związku z działalnością gospodarczą lub zawodową. Zdaniem Sądu z okoliczności przytoczonych w pozwie oraz z zebranego w sprawie materiału wynika także, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Wskazać należy, iż o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego. W niniejszej sprawie wszyscy członkowie grupy są osobami fizycznymi, które zawarły z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, w oparciu o wzorce umowne opracowane przez pozwanego. Umowy każdego z członków zawarte zostały na czas nieokreślony. Członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanego środki pieniężne w postaci regularnych składek. Każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach polisowych, opłaty za wykup. Wysokość tej opłaty stanowiła określony procent – od 98% – 5% albo od 100% – 15% wartości polisy powstałej ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach obowiązywania umowy ubezpieczenia. Była ona pobierana w przypadku rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od jej zawarcia, z innego powodu niż śmierć. W przypadku każdego członka grupy doszło do rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od zawarcia umowy, z innego powodu niż śmierć, a pozwany pobrał od każdego członka grupy opłatę za wykup stanowiącą całość lub część środków zgromadzonych przez niego na rachunku polisy.

Tak zakreślona podstawa faktyczna powództwa wskazuje na to, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. W tym zakresie Sąd uznał zarzuty pozwanego kwestionujące istnienie takiej samej podstawy faktycznej za niezasadne. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma żadnego znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego czy różnych stosunków prawnych. W przepisie art. 1 ust. 1 ustawy mowa jest jedynie o tym, że roszczenia mają być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W sprawie bezspornie zachodzi zróżnicowanie sytuacji członków grupy w zakresie wskazywanych przez pozwanego takich okoliczności jak: odmienna treść i warunki umów ubezpieczenia, stosowanie różnych wzorców umownych, udział różnych pośredników i osób wykonujących czynności agencyjne czy odmienny sposób realizacji istotnych obowiązków informacyjnych przez osoby pośredniczące w zawieraniu umów. Okoliczności te nie mogą jednak wpływać na ocenę jednakowości podstawy faktycznej powództwa. Należy podkreślić, że w rozpoznawanej sprawie chodzi o umowy zawierane z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę dotyczącą uprawnienia ubezpieczyciela do pobierania opłat w rażąco wygórowanej wysokości, stanowiącej całość lub część wartości rachunku polisy, w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia. Samo oznaczenie wzorca – na co powoływał się pozwany – nie przesądza o odmiennej treści poszczególnych zapisów. W istocie każda z umów zawierała takie samo postanowienie określające wysokość oraz sposób obliczania opłaty za wykup polisy. Również okoliczność, iż dany członek grupy mógł w sposób odmienny rozumieć znaczenie spornej klauzuli nie ma żadnego znaczenia dla tożsamości podstawy faktycznej powództwa.

W ocenie Sądu niniejsza sprawa w zakresie zgłoszonego pismem z dnia 5 września 2014 r. żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego także nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Dochodzone roszczenia o ustalenie odpowiedzialności pozwanego wobec każdego z członków grupy, polegającej na obowiązku zwrotu kwot pobranych bez podstawy prawnej tytułem opłat za wykup, w związku z rozwiązaniem przez nich zawartych z pozwanym umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi przed upływem 10 lat od dnia ich zawarcia są roszczeniami jednego rodzaju. Każde z roszczeń należy również do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich. Każdy z członków grupy zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia działając jako konsument, bez bezpośredniego związku z działalnością gospodarczą lub zawodową. Ponadto podstawa faktyczna jest taka sama dla obu roszczeń.

Reasumując wskazać należy, iż powód wykazał w wystarczającym stopniu istnienie przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, a pozwany w dalszym jego toku będzie miał możliwość podjęcia obrony merytorycznej przed żądaniem pozwu.

W dalszej kolejności Sąd odniósł się do podniesionych przez pozwanego w piśmie procesowym z dnia 30 lipca 2014 r. zarzutów mających prowadzić do odrzucenia pozwu.

Pozwany wniósł o odrzucenie pozwu z powodu braku zdolności sądowej i legitymacji procesowej reprezentanta grupy do wytoczenia powództwa na rzecz 26 (spośród 28 osób), które nie zamieszkują w obszarze właściwości miejscowej Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…). W ocenie Sądu zarzut ten uznać należało za chybiony. Zdolność sądowa rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym została mu przyznana wprost w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, tj. w sprawach o ochronę konsumentów. Treść powołanych przepisów koresponduje w tym zakresie z treścią art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 633 k.p.c. zgodnie z którymi w sprawach o ochronę konsumentów oraz ochronę interesów konsumentów powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli. To właśnie przepisy o charakterze prawnoprocesowym stanowią o zdolności sądowej rzecznika konsumentów i jego pozycji procesowej. Powołane zaś przez pozwanego akty prawne, w tym w szczególności ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, nie uzależniają zdolności sądowej rzecznika konsumentów w postępowaniu cywilnym np. od tego, czy występuje on wyłącznie na rzecz konsumentów z obszaru jego działania, co zresztą sam wprost przyznaje pozwany. Akceptując pogląd pozwanego należałoby uznać, że rzecznik konsumentów jako reprezentant grupy w postępowaniu grupowym posiada zdolność sądową, gdy wytacza powództwo na rzecz konsumentów zamieszkałych na obszarze jego działania i traci ją w przypadku, gdy po dokonaniu ogłoszenia o wszczęciu postępowania do grupy przystąpią konsumenci z innych powiatów lub miast. Wówczas sąd byłby zmuszony do częściowego odrzucenia pozwu, pomimo że uprzednio zapadło prawomocne orzeczenie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Takie rozwiązanie kłóci się z racjonalną wykładnią przepisu art. 4 ust. 2 ustawy. Ponadto uprawnienie rzecznika konsumentów, jako reprezentanta grupy do występowania w sprawie, wynika także z umowy zawartej z członkami grupy, w której wyrażają oni zgodę na to, aby był on reprezentantem grupy w danym postępowaniu. Ponieważ ustawa nie zawiera w tym względzie ograniczeń, można przyjąć, że zgodnie z zasadą swobody umów członkowie grupy mogą powierzyć funkcję reprezentanta grupy rzecznikowi konsumentów z dowolnego miasta lub powiatu na terenie kraju. A zatem dla dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym nie ma znaczenia kwestia zakresu terytorialnego jego działania.

W dalszej kolejności pozwany zarzucił, iż pozew powinien zostać odrzucony z powodu bezskuteczności umowy zawartej pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami procesowymi. Wskazał, iż powód nie miał uprawnienia do zawarcia takiej umowy bez odpowiedniej kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej, z uwagi na to, że umowa taka powoduje powstanie zobowiązań majątkowych powiatu (…). Z art. 48 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym w istocie wynika, iż powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów nie ma prawa zaciągać zobowiązań w imieniu samorządu powiatowego. Niemniej jednak umowa zawarta przez rzecznika z pełnomocnikiem nie kreuje żadnych zobowiązań finansowych po stronie rzecznika, czy zatrudniającej go jednostki samorządu terytorialnego. Sama ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym przewiduje możliwość zawarcia takiej umowy pomiędzy pełnomocnikiem i reprezentantem. Ryzyko poniesienia kosztów procesu w razie przegrania sprawy wiąże się natomiast z samym wytoczeniem powództwa, a nie zawarciem umowy z pełnomocnikiem. Zawarcie umowy nie wymagało zatem odrębnej zgody ze strony skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.

Wobec wypowiedzenia przez radcę prawnego (…) udzielonego mu przez powoda pełnomocnictwa, bezprzedmiotowa stała się ocena zarzutu pozwanego, jakoby pozew był dotknięty brakiem formalnym w postaci braku umowy powoda z tym pełnomocnikiem.

Jako bezpodstawny Sąd ocenił także zarzut pozwanego dotyczący braku wykazania umocowania radcy prawnego (…) do samodzielnego reprezentowania wspólników W., (…) s. c. Umocowanie to wynika bowiem z powołanej w umowie z pełnomocnikiem uchwały z dnia 31 października 2012 r., podjętej przez wszystkich wspólników spółki. W konsekwencji uznać należało, iż umowa reprezentanta z pełnomocnikiem została skutecznie zawarta.

Z przytoczonych względów pozew nie podlegał odrzuceniu i orzeczono o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

W punkcie II postanowienia Sąd oddalił wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Z przytoczonego przepisu wynika, iż instytucja zabezpieczenia kosztów w postępowaniu grupowym ma charakter fakultatywny. Kaucja służyć ma zaś zabezpieczeniu ewentualnego roszczenia pozwanego o zwrot kosztów postępowania, na wypadek trudności w jego wyegzekwowaniu od reprezentanta grupy. W ocenie Sądu pozwany, wbrew ciążącemu na nim obowiązku, nie uprawdopodobnił, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję (vide np. orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 listopada 2012 r., I ACz 1485/12).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 27 lutego 2014 r.

Written by

Postanowienie zostało uchylone na mocy postanowienia Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14.

  1. Roszczenia oparte na art. 446 § 3 k.c., których celem jest wyrównanie uszczerbku polegającego na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej wskutek śmierci najbliższego członka rodziny zmarłego w katastrofie budowlanej, mają charakter indywidualny i wymagają szczegółowego badania przez sąd okoliczności faktycznych odnoszących się do relacji uprawnionego ze zmarłym, co sprzeciwia się konstrukcji postępowania grupowego i nie pozwala na przyjęcie istnienia stosunków prawnych jednakowych w stosunku do wszystkich członków danej grupy, a więc na przyjęcie istnienia jednakowej (tej samej lub takiej samej) podstawy faktycznej.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Marzanna Góral

Sędziowie:           SSA Ewa Kaniok (spr.), SSA Lidia Sularzycka

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Z. P. – reprezentanta grupy działającej na rzecz (…) przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego oraz Prezydenta Miasta C. o ustalenie na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 września 2013 r., sygn. akt II C 88/13,

postanawia:

  1. oddalić zażalenie,
  2. nie obciążać Z. P. obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 03.09.2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew w sprawie z powództwa Z. P. – reprezentanta grupy działającej na rzecz (…) przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego oraz Prezydenta Miasta C. o ustalenie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną katastrofą budowlaną pawilonu wystawowego (…) z dnia 26.01.2006 r. w C., na zasadzie art. 434 k.c. i 417 k.c. w zw. z art. 436 § 3 k.c.

Sąd Okręgowy zasądził ponadto od powódki Z. P. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożyła powódka Z. P. zaskarżając je w całości.

Skarżąca zarzuciła:

1. naruszenie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r., nr 7, poz. 44 ze zm.);

2. naruszenie art. 2 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 i art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym;

3. naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy zasady słuszności wynikające z okoliczności przedmiotowej sprawy sprzeciwiają się obciążaniu powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanego Skarbu Państwa.

Skarżąca wniosła o uchylenie kwestionowanego postanowienia w całości, względnie o zmianę tego postanowienia w pkt 2, poprzez odstąpienie od obciążania powódki kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa.

Skarb Państwa – Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniósł o oddalenie zażalenia powódki i zasądzenie od Z. P. kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

zażalenie podlega oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne i ocenę prawną przedstawioną przez sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Rację ma sąd I instancji, że roszczenia oparte na art. 446 § 3 k.c., których celem jest wyrównanie uszczerbku polegającego na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej wskutek śmierci najbliższego członka rodziny zmarłego w katastrofie budowlanej, mają charakter indywidualny i wymagają szczegółowego badania przez sąd okoliczności faktycznych odnoszących się do relacji uprawnionego ze zmarłym, co sprzeciwia się konstrukcji postępowania grupowego i nie pozwala na przyjęcie istnienia stosunków prawnych jednakowych w stosunku do wszystkich członków danej grupy, a więc na przyjęcie istnienia jednakowej (tej samej lub takiej samej) podstawy faktycznej.

Sąd Apelacyjny nie podziela poglądu, zgodnie z którym pojęcie odpowiedzialności pozwanego nie oznacza powinności spełnienia świadczenia i ogranicza się do ustalenia, czy pozwany ponosi odpowiedzialność za określone zdarzenie, zaś kwestia, czy członek grupy odniósł na skutek tego zdarzenia szkodę może być przedmiotem indywidualnego postępowania przez niego wytoczonego. Taka wykładnia prowadzić by mogła do sytuacji, w których z pozwem grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego za dane zdarzenie mogłyby występować osoby nie mające interesu prawnego w dokonaniu owego ustalenia, z uwagi na brak związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem pozwanego i szkodą doznaną przez osoby występujące z roszczeniem grupowym, co sprzeczne jest z celem ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Rację ma sąd I instancji, że roszczenie zgłoszone w niniejszym postępowaniu nie spełnia przesłanki określonej w art. 1 ustawy z dnia 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, poz. 44 ze zm.), a zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy wyżej wymienionego artykułu jest chybiony.

Chybiony jest również zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. Rację ma sąd I instancji, że brak jest podstaw do zastosowania tego przepisu wobec powódki, skoro była ona reprezentantem grupy w postępowaniu uprzednio toczącym się przed Sądem Okręgowym w Warszawie pod sygn. akt II C 121/11, w którym pozew obejmujący między innymi roszczenia wywodzone z art. 417 § 1 k.c., 434 k.c. i 446 § 3 k.c. został prawomocnie odrzucony. Sprawa nie ma więc charakteru precedensowego.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w postanowieniu.

Sąd Apelacyjny nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów postępowania zażaleniowego na zasadzie art. 102 k.p.c. biorąc pod uwagę okoliczność, że powódka w wyniku katastrofy budowlanej straciła męża, zatem może czuć się pokrzywdzona, a zasądzenie od niej na rzecz pozwanego dalszych kosztów procesu pogłębi u niej poczucie krzywdy, co w świetle zasad współżycia społecznego nie znajduje akceptacji.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 8 sierpnia 2013 r.

Written by

  1. Nie ma wątpliwości, że roszczenia o zapłatę z tytułu świadczenia nienależnego mają charakter jednorodzajowy. Ponieważ członkowie grupy, będący nabywcami lokali, wywodzą swoje roszczenia kierowane do dewelopera z faktu zamieszczenia w umowach klauzul waloryzacyjnych, nakładających na nabywcę obowiązek dokonania dopłaty do ceny mieszkania, niewątpliwie roszczenia te oparte są na takiej samej podstawie faktycznej.
  2. Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu Sąd związany jest okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają lub odejmują jej przymiot sprawy cywilnej.
  3. Sprawy o ochronę konsumentów to sprawy z tytułu roszczeń konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy, np. wynikające z umowy najmu, umowy sprzedaży, umowy kredytu, pożyczki, umowy przewozu. W szczególności za przyjęciem, iż roszczenia strony powodowej mają charakter roszczeń o ochronę konsumentów, przemawia to, że nienależny charakter świadczenia członkowie grupy wywodzą z braku związania konsumentów niedozwolonymi postanowieniami umownymi.
  4. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy. W każdym postępowaniu grupowym istnieje potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy. Może bowiem okazać się, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, że dany członek podgrupy albo w ogóle nie poniósł szkody, albo w innym rozmiarze, niż to wynikało z uzasadnienia pozwu i podziału na podgrupy.
  5. Podstawową funkcją kaucji z art. 8 ustawy miało być wyeliminowanie możliwości nadużywania instytucji pozwu grupowego poprzez wnoszenie w tym trybie powództw oczywiście bezzasadnych lub – pomimo pozornego zachowania wymogów formalnych z art. 1 i 2 ustawy – nienadających się do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
  6. Przepis art. 8 ust. 2 ustawy nakłada na pozwanego obowiązek zgłoszenia wniosku o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji już przy pierwszej czynności procesowej. Wniosek zgłoszony w innym terminie będzie więc zawsze spóźniony, a więc bezskuteczny. Nie budzi też wątpliwości, że wniosek taki winien być odpowiednio umotywowany. Brak jego uzasadnienia wyklucza bowiem poddanie go racjonalnej ocenie sądu.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:

Przewodniczący:  SSA Ryszard Sarnowicz

Sędziowie: SSA Wanda Lasocka, SSA Ksenia Sobolewska-Filcek (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2013 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa S. P. jako reprezentantki grupy przeciwko (…) S.A. w Z. o zapłatę

na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 24 stycznia 2013 r. sygn. akt III C 491/12 w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i oddalenia wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 24 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym oraz oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy uznał, że spełnione zostały przesłanki dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym z art. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, strona powodowa dochodzi bowiem w niniejszej sprawie roszczeń pieniężnych, ujednoliconych w ramach podgrup, o ochronę praw konsumentów, przy czym brak było podstaw do nałożenia na powódkę w oparciu o art. 8 ust. 1 ww. ustawy obowiązku zapłaty kaucji na koszty procesu, ponieważ grupa liczy 32 osoby, które posiadają zdolność kredytową.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył pozwany, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez odrzucenie pozwu, ewentualnie o zmianę pkt 2 poprzez zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 66.993,20 zł, tj. w wysokości 20% wartości przedmiotu sporu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, jak również o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.

Skarżący zarzucił naruszenie art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez przyjęcie, że roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, art. 1 ust. 2 ww. ustawy poprzez przyjęcie, że niniejsza sprawa należy do kategorii spraw o ochronę konsumentów, art. 2 ust. 1 ww. ustawy poprzez przyjęcie, że roszczenia pieniężne zostały prawidłowo ujednolicone w podgrupach oraz art. 8 ust. 1 ww. ustawy poprzez przyjęcie, iż przesłanką zobowiązania powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu jest brak możliwości uzyskania tych kosztów przez pozwanego w razie wygrania procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie pozwanego nie zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, zgodnie z żądaniem powódki, odmawiając tym samym odrzucenia pozwu.

Nie ma racji skarżący, gdy zarzuca naruszenie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z dnia 18 stycznia 2010 r.), który wprowadza wymóg dochodzenia roszczeń jednego rodzaju, przez min. 10 osób, przy czym roszczenia te muszą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, ponieważ w przepisie tym ustawodawca posłużył się pojęciem jednorodzajowości roszczeń oraz tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej, przy dokonywaniu wykładni tego terminu należy odwołać się do orzecznictwa oraz poglądów wypracowanych przez doktrynę na gruncie art. 72 § 1 k.p.c., który w stosunku do współuczestników materialnych procesu posługuje się pojęciem oparcia praw i obowiązków na tej samej podstawie faktycznej, zaś w stosunku do współuczestników formalnych wprowadza wymóg dochodzenia w procesie roszczeń jednego rodzaju, opartych na jednakowej podstawie faktycznej. I tak przyjmuje się, że roszczeniami jednego rodzaju, opartymi na jednakowej podstawie faktycznej, są: roszczenia osób uprawnionych do zachowku (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., II CSK 705/11, LEX nr 1226680), roszczenia osób dochodzących zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku ze śmiercią matki (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 31 stycznia 2012 r., I ACz 112/12, OSAŁ 2012/2/16), roszczenia osób poszkodowanych w jednym wypadku komunikacyjnym, czy roszczenia wierzycieli występujących ze skargą pauliańską przeciw osobie trzeciej, która uzyskała korzyść z pokrzywdzeniem wierzycieli (Dolecki Henryk (red.), Wiśniewski Tadeusz (red.), Gromska-Szuster Irena, Jakubecki Andrzej, Klimkowicz Jan, Knoppek Krzysztof, Misiurek Grzegorz, Pogonowski Piotr, Zembrzuski Tadeusz, Żyznowski Tadeusz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, LEX, 2013).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma wątpliwości, że roszczenia zgłoszone w sprawie niniejszej (o zapłatę z tytułu świadczenia nienależnego) mają charakter jednorodzajowy. Ponieważ członkowie grupy, będący nabywcami lokali, wywodzą swoje roszczenia kierowane do dewelopera z faktu zamieszczenia w umowach klauzul waloryzacyjnych, nakładających na nabywcę obowiązek dokonania dopłaty do ceny mieszkania, niewątpliwie roszczenia te oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Z uzasadnienia pozwu wynika, że z każdym z członków grupy pozwany deweloper zawarł umowę zawierającą analogicznej treści postanowienie o zwiększeniu ceny o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych GUS, przy czym kupujący byli zobowiązani do uiszczenia kwoty waloryzacji w terminie wymagalności ostatniej części ceny, nie później niż przed odbiorem lokalu. Jakkolwiek zatem żądanie zwrotu wpłaconej z tego tytułu kwoty przez poszczególnych członków grupy nie jest oparte na tej samej podstawie faktycznej (każdego z członków grupy z pozwanym deweloperem łączył odrębny stosunek prawny, wynikający z zawartej umowy), to jednak – jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy – niewątpliwie zbieżność treści aneksów zawieranych przez pozwanego z nabywcami lokali wskazuje na to, iż ich roszczenia dochodzone w niniejszej sprawie oparte są na takiej samej podstawie faktycznej. Nadto wszystkie roszczenia oparte są na takiej samej podstawie prawnej, członkowie grupy podnoszą bowiem, iż spełnione przez nich świadczenie w postaci dopłaty do ceny ma charakter nienależny, ponieważ przedmiotowe klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 3853 k.c. i tym samym nie wiążą konsumentów.

Pozwany wskazywał, że z niektórymi członkami grupy zawarł aneksy usuwające stosowanie przedmiotowych klauzul waloryzacyjnych lub zmieniające ich treść, np. poprzez obniżenie kwoty waloryzacji lub poprzez dodanie klauzuli wprowadzającej prawo odstąpienia od umowy. Wywodził również, że część członków grupy prowadziła z nim negocjacje co do treści umów. Powyższe twierdzenia nie mogły jednak skutkować zmianą zaskarżonego postanowienia, ponieważ pozwany nie przedstawił żadnych dowodów na podniesione przez siebie okoliczności, ani nawet nie wskazał, w stosunku do których członków grupy takie okoliczności miały mieć miejsce, co uniemożliwia weryfikację jego twierdzeń na obecnym etapie procesu.

Podkreślić też należy, że na obecnym etapie sprawy istotne są jedynie okoliczności uzasadniające (bądź nie) nadanie biegu pozwowi zgłoszonemu w postępowaniu grupowym. Weryfikacja podanych w jego uzasadnieniu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, w szczególności ustalenie, czy treść przedmiotowych klauzul była uzgadniana z konsumentami indywidualnie, będzie natomiast przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy. Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu Sąd związany jest jednak okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają lub odejmują jej przymiot sprawy cywilnej (zob. J. Gudowski (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom 1, Warszawa 2007, s. 17).

Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, charakter i podstawa faktyczna dochodzonych roszczeń uzasadnia również przyjęcie, iż roszczenia te mają charakter roszczeń o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 ww. ustawy. Pozwany nie podważył bowiem skutecznie twierdzeń strony powodowej, iż członkowie grupy, zawierając umowy z deweloperem, występowali w charakterze konsumentów w rozumieniu art. 221 k.c. Dokonywali bowiem czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową. Roszczenia członków grupy dochodzone w niniejszym postępowaniu są zatem roszczeniami konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy. Doktryna i orzecznictwo przyjmują bowiem, iż sprawy o ochronę konsumentów to sprawy z tytułu roszczeń konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy, np. wynikające z umowy najmu, umowy sprzedaży, umowy kredytu, pożyczki, umowy przewozu (por. również uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 2000 r., III CZP 26/96, OSN 2000, Nr 9, poz. 152). W szczególności za przyjęciem, iż roszczenia strony powodowej mają charakter roszczeń o ochronę konsumentów, przemawia to, że nienależny charakter świadczenia członkowie grupy wywodzą z braku związania konsumentów niedozwolonymi postanowieniami umownymi.

Zasadność stanowiska powodów będzie przedmiotem rozpoznania Sądu Okręgowego. Na obecnym etapie jednak, okoliczności faktyczne podane przez stronę powodową uzasadniały przyjęcie, iż roszczenia dochodzone przeciwko pozwanemu w niniejszej sprawie mają charakter nie tylko jednorodzajowy i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, ale również są roszczeniami o ochronę konsumentów, co uzasadniało uznanie, iż sprawa może być rozpoznana w postępowaniu grupowym.

Nawet też, gdyby zatem Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko skarżącego, iż dochodzone roszczenia wywodzone są z odpowiedzialności deliktowej, to i tak zachodziłaby podstawa do ich rozpoznania w postępowaniu niniejszym. Bowiem art. 1 ust. 2 ustawy, oprócz spraw o roszczenia o ochronę konsumentów i roszczeń z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny, właśnie roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych wymienia expressis verbis jako podlegające rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

Z powyższych względów, również zarzuty naruszenia art. 1 ust. 2 ustawy nie zasługiwał na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym w oparciu o ust. 2 ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby, co może mieć miejsce szczególnie, gdy z uwagi na okoliczności sprawy ryczałtowe określenie wysokości odszkodowania należnego wszystkim członkom grupy jest niemożliwe. Sąd Apelacyjny zważył, że ustawodawca nie sprecyzował, jakimi kryteriami należy się kierować przy ujednolicaniu roszczeń w ramach podgrup oraz przy ocenie prawidłowości dokonanego ujednolicenia, ograniczając się jedynie do ogólnego wskazania, by ujednolicenie to zostało przeprowadzone „przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy”. Powyższa kwestia nie została również dotąd wyjaśniona przez orzecznictwo. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że taka sytuacja jest możliwa, jeżeli np. w ramach grupy osób poszkodowanych w wypadku komunikacyjnym są osoby, które doznały zarówno lekkich, jak i cięższych obrażeń. Oczywiste jest wtedy utworzenie podgrup, w ramach których dojdzie do ujednolicenia wysokości roszczeń. Podgrupa obejmuje zatem osoby, których roszczenia, z uwagi na zróżnicowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy, nie mogły zostać ujednolicone w ramach grupy (M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Oficyna, 2010). Wbrew też odmiennemu stanowisku skarżącego w każdym postępowaniu grupowym istnieje potencjalna możliwość, iż rozstrzygnięcie będzie odmienne w stosunku do różnych członków danej podgrupy. Również w powołanym wyżej przez komentatorkę przykładzie roszczeń odszkodowawczych może bowiem okazać się, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, że dany członek podgrupy albo w ogóle nie poniósł szkody, albo w innym rozmiarze, niż to wynikało z uzasadnienia pozwu i podziału na podgrupy.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma prawnie uzasadnionych podstaw, by kwestionować ujednolicenie roszczeń członków grupy w ramach 8 podgrup, zgodnie z załączoną do pozwu tabelą (k. 20 i n.). Z załączonych do akt sprawy umów przedwstępnych sprzedaży lokali wynika, że cena była liczona z metra kwadratowego (k. 120, k. 158 i in.). Tym samym kwota dopłaty, wynikająca z klauzuli waloryzacyjnej była również uzależniona od powierzchni lokalu. Im większy zatem lokal nabywca kupował, tym większa była dopłata do ceny wynikającej z umowy przedwstępnej. Podzielenie nabywców na 8 podgrup według wysokości tych kwot, z ujednoliceniem poprzez dopasowanie do siebie kwot najbardziej zbliżonych jest zatem uzasadnione, a zastosowane przez stronę powodową zasady ujednolicania roszczeń są przejrzyste i jasne. Wobec czego w sprawie tej został spełniony wymóg z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy.

Nie ma też racji skarżący, kiedy kwestionuje prawidłowość oddalenia jego wniosku o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Również w tym zakresie ustawodawca nie sprecyzował okoliczności uzasadniających zobowiązanie powoda do uiszczenia kaucji. Art. 8 ust. 1 ustawy stanowi bowiem jedynie, iż na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Ponieważ kryteria te nie zostały dotąd wypracowane przez orzecznictwo, w ocenie Sądu Apelacyjnego należy odwołać się do dorobku orzecznictwa i doktryny wypracowanego na gruncie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego pełniących analogiczną funkcję, tj. zabezpieczenia kosztów przy tymczasowym dopuszczeniu pełnomocnika do udziału w sprawie (art. 97 § 1 k.p.c.) oraz kaucji aktorycznej (art. 1119 k.p.c.). W pierwszym przypadku chodzi o zabezpieczenie zwrotu kosztów spowodowanych czynnościami osoby nieumocowanej (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1969 r., I CZ 106/68, OSNC 1970/1/8), natomiast w przypadku kaucji aktorycznej przyjmuje się, że wysokość kaucji wyznacza suma prawdopodobnych kosztów procesu, które może ponieść pozwany (D. Zawistowski, Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające. Komentarz, LEX, 2013). Należy też odwołać się do wyrażanego na etapie tworzenia niniejszej ustawy poglądu, iż instytucja kaucji w ramach postępowania grupowego służyć powinna przeciwdziałaniu tzw. „pozwom pieniaczym”. W uzasadnieniu projektu przedmiotowej ustawy czytamy, że powództwo grupowe jest silnym elementem nacisku na pozwanego, który w związku z jego wytoczeniem często jest stawiany pod pręgierzem opinii publicznej, musi także zarezerwować niekiedy znaczne sumy dla zapewnienia sobie możliwości skutecznej obrony swoich praw. Dostrzegając niebezpieczeństwa płynące z ewentualności nadużycia instytucji postępowania grupowego, w projekcie przewiduje się możliwość zabezpieczenia kosztów postępowania w drodze kaucji (druk sejmowy nr 1829). Oznacza to, iż podstawową funkcją kaucji z art. 8 ustawy miało być wyeliminowanie możliwości nadużywania instytucji pozwu grupowego poprzez wnoszenie w tym trybie powództw oczywiście bezzasadnych lub – pomimo pozornego zachowania wymogów formalnych z art. 1 i 2 ustawy – nienadających się do rozpoznania w postępowaniu grupowym. Tymczasem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, taka sytuacja nie ma miejsca w niniejszej sprawie. Jak już wyżej wskazano, roszczenie nadaje się do rozpoznania według przepisów o postępowaniu grupowym, brak jest przy tym podstaw do stwierdzenia, iż jest ono oczywiście bezzasadne, natomiast ocena jego zasadności będzie przedmiotem badania Sądu Okręgowego w ramach postępowania rozpoznawczego.

Sąd Apelacyjny zauważył jednak w pierwszym rzędzie, że powołany wyżej przepis art. 8 ust. 2 ustawy nakłada na pozwanego obowiązek zgłoszenia wniosku o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji już przy pierwszej czynności procesowej. Wniosek zgłoszony w innym terminie będzie więc zawsze spóźniony, a więc bezskuteczny. Nie budzi też wątpliwości, że wniosek taki winien być odpowiednio umotywowany. Brak jego uzasadnienia wyklucza bowiem poddanie go racjonalnej ocenie sądu. W niniejszej sprawie zaś pozwany wprawdzie zawarł stosowny wniosek w odpowiedzi na pozew, jednak w żaden sposób go nie uzasadnił – w szczególności nie odniósł się do okoliczności dotyczących strony pozwanej oraz spodziewanych kosztów procesu w niniejszej sprawie, ani nie wskazał, z jakich względów wnosi o zobowiązanie strony powodowej do wpłacenia kaucji w maksymalnej ustawowej wysokości, tj. 20% wartości przedmiotu sporu. Zatem, również ocenie Sądu Apelacyjnego, wniosek ten nie mógł być uwzględniony.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.