Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 16 lutego 2017 r.

Written by

  1. Rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym jest możliwe wyłącznie po kumulatywnym spełnieniu przesłanek tego postępowania, do których należą: jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebność grupy, ujednolicenie roszczeń pieniężnych, zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
  2. Wymóg takiej samej podstawy faktycznej nie oznacza, że wszystkie okoliczności faktyczne muszą być identyczne w odniesieniu do każdego z członków grupy, gdyż zawsze, nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia, będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy. Podstawą faktyczną powództwa jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda, wobec czego podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem powództwa.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Marek Kolasiński

Sędziowie:                     SSA Mariusz Łodko, SSO Magdalena Sajur-Kordula (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2017 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w O. przeciwko Bankowi (…) Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 września 2016 r., sygn. akt III C 1089/15,

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 13 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać sprawę z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w O. przeciwko Bankowi (…) Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę w postępowaniu grupowym.

W uzasadnieniu wskazał, że nie budzi wątpliwości, że pozew spełnia wymogi formalne, warunkujące jego rozpoznanie w postępowaniu grupowym. Reprezentant grupy przedłożył oświadczenie o tym, że działa w charakterze reprezentanta grupy, ponadto złożył oświadczenie każdego z członków o przystąpieniu do grupy oraz umowę reprezentanta z profesjonalnym pełnomocnikiem. Nie ulega również wątpliwości, iż grupa, na rzecz której wystąpił reprezentant, spełniała wymogi ustawy dotyczące liczebności, gdyż składa się z ponad 10 członków (a dokładnie z niemal 500 członków).

Sąd Okręgowy stwierdził, że analizując przedłożone przez powoda dokumenty, jak również twierdzenia pozwu, nie ma podstaw do podważania statusu konsumentów jako członków grupy. Umowy poszczególnych członków grupy zawarte z pozwanym Bankiem o udzielenie im kredytu hipotecznego lub pożyczki nie sposób kwalifikować jako czynności prawnych pomiędzy podmiotami profesjonalnymi. W każdej z przedłożonych do akt sprawy umów jako cel kredytu wskazano zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych członków grupy. Zatem nawet zgodność adresu kredytowanej nieruchomości z adresem widniejącym w ewidencji działalności gospodarczej nie może być podstawą do podważenia statusu członków grupy jako konsumentów.

Jednocześnie w ocenie Sądu Okręgowego, roszczenia członków grupy są oparte na takiej samej podstawie faktycznej i prawnej. Nawet okoliczność, że treść poszczególnych klauzul różni się od siebie, nie może być przesłanką podważającą możliwość dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym.

Sąd Okręgowy podkreślił, że na obecnym etapie postępowania, zadaniem Sądu nie jest merytoryczne rozstrzyganie o zasadności dochodzonego roszczenia. Sąd ocenia jedynie dopuszczalność postępowania grupowego, tj. okoliczności uzasadniające rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy stwierdził, że wszystkie warunki rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym zostały spełnione i orzekł, jak w sentencji.

Pozwany zaskarżył postanowienie w całości, wnosząc o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez odrzucenie pozwu w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w zakresie wniosku pozwanego o odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”), z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o zwrocie przez powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

  • naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.r.g. w zw. z art. 1 ust. 2 u.d.p.g. w zw. z art. 221 kc w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez błędne przyjęcie, że wszyscy członkowie grupy posiadają status konsumenta, a w konsekwencji, że niniejsza sprawa dotyczy roszczeń o ochronę konsumentów i jako taka może być rozpoznawana w postępowaniu grupowym, podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że część członków Grupy wykorzystywała nieruchomości nabyte ze środków uzyskanych na podstawie Umów Kredytowych zawartych z Bankiem na cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w związku z czym nie ma podstaw do przyjęcia, że zawierali oni te umowy jako konsumenci;
  • naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez pominięcie istotnych różnic w okolicznościach faktycznych kluczowych dla oceny zasadności roszczeń, stwierdzenie których to różnic uzasadniało odrzucenie pozwu (ze względu na niespełnienie wynikającego z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. wymogu tożsamości podstawy faktycznej roszczeń wszystkich członków grupy), gdyż różnice te prowadzić będą – na etapie merytorycznego badania sprawy – do konieczności indywidualnej oceny, w drodze badania różnych okoliczności faktycznych, roszczeń poszczególnych członków grupy;
  • naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 2 ust. 2 w zw. z art. 2 ust. 1 u.d.p.g. poprzez bezpodstawne uznanie, że roszczenia członków grupy zostały prawidłowo ujednolicone w podgrupach, podczas gdy roszczenia członków poszczególnych podgrup zostały ujednolicone w sposób niezgodny z art. 2 ust. 2 w zw. z art. 2 ust. 1 u.d.p.g. (sztuczny), bez odwołania się – wbrew wymogom u.d.p.g. – do jakichkolwiek „wspólnych okoliczności sprawy” w ramach konkretnych podgrup oraz bez wyraźnego zrzeczenia się pozostałej części roszczenia;
  • naruszenie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 359 § 1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez przyjęcie (i) braku związania sądu orzekającego o zasadności powództwa wytoczonego w postępowaniu grupowym prawomocnym postanowieniem stwierdzającym dopuszczalność postępowania grupowego, a w konsekwencji poprzez bezpodstawne przyjęcie (ii) dopuszczalności ponownego badania przez ten sąd przed wydaniem wyroku okoliczności sprawy warunkujących jej rozpoznanie w postępowaniu grupowym, stanowiących podstawę faktyczną zaskarżonego postanowienia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g., „grupowość” postępowania wyraża się w wymaganej ex lege kumulacji podmiotowej osób fizycznych, którym – według ich twierdzeń – przysługują określone roszczenia mieszczące się w kategorii prawa podmiotowego.

Do przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego należą: jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebność grupy, ujednolicenie roszczeń pieniężnych, zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Podkreślić należy, że jedynie kumulatywne spełnienie powyższych przesłanek umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w realiach przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy w Warszawie dokonując oceny wskazanych przesłanek na gruncie przedmiotowej sprawy zasadnie przyjął dopuszczalność postępowania grupowego.

Sąd Apelacyjny w pełni popiera ustalenia faktyczne i rozważania Sądu Okręgowego przyjmując je za własne.

Odnosząc się do zarzutów zażalenia, stwierdzić należało, że wszyscy członkowie grupy posiadają status konsumenta. Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że umów kilku członków grupy zawartych z bankiem nie sposób zakwalifikować jako czynności prawnych pomiędzy pomiotami gospodarczymi, jedynie z tej przyczyny, że adres kredytowanej nieruchomości był tożsamy z adresem działalności gospodarczej prowadzonej przez kilku członków grupy, ponieważ w każdej z umów jako cel kredytu wskazano zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych członków grupy. Z tej przyczyny zasadne jest przyznanie każdemu z członków grupy statusu konsumenta. Za dopuszczalnością postępowania grupowego przemawiał również brak różnic w okolicznościach faktycznych kluczowych dla oceny zasadności roszczeń poszczególnych członków grupy. Przy czym słusznie wskazał Sąd Okręgowy, że wymóg takiej samej podstawy faktycznej nie oznacza, że wszystkie okoliczności faktyczne muszą być identyczne w przypadku każdego z członków, gdyż zawsze, nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia, będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy.

Zauważyć bowiem należy, że podstawą faktyczną powództwa jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda, wobec czego podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem powództwa.

W konsekwencji stwierdzić należy, że dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczające było wskazanie na zdarzenie w postaci zawarcia przez wszystkich członków grupy z pozwanym bankiem umów kredytowych lub pożyczki w ramach oferty dedykowanej dla osób fizycznych, które zawierały postanowienia nakładające obowiązek dokonania na rzecz banku płatności kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w oparciu o te postanowienia bank pobierał z rachunków bankowych członków grupy kwoty tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia, które to opłaty uiszczane były przez członków grupy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w przedstawionych okolicznościach faktycznych, brak jest podstaw do uznania, iż przesłanka tożsamości podstawy faktycznej roszczeń nie została spełniona.

Niezależnie od powyższego, zaskarżone postanowienie opiera się na prawidłowej ocenie co do prawidłowości ujednolicenia roszczeń poszczególnych członków grupy – w ramach utworzonych podgrup. Powód wskazał na element stanu faktycznego, który zdecydował o formule ujednolicenia roszczeń oraz podziale na grupy, z podziałem na wysokość roszczeń.

W konsekwencji wskazać należy, że trafnie Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził podstawy do rozpoznania pozwu w postępowaniu grupowym.

Z powołanych wyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.

Postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydział I Cywilny z dnia 21 grudnia 2016 r.

Written by

  1. Oświadczenie o przystąpieniu do grupy stanowi oświadczenie woli. Brak zamieszczenia daty na dokumencie nie ma wpływu na ważność oraz wiarygodność oświadczenia o przystąpieniu do grupy.
  2. Występowanie nieznacznych różnic między indywidualnymi podstawami roszczeń poszczególnych członków grupy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że roszczenia te oparte są na takiej samej podstawie faktycznej.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Adam Maciński

Sędziowie:                     SSO Krzysztof Rudnicki, SSO Anna Stańczyk

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2016 r. we Wrocławiu na rozprawie sprawy z powództwa D. D. działającej jako reprezentant grupy przeciwko Bankowi (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą we W. o ustalenie

postanawia:

rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Powódka D. D. działająca jako reprezentant grupy wniosła o ustalenie braku związania reprezentanta i członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, a indeksowanymi do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a ustalanego jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej według kursu sprzedaży NBP z dnia poprzedzającego dzień spłaty oraz klauzuli zmiennego oprocentowania, z uwagi na fakt, iż klauzule te mają charakter abuzywny (np. § 2 ust. 1 umów w zakresie zapisu „nominowanego do waluty (…), według kursu kupna walut obowiązującego w banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz”, § 3 ust. 2 umów, § 5 ust. 5 (wzór (…)) i następne por. k. 2-3 akt). Wniosła dalej o ustalenie, że strony są związane umową w pozostałym zakresie i o ustalenie odpowiedzialności pozwanego banku w tym zakresie, a nadto o ustalenie, że powódka oraz członkowie grupy winni spłacać wierzytelność wynikającą z umów kredytu z pominięciem ww. zapisów, tj. w wysokości określonej w umowie w walucie polskiej z oprocentowaniem wynikającym z § 2 ust. 4 umowy w zakresie objętym powództwem tj. od dnia 18 lutego 2006 r. do dnia 30 listopada 2008 r.

Powódka wskazała, iż grupa składa się z 55 członków i spełnia kryteria objęcia ich postępowaniem grupowym w myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”). Członkowie grupy dochodzą bowiem roszczenia wynikającego z zawarcia z pozwanym bankiem umów o kredyt hipoteczny jako konsumenci. Są to roszczenia jednego rodzaju, albowiem każdy z członków grupy posiada wobec strony pozwanej roszczenie o ustalenie takiej samej zasady odpowiedzialności strony pozwanej, w oparciu o takie same okoliczności faktyczne tj. dowolność ustalania kursu kupna (…) do waloryzowania umowy i ustalenia zapisu rachunkowego zadłużenia w (…), brak wyjaśnienia dlaczego do wypłaty zastosowano kurs kupna waluty, a do spłaty kurs sprzedaży, a nadto zastrzeżenie na rzecz banku prawa do wiążącej interpretacji umowy w zakresie zmiany warunków oprocentowania. Wskazała też, że różnice między umowami zawartymi przez członków grupy co do odmiennego określenia numeracji postanowień oraz wpisania nieznacznej różnicy stylistycznej w jednym zdaniu, nie wpływają tu na możliwość wspólnego rozpatrzenia sprawy, gdyż nie są to różnice znaczeniowe.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana (…) Bank S.A. z siedzibą we W. podniosła zarzut niedopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie i wniosła o odrzucenie złożonego pozwu. Strona pozwana nie kwestionowała, iż członkowie grupy mają tu przymiot konsumentów. Zarzuciła jednakże, że kwestionuje prawdziwość oświadczeń członków grupy, podnosząc, że tylko cztery z 55 oświadczeń zostały, jak wynika z daty na oświadczeniach, złożone po dniu 17 września 2015 r., pozostałe zaś mają datę dużo wcześniejszą albo w ogóle nie mają wskazanej daty, nie są więc w ocenie strony pozwanej wiarygodne. Wskazała też, że nie została spełniona przesłanka wymaganej liczby osób w zakresie roszczeń numer (…) gdyż sformułowanie zawarte w pozwie nie odpowiada woli osób składających oświadczenie o przystąpieniu. Podniosła ponadto, że roszczenie członków grupy nie jest też oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej roszczeń w zakresie roszczenia (…), albowiem doszło tu do zawarcia z 12 członkami grupy aneksów do umów kredytowych zawierających zmianę klauzuli zmiennego oprocentowania zastępując ją mechanizmem (…) + stała marża banku, a zatem osoby te nie posiadają interesu prawnego w niniejszym postępowaniu. Zarzuciła też różnorodność postanowień, które powódka wskazała jako abuzywne i z których wywodzi pozostałe roszczenia, a to § 5 ust. 5 (wzór (…)) i § 6 ust. 1 i 2 (wzór (…) (…)). Podniosła również, że okoliczności faktyczne w odniesieniu do poszczególnych członków grupy nie są takie same, jak podaje powódka, gdyż wskazane elementy takie jak data zawarcia umowy, kwota kredytu, wysokość oprocentowania odnoszą się do umowy kredytowej każdego konkretnego członka grupy i stanowią osobny fakt.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.p.g., sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego zostały uregulowane w art. 1 ust. 1 u.d.p.g., zgodnie z którym postępowanie grupowe jest dopuszczalne w sprawach, w których dochodzone jest roszczenie jednego rodzaju przez grupę osób (co najmniej 10 osób), a nadto gdy podstawa faktyczna zgłaszanych roszczeń jest jednakowa, to jest ta sama lub taka sama. W myśl art. 1 ust. 2 u.d.p.g. rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym może mieć miejsce w szczególności w sprawach z zakresu ochrony konsumentów.

Nadto, zgodnie z art. 12 zd. 1 u.d.p.g., w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony powinien określić swoje żądanie oraz wskazać okoliczności uzasadniające żądanie, a także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody.

W ocenie Sądu, w rozpoznawanej sprawie zostały zaś spełnione wszelkie przesłanki warunkujące rozpoznanie jej w postępowaniu grupowym.

Przede wszystkim wskazać tu należy, iż skład grupy określony w pozwie został potwierdzony oświadczeniami członków grupy w sposób należyty. Oświadczenie członka grupy ma bowiem charakter oświadczenia woli. W niniejszym postępowaniu członkowie grupy wyrazili wolę wystąpienia z pozwem zbiorowym przeciwko stronie pozwanej. Dla ważności oświadczenia woli w formie dokumentarnej nie jest zaś miarodajna data jego złożenia, gdyż ma ona znaczenie wyłącznie dowodowe. Zamieszczenie na dokumencie daty również w żaden sposób nie wpływa na wiarygodność zawartego w nim oświadczenia woli, a jedynie oznacza faktyczną datę jego złożenia. Tym samym fakt, iż do pozwu w niniejszej sprawie zostały złożone oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy, wyczerpuje wymóg wskazany w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. dochodzenia roszczenia przez grupę co najmniej dziesięciu osób. Treść oświadczeń złożonych przez poszczególnych członków grupy nie pozostawia natomiast wątpliwości, iż ich wolą jest osiągnięcie tego właśnie skutku, który został wyrażony w żądaniu pozwu.

W ocenie Sądu, nie sposób uznać również, iż oświadczenia osób przystępujących do grupy, jak również postanowienia umowy zawartej przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, obejmują węższy zakres niż żądanie pozwu, a mianowicie nie obejmują roszczeń (…) W postanowieniu z dnia 18 września 2015 r., sygn. akt I CSK 672/14, Sąd Najwyższy wskazał bowiem, że w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy, o którym mowa w art. 6 ust. 2 w zw. z art. 12 zd. pierwsze u.d.p.g., wystarczy powołanie się na treść pozwu, jeżeli nie uniemożliwia to oceny dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.

Wskazać należy dalej, iż elementem istotnym w myśl art. 1 u.d.p.g. jest jednorodzajowość roszczeń członków grupy. Jednorodzajowymi roszczeniami są zaś niewątpliwie roszczenia pieniężne. Natomiast w odniesieniu do pozostałych roszczeń o zasądzenie świadczeń (niepieniężnych) jednorodzajowość występuje wtedy, gdy reprezentant grupy dochodzi na rzecz wszystkich członków grupy jednorodzajowego sposobu zachowania się pozwanego, np. występuje z żądaniem zaniechania dokonywania przez przedsiębiorcę określonej nieuczciwej praktyki rynkowej (tak P. P., R. M. Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz. L. N., 2011 ). W ocenie Sądu, nie budzi z kolei wątpliwości, iż roszczenia członków grupy mają tu charakter roszczeń jednorodzajowych. Każdy z nich zawarł bowiem umowę zawierającą postanowienie, które – mimo różnic w użytych sformułowaniach – wywierają identyczny skutek, a mianowicie daleko idącą dowolność strony pozwanej w ustaleniu wysokości zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu. Roszczenia te są natomiast wywodzone z faktu zamieszczenia w umowach członków grupy klauzul abuzywnych i w efekcie zmierzają tu do uznania postanowień zawierających te klauzule za nieważne.

W kwestii zwarcia aneksów do umowy kredytu przez część członków grupy, skutkujących tu, zdaniem strony pozwanej, zmianą podstawy faktycznej roszczenia wobec tych osób, to w ocenie Sądu, powyższa okoliczność nie przesądza o braku oparcia roszczeń na jednakowej podstawie faktycznej. W niniejszej sprawie jednakowość podstawy faktycznej została bowiem określona w pozwie jako „taka sama podstawa faktyczna”. Pojęcie to opisuje sytuację, w której wystąpiło wiele podobnych zdarzeń faktycznych, a kwestie wspólne dla całej grupy przeważają nad zagadnieniami ściśle indywidualnymi (tak P. P., R. M. Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz. L. N., 2011 ). Występowanie nieznacznych różnic między indywidualnymi podstawami poszczególnych roszczeń nie stoi zatem na przeszkodzie uznaniu, iż roszczenia są oparte na takiej samej podstawie faktycznej. W ocenie Sądu, fakt zawarcia przez 12 członków grupy ze stroną pozwaną aneksów do umowy kredytu, nie miało tu wpływu na ocenę elementów stanu faktycznego, które ze względu na treść żądania pozwu są wspólne dla wszystkich członków grupy, przy uwzględnieniu faktu, iż przedmiotowe aneksy nie obowiązywały w okresie, objętym żądaniem pozwu. Dla Sądu kluczowym pozostaje, iż w okresie objętym pozwem obowiązywały zawarte w umowach kredytu postanowienia, które powódka wskazała jako mające charakter klauzul abuzywnych – wprowadzających w stosunku do każdego z członków grupy identyczny mechanizm, a polegający na dowolności banku w ustalaniu wysokości zadłużenia kredytobiorcy, skutkujące – zdaniem powódki – nieważnością umów w tym zakresie. Również zarzut strony pozwanej dotyczący odmienności sformułowania postanowień umownych w umowach zawartych z poszczególnymi członkami grupy nie znajduje uzasadnienia. Weryfikacja brzmienia postanowień umownych, wskazanych w pozwie, prowadzi bowiem do wniosku, iż regulują one tą samą materię w zakresie stosunków prawnych nawiązanych przez członków grupy ze stroną pozwaną. Zaaprobować tu należy stanowisko wyrażone m. in. w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r. (I ACz 43/15, OSA 2015/7/43-53), że „odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawierania umów, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane”.

Mając zatem powyższe na względzie, Sąd uznał, iż w niniejszej sprawie spełnione zostały wszystkie przesłanki, wskazane w art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 12 ust. 1 u.d.p.g., warunkujące jej rozpoznanie w tymże postępowaniu. I z tych też względów, na podstawie art. 10 ust. 1 zd. 2 u.d.p.g., Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.

Zamieszczone na stronie teksty orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu zostały udostępnione przez Prezesa Sądu Okręgowego we Wrocławiu pismem z dnia 27.08.2019. Teksty orzeczeń zostały przetworzone przez podmiot prowadzący niniejszą stronę poprzez dodanie tez, usunięcie danych dotyczących członków grupy, opracowanie wizualne oraz usunięcie błędów interpunkcyjnych i literówek.

Organ zobowiązany do udostępnienia informacji sektora publicznego nie ponosi odpowiedzialności za jej przetworzenie, dalsze udostępnienie i wykorzystanie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi Wydział I Cywilny z dnia 19 grudnia 2016 r.

Written by

  1. Aby rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym mogło nastąpić, konieczne jest spełnienie równoważnych przesłanek, tj.: dochodzenie jednego rodzaju roszczenia przez co najmniej 10 osób, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz zaliczenie przedmiotu postępowania grupowego alternatywnie do roszczeń: o ochronę konsumentów lub do roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub do roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 u.d.p.g.).
  2. Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi.
  3. Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji faktycznej członków grupy. Pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń mogą istnieć nieznaczne różnice, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
  4. Literalne brzmienie przepisu wskazuje na to, że dla stwierdzenia dojpuszczalności powództwa grupowego wystarczające jest, by co najmniej 10 osób dochodziło roszczeń jednego rodzaju opartych na takiej samej podstawie faktycznej. Natomiast ustalenie, czy wszystkie osoby, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy, mogą być jej członkami – jest kolejnym etapem postępowania grupowego, który zgodnie z art. 17 u.d.p.g. kończy się wydaniem postanowienia co do składu grupy.
  5. Termin „roszczenie”, o którym mowa w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (odmiennie niż użyty w art. 2 u.d.p.g.), należy postrzegać jako roszczenie procesowe. W konsekwencji postępowanie grupowe nie jest ograniczone wyłącznie do powództw o świadczenie.
  6. Istotną różnicą pomiędzy wytoczeniem powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c. a powództwem z art. 2 ust. 3 u.d.p.g. „o ustalenie odpowiedzialności pozwanego” jest konieczność wykazania przez powoda interesu prawnego, jeśli dochodzi roszczenia w trybie art. 189 k.p.c.
  7. Pozwany, składając wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, winien uprawdopodobnić, po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej.

Sąd Okręgowy w Łodzi Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Katarzyna Kamińska-Krawczyk

Sędziowie:                      SSO Marzena Kluba, SSO Anna Jóźwiak

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2016 r. w Łodzi na rozprawie sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w W. przeciwko (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie,

w przedmiocie: dopuszczalności postępowania grupowego oraz wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do uiszczenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu,

postanawia:

  1. rozpoznać niniejszą sprawę w postępowaniu grupowym;
  2. oddalić wniosek pozwanego o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 kwietnia 2016 r. skierowanym przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W., Miejski Rzecznik Konsumentów w W. wniósł, na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z dnia 18 stycznia 2010 r., dalej jako: „u.d.p.g.”) oraz na podstawie oświadczeń konsumentów – członków Grupy – o wyrażeniu zgody na działanie w niniejszym postępowaniu w charakterze reprezentanta Grupy, o:

  1. wydanie na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g.,
  2. zarządzenie ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego,
  3. wydanie na podstawie art. 17 ust. 1 u.d.p.g. postanowienia co do składu grupy konsumentów i objęcie tym postanowieniem 388 konsumentów wskazanych co do tożsamości w zestawieniu załączonym do pozwu, jak i wszystkich konsumentów, którzy przed upływem terminu wyznaczonego przez Sąd na podstawie art. 11 ust. 2 pkt 3 u.d.p.g. złożą reprezentantowi grupy oświadczenie o przystąpieniu do grupy;
  4. ustalenie, że umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego (…), zawarte przez (…) S.A. (dawniej (…) Bank S.A.) z konsumentami są nieważne w części, regulującej waloryzację spłaty kredytu kursem (…), tj., że następujące postanowienia umów:
  1. „Waluta waloryzacji kredytu: (…);
  2. „Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia (…) według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (…) Bank S.A. wynosi (…). Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie.”;
  3. „waloryzowanego kursem kupna waluty (…) wg tabeli kursowej (…) Banku S.A. Kwota kredytu wyrażona w walucie (…) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu”;
  4. „wysokość kredytu wyrażoną w (…) określa się jako sumę wszystkich uruchomionych transz kredytu, wyrażonych w (…).”;
  5. „Harmonogram spłat jest sporządzany w (…)”;
  6. „Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.”;
  7. „Wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty, powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A., obowiązującym w dniu i godzinie spłaty;
  8. „Z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego/ od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności M./ mBanku z tytułu umowy kredytowej, M./ mBank dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa”;

są nieważne.

  1. Ewentualnie, na podstawie art. 58 § 3 k.c. wniósł o ustalenie, że umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem (…), zawarte przez (…) S.A. (dawniej (…) Bank S.A.) z konsumentami są nieważne w całości.
  2. Ewentualnie wniósł o ustalenie, że umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem (…), zawarte przez (…) S.A. (dawniej (…) Bank S.A.) z konsumentami są nieważne w części, tj. że następujące postanowienia umów:
  1. „Kwota kredytu wyrażona w walucie (…) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu”;
  2. „raty kapitałowo – odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50”;
  3. „wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty kapitałowo-odsetkowej przeliczana po kursie sprzedaży (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. obowiązującym w dniu i godzinie spłaty.”;
  4. „Z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego/ od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności M./ mBanku z tytułu umowy kredytowej, M./ mBank dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży (…) z tabeli kursowej (…) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa”;

są nieważne w zakresie, w którym dopuszczają waloryzację kursem franka szwajcarskiego ponad 20% wartości kursu kupna (…) z tabeli kursowej (…) S.A. odpowiednio w dniu zawarcia każdej umowy kredytowej objętej niniejszym pozwem, a także poniżej 20% tego kursu.

  1. Zasądzenie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych.
  2. Zasądzenie od pozwanego na rzecz członków grupy kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych; ewentualnie zasądzenie od pozwanego na rzecz reprezentanta grupy kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Na uzasadnienie dopuszczalności dochodzenia przez członków Grupy roszczenia w postępowaniu grupowym Miejski Rzecznik Konsumentów wskazał, że roszczenia wszystkich członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, a wskazane na wstępie pozwu elementy umów są takie same dla wszystkich członków Grupy. Pełnomocnik powodów dodał, że w jego ocenie, wprawdzie istnieją okoliczności różnicujące sytuację poszczególnych członków Grupy, tj. umowy były zawierane w różnych datach, przewidują różny sposób ustalania oprocentowania kredytu, niektórzy kredytobiorcy korzystali z usług doradcy finansowego przy zawarciu umowy, jedni mieli zdolność kredytową do zaciągnięcia kredytu w PLN, inni nie, jednak te wszystkie okoliczności, w ocenie strony powodowej, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu. Nieważność lub częściową nieważność umów objętych postępowaniem powód wywodzi bowiem z wadliwej konstrukcji prawnej umów kredytowych, która jest taka sama w przypadku każdej umowy objętej tym postępowaniem, podobnie w przypadku zasad współżycia społecznego. Przytoczono także treść postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie, sygn. akt I C 1419/10, z dnia 20 maja 2011 r., zgodnie z którym wymóg tożsamej czy jednakowej podstawy faktycznej nie oznacza wymogu, aby wszystkie elementy stanu faktycznego w przypadku każdego z roszczeń były tożsame czy jednakowe. Jako element wspólny występujący we wszystkich umowach na chwilę ich zawarcia wskazano waloryzację kursem kupna i sprzedaży (…), wskazanych mierników waloryzacji, sposobu określenia w umowach kwoty kredytu, sposobu wyznaczania zobowiązania kredytobiorcy oraz sposobu spłaty kredytu.

(pozew k. 4-27)

W odpowiedzi na pozew pozwany (…) S.A. z siedzibą w W. wniósł o odrzucenie pozwu podnosząc, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym wraz z zasądzeniem od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na wypadek przyjęcia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym pozwany wniósł o zobowiązanie powoda do złożenia w terminie jednego miesiąca kaucji w wysokości 86.400,00 zł na zabezpieczenie kosztów procesu. Pozwany wniósł nadto o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew w zakresie żądania stwierdzenia niedopuszczalności postępowania grupowego pozwany wskazał na kilka przyczyn tej niedopuszczalności. Po pierwsze, zdaniem powoda przepisy ustawy o postępowaniu grupowym nie przewidują roszczenia o ustalenie oraz o ukształtowanie stosunku prawnego. Po drugie, nie został spełniony wymóg jednolitej podstawy faktycznej, gdyż:

– umowy kredytowe w latach 2002-2010 zawierane były w oparciu o różne wzorce, a w rezultacie członkowie grupy składali różnej treści oświadczenia o znajomości ryzyka kursowego i ryzyka stopy procentowej;

– 83% członków grupy posiada wykształcenie wyższe, a około 12% wykształcenie finansowe, bankowe, prawnicze lub matematyczne co na pewno miało wpływ na łatwość zrozumienia produktu, jakim jest kredyt waloryzowany i wiążące się z nim ryzyko kursowe;

– blisko 10% umów kredytowych zostało zawartych jesienią 2008 r. i później, a więc w okresie gwałtownych zmian kursów walut, w tym kursu (…);

– co najmniej 60 członków grupy posiadało kredyty w walucie (w tym waloryzowane) w innych bankach, a więc miało własne praktyczne doświadczenia z takimi kredytami;

– co najmniej 7 członków grupy osiągało przychody w walucie obcej ((…) lub EUR), co ze względu na wzrost tych walut wobec PLN wyeliminowało ryzyko kursowe;

– niektórzy z członków grupy dokonali na swój wniosek przewalutowania posiadanych przez nich kredytów hipotecznych w polskich złotych na kredyt waloryzowany walutą obcą wskazaną w umowie kredytowej;

– w przypadku około 47% umów kredytowych zawarto aneksy umożliwiające spłatę kredytu bezpośrednio w (…);

– znaczna część umów kredytowych została zawarta przed lipcem 2006 r., tymczasem w uzasadnieniu drugiego roszczenia ewentualnego powód powołuje się na Rekomendację S, która została wdrożona od lipca 2006r.;

– niektórzy członkowie grupy nie mają statusu konsumenta, a kredytowane nieruchomości wykorzystują lub wykorzystywali na cele związane z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową.

(odpowiedź na pozew k.3991-4117)

 

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przed merytoryczną oceną powództwa grupowego prowadzone jest postępowanie w przedmiocie dopuszczalności grupowego dochodzenia roszczeń i niniejsze orzeczenie tego dotyczy. Przedmiotowym rozstrzygnięciem Sąd ustala jedynie, czy w odniesieniu do osób stanowiących grupę inicjującą niniejsze postępowanie zaistniały przesłanki z art. 1 u.d.p.g. pozwalające na rozpoznanie zgłoszonych przez nich roszczeń w trybie tego postępowania.

Aby rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym mogło nastąpić konieczne jest spełnienie równoważnych przesłanek, tj.: dochodzenie jednego rodzaju roszczenia przez co najmniej 10 osób, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz zaliczenie przedmiotu postępowania grupowego alternatywnie do roszczeń: o ochronę konsumentów lub do roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub do roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 u.d.p.g.).

Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy więc do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych, analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Pojęcie podstawy faktycznej należy rozumieć jako określony zespół elementów stanu faktycznego, które są przywoływane celem udowodnienia powództwa. Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.

Odnosząc powyższe rozważania do zarzutów pozwanego, w pierwszej kolejności rozważyć należało, czy roszczenia członków grupy zostały oparte na tożsamej podstawie faktycznej.

Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji faktycznej członków grupy. Z jednej strony ustawodawca nie wymaga identyczności wszystkich elementów faktycznych, gdyż znacznie zawężałoby to zakres zastosowania ustawy, jednakże z drugiej strony postępowanie grupowe nie spełniłoby swojego celu – poprawy efektywności postępowania w sprawach cechujących się znacznym stopniem indywidualizacji faktów i właściwości poszczególnych członków grupy. Postępowanie grupowe spełnia swoją rolę, gdy mamy do czynienia z „typowością” bądź „reprezentatywnością” roszczenia wobec wszystkich członków grupy. Warunek „typowości” zostaje spełniony, gdy sytuacja prawna lub faktyczna członków jest jednakowa. Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.

Strona powodowa stała na stanowisku, że mechanizm umowy przewidziany we wszystkich objętych pozwem umowach kredytowych był identyczny, a umowy były zawierane w ramach oferowania przez poprzedników pozwanego identycznej usługi finansowej tj. kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Jako element wspólny występujący we wszystkich umowach na chwilę ich zawarcia wskazano waloryzację kursem kupna i sprzedaży (…), wskazanych mierników waloryzacji, sposobu określenia w umowach kwoty kredytu, sposobu wyznaczania zobowiązania kredytobiorcy oraz sposobu spłaty kredytu.

Jak słusznie wskazywał pozwany, w przedmiotowej sprawie sytuacja członków grupy inicjującej postępowanie grupowe jest zróżnicowana w zależności od tego, czy doszło do podpisania przez nich aneksu do umowy kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego (47%), czy też nie. Ponadto pozwany podnosił, że nie wszyscy członkowie grupy zawarli umowy kredytu jako konsumenci, nadto powoływał się na różnice podmiotowe członków grupy m.in. w ich wykształceniu, doświadczeniu i świadomości oraz okresie i sposobie zawierania umowy.

Rozważając charakter roszczeń i podstawy faktycznej Sąd stwierdził, że niewątpliwie roszczenia dochodzone przez powoda są jednego rodzaju. Wątpliwości natomiast budzi to, czy są one oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Bardzo istotna jest odpowiedź na pytanie, czy na etapie badania dopuszczalności pozwu przesłanka „takiej samej podstawy faktycznej” ma dotyczyć wszystkich osób, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy, czy też wystarczające jest, by wymóg ten spełniło przynajmniej 10 osób (w tym przypadku o statusie konsumenta).

Literalne brzmienie przepisu wskazuje na to, że dla stwierdzenia dopuszczalności powództwa grupowego wystarczające jest, by co najmniej 10 osób dochodziło roszczeń jednego rodzaju opartych na takiej samej podstawie faktycznej. Natomiast ustalenie, czy wszystkie osoby, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy mogą być jej członkami – jest kolejnym etapem postępowania grupowego, który zgodnie z art. 17 u.d.p.g. kończy się wydaniem postanowienia co do składu grupy.

Warto w tym miejscu przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu do postanowienia z 28 stycznia 2015 r.: „Nieuzasadnione jest stanowisko, że niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44), obejmującego roszczenie sprecyzowane na żądanie sądu, prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Taki skutek mógłby nastąpić tylko w sytuacji, gdyby doprowadziło to do spadku liczebności grupy poniżej 10 osób, tj. liczby przewidzianej w art. 1 ust. 1, co uzasadniałoby odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 z powodu nie zachowania wymaganej ustawowo minimalnej liczby członków grupy, nie zaś z powodu braku jednorodzajowości roszczeń. Jeżeli natomiast nie doszło do zmniejszenia składu grupy poniżej ustawowego minimum, a tylko jeden z członków grupy nie sprecyzował żądania, sąd powinien to uwzględnić w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1), nie umieszczając tej osoby w składzie grupy, jeżeli nie została ona wyeliminowana wcześniej przez powoda. Może także, na podstawie art. 359 KPC w zw. z art. 17 ust. 1 ustawy, zmienić już wydane w tym przedmiocie postanowienie.” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14).

Konkludując, w niniejszej sprawie liczba osób, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy, są konsumentami i zawarły umowy oparte na takich samych kwestionowanych wzorcach umownych bez aneksów jest większa niż 10. Roszczenia tych osób są jednego rodzaju i oparte na tożsamej podstawie faktycznej tj. na żądaniu ustalenia nieważności części lub całości umowy kredytu opartego na tych samych wzorcach umownych. Natomiast formowanie grupy i ustalenie jej składu jest kolejną fazą postępowania grupowego. Na tym etapie sąd ustala przynależność poszczególnych osób do grupy oraz to, czy elementy różnicujące są na tyle istotne, by uniemożliwić ich uczestnictwo w postępowaniu grupowym. Wtedy też Sąd rozstrzygnie m.in. to, czy aneksy zmieniające kwestionowane umowy wyłączają możliwość uczestnictwa w niniejszym postępowaniu.

Kolejne zarzuty pozwanego dotyczyły podmiotowych cech członków grupy inicjującej niniejsze postępowanie tj. ich wykształcenia i doświadczenia. W ocenie Sądu, przy twierdzeniach powoda koncentrujących się na wadliwej konstrukcji prawnej postanowień umownych o tożsamej treści, okoliczności faktyczne takie jak różnice w wykształceniu, czy też doświadczeniu zawodowym nie mają decydującego znaczenia. W tak skonstruowanym powództwie Sąd będzie miał za zadanie zbadać przede wszystkim zarzuty oparte na prawie, a nie na okolicznościach związanych z właściwościami osobistymi uczestników kwestionowanych czynności. Takie założenie przyjął powód, który przecież nie wywodził, by nieważność czynności prawnej miała wynikać np. z nieporadności powodów. Powód zakreślił podstawę faktyczną wskazując na wadliwą konstrukcję prawną zawartych umów. Dlatego też wyłącznie ta okoliczność powinna być przedmiotem niniejszego postępowania również w aspekcie naruszenia zasad współżycia społecznego.

Zdaniem Sądu, również zarzut pozwanego dotyczący niedopuszczalności powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. w postępowaniu grupowym – nie jest trafny.

W literaturze słusznie zauważono, że termin „roszczenie”, o którym mowa w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (odmiennie niż użyty w art. 2 u.d.p.g.), należy postrzegać jako roszczenie procesowe. W konsekwencji postępowanie grupowe nie jest ograniczone wyłącznie do powództw o świadczenie. Dopuszczalne jest wytaczanie w tym trybie także powództw o ustalenie, czy o ukształtowanie. Brak jest bowiem uzasadnionych podstaw, by uznać, że przesłanka jednorodzajowości roszczeń dotyczy wyłącznie powództw o zasądzenie (por. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, Komentarz do art. 1 u.d.p.g., Legails).

Podzielając wyżej zaprezentowaną argumentację, zarzut pozwanego Sąd ocenił jako nietrafny. Zdaniem Sądu, w postępowaniu grupowym dopuszczalne jest wytaczanie także powództwa o ustalenie, czy też o ukształtowanie (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14).

Natomiast istotną różnicą pomiędzy wytoczeniem powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c. a powództwem z art. 2 ust. 3 u.d.p.g. „o ustalenie odpowiedzialności pozwanego” jest konieczność wykazania przez powoda interesu prawnego, jeśli dochodzi roszczenia w trybie art. 189 k.p.c. Jednakże na etapie stwierdzania dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym, Sąd jeszcze nie bada istnienia bądź nieistnienia interesu prawnego powoda w dochodzeniu tak skonstruowanego roszczenia.

Dokonując reasumpcji powyższych rozważań Sąd uznał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. przesłanki dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym zostały spełnione i orzekł jak w pkt 1. postanowienia.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł na podstawie art. 8 ust. 1 u.d.p.g. o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w kwocie 86.400,00 zł.

Sąd akceptuje stanowisko wyrażane w orzecznictwie, że pozwany, składając taki wniosek, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1485/12, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15).

W niniejszej sprawie pozwany nie uprawdopodobnił przede wszystkim tego, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję.

Należy też dodać, że w świetle § 4 ust. 6 umowy z dnia 3 listopada 2015 r. zawartej pomiędzy reprezentantem grupy – Miejskim Rzecznikiem Konsumentów w W. a pełnomocnikiem, ewentualność poniesienia kosztów procesu została przewidziana, a pełnomocnik zobowiązany został do ich zabezpieczenia. Konkludując, pozwany nie uprawdopodobnił, by istniało jakiekolwiek ryzyko problemów z wyegzekwowaniem zasądzonych na jego rzecz kosztów procesu. W konsekwencji nie wykazał zasadności żądania zabezpieczenia tych kosztów.

Mając na uwadze powyższe, należało orzec jak w pkt 2. postanowienia.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXV Cywilny z dnia 15 grudnia 2016 r.

Written by

Orzeczenie zostało w całości zmienione postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z 28 grudnia 2017 r., VI ACz 586/17 poprzez stwierdzenie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym.

  1. Dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia, a nie jest ona warunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia. Nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu obrony. Postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenia zawarte w pozwie znajdują podstawę w przepisach prawa materialnego. Sąd ocenia jedynie dopuszczalność postępowania grupowego, tj. okoliczności uzasadniające rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym
  2. Podstawę faktyczną roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym należy rozumieć jako zespół faktów, które uzasadniają żądanie powoda w postępowaniu grupowym. Roszczenia mogą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Powinny one wynikać z jednego zdarzenia bądź zdarzeń podobnych do siebie. Ta sama podstawa faktyczna powództwa występuje, gdy ten sam zespół faktów staje się podstawą uprawień i wiąże strony postępowania. Z kolei z taką samą podstawą faktyczną mamy do czynienia, gdy wystąpi analogiczny zespół faktów w zakresie konkretnego roszczenia.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Anna Pogorzelska

Sędziowie:                     SSO Krystyna Stawecka, SSR Anna Ogińska – Łagiewka (del.)

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2016r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa grupowego wytoczonego przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…) przeciwko (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o zapłatę,

postanowił:

odrzucić pozew w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem w postępowaniu grupowym z dnia 1 czerwca 2015 r. (data prezentaty – k. 2), skierowanym przeciwko pozwanemu (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Powiecie (…) jako reprezentant grupy wniósł o:

zasądzenie od pozwanego zwrotu kwot równych wartości korzyści majątkowych uzyskanych przez pozwanego bez podstawy prawnej kosztem członków grupy, w wykonaniu nieważnych czynności prawnych – nieważnych oświadczeń złożonych przez członków grupy pozwanemu o chęci skorzystania z zastrzeżenia na ich rzecz ochrony ubezpieczeniowej oraz nieważnych umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,

a w przypadku nieuwzględnienia:

– zasądzenie zwrotu kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej,
w oparciu o niedozwolone postanowienia umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie
z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidujące, że w razie rezygnacji przez członka grupy z ubezpieczenia, pozwany wypłaci na jego rzecz jedynie tzw. wartość wykupu, tj. część środków zgromadzonych na jego rachunku oraz o:

– zasądzenie zwrotu kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy bez podstawy prawnej jako opłata administracyjna, w oparciu o niedozwolone postanowienia umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym;

– zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż pozwany zawarł z ubezpieczającymi umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Członkowie grupy to osoby fizyczne – konsumenci, którzy przystąpili do umów grupowego ubezpieczenia w oparciu
o wzorce umowne stworzone przez pozwanego.

Jako podstawę nieważności oświadczeń członków grupy o chęci skorzystania z zastrzeżenia na ich rzecz ochrony ubezpieczeniowej, powód podniósł, iż oświadczenia nie zawierają kwoty wskazującej wysokość sumy ubezpieczenia, jak również, że oświadczenia te nie prowadzą do skorzystania przez członka grupy z ochrony ubezpieczeniowej, ponieważ w umowach grupowego ubezpieczenia nie ma takiej ochrony.

W ocenie strony powodowej zachodzi również nieważność umów grupowego ubezpieczenia, bowiem nie było jakiejkolwiek przyczyny i więzi ubezpieczających z członkami grupy, które uzasadniałyby zawarcie przez ubezpieczających z pozwanym umów grupowego ubezpieczenia na rzecz (i rachunek) członków grupy, a ubezpieczający pobierali od pozwanego prowizję od składki, do zapłaty której sami byli zobowiązani w myśl art. 808 § 2 k.c. Nadto, w umowach ubezpieczenia grupowego brak jest: essentialia negotii umowy ubezpieczenia na życie, charakterystyki aktywów wchodzących w skład ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, kryteriów doboru aktywów oraz zasad ich dywersyfikacji, brak zasad wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego oraz konkretnego terminu zamiany składek na jednostki tych funduszy. Co więcej, w ocenie powoda umowom grupowego ubezpieczenia nadano formę umów grupowego ubezpieczenia w celu obejścia przepisów prawa o nadzorze finansowym oraz o tworzeniu funduszy inwestycyjnych. Zdaniem powoda postanowienia określające główne świadczenia stron są wieloznaczne, a umowy grupowego ubezpieczenia są sprzeczne z zasadami: ochrony (poszanowania) praw osób trzecich, słuszności kontraktowej, prawa do informacji, lojalności i zaufania.

Ponadto, w ocenie strony powodowej uzasadnione jest także jej roszczenie o zwrot kwot pobranych od członków grupy w związku z rezygnacją z ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia. Każdy z członków grupy zrezygnował z ubezpieczenia przed upływem 180 miesięcy od dnia rozpoczęcia okresu ubezpieczenia. Pozwany ze środków zgromadzonych na rachunku wypłacał każdemu z członków grupy jedynie tzw. wartość wykupu, stanowiącą tylko część środków zgromadzonych na rachunku członków grupy, a pozostałe zgromadzone na rachunkach środki pozwany pobrał stosując niedozwolone postanowienia umowne.

Powód wskazał także, że pozwany pobierał od członków grupy także świadczenie z tytułu opłaty administracyjnej. Postanowienie o opłatach zredagowane było natomiast w sposób niejednoznaczny i dezinformujący konsumenta, w skutek czego w rzeczywistości były one bardzo wysokie (ok. 26,47% lub 27,27%). W ocenie powoda opłata ta była oderwana od faktycznie świadczonej usługi.

Jednocześnie strona powodowa wskazała, że roszczenia objęte pozwem dochodzone są przez 144 osoby i spełnione zostały pozostałe przesłanki rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Dochodzone przez powoda roszczenia są bowiem roszczeniami jednego rodzaju, ponieważ każdy
z członków grupy posiada wobec pozwanego roszczenie pieniężne o zapłatę w wykonaniu nieważnych oświadczeń złożonych przez członków grupy pozwanemu o chęci skorzystania
z zastrzeżenia na ich rzecz ochrony ubezpieczeniowej oraz nieważnych umów grupowego ubezpieczenia. Ponadto, każde z roszczeń należy do spraw o ochronę konsumentów. W ocenie strony powodowej, roszczenia każdego z członków grupy oparte są także na takiej samej podstawie faktycznej (pozew – k. 2 i nast.).

W odpowiedzi na pozew, pozwany (…) S.A. w W. wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a w przypadku prawomocnego rozstrzygnięcia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym wniósł o oddalenie powództwa
w całości.

Pozwany wskazał na niedopuszczalność rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym. Pozwany podniósł, że w sprawie nie występuje tożsamość podstawy faktycznej, bowiem postanowienia, które w ocenie strony powodowej są postanowieniami niedozwolonymi występują w różnych wersjach i zaczerpnięte są z różnych wzorców umownych, z których niektóre wiążą jednych a niektóre innych członków grupy. W tabelach wartości wykupu, w postanowieniach określających opłaty administracyjne czy świadczenia z tytułu śmierci nie ma postanowienia, które byłoby takie same dla wszystkich członków grupy. W ocenie pozwanej, korzyści uzyskane przez poszczególnych członków grupy w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia grupowego również są różne. Ponadto, umowy ubezpieczenia grupowego zawierane były także z różnymi ubezpieczającymi, w różnych subskrypcjach. Zdaniem pozwanej w sprawie niniejszej przeważają zatem okoliczności indywidualne. Pozwana wskazała także, iż wątpliwości wzbudza sposób ujednolicenia roszczeń przez stronę powodową, które w jej ocenie nie zostały ujednolicone przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Co więcej, pozwana podała, że klienci banków często przystępowali do umów ubezpieczenia na życie z (…) w ramach umów pakietowych, często były nimi umowy kredytu na rozwój działalności gospodarczej. Z uwagi na to, że dwudziestu trzech członków grupy prowadzi działalność gospodarczą, w ocenie pozwanej istnieje prawdopodobieństwo, iż zawarli oni przedmiotowe umowy nie w charakterze konsumentów, ale jako osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Ponadto pozwana podważyła zasadność dochodzonych przez stronę powodową roszczeń
i stawianych przez nią zarzutów, uznając je za nieuzasadnione (odpowiedź na pozew – k. 5114
i nast.)

 

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Przed merytoryczną oceną powództwa grupowego prowadzone jest postępowanie w przedmiocie dopuszczalności grupowego dochodzenia roszczeń, zatem niniejszym rozstrzygnięciem sąd ustala, czy w odniesieniu do osób stanowiących grupę inicjującą postępowanie zaistniały przesłanki pozwalające na rozpoznanie zgłoszonych przez nie roszczeń w trybie tego postępowania.

Jak wskazał Sąd Najwyższy, dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia, a nie jest ona warunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia. Nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu obrony. Postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenia zawarte w pozwie znajdują podstawę w przepisach prawa materialnego. Zadaniem Sądu na obecnym etapie postępowania nie jest merytoryczne rozstrzygana zasadność dochodzonego roszczenia. Sąd ocenia jedynie dopuszczalność postępowania grupowego, tj. okoliczności uzasadniające rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r. sygn. II CKN 340/98, Lex nr 36385).

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. nr 7 z 2010 r., poz. 44; dalej jako: „u.d.p.g.”), Sąd na rozprawie rozstrzyga
o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie Sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

W tym miejscu wskazania wymaga także to, że o dopuszczalności rozpoznania danej sprawy
w postępowaniu grupowym decyduje łączne spełnienie przesłanek określonych w art. 1 i art. 2 u.d.p.g.

W myśl art. 1 ust. 1 u.d.p.g. postępowanie grupowe dopuszczalne jest w sprawach, w których grupa co najmniej 10 osób dochodzi roszczeń jednego rodzaju, a dodatkowo opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.

Odnosząc powyższe do sprawy niniejszej wskazać należy, iż w ocenie Sądu nie budzi wątpliwości spełnienie przez stronę powodową przesłanki dotyczącej liczebności grupy osób, których roszczenia stanowią przedmiot postępowania. Podkreślenia wymaga bowiem to, że pozew w sprawie niniejszej wniesiony został przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie (…), działającego jako reprezentant grupy składającej się ze 144 osób. Bezsprzecznie wynika z tego zatem, iż wymóg liczebności grupy osób został spełniony.

Zdaniem Sądu roszczenia dochodzone niniejszym pozwem są także roszczeniami jednego rodzaju. Przesłanka jednorodzajowości roszczeń odnosi się bowiem do roszczeń wynikających z jednego typu stosunku prawnego, który w sprawie niniejszej jest tożsamy – stosunek umowny. Nie ulega także wątpliwości to, że każdy członek grupy posiada względem strony pozwanej roszczenie pieniężne o zapłatę zwrotu kwot równych wartości korzyści majątkowych uzyskanych przez pozwanego bez podstawy prawnej kosztem członków grupy, w wykonaniu nieważnych w ocenie powoda czynności prawnych, tj. nieważnych oświadczeń złożonych przez członków grupy pozwanemu o chęci skorzystania z zastrzeżenia na ich rzecz ochrony ubezpieczeniowej oraz nieważnych umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, bądź też roszczenie pieniężne o zapłatę zwrotu kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy w oparciu o niedozwolone postanowienia umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (przewidujące, że w razie rezygnacji przez członka grupy z ubezpieczenia, pozwany wypłaci na jego rzecz jedynie tzw. wartość wykupu, tj. część środków zgromadzonych na jego rachunku) oraz o zapłatę zwrotu kwot pobranych przez pozwanego od członków grupy jako opłata administracyjna, w oparciu o niedozwolone postanowienia umów ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Jednorodzajowość wskazanych powyżej roszczeń zgłoszonych w pozwie nie budzi zatem wątpliwości Sądu.

Niemniej jednak, odnosząc się do pozostałych przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego, wskazania wymaga to, że w ocenie Sądu nie zostały one spełnione.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że przez podstawę faktyczną roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym należy rozumieć zespół faktów, które uzasadniają żądanie powoda w postępowaniu grupowym. Roszczenia mogą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Powinny one wynikać z jednego zdarzenia bądź zdarzeń podobnych do siebie (zob. Małgorzata Sieradzka [w] komentarz do art. 1 upg – System Informacji Prawnej LEX). Ta sama podstawa faktyczna powództwa występuje, gdy ten sam zespół faktów staje się podstawą uprawień i wiąże strony postępowania (M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo procesowe Istota – zakres – rodzaje, Warszawa 1975, s. 95). Z kolei z taką samą podstawą faktyczną mamy do czynienia, gdy wystąpi analogiczny zespół faktów w zakresie konkretnego roszczenia (M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo procesowe Istota – zakres – rodzaje, Warszawa 1975, s. 212).

Mając na uwadze powyższe wskazać należy, iż nie ulega wątpliwości Sądu to, że w sprawie niniejszej nie występuje „ta sama” podstawa faktyczna roszczeń wszystkich członków grupy. Członkowie ci wywodzą bowiem swoje roszczenia z odrębnych umów ubezpieczenia na życie z (…), zawartych w różnym czasie oraz na podstawie innych wzorców umownych.

W ocenie Sądu w sprawie niniejszej nie występuje również „taka sama” podstawa faktyczna zgłoszonych roszczeń. W tym miejscu wskazania wymaga to, że Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd, iż postępowanie grupowe jest dopuszczalne wówczas, gdy jego przedmiotem jest jedno i to samo postanowienie, które wiąże wszystkich członków grupy. W ocenie Sądu zasadne są twierdzenia strony pozwanej, iż w niniejszej sprawie nie występuje jedna i ta sama klauzula, która byłaby kwestionowana przez powoda a która jednocześnie byłaby wspólna dla wszystkich członków grupy.

Podkreślenia wymaga to, że strona powodowa zakwestionowała w niniejszym postępowaniu łącznie trzydzieści cztery wzorce umowne. Wszystkie te wzorce nie zawierają jednak tożsamego postanowienia, które wiązałoby wszystkich członków postępowania grupowego.

Po pierwsze, w zakwestionowanych przez stronę powodową wzorcach występują odmienne postanowienia zawarte w tabelach wartości wykupu. Podniesienia wymaga przy tym, że strona powodowa co do zasady zakwestionowała postanowienia zawarte w czterech tabelach określających wartość wykupu. Niemniej jednak, zważyć należy, iż każda z tych tabel dla poszczególnych piętnastu lat polisowych przewiduje inną wartość wykupu. Uznać zatem należy, iż każda z tych tabel zawiera de facto po piętnaście postanowień. Faktem jest, że niektóre z tych wzorców zawierają takie same wartości wykupu dla określonych lat polisowych. Niemniej jednak, porównując ze sobą jednocześnie wszystkie wzorce, całościowo dostrzegalne są istotne różnice w wysokości wartości wykupu i to nie tylko dla pierwszego roku polisowego (np. (…), (…) a (…) i (…)), ale także dla kolejnych lat (np. „Symfonia zysków” a (…) czy (…)). Różnice w postanowieniach określających wartość wykupu dla poszczególnych lat polisowych są rozbieżne nawet w przypadku ubezpieczenia o zbieżnych nazwach, ale o odmiennych okresach subskrypcji (np. (…) czy (…)). W ocenie Sądu niewątpliwie wynika z tego, iż we wszystkich zakwestionowanych przez stronę powodową wzorcach umów nie występują tożsame postanowienia w zakresie wysokości wartości wykupu dla poszczególnych lat polisowych. W związku z tym nie są to postanowienia kreujące sytuację wszystkich członków grupy w taki sam sposób. Zważyć przy tym należy także na to, że poszczególni członkowie grupy rezygnowali z ubezpieczenia w różnych latach polisowych, co dodatkowo różnicuje i indywidualizuje ich sytuację.

Ponadto, brak tożsamości występuje również w przypadku klauzul dotyczących opłat administracyjnych. Wysokość tych opłat według poszczególnych wzorców umowy wyliczana była przy zastosowaniu odmiennych wzorców oraz przy uwzględnieniu innej wysokości opłaty za ryzyko (przykładowo – (…) czy (…) a (…) i (…)).

Za wspólne dla wszystkich członków grupy nie można również uznać postanowień dotyczących świadczeń z tytułu śmierci. Na przykład w przypadku planu (…) czy (…) sumę ubezpieczenia
z tytułu śmierci ubezpieczonego stanowi kwota w wysokości 100 zł, a w przypadku (…) czy ”Planu Regularnego Oszczędzania G.”, sumę ubezpieczenia w takim przypadku stanowiła wyższa
z wartości: suma opłaconych składki pierwszej i składek bieżących albo wartość rachunku udziałów.

Wszystko to w ocenie Sądu powoduje, iż sytuacja poszczególnych członków grupy ma charakter zindywidualizowany i chociaż możliwe byłoby uznanie istnienia takiej samej podstawy faktycznej
w stosunku do osób objętych jednym i tym samym wzorcem umownym w danej subskrypcji, to jednak nie jest to możliwe w stosunku do wszystkich zgłoszonych członków grupy w zainicjowanym postępowaniu grupowym, których sytuacja kształtowana jest przez jak już podano – trzydzieści cztery wzorce, które nie zawierają takich samych postanowień. W ocenie Sądu, odmienności
w sformułowaniach klauzul zakwestionowanych przez stronę powodową są na tyle istotne, że nie pozwalają na uznanie tożsamości podstawy faktycznej roszczeń wszystkich członków grupy zgłoszonych w niniejszym postępowaniu.

Co więcej, w ocenie Sądu zważyć należy także na to, że niektórzy członkowie grupy przystępowali do umowy grupowego ubezpieczenia z (…) w związku z zawarciem innej usługi finansowej, co wiązało się z uzyskiwaniem przez nich korzyści w różnym stopniu. Nie ulega zatem wątpliwości, iż dla oceny stopnia naruszenia interesów poszczególnych konsumentów konieczne byłoby uwzględnienie wszystkich korzyści, które dany konsument uzyskał z całego pakietu zawieranych umów i usług, z których korzystał. Nie jest zatem możliwe ujednolicenie korzyści lub strat uzyskanych czy poniesionych przez wszystkich członków grupy w związku z zawarciem przedmiotowych umów ubezpieczenia na życie z (…). Fakt zawierania przez członków grupy przedmiotowych umów grupowego ubezpieczenia na życie z (…) z różnymi ubezpieczającymi (np. (…) S.A., (…) Towarzystwo (…) S.A., (…) sp. z o.o. sp.k.) i w różnych subskrypcjach w ocenie Sądu również ma znaczenie dla uznania braku istnienia takiej samej podstawy faktycznej zgłoszonych w postępowaniu roszczeń.

Zdaniem Sądu zatem, przedmiotem niniejszego postępowania nie są tożsame klauzule umowne, które byłyby wspólne dla wszystkich członków grupy i które w efekcie kształtowałyby ich sytuację w taki sam sposób. Twierdzenia powoda dotyczące ogólnej zbieżności podstawy faktycznej
i w konsekwencji tego identycznego ukształtowania sytuacji wszystkich członków grupy są zatem niezasadne. W związku z tym, w ocenie Sądu przesłanka „takiej samej podstawy faktycznej roszczeń” nie została spełniona.

Co więcej, Sąd podziela stanowisko strony pozwanej, która podniosła, iż rozstrzygnięcie
w przedmiocie roszczeń będących przedmiotem niniejszego postępowania sprowadzałoby się do przeprowadzenia incydentalnej kontroli postanowień wzorców umownych, a kontrola zgodności kwestionowanych postanowień z dobrymi obyczajami i interesem określonego konsumenta wymagałaby uwzględnienia m.in. okoliczności zawarcia umowy ubezpieczenia na życie z (…), które dla każdego z konsumentów były odmienne (np. motywy przystąpienia do umowy, otrzymane przez konsumenta informacje i pouczenia, zrozumienie postanowień wzorca umownego w chwili zawierania umowy itp).

Ponadto, podkreślenia wymaga to, że w myśl art. 1 ust. 2 u.d.p.g., dochodzenie roszczeń
w postępowaniu grupowym możliwe jest wówczas, gdy przedmiotem roszczenia są roszczenia
o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W tym zakresie zwrócić należy uwagę, iż zgodnie z art. 221 k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Wskazać należy, iż dochodzone w pozwie roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich. Pomimo tego, że zgodnie z twierdzeniami powoda każdy z członków grupy jest osobą fizyczną i zawierając z pozwanym umowy ubezpieczenia każdy z nich działał jako konsument, to na podstawie materiału dowodowego przedstawionego przez stronę pozwaną tj. wydruków z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej RP dotyczące dwudziestu trzech członków grupy, Sąd powziął wątpliwości czy członkowie ci faktycznie zawarli przedmiotowe umowy ubezpieczenia na życie bez jakiegokolwiek związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. Pomimo tego, że ciężar dowodowy w tym zakresie spoczywa na stronie powodowej, która jako potwierdzenie faktu, że wszyscy członkowie grupy działali w charakterze konsumentów przedłożyła jedynie ich oświadczenia o przystąpieniu do grupy, zważyć należy, iż okoliczność ta na danym etapie postępowania nie została jednak jednoznacznie rozstrzygnięta, wobec czego
w ocenie Sądu nie mogła stanowić bezsprzecznej podstawy do odrzucenia pozwu.

W tym miejscu wskazania wymaga także to, że warunek dopuszczalności postępowania grupowego określony został również w art. 2 ust. 1 u.d.p.g., który stanowi, iż postępowanie grupowe
w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 ust. 2 u.d.p.g.).

W ocenie Sądu sposób ujednolicenia roszczeń członków grup jest nieprawidłowy. Grupę
144 członków powód podzielił bowiem na:

67 podgrup w ramach żądania z punktu I pozwu – według wysokości kwot stanowiących równowartość wzbogacenia pozwanego,

62 podgrupy w ramach żądania z punktu II pozwu – według wysokości kwoty pobranej przez pozwanego w związku z rezygnacją przez członka grupy z ubezpieczenia,

55 podgrup w ramach żądania z punktu III pozwu – według wysokości sumy pobranych opłat administracyjnych.

Zdaniem Sądu, strona powodowa dokonała jednak ww. ujednolicona bez uwzględnienia wspólnych okoliczności sprawy. Sąd podziela przy tym stanowisko strony pozwanej, iż uszczerbek majątkowy doznany przez członków grupy jest okolicznością wspólną dla wszystkich osób w ramach całego postępowania, a nie w ramach konkretnej podgrupy. Podobnie wysokość dochodzonego roszczenia nie może być w ocenie Sądu jedyną podstawą determinującą podział członków na grupy w ramach ujednolicenia roszczeń. Dla utworzenia określonej podgrupy koniecznie jest bowiem istnienie wspólnych okoliczności faktycznych dla wszystkich członków wchodzących w jej skład. Rozmiar roszczenia nie jest natomiast w ocenie Sądu wspólną okolicznością sprawy i jako taki nie może stanowić jedynego kryterium dokonania podziału członków na podgrupy. Ujednolicenie jedynie
w oparciu o wysokość roszczeń uniemożliwiłoby bowiem przeprowadzenie jednego postępowania dowodowego dla rozstrzygnięcia roszczenia tak w ramach całej grupy, jak i w ramach określonych podgrup.

Jednocześnie, Sąd zgodził się ze stroną pozwaną, iż w przypadku roszczenia w przedmiocie żądania zwrotu pobranych składek na skutek uznania zawartych umów za nieważne okolicznością wspólną dla ujednolicenia roszczeń mogłaby być osoba ubezpieczającego, w zakresie żądania zwrotu części środków zgromadzonych na rachunku udziałów za kryterium podziału można by przyjąć procentową stawkę wartości wykupu określoną we wzorcach umowy, którymi byli objęci poszczególni członkowie, a do żądania zwrotu pobranych opłat administracyjnych – stawka opłaty administracyjnej określona we wzorcu umowy. Te okoliczności bowiem, stanowią wspólne okoliczności sprawy dla poszczególnych członków grupy.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu strona powodowa dokonała ujednolicenia wysokości roszczenia każdego członka grupy bez uwzględnienia wspólnych okoliczności sprawy, co stanowi warunek dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne.

Mając na uwadze całokształt przedstawionych powyżej rozważań, Sąd uznał, iż w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki dopuszczalności rozpoznania w postępowaniu grupowym. Tym samym, na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g., Sąd odrzucił pozew w postępowaniu grupowym.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 15 grudnia 2016 r.

Written by

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Jerzy Paszkowski (spr.)

Sędziowie:                     SSA Beata Byszewska, SSA Jolanta de Heij-Kaplińska

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z  powództwa (…) w O. przeciwko (…)  Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie, na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 sierpnia 2016 r., sygn. akt I C 1281/15,

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.

 

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym. Jak wskazał w uzasadnieniu, postanowieniem z 21 września 2015 r. Sąd Apelacyjny zmienił postanowienie Sądu Okręgowego z 28 maja 2015 r. i odmówił odrzucenia pozwu w niniejszej sprawie. Sąd pierwszej instancji nie doszukał się innych okoliczności skutkujących odrzuceniem pozwu, a co za tym idzie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, poza tymi wskazanymi w postanowieniu z 28 maja 2015 r. Biorąc zatem pod uwagę fakt, że Sąd Okręgowy związany jest ustaleniami wynikającymi z postanowienia Sądu Apelacyjnego z 21 września 2015 r. należało orzec o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

W zażaleniu na powyższe rozstrzygnięcie pozwany zaskarżył je w całości. Sądowi Okręgowemu zarzucił nieważność postępowania i pozbawienie możliwości obrony swych praw wskutek naruszenia art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 – dalej jako: „u.d.p.g.”), poprzez zaniechanie przeprowadzenia rozprawy i wydanie zaskarżonego postanowienia na posiedzeniu niejawnym; naruszenie art. 47 § 3 w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., poprzez wydanie zaskarżonego postanowienia w składzie trzech sędziów oraz naruszenie art. 316 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., poprzez przyjęcie za podstawę zaskarżonego postanowienia okoliczności, które powstały po rozprawie 14 maja 2015 r., tj. postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 21 września 2015 r. Nadto, zarzucił naruszenie art. 365 § 1 i art. 386 § 6 w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. poprzez przyjęcie, że Sąd Okręgowy związany jest rozstrzygnięciem Sądu Apelacyjnego z 21 września 2015 r. i naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. oraz art. 24 ust. 1 u.d.p.g., poprzez zaniechanie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, co uniemożliwia ustalenie, jakie motywy zadecydowały o uznaniu dopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie oraz wniósł o rozpoznanie, na zasadzie art. 380 w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., postanowienia Sądu Okręgowego z 2 sierpnia 2016 r. o zarządzeniu ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego w niniejszej sprawie. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz postanowienia z 2 sierpnia 2016 r., zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na zażalenie strona powodowa wniosła o jego oddalenie, rozpoznanie zażalenia na rozprawie i oddalenie wniosku o rozpoznanie i uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego z 2 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie w zakresie zarzutu naruszenia art. 10 ust. 1 u.d.p.g., choć Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutów skarżącego, że w sprawie zachodzi nieważność postępowania, a sam skarżący pozbawiony został możliwości obrony.

Zgodnie z regulacją art. 10 ust. 1 u.d.p.g., sąd rozstrzyga na rozprawie w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego i pozew odrzuca lub orzeka o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Powyższe nie wyklucza skorzystania z regulacji art. 326 k.p.c., która w postępowaniu grupowym znajduje zastosowanie. W niniejszej sprawie postanowienie o prowadzeniu postępowania grupowego nie zostało jednak wydane w terminie, o którym mowa w art. 326 § 1 zd. 2 k.p.c., a na posiedzeniu niejawnym, co wynika wprost z jego komparycji. W przedmiocie dopuszczalności prowadzenia w sprawie postępowania grupowego odbyła się wprawdzie rozprawa 14 maja 2015 r., po jej przeprowadzeniu Sąd Okręgowy wydał jednak postanowienie o odrzuceniu pozwu, które wskutek zaskarżenia zostało następnie zmienione przez Sąd Apelacyjny. Ustawa z 17 grudnia 2009 r. – u.d.p.g. nie utożsamia wydanego w takim wypadku przez Sąd wyższej instancji orzeczenia reformatoryjnego o odmowie odrzucenia pozwu z orzeczeniem w przedmiocie prowadzenia sprawy w postępowaniu grupowym, w konsekwencji nie przewiduje również na etapie badania dopuszczalności postępowania grupowego, zwolnienia Sądu Okręgowego z obowiązku wydania rozstrzygnięcia w tym przedmiocie na rozprawie. Uchybienie Sądu pierwszej instancji w tym zakresie nie mogło być przy tym konwalidowane poprzez przeprowadzenie rozprawy przed Sądem Apelacyjnym w toku postępowania zażaleniowego. Pomimo, iż zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 u.d.p.g. skutkować musiał uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania celem przeprowadzenia rozprawy i wydania na niej rozstrzygnięcia, zbyt daleko idące są postawione w zażaleniu zarzuty nieważności postępowania, jak i pozbawienia pozwanego możności obrony. Skarżący, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, miał niewątpliwie możliwość prezentowania swojego stanowiska nie tylko na rozprawie 14 maja 2015 r., ale również w pismach procesowych, które mógł składać również po jej przeprowadzeniu, w szczególności po wydaniu przez Sąd Apelacyjny postanowienia z 21 września 2015 r., wobec czego nieuprawnionym jest na obecnym etapie sprawy, stawianie znaku równości pomiędzy uchybieniem Sądu Okręgowego w postaci braku wydania zaskarżonego orzeczenia na rozprawie a pozbawieniem pozwanego możliwości obrony. Żaden z pozostałych zarzutów, w tym dotyczących składu sądu, jak również uwzględnienia przez Sąd pierwszej instancji orzeczenia Sądu Apelacyjnego z 21 września 2015 r., również nie uzasadnia stwierdzenia obecnie nieważności postępowania.

Na uwzględnienie nie zasługiwał wniosek z punktu IV. petitum zażalenia. Zgodnie z art. 380 k.p.c. kontroli instancyjnej podlegają – na wniosek strony – postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Skarżący w ogóle nie zaoferował argumentacji, na czym mógłby polegać wpływ ewentualnego uchybienia przepisom o ogłoszeniu z 2 sierpnia 2016 r. na wynik etapu badania dopuszczalności postępowania grupowego w postaci postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego takiego wpływu nie sposób dopatrzyć się w przedmiotowej sprawie.

Z uwagi na zasadność zarzutu naruszenia art. 10 ust. 1 u.d.p.g., a w konsekwencji konieczność przeprowadzenia przez Sąd pierwszej instancji obligatoryjnej rozprawy przed wydaniem rozstrzygnięcia w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c., postanowił jak w sentencji.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział III Cywilny z dnia 4 listopada 2016 r.

Written by

Orzeczenie zostało sprostowane postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie VI Wydział Cywilny z 6 grudnia 2017 r., VI ACz 1357/17.

  1. Warunek jednakowej podstawy faktycznej spełniony zostaje wówczas, gdy fakty uzasadniające istnienie określonego stosunku prawnego, który jest podstawą roszczeń, są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy. Istotą postępowania grupowego jest wspólność, przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń.
  2. Badając przesłankę takiej samej podstawy faktycznej roszczenia należy mieć w ocenie Sądu na uwadze te okoliczności, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, a nie jakiekolwiek okoliczności, które pojawiają się na tle umów.
  3. Art. 2 ust. 1 u.d.p.g. wyraźnie odwołuje się do ujednolicenia wysokości roszczeń, a nie „ujednolicenia zasad wyliczenia roszczeń”. Ujednolicenie wysokości roszczenia obejmuje każdego członka grupy, a zatem zgoda na ujednolicenie powinna być wyrażona przez wszystkich jej członków. Ujednolicenia roszczeń należy dokonać na podstawie wspólnych okoliczności sprawy, a zatem takich samych dla członków grupy i jednocześnie innych od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych grup.
  4. Wydanie orzeczenia w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym nie jest orzeczeniem kierunkowym, które niejako – w przypadku uznania zasadności przedmiotowego trybu postępowania – automatycznie wywołuje konieczność wydania przez sąd wyroku zasądzającego na rzecz strony powodowej. Przed wydaniem wyroku w postępowaniu grupowym sąd zmuszony jest ponownie ocenić kwestie wstępne, podlegające badaniu na wcześniejszych etapach postępowania grupowego, a decydujące o dopuszczalności oraz kształcie rozstrzygnięcia. Oczywistym pozostaje zatem, że ponownemu badaniu podlegać będą wszystkie przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego (poczynając od liczebności grupy, poprzez jednorodzajowość roszczeń i tożsamość podstawy faktycznej, aż po kwalifikację prawną roszczeń). Dopiero stwierdzenie, że przesłanki dopuszczalności są zachowane, umożliwia wydanie wyroku co do meritum.
  5. Wydanie postanowienia o stwierdzeniu dopuszczalności postępowania grupowego w trybie art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie stoi na przeszkodzie późniejszemu stwierdzeniu takiej niedopuszczalności na każdym etapie postępowania, co skutkować będzie zmianą tego postanowienia (na mocy art. 359 k.p.c.) i odrzuceniem pozwu.
  6. Fakultatywność kaucji w postępowaniu grupowym nie oznacza jednak dowolności i wymaga rozważenia przez sąd wszystkich okoliczności w kontekście celowości zastosowania tej instytucji.
  7. Pozwany, składając wniosek o złożenie kaucji, powinien uprawdopodobnić, po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział III Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Agnieszka Rafałko

Sędziowie:                     SSO Ewa Jończyk, SSO Mariusz Solka

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2016 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. przeciwko V. L. Towarzystwo (…) S.A. V. (…) z siedzibą w W. o zapłatę

postanawia:

  1. rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym;
  2. oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

 

UZASADNIENIE

Pozwem w postępowaniu grupowym z dnia 15 stycznia 2014 r., Miejski Rzecznik Konsumentów w Urzędzie Miasta S. wystąpił o zasądzenie od (…) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., tytułem zwrotu kwot pobranych od członków grupy bez podstawy prawnej, na rzecz:

  1. [dwoje członków grupy] (podgrupa 1), kwoty po 2.854,72 zł.,
  2. [dwoje członków grupy] (podgrupa 2) kwot po 3.096,88 zł.,
  3. [dwoje członków grupy] (podgrupa 3) kwot po 3.492,18 zł.,
  4. [dwoje członków grupy] (podgrupa 4) kwot po 4.155,26 zł.,
  5. [dwoje członków grupy] (podgrupa 5) kwot po 4.199,99 zł,
  6. [dwoje członków grupy] (podgrupa 6) kwot po 4.350,79 zł.,
  7. [dwoje członków grupy] (podgrupa 7) kwot po 4.401,23 zł.,
  8. [dwoje członków grupy] (podgrupa 8) kwot po 4.826,69 zł.,
  9. [dwoje członków grupy] (podgrupa 9) kwot po 4.958,33 zł.,
  10. [dwoje członków grupy] (podgrupa 10) kwot po 5.070,11 zł.,
  11. [dwoje członków grupy] (podgrupa 11) kwot po 5.454,74 zł.,
  12. [dwoje członków grupy] (podgrupa 12) kwot po 5.702,22 zł.,
  13. [dwoje członków grupy] (podgrupa 13) kwot po 5.880,60 zł.,
  14. [dwoje członków grupy] (podgrupa 14) kwot po 5.973,95 zł.,
  15. [dwoje członków grupy] (podgrupa 15) kwot po 6.131,96 zł.,
  16. [dwoje członków grupy] (podgrupa 16) kwot po 6.658,26 zł.,
  17. [dwoje członków grupy] (podgrupa 17) kwot po 6.940,51 zł.,
  18. [dwoje członków grupy] (podgrupa 18) kwot po 6.982,26 zł.,
  19. [dwoje członków grupy] (podgrupa 19) kwot po 7.323,96 zł,
  20. [dwoje członków grupy] (podgrupa 20) kwot po 7.443,55 zł.,
  21. [dwoje członków grupy] (podgrupa 21) kwot po 7.854,87 zł.,
  22. [troje członków grupy] (podgrupa 22) kwot po 8.031,48 zł.,
  23. [dwoje członków grupy] (podgrupa 23) kwot po 8.248,16 zł.,
  24. [czworo członków grupy] (podgrupa 24) kwot po 8.542,53 zł.,
  25. [dwoje członków grupy] (podgrupa 25) kwot po 8.773,51 zł.,
  26. [troje członków grupy] (podgrupa 26) kwot po 8.878,84 zł.,
  27. [troje członków grupy] (podgrupa 27) kwot po 9.408,42 zł.,
  28. [dwoje członków grupy] (podgrupa 28) kwot po 9.553,90 zł.,
  29. [dwoje członków grupy] (podgrupa 29) kwot po 9.996,86 zł.,
  30. [dwoje członków grupy] (podgrupa 30) kwot po 10.146,32 zł.,
  31. [dwoje członków grupy] (podgrupa 31) kwot po 10.332,08 zł.,
  32. [dwoje członków grupy] (podgrupa 32) kwot po 10.707,86 zł.,
  33. [czworo członków grupy] (podgrupa 33) kwot po 10.901,75 zł,
  34. [dwoje członków grupy] (podgrupa 34) kwot po 12.077,04 zł.,
  35. [dwoje członków grupy] (podgrupa 35) kwot po 12.708,17 zł.,
  36. [troje członków grupy] (podgrupa 36) kwot po 13.096,50 zł.,
  37. [troje członków grupy] (podgrupa 37) kwot po 13.957,78 zł.,
  38. [dwoje członków grupy] (podgrupa 38) kwot po 14.491,59 zł.,
  39. [dwoje członków grupy] (podgrupa 39) kwot po 14.776,66 zł.,
  40. [dwoje członków grupy] (podgrupa 40) kwot po 15.244,27 zł.,
  41. [dwoje członków grupy] (podgrupa 41) kwot po 15.847,32 zł.,
  42. [dwoje członków grupy] (podgrupa 42) kwot po 17.482,99 zł.,
  43. [troje członków grupy] (podgrupa 43) kwot po 18.872,15 zł.,
  44. [dwoje członków grupy] (podgrupa 44) kwot po 23.108,26 zł.,
  45. [dwoje członków grupy] (podgrupa 45) kwot po 26.481,32 zł.,
  46. [dwoje członków grupy] (podgrupa 46) kwot po 29.843,63 zł.,
  47. [dwoje członków grupy] (podgrupa 47) kwot po 42.203,30 zł.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Rzecznik wskazał, że członkowie grupy są osobami fizycznymi (konsumentami), którzy zawarli z pozwanym umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w oparciu o wzorce umowne stosowane przez pozwanego. Członkowie uiszczali składki regularne i dobrowolne składki dodatkowe. W przypadku każdego członka grupy doszło do ustania stosunku prawnego wywołanego umową, przed upływem okresu, na jaki została zawarta. W związku z tym pozwany umarzał jednostki uczestnictwa zgromadzone na rachunku i wyliczał wartość rachunku polisy. Następnie wypłacał każdemu z członków tzw. wartość wykupu (świadczenie wykupu) wynoszącą część środków pieniężnych albo nic. Pozostałe środki pobierał w oparciu o niedozwolone postanowienia umowne, pomimo, że Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone zarówno postanowienia wzorca umowy uprawniające ubezpieczyciela do wypłaty porażająco niskiej wartości wykupu jak i do pobrania od konsumenta świadczeń stanowiących całość lub znaczną część wartości rachunku polisy. Pozwany pomimo wezwania nie zwrócił członkom grupy zatrzymanych kwot.

Jednocześnie uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym wskazał na przesłanki z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”), tj. że:

  1. dochodzone roszczenia są jednego rodzaju, dotyczą pobranych przez pozwanego kwot bez podstawy prawnej,
  2. dochodzone są przez 104 osoby,
  3. każde z roszczeń dotyczy kategorii sprawy o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umownych,
  4. roszczenie każdego członka grupy zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej:
  • umowy zostały zawarte z w ramach tej samej usługi (umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym),
  • każdy członek wpłacał składki (regularne, niekiedy dodatkowe),
  • każda umowa została zawarta na czas określony od 15 do 30 lat,
  • każda umowa została zawarta na podstawie wzorca opracowanego przez pozwanego, uprawniającego go do niewypłacenia części zgromadzonych środków w razie rozwiązania umowy przed upływem okresu ubezpieczenia,
  • taki sam mechanizm i skutek tychże postanowień, tj. wypłacenie przez Ubezpieczyciela każdemu członkowi grupy wartości wykupu lub świadczenia wykupu, stanowiącej część procentową wartości rachunku polisy pochodzącej ze składek regularnych,
  • wysokość tej kwoty była wyliczana w oparciu o te same elementy, tj. okres ubezpieczenia, wartość rachunku polisy pochodzącej ze składek, liczba lat, za które zostały zapłacone składki regularne,
  • każda z umów została rozwiązana przed upływem okres ubezpieczenia, a pozwany pobrał od każdego członka grupy całość lub część środków zgromadzonych na rachunku polisy,
  1. roszczenia członków grupy zostały ujednolicone w oparciu o wysokość roszczenia (powstało 47 podgrup utworzonych z co najmniej 2 członków; w ramach podgrup roszczenia zostały ujednolicone poprzez obniżenie ich wysokości do kwoty najniższego roszczenia przysługującego członkowi danej podgrupy).

W odpowiedzi na pozew z dnia 4 lipca 2014 r. (…) S.A. z siedzibą w W. wniosło o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym (odpowiedź na pozew k. 2094 i n.). Wskazała, że roszczenia członków grupy nie zostały oparte na tej samej ani takiej samej podstawie faktycznej, zaś roszczenia w podgrupach nie zostały ujednolicone przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Podniosła, że elementy indywidualne poszczególnych roszczeń przeważają nad wspólnymi, z uwagi na co postępowanie dowodowe będzie prowadzone indywidualnie dla każdego z członków grupy osobno. Ocena istnienia takiej samej podstawy faktycznej nie może abstrahować od celów, jakim ma służyć postępowanie grupowe.

W piśmie z dnia 24 kwietnia 2014 r. (…) S.A. z siedzibą w W. wniosła o zobowiązanie powoda do złożenia w terminie dwóch miesięcy kaucji w postępowaniu grupowym na zabezpieczenie kosztów procesu, w kwocie 46.506,05 zł, stanowiącej (…) szacunkowych kosztów celowej obrony pozwanej (k. 1904 i n.). Wskazała, że brak zabezpieczenia utrudni wykonanie prawomocnego orzeczenia sądu, w którym sąd zasądzi od powoda na jego rzecz koszty procesu. Niejasne jest, od kogo pozwana miałaby domagać się kosztów w takiej sytuacji, tj. od reprezentanta grupy, czy też poszczególnych jej członków. Wskazała, że Rzecznik nie ma zdolności prawnej, w związku z czym nie będzie istniał podmiot, przeciwko któremu będzie mógł skierować egzekucję. Powołał się na art. 46 ust. 1 i 3 Ustawy o samorządzie gminnym. Powołał się również na treść umowy łączącej Rzecznika z ustanowionymi przez niego pełnomocnikami, z której wprost wynika, że umowa nie kreuje jakichkolwiek zobowiązań w stosunku do miasta i reprezentanta grupy. Jednocześnie pozwany wskazał na wysokość kosztów, jakie zaktualizują się w toku postępowania, od których wysokości wyliczył kaucję. Na koszty te miałyby składać się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 43.200,00 zł, liczone według sześciokrotnej stawki przewidzianej Rozporządzeniem, koszty opinii aktuarialnych w kwocie 356.700,00 zł, koszty biegłego sądowego w kwocie 520.000,00 zł, koszt dokumentów archiwalnych w kwocie 2.200,50 zł, koszty druku i ksero 8.020,58 zł (zestawienie tabelaryczne k. 1929).

W odpowiedzi na wniosek o zobowiązane do uiszczenia kaucji, Powód wniósł o jego oddalenie (pismo k. 1952 i n.). W uzasadnieniu stanowiska wskazał, że kaucja ma charakter fakultatywny, a w sprawie nie zachodzą żadne okoliczności determinowane charakterem sprawy, czy też sposobem postępowania powoda, które uzasadniałyby zastosowanie tej instytucji. W końcu podniósł, że nie istnieje ryzyko niewyegzekwowania przez pozwanego ewentualnie zasądzonych kosztów procesu. Wskazał, że realizacja zadań polegających na ochronie praw konsumentów należy do samorządu powiatowego, a co za tym idzie, to na samorządzie ciąży obowiązek zapewnienia środków w tym zakresie. Podniósł też, że tak określone koszty mają na celu zniechęcenie członków grupy do dochodzenia ich roszczeń. W końcu zanegował wysokość kosztów wskazanych przez pozwanego.

Pismem z dnia 18 grudnia 2014 r. Powód dokonał zmiany powództwa w ten sposób, że w miejsce dotychczasowego roszczenia o zapłatę na rzecz członka grupy K. M., w ramach podgrupy 7, wniósł o zasądzenie na rzecz tego samego członka, w ramach tej samej grupy, tej samej kwoty, tytułem zwrotu kwoty pobranej przez pozwanego bez podstawy prawnej w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia nr (…) (pismo k. 10978 i n.).

Pismem z dnia 27 maja 2015 r. Powód zgłosił przystąpienie nowych 170 członków grupy, podzielonych na 78 podgrup i wniósł o rozszerzenie powództwa, poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz poszczególnych członków kwot w piśmie wskazanych (pismo k. 11001 i n.). Jednocześnie przedstawił argumenty za rozpoznaniem sprawy w postępowaniu grupowym analogiczne jak w pozwie, od przytaczania których Sąd odstępuje.

Pismem z dnia 27 lipca 2015 r. Powód zgłosił wystąpienie członka grupy Ł. N. i w jego miejsce wstąpienie A. A. Jednocześnie zmienił powództwo, wnosząc o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 5.702,22 zł, ujednoliconej w ramach podgrupy 12 (pismo k. 13513 i n.).

W odpowiedzi na zmodyfikowane powództwo pozwany wniósł o odrzucenie pozwu. Jednocześnie wskazał, że rozszerzenie grupy nie zostało dokonane skutecznie, z uwagi na jego niedopuszczalność na obecnym etapie postępowania (pismo k. 13542 i n.).

Pismem z dnia 15 grudnia 2015 r. Powód ponownie dokonał rozszerzenia powództwa, wnosząc obok roszczenia o zapłatę, o ustalenie odpowiedzialności pozwanego wobec każdego z członków grupy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, polegającej na obowiązku zwrotu każdemu z członków grupy różnicy pomiędzy wartością jego rachunku po rozwiązaniu jego umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a kwotą wypłaconą członkowi grupy w związku z rozwiązaniem tej umowy ubezpieczenia, którą to różnicę pozwany pobrał stosując niedozwolone postanowienia umowne (pismo k. 22805 i n.). Następnie pismem z dnia 25 stycznia 2016 r. zgłosił wystąpienie następujących członków grupy: W. K., M. W. (3) i F. C. (2) (pismo k. 23077 i n.).

Z dniem 21 października 2016 r. uległa zmianie firma pozwanego, na V. L. Towarzystwo (…) (odpis KRS k. 2332 i n.).

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 u.d.p.g., Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego uregulowane zostały w art. 1 i 2 u.d.p.g. Z powołanych przepisów wynika, że postępowanie grupowe może być prowadzone wówczas, gdy grupa liczy co najmniej 10 osób, dochodzi roszczenia jednego rodzaju, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Do kategorii roszczeń objętych zakresem postępowania o dochodzeniu roszczeń w sprawach grupowych zostały zaliczone sprawy związane z ochroną konsumentów. Nadto, gdy roszczenie ma charakter pieniężny, niezbędne jest, aby wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej dwie osoby. Jedynie kumulatywne spełnienie wszystkich powyższych przesłanek powoduje możliwość prowadzenia danej sprawy w postępowaniu grupowym.

Powództwo złożone w niniejszej sprawie przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S., jako reprezentanta grupy, spełnia wszystkie wyżej wskazane wymogi.

Bezspornie L. K. pełni funkcję Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Urzędzie Miasta S. (zaświadczenie k. 96). Rzecznik jako reprezentant grupy przedłożył oświadczenie o tym, że działa w charakterze reprezentanta grupy (oświadczenie k. 97). Ponadto złożył oświadczenie każdego z członków o przystąpieniu do grupy (oświadczenia k. 112, 125, 138, 153, 166, 179, 192, 205, 219, 233, 246, 259, 272, 285, 298, 311, 324, 337, 350, 363, 378, 391, 404, 417, 431, 444, 456, 472, 485, 499, 511, 523, 536, 548, 562, 576, 588, 600, 614, 627, 639, 667, 680, 692, 705, 717, 730, 742, 755, ,767, 781, 807, 821, 834, 847, 860, 873, 882, 888, 899, 912, 925, 938, 951, 962, 976, 989, 1002, 1015, 1041, 1053, 1066,,1079, 1091, 1105, 1118, 1132, 1145, 1159, 1172, 1185, 1198, 1211, 1230, 1246, 1261, 1274, 1287, 1300, 1312, 1325, 1338, 1351, 1364, 1376, 1391, 1404, 1425, 1438, 1451, 1464, 10980, 11080, 11093, 11105, 11118, 11132, 11144, 11157, 11170, 11184, 11199, 11213, 11226, 11240, 11253, 11266, 11281, 11294, 11318, 11330, 11344, 11358, 11372, 11384, 11399,,11411, 11425, 11438, 11451, 11465, 11479, 11492, 11505, 11517, 11530, 11543, 11556, 11568, 11581, 11595, 11612, 11626, 11640, 11652, 11665, 11676, 11688, 11701, 11715, 11729, 11742, 11754, 11766, 11781, 11793, 11806, 11820, 11832, 1845, 11859, 11872, 11885, 11898, 11911, 11924, 11936, 11950, 11963, 11977, 11990, 12003, 12016, 12030, 12044, 12057, 12070, 12087, 12099, 12112, 12125, 12139, 12153, 12166, 12183, 12196, 12209, 12220, 12232, 12245, 12260, 12273, 12287, 12302, 12315, 12329, 12342, 12356, 12369, 12382, 12394, 12408, 12421, 12434, 12448, 12461, 12474, 12487, 12500, 12513, 12526, 12539, 12552, 12564, 12577, 12589, 12604, 12617, 12629, 12642, 12657, 12671, 12685, 12697, 12722, 12738, 12750, 12766, 12780, 12794, 12807, 12819, 12832, 12852, 12865, 12878, 12891, 12904, 12916, 12930, 12949, 12963, 12977, 12991, 13008, 13023, 13036, 13049, 13074, 13087, 13099, 13111, 13124, 13136, 13150, 13171, 13186, 13199, 13212, 13226, 13239, 13252, 13276, 13289, 13302, 13314, 13327, 13346, 13359, 13497-13508, 13522, 23092) oraz umowę reprezentanta z profesjonalnym pełnomocnikiem (pełnomocnictwo i umowa k. 98-108).

Bezspornie grupa, na rzecz której wystąpił reprezentant, spełniała wymogi ustawy dotyczące liczebności, gdyż składa się z ponad 10 członków.

Pozew spełnia również wymóg jednorodzajowości roszczeń, skoro przedmiotem żądania w każdym przypadku jest roszczenie tego samego rodzaju, tj. żądanie zapłaty, ewentualnie ustalenie odpowiedzialności pozwanego.

Analizując przedłożone przez powoda dokumenty, jak również twierdzenia pozwu, nie ma podstaw do podważania statusu konsumentów członków grupy. Zgodnie z treścią art. 221 k.c., konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Na gruncie powołanego przepisu istotny jest cel działania podmiotu prawa cywilnego, który nie ma aspektu gospodarczego lub zawodowego. Za konsumenta należy zatem uznać również osobę, która, działając jako potencjalny nabywca towaru lub usługi, wstępuje w stosunek prawny pozostający w bezpośrednim związku z działaniem przedsiębiorcy jako producenta lub sprzedawcy towarów albo świadczącego usługi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maca 2000 r., I CKN 1325/99, OSNC 2000, nr 9, poz. 1690). W piśmie z dnia 31 października 2015 r. (k. 13542 i n.) pozwany wniósł o dopuszczenie dowodu z zeznań dziewięciu członków grupy, na etapie badania dopuszczalności postępowania grupowego, na okoliczność, czy osoby te zawierały umowy jako przedsiębiorcy. Sąd nie znalazł podstaw do prowadzenia tego rodzaju czynności na tym etapie. Umowy poszczególnych członków grupy zawarte z pozwanym o ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, nie mogą być zakwalifikowane jako czynności prawne pomiędzy podmiotami profesjonalnymi. Już sam cel umowy w postaci ubezpieczenia na życie eliminuje status ubezpieczonego jako przedsiębiorcy. Zatem nawet jeśli osoba zawierająca umowę prowadzi działalność gospodarczą, nie zmienia to jej statusu.

Ostatnie dwie przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, zgodnie z art. 1 i 2 u.d.p.g., to oparcie roszczeń wszystkich członków grupy na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz ujednolicenie roszczeń przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Złagodzeniem tego ostatniego rygoru jest dopuszczalność dokonania ujednolicenia w podgrupach co najmniej dwuosobowych. Zgodnie z twierdzeniem pozwanego, żadna z tych przesłanek nie została spełniona.

W świetle art. 1 ust. 1 u.d.p.g., dochodzone roszczenia muszą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W uzasadnieniu pozwu powód wprost powołuje się na taką samą podstawę faktyczną dochodzonych roszczeń, co eliminuje konieczność odnoszenia się do definicji takiej samej podstawy faktycznej. Wymóg takiej samej podstawy faktycznej roszczeń nie oznacza, że wszystkie okoliczności faktyczne sprawy muszą być identyczne w przypadku każdego z członków grupy. Realizacja tak pojmowanego wymogu byłaby niemożliwa, gdyż zawsze, nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia, będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy. Warunek jednakowej podstawy faktycznej spełniony zostaje wówczas, gdy fakty uzasadniające istnienie określonego stosunku prawnego, który jest podstawą roszczeń, są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy. „Nie stoi temu na przeszkodzie istnienie innych jeszcze faktów, mieszczących się w podstawie faktycznej powództwa, jak charakter indywidualnych roszczeń, ich wymagalność czy wysokość (vide: Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, A. Jaworski Legalis). Istotą postępowania grupowego jest wspólność, przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń. Żądanie zgłaszane przez reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym musi być zatem typowe dla całej grupy, którą reprezentuje. Wskazany warunek oznacza, że sytuacja prawna lub faktyczna członków grupy musi być jednakowa, natomiast dochodzone roszczenie musi być jednego rodzaju (jednorodzajowość roszczeń), gdyż tylko wówczas możliwe jest zgłoszenie wspólnego żądania (tak: M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010).

Należy podzielić stanowisko powoda przedstawione w pozwie, że o takiej samej podstawie faktycznej roszczeń świadczą następujące fakty:

  1. wszystkie umowy będące przedmiotem sprawy zostały zaoferowane konsumentom w ramach takiej samej usługi, jako umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
  2. zgodnie z umowami każdy członek grupy wpłacał pozwanemu składki ratalne stałe (z różną częstotliwością), a niekiedy dodatkowe składki dobrowolne,
  3. każda umowa została zawarta na czas określony od 15 do 30 lat,
  4. każda umowa została oparta na wzorcu opracowanym przez pozwanego, zawierającym postanowienia dotyczące stosowania spornego mechanizmu, uprawniającego Ubezpieczyciela do niewypłacenia środków zgromadzonych na rachunku polisy, bądź wypłaty ich części w razie rozwiązania umowy przed upływem okresu ubezpieczenia,
  5. mechanizm ów był jednakowy w przypadku każdej umowy, pomimo, że w jednych przypadkach umowy przewidywały wypłatę wartości wykupu, w innych świadczenia wykupu,
  6. wyliczenie kwoty stanowiącej wartość wykupu, czy też świadczenie wykupu było oparte na takich samych czynnikach: okres ubezpieczenia, wartość rachunku polisy powstała poprzez wpłaty składek regularnych, okres, za który uiszczono składki lub rok, w którym doszło do rozwiązania umowy,
  7. umowa każdego członka grupy została rozwiązana przed upływem okresu, na jaki została zawarta.

Zgodzić się należy z pozwanym, że elementy indywidualne roszczeń poszczególnych członków grupy są liczne, niemniej jednak to nie one decydują o spełnieniu przesłanki takiej samej podstawy faktycznej roszczeń (vide: Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15). Zdaniem Sądu owe cechy indywidualne nie mają dla sprawy charakteru decydującego.

Faktem jest, jak wskazał pozwany, że umowy będące przedmiotem postępowania dotyczą siedmiu produktów, do których znajduje zastosowanie kilkanaście OWU. Istotne dla sprawy jest jednak to, że w każdym przypadku umowy dotyczyły ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Dodatkowo podobne są okoliczności zawarcia tych umów, główne świadczenia stron, cel umowy, w końcu, co najistotniejsze, rozliczenie kosztów na wypadek rozwiązania umów przed upływem okresu, na jaki zostały zawarte i obciążenie nimi w całości ubezpieczonego. Badając przesłankę takiej samej podstawy faktycznej roszczenia należy mieć w ocenie Sądu na uwadze te okoliczności, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, a nie jakiekolwiek okoliczności, które pojawiają się na tle umów.

Zdaniem Sądu, fakt, że roszczenia poszczególnych członków grupy dotyczą różnych nomenklaturalnie produktów, odwołujących się do różnych OWU, sam w sobie nie różnicuje ich na tyle, aby przesądzać o braku jednakowej podstawy faktycznej. Bezspornie bowiem umowy członków grupy nadal dotyczą tego samego produktu (umowy na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym), zaś kwestionowany mechanizm obliczania wartości, która nie była wypłacana ubezpieczonym, bez względu na to, jaką nazwę przypisano tej części polisy, jest co do zasady taki sam. Nie sposób zgodzić się z pozwanym, że sposób obliczania wartości polisy, która nie była wypłacana ubezpieczonym w przypadku rozwiązania umowy przed upływem terminu, na jaki została zawarta, był inny na tyle, że kreuje inną podstawę faktyczną dla poszczególnych umów. Zdaniem Sądu, mechanizm wyliczania tych kwot, bez względu na to, czy oparty na wzorze matematycznym, czy też na tabeli, był taki sam. Decydujące znaczenie należy bowiem przypisać charakterowi tak wyliczanej należności, który w każdym przypadku był identyczny oraz elementom, które kreowały wynik obliczenia. W każdym przypadku, bez względu na sposób ich nazwania, elementy te były takie same, zaś wynik końcowy obliczenia analogiczny. Również różnice stawek procentowych przyjmowanych do tych obliczeń nie powodują odmienności stanu faktycznego.

Sąd nie podzielił twierdzenia pozwanego, że zróżnicowanie umów w zakresie stanu faktycznego jest na tyle odmienne, że wymagałoby prowadzenia postępowania dowodowego sprowadzającego się do indywidualnych procesów. I tak na przykład niezbędne byłoby przesłuchanie wszystkich członków grupy, w ramach kontroli incydentalnej klauzul niedozwolonych, zgodnie z art. 3851 k.c. W ocenie Sądu okoliczności sprawy nie wymagają przeprowadzenia tak zarysowanego postępowania dowodowego, w tym przesłuchania wszystkich powodów.

W ocenie Sądu spełniona została również ostatnia przesłanka dopuszczalności postępowania grupowego, odnosząca się do ujednolicenia roszczeń.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 u.d.p.g. postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. Przyjmuje się, że ujednolicenie wysokości roszczeń oznacza zgłoszenie do postępowania grupowego roszczeń w identycznej wysokości dla wszystkich członków grupy. Zróżnicowanie ich wysokości pomiędzy członkami grupy możliwe jest wyłącznie przy wykorzystaniu instytucji podgrup, w ten sposób, że wszyscy członkowie danej podgrupy dochodzą roszczenia w jednakowej wysokości, natomiast wysokość roszczeń może być różna w przypadku członków różnych podgrup. Art. 2 ust. 1 u.d.p.g. wyraźnie odwołuje się do ujednolicenia wysokości roszczeń, a nie „ujednolicenia zasad wyliczenia roszczeń”. Takie rozumienie przesłanki ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych potwierdza także treść uzasadnienia projektu ustawy: „W przypadku gdy w postępowaniu grupowym ma być dochodzone roszczenie o zasądzenie kwoty pieniężnej, członkowie grupy muszą zgodzić się na ryczałtowe określenie wysokości należnego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie (standaryzację), rezygnując z ewentualności dochodzenia swojego roszczenia indywidualnie i z jego zaspokojenia w szerszym zakresie” (zob. Komentarz do art. 2 u.d.p.g., [w:] T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010). Ujednolicenie wysokości roszczenia obejmuje każdego członka grupy, a zatem zgoda na ujednolicenie powinna być wyrażona przez wszystkich jej członków. Otrzymanie zgody wszystkich członków grupy stanowi niezbędny warunek wszczęcia postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne (zob. M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010, s. 116).

Ujednolicenia roszczeń należy dokonać na podstawie wspólnych okoliczności sprawy, a zatem takich samych dla członków grupy i jednocześnie innych od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych grup. Ustawodawca nie precyzuje jednocześnie, jakie okoliczności miałyby być brane pod uwagę przy ujednolicaniu roszczeń. Ujednolicenie roszczeń, które jest warunkiem dopuszczalności prowadzenia postępowania grupowego może sprowadzić się do przyjęcia zryczałtowanej ich wysokości dla wszystkich powodów (co najmniej w ramach podgrupy) nie większej od najniższego roszczenia przysługującego jednemu z nich (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt V ACz 354/13). Inaczej mówiąc – kryterium przynależności do konkretnej podgrupy może stanowić wysokość roszczenia pieniężnego dochodzonego w postępowaniu grupowym, ustalona na podstawie wspólnych okoliczności faktycznych (tak: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 września 2015 r., VI Acz 1117/15).

W rozpatrywanym przypadku, reprezentant grupy dokonał ujednolicenia roszczeń w podgrupach przy zastosowaniu kryterium wysokości roszczenia, poprzez obniżenie ich wysokości do najniższego w grupie. Powód wprost wskazuje zatem ten element stanu faktycznego, który zdecydował o takiej a nie innej formule ujednolicenia roszczeń oraz podziale na podgrupy, przy czym podzielenie ubezpieczycieli według wysokości niewypłaconych kwot, z ujednoliceniem poprzez dopasowanie do siebie kwot najbardziej zbliżonych jest uzasadnione, a przy tym przejrzyste (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 8 sierpnia 2013 r., VI ACz 1639/13).

Rozstrzygnięcie w przedmiocie dopuszczalności dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym poprzedza dalsze etapy przedmiotowego procesu, w tym – prawidłowość zaliczenia poszczególnych konsumentów do poszczególnych podgrup, a następnie – merytorycznego rozpoznania sprawy. Wydanie orzeczenia w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym nie jest orzeczeniem kierunkowym, które niejako – w przypadku uznania zasadności przedmiotowego trybu postępowania – automatycznie wywołuje konieczność wydania przez Sąd wyroku zasądzającego na rzecz strony powodowej. Przeciwko uznaniu takiego stanowiska przemawia m.in. przepis art. 21 u.d.p.g., zgodnie z którym przed wydaniem wyroku w postępowaniu grupowym sąd zmuszony jest ponownie ocenić kwestie wstępne, podlegające badaniu na wcześniejszych etapach postępowania grupowego, a decydujące o dopuszczalności oraz kształcie rozstrzygnięcia. Oczywistym pozostaje zatem, że ponownemu badaniu podlegać będą wszystkie przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego (poczynając od liczebności grupy, poprzez jednorodzajowość roszczeń i tożsamość podstawy faktycznej, aż po kwalifikację prawną roszczeń). Dopiero stwierdzenie, że przesłanki dopuszczalności są zachowane, umożliwia wydanie wyroku co do meritum. W przeciwnym razie, sąd zmuszony będzie stwierdzić niedopuszczalność postępowania grupowego i odrzucić pozew. Podkreślić należy, że wydanie postanowienia o stwierdzeniu dopuszczalności postępowania grupowego w trybie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. nie stoi na przeszkodzie późniejszemu stwierdzeniu takiej niedopuszczalności na każdym etapie postępowania, co skutkować będzie zmianą tego postanowienia (na mocy art. 359 k.p.c.) i odrzuceniem pozwu (tak: Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Tomasz Jaworski, Patrick Radzimierski, 2010, Wydawnictwo: C.H.Beck).

Na obecnym etapie postępowania zadaniem Sądu nie jest merytoryczne rozstrzyganie o zasadności dochodzonego roszczenia. Sąd ocenia jedynie dopuszczalność postępowania grupowego, tj. okoliczności uzasadniające rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Słuszność przyjętej konstatacji potwierdza pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r. (VI ACz 1639/13), że na wstępnym etapie sprawy istotne dla sądu są jedynie okoliczności uzasadniające (bądź nie) nadanie biegu pozwowi zgłoszonemu w postępowaniu grupowym. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, będzie zawsze przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy.

W związku z rozszerzeniem powództwa, na skutek przystąpienia do grupy nowych członków, pozwany podniósł, że czynność ta jest nieskuteczna. Z uwagi na to wniósł o odrzucenie pozwu. Wskazał na dwa etapy uzyskania statusu członka grupy. Pierwszy w momencie wytoczenia powództwa, drugi w następstwie publicznego ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, zgodnie z art. 11 i 12 u.d.p.g. Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego co do niedopuszczalności rozszerzenia składu grupy na tym etapie postępowania. Należy mieć na uwadze, że rozszerzenie powództwa nastąpiło przed dokonaniem weryfikacji przez Sąd dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Po wtóre, należy mieć na uwadze, że art. 11 ust. 5 w zw. z ust. 2 u.d.p.g. zakreśla nieprzekraczalny termin końcowy na przystąpienie do grupy. W związku z tym odpada zarzut pozwanego dotyczący nieograniczonego przystępowania do grupy, co z kolei rodziłoby obawę braku kontroli nad składem grupy. Bezpodstawny jest również zarzut pozwanego dotyczący niemożności określenia momentu zawisłości sporu. Tę kwestię normuje bowiem wprost przepis art. 13 ust. 1 u.d.p.g. Bezspornie też powód dokonał rozszerzenia powództwa z zachowaniem ogólnej reguły z art. 193 § 1 i 2 k.p.c. W końcu, należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 17 u.d.p.g., określenie składu grupy jest rzeczą dalszego etapu postępowania, już po dokonaniu ogłoszeń. Zatem rolą postanowienia w przedmiocie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym nie jest ostateczne określenie składu grupy, a co za tym idzie wywody pozwanego należy uznać za chybione. Reasumując, Sąd nie stwierdził podstaw do odrzucenia powództwa w części rozszerzonej, w oparciu o omówiony argument. W tej części rozważań należy odnieść się do kolejnej okoliczności podnoszonej przez pozwanego, dotyczącej nieuzupełnienia przez powoda braku formalnego pozwu rozszerzającego powództwo, wobec wystąpienia z grupy jej członków. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 24 lutego 2016 r. (I ACz 65/16), fakt, że liczebność grupy na skutek wystąpienia z niej członków nie uległa obniżeniu poniżej wymaganych ustawowo dziesięciu osób, powoduje, że zarzut pozwanego pozostaje bez znaczenia dla sprawy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stwierdził, że wszystkie warunki rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym zostały spełnione i orzekł, jak w pkt. 1 sentencji.

W piśmie z dnia 24 kwietnia 2014 r. Pozwany wniósł o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji w postępowaniu grupowym, do uwzględnienia którego to wniosku Sąd nie znalazł podstaw.

Zgodnie z art. 8 u.d.p.g., na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Jak wynika z literalnego brzmienia przepisu kaucja ma charakter fakultatywny. Ustawodawca jednocześnie nie precyzuje przesłanek, jakie winny decydować o nałożeniu na powoda obowiązku uiszczenia kaucji. Powyższe nie oznacza jednak dowolności i wymaga rozważenia przez sąd wszystkich okoliczności w kontekście celowości zastosowania tej instytucji. Sąd w niniejszej sprawie potwierdza stanowisko wyrażone w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1485/12, powtórzone w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2015 r., I ACz 43/15, że pozwany, składając taki wniosek, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej. Zdaniem Sądu Pozwany nie podołał temu wymogowi.

Materiał przedstawiony w sprawie nie pozwala przyjąć, że powództwo jest oczywiście bezzasadne, a tym bardziej, że ma choćby pozór pieniactwa. Nie wdając się w ocenę merytoryczną roszczenia, która na obecnym etapie postępowania jest niedopuszczalna, zauważyć jedynie należy, że roszczenia analogiczne do tych objętych niniejszą sprawą są przedmiotem szerszego problemu społecznego, który znalazł odzwierciedlenie w szeregu postępowań sądowych na terenie całego kraju. W wielu z nich zapadły orzeczenia zasądzające należności od ubezpieczycieli. Powyższe oczywiście nie przesądza, że będzie miało to miejsce również w niniejszej sprawie. Służy jedynie zaprzeczeniu ewentualnej tezy, że powództwo jest oczywiście bezzasadne, czy wręcz nosi cechy pieniactwa.

Po wtóre, nie sposób podzielić tezy pozwanego, że w przypadku zasądzenia kosztów procesu na rzecz pozwanej, nie jest jasnym, od kogo pozwana będzie mogła domagać się zwrotu zasądzonych kosztów, tj. od reprezentanta grupy, czy też od poszczególnych jej członków, co ostatecznie może uniemożliwić egzekucję kosztów procesu. Zgodzić się należy z twierdzeniem, że Miejski Rzecznik Konsumentów nie ma prawa zaciągać zobowiązań w imieniu i na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Jak słusznie zauważył powód, koszty, jakimi zostałby obciążony w wyroku w razie oddalenia powództwa, nie stanowiłyby zaciągniętego przez niego zobowiązania. Stanowiłyby efekt ustawowej działalności Rzecznika. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt. 18 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, w zakresie ochrony praw konsumenta. Zatem obowiązek zapewnienia kosztów na ten cel spoczywa na samorządzie powiatowym. W tym duchu wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 124/12, na które na poparcie twierdzenia przeciwnego powołał się pozwany. Bez znaczenia dla sprawy pozostaje zarzut dotyczący tego, że umowa zawarta przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, z dnia 12 września 2013 r., nie została podpisana przez osoby uprawnione do reprezentowania jednostki samorządowej, przy której działa Rzecznik. Umowa ta nie generuje bowiem żadnych zobowiązań dla Miasta S. ani dla samego rzecznika. Zgodnie z jej § 3 koszty wywołane postępowaniem obciążają członków grupy.

Zgodnie z art. 8 ust. 3 u.d.p.g. wysokość kaucji winna mieć na względzie prawdopodobną sumę kosztów, które poniesie pozwany, przy czym nie może być wyższa niż 20% wartości przedmiotu sporu. We wniosku pozwany przedstawił tabelę kosztów przewidywanych do poniesienia w toku postępowania (k. 1929). Koszty tak określone budzą wątpliwości, zwłaszcza w odniesieniu do opinii prywatnych aktuarialnych. Nie sposób kosztów takich zaliczyć do kosztów procesu obciążających stronę przeciwną, jako że dotyczą dokumentów o charakterze prywatnym. Zwłaszcza, że pozwany dodatkowo wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego, celem weryfikacji poprawności opinii aktuarialnych. Wątpliwość budzi już sama przydatność opinii aktuarialnych dla niniejszej sprawy. Słusznie zauważył powód, że wątpliwości budzi też dopuszczalność opinii biegłego sądowego celem weryfikacji opinii aktuarialnych.

Mając to na uwadze Sąd uznał, że okoliczności sprawy nie wskazują na konieczność ani celowość zastosowania w stosunku do powoda instytucji kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku Wydział I Cywilny z dnia 28 października 2016 r.

Written by

  1. Pojęcie sprawa o ochronę konsumentów występuje w art. 61 § 1 k.p.c. określającym zakres działania organizacji pozarządowych. Zgodnie zaś z art. 221 k.c. konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Istotny jest cel działania, który nie ma aspektu gospodarczego.
  2. Status danej osoby jako konsumenta należy oceniać na chwilę dokonywania czynności prawnej. Późniejsze zmiany przeznaczenia nabytego dobra lub usługi nie powinny prowadzić do zmiany raz przyjętego ustalenia.
  3. Okoliczność zakupu nieruchomości, w której następnie prowadzono działalność gospodarczą nie oznacza, że osoba ta w dacie zawarcia umowy nie była konsumentem. Również okoliczność, że osoba prowadzi działalność gospodarczą czy zawodową w zakresie udzielania kredytów nie oznacza, że zawierając umowę dotyczącą jej osobiście z bankiem nie była konsumentem.
  4. Okoliczność, iż część Członków Grupy podpisała aneksy do umów kredytowych nie wyklucza możliwości ustalenia nieważności tych umów w pierwotnej wersji. Ocenie podlegać jednakże będzie kwestia istnienia interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia.
  5. Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna a (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne san wspólne (przesłanka sensu largo). Oznacza to, że wymóg tej samej lub takiej samej podstawy fatycznej powództwa oznacza, iż podstawę faktyczną powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności, a za wystarczające należy uznać ich istotne podobieństwo. W związku z tym podstawa faktyczna nie musi być ta sama lecz co najmniej taka sama.
  6. Mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami faktycznymi poszczególnych roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne pozostawały wspólne dla wszystkich roszczeń. Taką okolicznością wspólną dla wszystkich roszczeń są umowy zawarte przez członków grupy (…) zwierające klauzule abuzywne wprowadzając identyczny mechanizm polegający na dowolności banku w ustalaniu wysokości zadłużenia kredytobiorcy skutkujące zdaniem powoda nieważnością tych umów.
  7. Postępowanie sądu w przedmiocie badania dopuszczalności postępowania grupowego jest swoistym postępowaniem przedsądowym. Sąd jedynie na podstawie oceny pozwu podejmuje decyzję o dopuszczalności postępowania grupowego, gdyż dokonuje jedynie oceny formalnoprawnej dopuszczalności tego postępowania. Sąd nie jest uprawniony do badania przesłanek merytorycznych roszczeń.

Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Karolina Sarzyńska

Sędziowie:                     SSO Ewa Karwowska, SSR (del) Krzysztof Koczyk

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2016 r. w Gdańsku na rozprawie sprawy z powództwa: Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Szczecinku działającego jako reprezentant grupy przeciwko: (…) Spółce Akcyjnej w W. o ustalenie ewentualnie ukształtowanie,

postanawia:

  1. odmówić odrzucenia pozwu,
  2. rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Szczecinku jako Reprezentant Grupy wniósł pozew w postępowaniu grupowym przeciwko Bankowi (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą w Gdańsku o ustalenie nieistnienia lub nieważności umownych stosunków prawnych, wynikających z umów kredytu udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, niezawierających określenia kwoty kredytu, do której zobowiązany jest kredytobiorca, a mianowicie zawierających klauzulę przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma w szczególności następujące brzmienie: „Do wyliczenia kursów/kupna sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (…) Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży Banku S. A. (§ 17.4 umowy kredytu)”.

Ewentualnie powód wniósł o ustalenie braku związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN. a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma w szczególności brzmienie cytowane w pkt 5 żądania pozwu oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych. Dodatkowo Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Szczecinku wniósł o wydanie na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”) postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. W uzasadnieniu tego wniosku Reprezentant Grupy wskazał, że roszczenia objęte pozwem są jednorodzajowa (tożsame) dla każdego uczestnika i oparte na takiej samej podstawie faktycznej, polegającej na umówieniu z pozwanym dowolności wierzyciela w ustalaniu wysokości zobowiązania klienta polegającej:

  • najpierw na ustalaniu przez pozwanego równowartości w walucie obcej kwoty kredytowania określonej w PLN,
  • następnie na ustalaniu przez pozwanego kwoty spłaty kredytowania w PLN obliczanej od tak ustalonej w walucie obcej równowartości kwoty głównej. Klauzula umowna będąca podstawą tych przeliczeń została zacytowana w pkt. 5 żądania pozwu. Powodowi znane są przypadki zawierania przez pozwanego umów kredytowych w oparciu o inne niż załączone do pozwu wzorce umowne, z których wiele posługiwało się zbliżonymi sformułowaniami o jurydycznie tożsamej treści. Ponadto reprezentant grupy wskazał, że członkami grupy w niniejszym pozwie zbiorowym są konsumenci, którzy w latach 2005-2008 zawarli umowę kredytową nominowaną w PLN, a indeksowaną do waluty obcej z (…) Bank S.A., którego następcą prawnym, pod tytułem ogólnym jest pozwany bank. Przesłanka liczebności członków grupy, która zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. wynosi 10 osób, została spełniona, ponieważ na dzień złożenia pozwu grupa liczy 450 osób.

W odpowiedzi na pozew w postępowaniu grupowym pozwany Bank (…) Spółka Akcyjna z siedzibą w Gdańsku wniósł o odrzucenie pozwu w całości ze względu na to, że niniejsza sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Na wypadek nieuwzględnienia wniosku o odrzucenie pozwu pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zdaniem pozwanego niniejsza sprawa nie spełnia przesłanek określonych w art. 1 ust. 1 oraz art. 1 ust. 1 u.d.p.g., gdyż część Członków Grupy nie może nie może zostać uznana za konsumentów w rozumieniu art. 221 k.c. ponieważ osoby te zawarły umowy kredytu w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową. W konsekwencji roszczenia tych osób nie mogą zostać uznane za roszczenia o ochronę konsumentów w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.p.g.

Ponadto w przypadku tych Członków Grupy w ogóle nie znajdą zastosowania przepisy o ochronie konsumenta. Zdaniem pozwanego ze względu na szereg istotnych różnic w sytuacji poszczególnych Członków Grupy w związku z zawarciem umowy kredytu nie można uznać, że roszczenia wszystkich Członków Grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. Część członków grupy w chwili złożenia wniosku kredytowego i zawarcia umowy kredytu prowadziła działalność gospodarczą w nieruchomości, która została wybudowana bądź nabyta ze środków pochodzących z kredytu. Ponadto część Członków Grupy prowadziła działalność gospodarczą w zakresie kredytów hipotecznych, w chwili zawarcia umów kredytu byli oni kierownikami sprzedaży kredytów hipotecznych bądź doradcami kredytowymi w (…) Bank. Z racji zajmowanego stanowiska osoby te znały doskonale zasady, na jakich kredyt indeksowany był do waluty obcej, a w szczególności znały doskonale procedurę ustalania kursów wymiany walut przez pozwanego. Również w skład Członków Grupy wchodzą osoby zatrudnione przez inne instytucje jak również osoby prowadzące działalność gospodarczą w zakresie doradztwa kredytowego.

Zdaniem pozwanego roszczenia Członków Grupy nie są oparte na tej samej podstawie faktycznej, ponieważ każdy z Członków Grupy zawarł odrębna umowę. Również w ocenie pozwanego nie występuje taka sama podstawa faktyczna roszczeń Członków Grupy ponieważ okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych Członków Grupy uniemożliwiają przeprowadzenie wspólnego postępowania i wydanie jednolitego rozstrzygnięcia w stosunku do wszystkich Członków Grupy.

Pozwany podniósł także zarzut braku legitymacji procesowej czynnej w przypadku umów kredytu zwartych z kilkoma kredytobiorcami wskazując, że w przypadku 319 Członków Grupy umowy kredytu zostały zawarte z więcej niż jednym kredytobiorcą. W każdym z tych przypadków oświadczenie o przystąpieniu do grupy zostało złożone tylko przez jednego kredytobiorcę. Osoby te nie posiadają samodzielnie legitymacji czynnej do wystąpienia z żądaniami określonymi w pozwie. W tych przypadkach w ocenie pozwanego występuje współuczestnictwo konieczne po stronie wszystkich współkredytobiorców w rozumieniu art. 72 § 2 k.c. Ewentualny wyrok uwzględniający powództwo nie będzie miał powagi rzeczy osądzonej względem tych współkredytobiorców, którzy nie są Członkami Grupy. Stronami postępowania w przedmiocie ustalenia nieważności umowy powinni być wszyscy kontrahenci tej umowy. Pozwany wskazał, że 121 Członków Grupy zawarło z Bankiem aneks do umowy kredytu, na podstawie którego zmienione zostały postanowienia umowne dotyczące zasad ustalania kursów kupna/sprzedaży waluty obcej. Aneksy te zawierają szczegółowe zasady określania sposobu i terminów ustalania kursu wymiany walut zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt. a Prawa Bankowego uchwalonego na podstawie Ustawy Antyspreadowej. Większość z aneksów zostało zawartych na podstawie art. 4 Ustawy Antyspreadowej, natomiast w przypadku części Członków Grupy aneks został podpisany jeszcze przed wejściem tej nowelizacji w życie. W każdym przypadku, w wyniku zawarcia aneksu z Umowy Kredytu usunięte zostało postanowienie, które zostało w pozwie zakwestionowane jako abuzywne,. Zawarcie powyższych aneksów oznacza, że roszczenia Członków Grupy nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. Jeśli chodzi o żądanie ustalenia braku związania Członków Grupy umowami kredytu w zakresie kwestionowanej przez powoda klauzuli zawartej w § 17 ust. 4 umów kredytu, to pozwany stwierdził, że żądanie to stało się bezprzedmiotowe w przypadku tych członków grupy, którzy zawarli aneks. Zawarcie aneksu usunęło definitywnie akcentowaną przez powoda niejasność w zakresie treści stosunku prawnego łączącego strony i definitywnie ukształtowało sytuację prawną tych członków grupy na przyszłość. Kolejna okolicznością zdaniem pozwanego, która wprowadza różnicę w sytuacji Członków Grupy jest to, że wielu Członków Grupy spłaca kredytu bezpośrednio we franku szwajcarskim, zgodnie z postanowieniami aneksu zawartego na podstawie art. 4 Ustawy Antyspreadowej lub bezpośrednio na podstawie art. 69 ust. 3 Prawa bankowego nawet w przypadku nie zawarcia aneksu. Pozwany zwrócił także uwagę, że w ramach kontroli incydentalnej należy zbadać zgodność postanowienia umownego z dobrymi obyczajami biorąc pod uwagę konkretne okoliczności dotyczące zawarcia danej umowy, w tym negocjacje oraz indywidualne uzgodnienia treści umów kredytu z Członkami Grupy. Ponadto należy ustalić, czy postanowienie ro rzeczywiście naruszyło interes każdego konkretnego Członka Grupy.

Istotne różnice pomiędzy okolicznościami subiektywnymi każdego z Członków Grupy uniemożliwiają zdaniem pozwanego wspólną dla wszystkich Członków Grupy ocenę naruszenia interesu konsumenta w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c.

Pozwany stanął także na stanowisku, że Członkowie Grupy nie mają interesu prawnego w dochodzeniu powództwa w niniejszej sprawie w rozumieniu art. 189 k.p.c. W przedmiotowej sprawie istnienie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. należy potraktować również jako element wspólnej podstawy faktycznej wszystkich Członków Grupy. Z pozwu należy wywnioskować, że w skład Członków Grupy powinny wchodzić osoby, które mają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w dochodzeniu roszczeń zawartych w punktach 5 i 6 pozwu. Ponieważ żaden z Członków Grupy nie dysponuje tak rozumianym interesem prawnym, pozew należy odrzucić na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g.

W replice powoda z dnia 14 grudnia 2015 roku na odpowiedź na pozew Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Szczecinku wskazał, że wbrew stanowisku pozwanego pozew dotyczy ustalenia odpowiedzialności w prawie umów wszystkie sankcje i wszystkie żądania dotyczą odpowiedzialności. W konsekwencji wszystkie żądania ustalenia w zakresie obowiązywania lub nieobowiązywania umów są objęte interesem prawnym w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g. Interes prawny zaś nie jest w ogóle przesłanką ani dopuszczalności powództwa grupowego ani też jego zasadności. Zdaniem powoda sytuacja Członków Grupy jest tożsama. Nie ma bowiem żadnego znaczenia fakt. iż część Członków Grupy zawarła aneksy uprawniające ją do spłat kredytu w CHF bądź też spłaca raty w CHF bez aneksu. Pozew dotyczy bowiem zarówno okresu sprzed zawarcia ewentualnych aneksów jak i po ich zawarciu. Ponadto aneksy i spłaty dokonywane w CHF w żaden sposób nie wyjaśniają, skąd wzięła się kwota w CHF, która podlega spłaceniu. Wbrew temu co twierdzi pozwany brak jest wśród Członków Grupy osób, które zaciągnęły kredyt w celu finansowania działalności gospodarczej. Wszystkie umowy zostały zawarte w celu konsumenckim, a Członkowie Grupy zawierając je posiadali status konsumenta. Zdaniem powoda statusu konsumenta nie przekreśla fakt, że niektórzy Członkowie Grupy zawodowo zajmują się kredytami. O powyższym decyduje wyłącznie przeznaczenie kredytu. Reprezentant Grupy nie zgodził się z twierdzeniem pozwanego, że w przedmiotowym procesie konieczne jest łączne występowanie wszystkich kredytobiorców. W tym zakresie powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego, w którym stwierdzono, że w sprawie o ustalenie współkredytobiorcy nie muszą występować łącznie i nie jest to przesłanka dopuszczalności pozwu. Dla dopuszczalności powództwa grupowego nie ma znaczenia to, że każdy z Członków Grupy zwarł osobną umowę. Zdaniem reprezentanta grupy sprawie grupowej nie bada się interesu prawnego. Zarzuty pozwanego w zakresie posiadania przez część Członków Grupy aneksów, kwestionowania statusu konsumenta czy też samodzielnego występowania części Członków Grupy przy wymaganym – w ocenie pozwanego występowaniu łącznym ze współkredytobiorcami. które to zarzuty miałyby przesądzać o niedopuszczalności pozwu są dodatkowo niezasadne z tego powodu, że pozew grupowy jest dopuszczalny, gdy choćby 10 osób spełnia przesłanki dopuszczalności.

W odpowiedzi na replikę powoda na odpowiedź na pozew pozwany Bank (…) S.A. w Gdańsku podtrzymał swoje stanowisko zawarte w odpowiedzi na pozew co do niedopuszczalności postępowania grupowego. Podtrzymał zatem zarzut co do braku legitymacji czynnej w przypadku umów kredytu zmienionych aneksami modyfikującymi postanowienie umowne kwestionowane przez powoda jako abuzywne, podtrzymał zarzut braku legitymacji procesowej czynnej w przypadku umów kredytu zawartych z kilkoma kredytobiorcami oraz to, że niektórzy Członkowie Grupy nie powinni korzystać ze szczególnej ochrony przysługującej konsumentom.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ocenie sądu nie zachodzą przesłanki do odrzucenia pozwu, a sprawa niniejsza spełnia przesłanki do rozpoznania jej w postępowaniu grupowym.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.d.p.g. Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Na tym etapie badania przesłanek dopuszczalności powództwa grupowego sąd zobligowany jest do formalnoprawnej oceny dopuszczalności postępowania grupowego. Sąd bada czy zostały spełnione przesłanki ogólne i szczególne dopuszczalności powództwa grupowego przewidziane w art. 1 i 2 u.d.p.g.

Do ogólnych przesłanek dopuszczalności powództwa grupowego należy zaliczyć:

  1. określoną liczbę osób wchodzących w skład grupy – co najmniej 10 osób,
  2. określony rodzaj sprawy (o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych),
  3. jednorodzajowość dochodzonych roszczeń.
  4. oparcie dochodzonego roszczenia na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.

Natomiast przesłanki szczególne to:

  1. ujednolicenie wysokości roszczeń członków grupy w przypadku dochodzenia roszczeń pieniężnych,
  2. ujednolicenie wysokości roszczeń członków podgrupy w przypadku dochodzenia roszczeń pieniężnych.

W przedmiotowej sprawie powód jako reprezentant grupy żąda ustalenia nieistnienia lub nieważności umownych stosunków prawnych, wynikających z umów kredytu udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, niezawierających określenia kwoty kredytu, do której zobowiązany jest kredytobiorca, a mianowicie zawierających klauzulę przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma w szczególności następujące brzmienie: „Do wyliczenia kursów/kupna sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (…) Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży (…) Banku S.A. (§ 17.4 umowy kredytu)”. Ewentualnie powód żąda ustalenia braku związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN. a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma w szczególności brzmienie cytowane w pkt 5 żądania pozwu.

W przedmiotowej sprawie powód jako reprezentant grupy dochodzi roszczenia majątkowego niepieniężnego, zatem nie musi wykazywać przesłanek szczególnych dopuszczalności powództwa grupowego.

Sąd stanął na stanowisku, iż roszczenia dochodzone pozwem grupowym mają jednorodzajowy charakter. Z uzasadnienia żądania pozwu wynika, że poprzednik prawny pozwanego zawarł z każdym z członków grupy umowę zawierającą postanowienie, którego skutek pomimo różnic w sformułowaniach wobec każdego członka grupy jest taki sam – daleko idąca dowolność pozwanego w ustaleniu wysokości zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu. Oznacza to, że wszystkie roszczenia oparte są na takiej samej podstawie prawnej i wywodzone są z klauzul abuzywnych, co zdaniem powoda ma prowadzić do nieważności umów. Zwrócić także należy uwagę, iż konieczność dochodzenia w postępowaniu grupowym „roszczenia jednego rodzaju” w rozumieniu tego przepisu oznacza wymaganie, by wszyscy powodowie dochodzili zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. W niniejszej sprawie wszyscy Członkowie Grupy domagają się roszczeń jednego rodzaju- ustalenia, szczegółowo opisanego wyżej w uzasadnieniu.

Powód winien także wykazać, że dochodzone roszczenia oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Sąd stanął na stanowisku, że roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna a (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne san wspólne (przesłanka sensu largo). Oznacza to, że wymóg tej samej lub takiej samej podstawy fatycznej powództwa oznacza, iż podstawę faktyczną powództwa nie muszą stanowić tożsame okoliczności, a za wystarczające należy uznać ich istotne podobieństwo. W związku z tym podstawa faktyczna nie musi być ta sama lecz co najmniej taka sama. Sąd podzielił przy tym stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 roku, I Acz 464/13, LEX nr 1324836) we którym stwierdził, że mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami faktycznymi poszczególnych roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne pozostawały wspólne dla wszystkich roszczeń. Taką okolicznością wspólną dla wszystkich roszczeń są umowy zawarte przez członków grupy z poprzednikiem prawnym pozwanego zwierające klauzule abuzywne wprowadzając identyczny mechanizm polegający na dowolności banku w ustalaniu wysokości zadłużenia kredytobiorcy skutkujące zdaniem powoda nieważnością tych umów.

Ponadto okoliczność, iż część Członków Grupy podpisała aneksy do umów kredytowych nie wyklucza możliwości ustalenia nieważności tych umów w pierwotnej wersji. Ocenie podlegać jednakże będzie kwestia istnienia interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia.

W ocenie Sądu powód wykazał że dochodzone roszczenia są roszczeniami o ochronę konsumentów. Pojęcie sprawa o ochronę konsumentów występuje w art. 61 § 1 k.p.c. określającym zakres działania organizacji pozarządowych. Zgodnie zaś z art. 221 k.c. konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Istotny jest cel działania, który nie ma aspektu gospodarczego. Ponadto status danej osoby jako konsumenta należy oceniać na chwilę dokonywania czynności prawnej. Późniejsze zmiany przeznaczenia nabytego dobra lub usługi nie powinny prowadzić do zmiany raz przyjętego ustalenia. Sąd dokonał analizy wniosków kredytowych, jednakże nie wynika z nich, że jacyś członkowie grupy wnosili o udzielenie kredytu na cel gospodarczy. Okoliczność zakupu nieruchomości, w której następnie prowadzono działalność gospodarczą nie oznacza, że osoba ta w dacie zawarcia umowy nie była konsumentem. Również okoliczność, że osoba prowadzi działalność gospodarczą czy zawodową w zakresie udzielania kredytów nie oznacza, że zawierając umowę dotyczącą jej osobiście z bankiem nie była konsumentem.

Podkreślenia wymaga, że postępowanie sądu w przedmiocie badania dopuszczalności postępowania grupowego jest swoistym postępowaniem przedsądowym. Sąd jedynie na podstawie oceny pozwu podejmuje decyzję o dopuszczalności postępowania grupowego, gdyż dokonuje jedynie oceny formalnoprawnej dopuszczalności tego postępowania. Sąd nie jest uprawniony do badania przesłanek merytorycznych roszczeń. Zatem kwestia istnienia interesu prawnego po stronie powoda czy też legitymacji procesowej, współuczestnictwa koniecznego po stronie powodowej nie może być przedmiotem postępowania na obecnym etapie. Przepisy art. 1 i 2 u.d.p.g. jednoznacznie wskazują jakie przesłanki Sąd bada przy ocenie dopuszczalności postępowania grupowego. Nie należy do nich w tym przypadku istnienie interesu prawnego po stronie powoła czy też legitymacja procesowa czynna. Oceny tej Sąd dokona w przypadku merytorycznej oceny zasadności powództwa.

Powód wykazał także liczbę osób wchodzących w skład grupy przekraczającą 10 osób, dlatego też Sąd stanął na stanowisku, że zostały spełnione wszystkie przesłanki dopuszczalności powództwa grupowego co do liczebności grupy, jedno rodzaj owości roszczeń, rodzaju sprawy oraz podstawy faktycznej powództwa.

Wobec powyższego postanowiono odmówić odrzucenia pozwu i rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 25 października 2016 r.

Written by

  1. Wymóg takiej samej podstawy faktycznej roszczeń nie oznacza, że wszystkie okoliczności faktyczne sprawy muszą być identyczne w przypadku każdego z członków grupy, gdyż zawsze – nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia – będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy. Warunek jednakowej podstawy faktycznej spełniony zostaje wówczas, gdy fakty uzasadniające istnienie określonego stosunku prawnego, który jest podstawą roszczeń, są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy.
  2. Ocena dopuszczalności postępowania grupowego nie może być poprzedzona oceną jego zasadności, a dzieje się tak, jeśli sąd analizuje, czy zdarzenie sprawcze wskazane w pozwie rzeczywiście spowodowało stratę finansową, czy reklamy emitowane na zlecenie pozwanego godziły tylko w podmioty oferujące ubezpieczenia komunikacyjne, czy także w podmioty oferujące inne produkty ubezpieczeniowe, a także, czy ofiarą działań pozwanego mogły być wyłącznie osoby posiadające status agenta ubezpieczeniowego, czy także inne osoby.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Jerzy Paszkowski

Sędziowie:                     SSA Marzena Miąskiewicz, SSO (del.) Bernard Chazan (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2016 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego Biura (…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przeciwko (…) Towarzystwu (…) Spółce Akcyjnej w W. o odszkodowanie

na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 6 czerwca 2016 r., sygn. akt XVI GC 352/15,

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 6 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił rozpoznać przedmiotową sprawę w postępowaniu grupowym.

Sąd Okręgowy wskazał, iż reprezentant grupy przedłożył oświadczenia, z których wynika, że działa w takim charakterze, a nadto załączył do pozwu oświadczenia każdego z członków o przystąpieniu do grupy. Zdaniem sądu pierwszej instancji, grupa spełnia wymogi wskazane w ustawie dotyczące liczebności, bowiem składa się z 35 członków podzielonych na podgrupy. Wszystkie podmioty objęte pozwem wystąpiły do sądu z tym samym roszczeniem o zasądzenie od pozwanego określonej w pozwie kwoty pieniężnej tytułem odszkodowania, jako konsekwencji czynu nieuczciwej konkurencji. Złożony pozew został oparty na twierdzeniu, że wskutek prowadzenia przez pozwanego w 2008 roku kampanii reklamowej członkowie grupy ponieśli szkodę. Reklamy, których emisja została ostatecznie zakazana, miały na odbiorców taki wpływ, że doprowadziły do znacznego zmniejszenia zainteresowania zawieraniem umów z pośrednictwem agentów, co wpłynęło na utratę ich zysków. W ocenie sądu pierwszej instancji tak zakreślona podstawa faktyczna dochodzonego roszczenia, wobec ujednolicenia wysokości roszczenia poszczególnych członków grup, umożliwia dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Sąd pierwszej instancji wskazał, iż na obecnym etapie postępowania okoliczności faktyczne przytoczone przez powoda uzasadniają przyjęcie, iż dochodzone roszczenie ma charakter jednorodzajowy i jest oparte na takiej samej podstawie faktycznej, co uzasadnia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym w myśl przepisów art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”).

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pozwany, zaskarżając je w całości i zarzucając:

  • naruszenie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy oraz art. 16 ust. 1 zd. 1 d.p.g. poprzez dokonanie oceny dopuszczalności postępowania grupowego, w szczególności występowania jednakowej podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, wyłącznie na podstawie twierdzeń powoda, pomimo że jednakowa podstawa faktyczna tych roszczeń powinna zostać udowodniona przez powoda, co skutkowało zaniechaniem zbadania, czy roszczenia członków grupy zostały oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej;
  • naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 d.p.g. poprzez błędne ustalenie, że „materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie pozwala na stwierdzenie, iż okoliczności faktyczne wskazane jako podstawa żądania pozwu są identyczne dla wszystkich członków grupy”, a to na skutek pominięcia przez Sąd Okręgowy zebranych w sprawie dowodów, których prawidłowa ocena prowadzi do wniosku o braku jednakowej podstawy faktycznej roszczeń członków grupy;
  • naruszenie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 d.p.g. poprzez błędne przyjęcie, że roszczenia wszystkich członków grupy zostały oparte na takiej samej podstawie faktycznej, podczas gdy roszczenia członków grupy nie wykazują elementów jednakowej podstawy faktycznej zakreślonej pozwem, a w sprawie nie występuje 10 członków grupy, co do których można stwierdzić, że ich roszczenia są oparte na jednakowej podstawie faktycznej, co powinno skutkować odrzuceniem pozwu;
  • 10 ust. 1 ustawy w zw. z art. 2 ust. 1 i 2 u.d.p.g. poprzez błędne przyjęcie, że roszczenia członków grupy zostały prawidłowo ujednolicone w podgrupach, bez uprzedniego ustalenia, czy do ujednolicenia doszło przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy – co doprowadziło do błędnego uznania, iż nie zachodzą podstawy do odrzucenia pozwu z uwagi na niedopuszczalność postępowania grupowego wywołaną niewłaściwym ujednoliceniem roszczeń;
  • naruszenie art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 1 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 d.p.g. poprzez pominięcie wskazań co dalszego postępowania zawartych w postanowieniu Sądu Apelacyjnego z dnia 18 lutego 2014 roku i zaniechanie rozważenia zarzutów pozwanego co do członkostwa określonych osób w grupie pod kątem ewentualnego częściowego odrzucenia pozwu.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez odrzucenie pozwu w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według spisu kosztów złożonego na rozprawie przed Sądem Okręgowym w dniu 25 maja 2016 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Pozwany wniósł także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, które podlegają ocenie sądu na tym etapie postępowania, ograniczają się do kwestii zakreślonych w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Należą do nich: liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób, jednorodzajowość roszczeń, tożsamość podstawy faktycznej – roszczenia są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, określony rodzaj spraw oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne tj. ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 u.d.p.g.). Aby sprawa mogła być rozpoznana w postępowaniu grupowym, przesłanki te muszą być spełnione łącznie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, zgodnie z żądaniem powoda, odmawiając tym samym odrzucenia pozwu.

Przede wszystkim niezasadne są zarzuty strony pozwanej dotyczące nieistnienia przesłanki rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym w postaci takiej samej podstawy faktycznej dochodzenia roszczeń poszczególnych członków grupy. Podstawa faktyczna powództwa w niniejszej sprawie, jak trafnie zauważył sąd pierwszej instancji, opiera się na twierdzeniu, że w skutek prowadzenia przez pozwanego w 2008 roku kampanii reklamowej członkowie grupy ponieśli szkodę. Emitowanie reklamy, których emisja została zakazana miały na odbiorców taki wpływ, że doprowadziły do znacznego zmniejszenia zainteresowania potencjalnych klientów zawieraniem umów ubezpieczeniowych z pośrednictwem agentów, a w konsekwencji do zmniejszenia oczekiwanych dochodów. W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak jest podstaw do uznania, że kwestionowana przesłanka dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym nie została spełniona. Warto przy tym zaznaczyć, iż kwestia ta dwukrotnie była przedmiotem wypowiedzi sądu drugiej instancji rozpoznającego zażalenia powoda na postanowienia o odrzuceniu pozwu. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 lutego 2014 r. (sygn. akt I ACz 221/14) Sąd Apelacyjny wyraźnie stwierdził, że zakreślona w pozwie podstawa faktyczna umożliwia dochodzenie roszczeń w oparciu o przepisy ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Uznał przy tym, jako spełniające wymogi ujednolicenia podstawy faktycznej, twierdzenie, że roszczenia członków grupy wynikają z jednego zdarzenia będącego źródłem szkody, tj. czynu nieuczciwej konkurencji. Stanowisko to Sąd Apelacyjny podtrzymał w uzasadnieniu postanowienia z dnia 31 marca 2015 r. (sygn. akt I ACz 166/15), wskazując że nie istnieją podstawy do uznania, że ta przesłanka dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu zbiorowym nie została spełniona. Sąd Apelacyjny rozpoznający zażalenie na postanowienie z dnia 6 czerwca 2016 r. podziela to stanowisko, dodatkowo wskazując, że wymóg takiej samej podstawy faktycznej roszczeń nie oznacza, że wszystkie okoliczności faktyczne sprawy muszą być identyczne w przypadku każdego z członków grupy, gdyż zawsze – nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia – będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy. Warunek jednakowej podstawy faktycznej spełniony zostaje wówczas, gdy fakty uzasadniające istnienie określonego stosunku prawnego, który jest podstawą roszczeń, są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 września 2015 r., sygn. akt VI ACz 1117/15). Konieczność uznania, że roszczenie zgłoszone w rozpoznawanej sprawie zostało oparte na takiej samej podstawie faktycznej w stosunku do wszystkich członków grupy, wynika wprost z uzasadnienia pozwu, w treści którego została podana jedna w istocie podstawa faktyczna dla wszystkich członków grupy. Nie może być więc ona różna dla poszczególnych członków grupy, skoro w uzasadnieniu pozwu nie zostały podane osobne podstawy faktyczne dla jednostkowych członków grupy (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15).

W tym stanie rzeczy uznać należy, iż kwestia spełnienia przesłanki tożsamości podstawy faktycznej roszczeń poszczególnych członków grupy, pozostaje wyjaśniona, co oznacza bezzasadność zarzutów skarżącego podniesionych w tym przedmiocie.

Na obecnym etapie postępowania wątpliwości nie budzi też jednorodzajowość roszczeń członków grupy, jak i sposób, w jaki dokonano ujednolicenia poszczególnych roszczeń. Pierwsza z tych przesłanek nie stanowi przedmiotu sporu, drugą zaś wyjaśnił Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 lutego 2014 r., wskazując że ujednolicenie to jest zgodne z wymogami ustawy.

Na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy istotne jest przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, celem którego jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów. Odwołując się raz jeszcze do uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 31 marca 2015 r. wskazać należy, iż znalazło się tam stwierdzenie, akceptowane przez skład orzekający w przedmiocie zażalenia strony pozwanej, że ocena dopuszczalności postępowania grupowego nie może być poprzedzona oceną jego zasadności, a dzieje się tak, jeśli sąd analizuje, czy zdarzenie sprawcze wskazane w pozwie rzeczywiście spowodowało stratę finansową, czy reklamy emitowane na zlecenie pozwanego godziły tylko w podmioty oferujące ubezpieczenia komunikacyjne, czy także w podmioty oferujące inne produkty ubezpieczeniowe, a także, czy ofiarą działań pozwanego mogły być wyłącznie osoby posiadające status agenta ubezpieczeniowego, czy także inne osoby. Oznacza to, że zagadnienia te pozostają poza granicami oceny sądu badającego dopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Dotyczy to także kwestii odnoszących się do określenia składu grupy. Ocena twierdzeń pozwanego w tym zakresie nie ma wpływu na samą decyzję o dopuszczalności postępowania grupowego. Chodzi bowiem o zarzuty w stosunku do udziału tych osób jako członków grupy, nie zaś o istotny element podstawy faktycznej pozwu wniesionego zgodnie z przepisami powołanej ustawy. Ustawodawca na etapie dopuszczalności tego postępowania wprowadził jedynie wymóg odpowiedniej liczebności grupy (co najmniej 10 osób). Określenie składu grupy następuje natomiast dalszej fazie postępowania, gdyż wymaga oceny szerokiego materiału złożonego przez obie stron. Ustalając skład grupy, do której nie muszą zostać zaliczone wszystkie osoby, które na etapie przygotowania pozwu złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy, Sąd Okręgowy, przy uwzględnieniu zebranego materiału i rozważeniu zarzutów, na które może się powoływać pozwany w odniesieniu do konkretnych osób które złożyły wskazane oświadczenia przed wniesieniem pozwu lub w toku procesu, będzie musiał określić zakres podmiotowy, do którego odnosi się podany na uzasadnienie żądania schemat faktyczny, z pominięciem indywidualnych faktów związanych z przedmiotem sprawy, dotyczących poszczególnych członków grupy. Osoby, które nie będą spełniać tych warunków, powinny zostać pominięte przy ustalaniu składu grupy. Decyzja Sądu Okręgowego będzie ponadto podlegać kontroli instancyjnej, gdyż takie postanowienie podlega osobnemu zaskarżaniu (art. 17 ust. 2 u.d.p.g.). Po ostatecznym określeniu składu grup merytorycznej ocenie podlegać będą zaś okoliczności wspólne, na których zostało oparte żądanie. W zakresie tych okoliczności prowadzone będzie postępowanie dowodowe, na bazie którego konieczne będzie ustalenie, w granicach twierdzeń stanowiących jedną podstawę faktyczną żądania o ustalenie, podstawy wyroku orzekającego o zasadności powództwa, ale z pominięciem faktów dotyczących poszczególnych członków grupy, przekraczających podany schemat faktyczny. Wyrok korzystny dla osób wchodzących w skład grupy będzie mieć znaczenie prejudycjalne przy ocenie konkretnych świadczeń. Nie musi jednak przesądzać o zasadności powództw o ich zasądzenie na rzecz poszczególnych członków grupy w osobnych sprawach (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15).

Mając powyższe na uwadze, należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego o możliwości rozpoznania niniejszej sprawy w trybie przewidzianym w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Z tych względów, stosując art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g., Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie pozwanego i orzekł jak w sentencji postanowienia.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXV Cywilny z dnia 24 października 2016 r.

Written by

Orzeczenie zostało uchylone, w zakresie pkt 2 sentencji, postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warzawie z 7 marca 2017 r., VI ACz 177/17.

  1. Przed wydaniem postanowienia w przedmiocie dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, Sąd Okręgowy powinien zbadać, czy każdy z członków grupy ma status konsumenta w rozumieniu art. 221 c.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSO Anna Błażejczyk (spr.)

Sędziowie:                     SSO Dorota Kalata, SSO Monika Włodarczyk

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2016 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. przeciwko (…) Bank Spółka Akcyjna w W. o ustalenie ewentualnie o ukształtowanie

postanawia:

  1. odrzucić pozwy w zakresie roszczeń A. M. oraz W. S. i D. S.,
  2. w pozostałym zakresie przyjąć pozwy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

W pozwach z dnia 14 kwietnia 2014 r. (daty prezentaty), złożonych w postępowaniu grupowym, skierowanych przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. – działającego jako reprezentant grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”), przeciwko (…) Bank SA w W., wnoszący, powołując się na istnienie w umowach członków grupy klauzul abuzywnych pozwalających bankowi na dowolność ustalania wysokości spłaty raty kredytu indeksowanego do CHF zgłosił żądania ewentualne i żądał:

ustalenia nieistnienia umownych stosunków prawnych wynikających z umów kredytu udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, niezawierających określenia kwoty kredytu, do której zwrotu zobowiązany jest kredytobiorca, a mianowicie zawierających klauzulę przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma następujące brzmienie:

„W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 2.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Banku (…) S.A. i

„Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 4.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Banku (…) S.A. lub

„W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 9.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. – (…) (następnie) (…) Bank S.A. oraz (…) i

„Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej – spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> do CHF obowiązującego w dniu spłaty” – § 10.3 Umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. – (…) (następnie) (…) Bank S.A. oraz (…) lub

„Uruchomienie kredytu (pożyczki) (…) następuje w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu uruchomionej kwoty w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie Kredytu (Umowie Pożyczki) wg kursu kupna danej waluty ustalonego przez Bank w aktualnej Tabeli Kursów” – § 11.7 Regulaminu kredytowania hipotecznego (…) Bank S.A. – Oddział (…) i

„Kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na postawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów z dnia spłaty” – § 12.7 Regulaminu kredytowania hipotecznego (…) Bank S.A. – Oddział (…) lub

„Uruchomienie kredytu następuje w złotych polskich (PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Części Szczególnej Umowy (IV) zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązujących w Banku w dniu uruchomienia (…)” – § 3.11 Umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. i

„Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej kwoty wyrażonej w walucie EUR – po jej przeliczeniu na PLN – według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>>” – § 4.5. zd. 1 Umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A.

ewentualnie: ustalenie braku związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie,

ewentualnie: ustalenie nieważności całych umów kredytu, udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli liczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie,

ewentualnie: zmiany ze skutkiem ex tunc umów kredytu, udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula liczenia ma wyżej wskazane brzmienie, która to zmiana polega na przyjęciu, że członkowie grupy są zobowiązani do zwrotu kwoty kredytu, określonej w umowie i wypłaconej w PLN, powiększonej o odsetki i inne koszty, liczone od tak określonej kwoty kredytu,

ewentualnie: zmiany ze skutkiem ex nunc umów kredytu, udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie, która to zmiana polega na przyjęciu, że kursem wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest równowartość kwoty kredytu w walucie obcej jest kurs kupna NBP z dnia zawarcia umowy; kursem wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota raty kredytu w PLN jest kurs sprzedaży NBP z dnia zawarcia umowy,

ewentualnie: ustalenie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego za stosowanie w rozliczeniach z członkami grupy wskazanych klauzul umownych, obarczonych dowolnością wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika.

Reprezentant grupy wnosił również o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym podawał, że sprawa kwalifikuje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, albowiem:

1) spełniony jest warunek liczebności grupy,

2) sprawa dotyczy ochrony konsumentów, a członkami każdej z grup są osoby, które w latach 2005-2008 zawarły umowę kredytową nominowaną w PLN, a indeksowaną do waluty obcej z jednym z poprzedników prawnych pozwanego: (…) Bankiem (…) S.A. w K., (…) oddział w Ł. i (następnie) (…) Bank S.A. (…) oddział w Ł., (…) Bank S.A. – oddział specjalistyczny M., (…) Bank S.A. Wskazywał, że ci członkowie grupy, którzy zawarli z pozwanym porozumienia, które wyeliminowały z umów element dowolności wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika przez konkretyzację zasady przeliczeń walutowych kwoty kredytu lub umożliwiające spłatę w walucie obcej, nadal mają interes w ustalaniu zasad spłaty kredytu za okres do dnia podpisania porozumienia do umowy kredytowej,

3) występuje jednorodzajowość roszczeń członków grupy, ponieważ pozwany w stosunku do każdego z członków grupy ma dowolność w ustaleniu wysokości zobowiązania polegającą na ustaleniu przez pozwanego równowartości w walucie obcej kwoty kredytowania określonej w PLN, a następnie na ustaleniu przez pozwanego kwoty spłaty kredytowania w PLN obliczonej od tak ustalonej w walucie obcej równowartości kwoty głównej; ustalenie równowartości kwoty głównej w walucie obcej ma miejsce według kursu kupna ustalanego przez pozwanego, a ustalenie kwoty spłaty ma miejsce według kursu sprzedaży ustalanego też przez pozwanego.

Jako wartość przedmiotu sporu wskazano sumę kwot kredytu każdego z członków grupy na dzień podpisania umowy kredytowej (k. 660-664).

Jedna ze spraw została zarejestrowana pod sygnaturą akt XXV C 531/14, druga pod sygnaturą akt XXV C 530/14, sprawa XXV C 530/14 została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą XXV C 531/14 (zarządzenie z dnia 5 lutego 2015 r., k. 1340 akt XXV C 530/14).

Pozwany w odpowiedzi na pozew wnosił o odrzucenie pozwów stojąc na stanowisku, że niedopuszczalne jest rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, oraz wnosił o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w wysokości przewidzianej prawem. Złożył również wniosek ewentualny o oddalenie powództwa na wypadek rozpoznania go w postępowaniu grupowym. Na uzasadnienie wniosku o odrzucenie pozwów wskazywał, że strona powodowa nie wykazała, że roszczenia członków grupy są oparte na jednakowej podstawie faktycznej, bowiem strona powodowa powołała dowody wyłącznie na okoliczność połączenia (…) Banku (…) S.A., (…) Bank S.A. – (…) Oddział w Ł., (…) Bank S.A. (…), (…) Bank S.A., (…) Bank S.A. i ewentualnie następstwa prawnego G. Bank co do tych jednostek. Zdaniem pozwanego powód nie przedstawił żadnego dowodu na to, że roszczenia poszczególnych członków grupy są jednego rodzaju i że są oparte na tej samej podstawie faktycznej. Wskazywał, że stroną pozwaną w niniejszej sprawie jest jeden podmiot, to jednak sporne umowy kredytowe członkowie grupy zawierali z różnymi, odrębnymi bankami. To, że pozwany w wyniku fuzji i połączeń przejął takie podmioty jak: (…) Bank (…) S.A., (…) Bank S.A., (…) Bank S.A. tworząc (…) Bank S.A., nie doprowadziło do ujednolicenia sytuacji faktycznej klientów wymienionych banków, bowiem ci cały czas mają umowy o określonej treści. Zdaniem pozwanego najistotniejsze, z punktu widzenia niniejszej sprawy, nie jest nawet to, że poszczególni członkowie grupy zawierali sporne umowy kredytowe z różnymi podmiotami, posiadającymi odrębną osobowość prawną, ale to, że umowy te zawierane były w oparciu o zupełnie różne wzorce umowne. Wskazywał, że cytowane przez powoda w petitum pozwu zapisy mają ewidentnie różne brzmienie, znajdują się również w różnych dokumentach (odpowiednio w regulaminie oraz bezpośrednio w treści samej umowy), a powód nawet bliżej nie stara się wykazać ich podobieństwa, czy jednolitości. Wskazywał, że w przeciwieństwie do Sądu Konkurencji i Konsumentów orzekającym o abuzywności poszczególnych klauzul i dokonującym ich oceny in abstracto, kontrola dokonywana przez Sąd w ramach niniejszej sprawy będzie miała charakter in concreto. Różnica polegać będzie na tym, że w ramach niniejszego postępowania Sąd obowiązany będzie wziąć pod uwagę całokształt stosunków obligacyjnych łączących powoda z poszczególnymi członkami grupy (wszystkie postanowienia wiążących ich umów, nie tylko dwie klauzule, na które zwraca uwagę strona powodowa). Tymczasem członkowie grupy są stronami całkowicie różnych umów, opartych przynajmniej o cztery różne wzorce umowne. W każdym z banków z którymi umowy zawarli poszczególni członkowie grupy istniały nieco inne zasady określania bankowych tabel kursów, banki te stosowały również różne wysokości spreadów.

W odniesieniu do części członków grupy nie można uznać, że przy ustalaniu kwoty spłaty kredytu istniało odesłanie do tabeli kursów ustalanej jednostronnie przez bank, bowiem zgodnie z postanowieniem w § 19 Regulaminu Kredytu Hipotecznego w (…) Bank S.A. (Załącznik nr 8 do pozwu) określono w odniesieniu do sposobu ustalania tabeli kursów, że: „Tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. Kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujący w Banku ustalany jest na podstawie kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (…) w momencie sporządzania <<Bankowej tabeli kursów waluty dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>>.

Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu Rynkowego dostępnego w serwisie (…) spreadu walutowego w wysokości 7%. Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (…) spreadu walutowego w wysokości 6%”. Zdaniem pozwanego również w umowach zawieranych z (…) Bank S.A. (…) o. w Ł. oraz (…) o. w Ł. ustalono konkretne zasady przeliczenia CHF na PLN. Dodatkowo pozwany wskazywał, że zawarte przez członków grupy umowy kredytowe opierały się na różnych wzorcach umownych także w innych aspektach, zwłaszcza w sposobie informowania o wysokości spreadu i ryzyku walutowym, co również jego zdaniem przemawia za brakiem tożsamości podstawy faktycznej roszczeń poszczególnych członków grupy.

Pozwany podniósł także brak statusu konsumenta części członków grupy, wskazując, że jak podnosi, T. P. w Komentarzu do art. 221 kodeksu cywilnego pod red. M. P. – S., LEX, kryterium najistotniejszym i najbardziej charakterystycznym dla pojęcia konsumenta jest kryterium braku bezpośredniego związku między dokonaną przez dany podmiot czynnością prawną a jego działalnością gospodarczą lub zawodową. W myśl art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej do działalności gospodarczej zalicza się, poza działalnością wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową i wydobywczą, także działalność zawodową, jeśli jest wykonywana zarobkowo oraz w sposób zorganizowany i ciągły. Istnienie bezpośredniego związku między czynnością prawną a działalnością gospodarczą lub zawodową podmiotu dokonującego czynności oznacza, że podmiot ten występuje w istocie w roli przedsiębiorcy, a zatem nie może być jednocześnie uważany za konsumenta. Zdaniem pozwanego zawarty w art. 221 zwrot: „działalność gospodarcza lub zawodowa” trzeba rozumieć systemowo, w powiązaniu z art. 431 k.c. oraz art. 2 i 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, jako wyrażenie oznaczające działalność wykonywaną przez przedsiębiorcę (a więc we własnym imieniu, zarobkowo, w sposób zorganizowany i ciągły). Działalność zawodową, która jest wykonywana zarobkowo w sposób zorganizowany i ciągły, należy uznać za rodzaj działalności gospodarczej (zob. M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej, Warszawa 2005, s. 24). Przez część członków grupy kredyt został zaciągnięty w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub wykorzystany na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, czy to przez samego członka grupy, czy też przez współkredytobiorcę, który nie jest członkiem grupy.

Jako kolejny argument przemawiający za odrzuceniem pozwu wskazywał zawarcie aneksów przez część członków grupy i dla części członków grupy konsekwencją tych aneksów jest nowacja umowy, bowiem kredyty części członków grupy nie są umowami kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej, a umowami kredytu denominowanego, w których została określona kwota kredytu w CHF, część członków grupy zawartymi aneksami wprowadziło możliwość spłaty raty bezpośrednio we frankach szwajcarskich, a część członków grupy zdecydowało się zmienić umowy kredytu hipotecznego poprzez ustalenie zasad obliczania poszczególnych rat kredytowych według kursu NBP tj. według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP, obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień wpływu środków na rachunek spłaty. Tym samym zgłoszone żądania pozwu o ustalenie nieistnienia umowy, ustalenie związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN indeksowanymi do CHF i ustalenie nieważności całych umów oraz zmiany kwestionowanych klauzul umownych na kurs wymiany walut NBP nie dotyczą osób, które podpisały aneksy.

Jako kolejny argument przemawiający za odrzuceniem pozwu wskazywał na brak wszystkich kredytobiorców kwestionowanych umów, podnosząc, że z uwagi na treść zgłoszonego żądania (ustalenie ewentualnie ukształtowanie stosunku prawnego) istnieje współuczestnictwo konieczne (jednolite) współkredytobiorców, a art. 24 u.d.p.g. wyłączył możliwość przekształceń podmiotowych. Tym samym w odniesieniu do osób będących członkami grupy a jednocześnie jednymi z kilku współkredytobiorców z jednej umowy, może być rozważane jedynie jedno zgłoszone roszczenie tj. ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej.

Postanowieniem Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozwy (k.).

Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z 7 września 2015 r. uchylił ww. postanowienie w zakresie rozstrzygnięcia o odrzuceniu pozwów i w tej części przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania (k. 1535). W uzasadnieniu wskazał, że Sąd Okręgowy błędnie uznał, iż niniejsza sprawa nie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, co skutkowało nieuprawnionym odrzuceniem pozwu (k. 1551). Wskazał, że w sprawie o ochronę konsumentów, gdy okaże się, ze jeden lub więcej członków grupy nie jest konsumentem możliwe jest odrzucenie pozwu jedynie co do osób niebędących konsumentami (k. 1556).

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c., mającym zastosowanie do postępowania zażaleniowego na podstawie art. 397 § 2 k.p.c., ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Sąd odwoławczy wskazał, że połączone sprawy należy rozpoznać w trybie u.d.p.g., ale przed wydaniem postanowienia dopuszczającego rozpoznanie spraw w postępowaniu grupowym Sąd Okręgowy powinien zbadać, czy każdy z członków grupy ma status konsumenta. Jeśli Sąd Okręgowy ustali, że poszczególni członkowie grup nie mają statusu konsumenta to powinien odrzucić pozwy w odniesieniu do tych osób, a jedynie w sytuacji gdy pozostałych członków grup, będących konsumentami, będzie mniej niż 10, to odrzucić pozwy w całości. W swoim uzasadnieniu Sąd Apelacyjny w Warszawie wskazał, że pozostałe przesłanki z art. 1 u.d.p.g. zostały spełnione. Tymi wskazaniami Sąd Okręgowy, ponownie rozpoznający sprawę, jest związany.

Definicja konsumenta wynika z art. 221 k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Niektórzy z członków grup, lub współkredytobiorcy nie występujący w niniejszym procesie, składając wniosek do banku o udzielenie kredytu lub pożyczki wskazywali, że źródłami ich dochodów jest prowadzona działalność gospodarcza. To, czy raty kredytu lub pożyczki są kosztami prowadzonej działalności gospodarczej, na obecnym etapie postępowania, nie zostało wykazane. Chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej za konsumenta jest chwila dokonywania czynności prawnej. Z niektórych umów wynika, że zostały zawarte na dowolny cel konsumpcyjny, ale tych osób nie można, na tej postawie i faktu prowadzenia przez nie działalności gospodarczej, zakwalifikować jako przedsiębiorców. Jeśli rachunkiem spłaty udzielonego kredytu lub pożyczki jest rachunek prowadzonej działalności gospodarczej, to kreuje to domniemanie, że zakup został uczyniony na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej; ale ta okoliczność nie została w niniejszej sprawie wykazana. Z umowy A. M. (k. 329 i n. akt XXV C 530/14) wynika, że kredyt został udzielony na dowolny cel gospodarczy. Z umowy W. S. i D. S. (k. 428 i n.) wynika, że część kredytu jest przeznaczona na zakup nieruchomości komercyjnej. Z treści tych umów wprost wynika, że zostały zawarte w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, co powoduje, że te osoby, w zakresie roszczeń z tych umów, są przedsiębiorcami.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak na wstępie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydziału XXI Pracy z dnia 11 października 2016 r.

Written by

  1. Do podstawowych warunków dopuszczalności powództwa grupowego należy zaliczyć: liczebność grupy (co najmniej 10 osób), jednorodzajowość roszczeń członków grupy, określony rodzaj sprawy (o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny i z tytułu czynów niedozwolonych), tożsamość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, ujednolicenie wysokości roszczenia każdego członka grupy, przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.
  2. Obligatoryjnie należy rozważyć, czy dochodzone pozwem zbiorowym roszczenia są faktycznie jednorodzajowe oraz czy są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz czy roszczenia te mieszczą się w katalogu spraw wskazanych w art. 1 ust. 2 ustawy. Wyłącznie spełnienie wszystkich przesłanek łącznie, umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Brak chociażby jednej z przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego wyłącza możliwość rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i prowadzi do odrzucenia pozwu z powyższego względu. Optymalizacja ekonomiki procesowej, nie stanowi przesłanki do warunków dopuszczalności powództwa grupowego.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXI Pracy w składzie:

Przewodniczący:                      SSO Grażyna Otola – Pawlica

Sędziowie:                                SO Małgorzata Kosicka, SO Grzegorz Kochan

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 października 2016 r. w Warszawie sprawy z powództwa R. K. (1) działającego jako reprezentant grupy funkcjonariuszy Policji: [222 członków grupy] przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Spraw Wewnętrznych o zapłatę w postępowaniu grupowym w zakresie dopuszczalności postępowania grupowego

postanawia:

odrzucić pozew.

 

UZASADNIENIE

W pozwie przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Spraw Wewnętrznych, złożonym w postępowaniu grupowym – R. K. (1), działający jako reprezentant grupy 222 funkcjonariuszy Policji – o wynagrodzenie z tytułu braku waloryzacji wynagrodzeń w latach 2012, 2013 i 2014 r., wnosił o

zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego członka grup, podzielonych na 58 podgrup, kwot stanowiących równowartość wysokości utraconych przez powodów świadczeń – o łącznej wartości 888.913,09 zł, szczegółowo wskazanych i wyliczonych w pozwie.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, reprezentant grupy wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, tj. braku waloryzacji uposażeń funkcjonariuszy Policji, wskazanych w pozwie za okres od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia 30 czerwca 2014 r.

Jako podstawę prawną roszczeń wskazał przepisy art. 6 ust. 1 w zw. z art. 5 pkt 1 lit. a i d oraz pkt 2 ustawy z dnia 23 grudnia 199 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw  w brzmieniu obowiązującym w okresie od dnia 1 stycznia 2010 r. do dnia 30 czerwca 2014 r., które stanowią podstawę do obliczenia pełnego (zwaloryzowanego) wynagrodzenia w danym roku. Dodał, że stosownie do przywołanych przepisów, podstawę wynagrodzeń dla policjantów stanowią wynagrodzenia z poprzedniego roku, zwaloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, ustalonym w ustawie budżetowej oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne, wypłacane na podstawie odrębnych przepisów.

Istotą roszczenia jest brak zastosowania do uposażeń policjantów średniorocznych wskaźników wzrostu wynagrodzeń, w państwowej sferze budżetowej, określonych w ustawie budżetowej, w okresie objętym powództwem, który wynosił:

  • w 2012 r. – 100,00 % na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 z dnia 2 marca 2012 r.;
  • w 2013 r. – 100,00 % na art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 z dnia 25 stycznia 2013 r.;
  • w 2014 r. – 100,00 % na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 z dnia 24 stycznia 2014 r.

W okresie od stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2014 r. uposażenia funkcjonariuszy nie zostały zwaloryzowane, jednakże pozew obejmuje jedynie okres od 1 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2014 r. Brak waloryzacji związany był z zaniechaniem przez właściwego ministra spraw wewnętrznych działań, umożliwiających waloryzację, zaś zgodnie z brzmieniem art. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji  Komendant Główny Policji jest centralnym organem administracji rządowej podległym ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Minister Spraw Wewnętrznych, stosownie do art. 10a ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw do wpływu na przeznaczenie środków z budżetu państwa na potrzeby resortu, zdaniem powodów, bezpośredni wpływ na przeznaczenie środków z budżetu państwa na potrzeby resortu, którym zawiaduje, w tym na waloryzację uposażeń funkcjonariuszy Policji (pozew k. 2 – 42 a.s.).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o odrzucenie pozwu jako niedopuszczalnego, ewentualnie o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany wskazał, że przedmiotowy zakres zastosowania ustawy jest ograniczony do trzech kategorii spraw wyszczególnionych w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej jako: „u.d.p.g.”) Zaznaczono, że w ocenie Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, wbrew twierdzeniom powoda – reprezentanta grupy, który wskazał jako podstawę prawną powództwa art. 417 k.c., sprawa ta ma charakter sporu o wynagrodzenie, a tego rodzaju roszczenia nie są objęte powołaną normą.

Potencjalne zaniżenie wartości wynagrodzeń funkcjonariuszy Policji związane z zaniechaniem waloryzacji uposażenia za okres od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 31 października 2012 r. (okres sporny to 1 styczeń 2012 r. do 30 czerwca 2014 r. – przypis S.O.) jest elementem sporu o wielkość wynagrodzenia, a nie o odszkodowanie. Strona pozwana wskazała ponadto, że powyższego nie zmienia fakt skierowania powództwa przeciwko Skarbowi Państwa, który co oczywiste nie jest pracodawcą powoda ani członków grupy.

W konsekwencji w ocenie pozwanego w świetle art. 1 ust. 2 u.d.p.g. – dochodzenie roszczeń strony powodowej w przedmiotowej sprawie jest niemożliwe (odpowiedź na pozew k. 82 – 96 a.s.).

 

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Pozew zbiorowy podlega odrzuceniu.

Postępowania grupowe normuje u.d.p.g.. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy, co najmniej 10 osób może dochodzić w postępowaniu grupowym roszczeń jednego rodzaju, gdy oparte są one na tej samej lub takiej samej podstawie. Ustęp 2 w/w przepisu doprecyzowuje, że ustawa ma zastosowanie wyłącznie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych. Ustawa zawiera zatem ograniczenia o charakterze przedmiotowym dochodzonych roszczeń, ograniczając je do trzech rodzaju pretensji procesowych. Ponadto, w sprawach o roszczenia pieniężne, na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy, powództwo może być ograniczone do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Powód zaś w takiej sytuacji nie jest obowiązany do wykazywania interesu prawnego w ustaleniu.

Stosownie do treści art. 10 ust. 1 ustawy, sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego. W przypadku stwierdzenia, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w jego ramach, odrzuca pozew. Oceniając dopuszczalność postępowania grupowego, sąd zobligowany jest badać, czy zachodzą wszystkie przesłanki wynikające z art. 1 ustawy.

Do podstawowych warunków dopuszczalności powództwa grupowego należy zaliczyć:

  • liczebność grupy (co najmniej 10 osób);
  •  jednorodzajowość roszczeń członków grupy;
  •  określony rodzaj sprawy (o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny i z tytułu czynów niedozwolonych);
  •  tożsamość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy;
  •  ujednolicenie wysokości roszczenia każdego członka grupy, przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.

Obligatoryjnie należy rozważyć, czy dochodzone pozwem zbiorowym roszczenia są faktycznie jednorodzajowe oraz czy są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz czy roszczenia te mieszczą się w katalogu spraw wskazanych w art. 1 ust. 2 ustawy. Wyłącznie spełnienie wszystkich przesłanek łącznie, umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Brak chociażby jednej z przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego wyłącza możliwość rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym i prowadzi do odrzucenia pozwu z powyższego względu. Optymalizacja ekonomiki procesowej, nie stanowi przesłanki do warunków dopuszczalności powództwa grupowego.

W ocenie Sądu Okręgowego podnoszony przez pozwanego zarzut o niedopuszczalności postępowania grupowego – co do zasady – zasługuje na uwzględnienie.

Nie ulega wątpliwości, że została spełniona przesłanka liczebności grupy, ponieważ R. K. (1) występował jako reprezentant grupy 222 funkcjonariuszy Policji. Roszczenia objęte pozwem spełniały kryteria wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy tylko w tym względzie, iż charakter roszczeń był jednolity – a to stanowiły roszczenia pieniężne. Wskazać jednak należy, że zostały one oparte na odmiennych podstawach materialnoprawnych, wobec czego roszczenie każdego z powodów oparte jest w częściach na różnych podstawach faktycznych i prawnych. Kwota powództwa każdego z członków grupy obejmuje zarówno wyrównanie braku waloryzacji wynagrodzenia corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, jak i odsetki ustawowe, skompensowane na dzień wniesienia pozwu, które w ocenie strony powodowej należne są za opóźnienie w zapłacie roszczenia podstawowego. Pozew nie zawierał roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt

niebezpieczny i z tytułu czynów niedozwolonych, zatem uchybiał warunkom wskazanym w art. 1 ust. 2 ustawy oraz art. 2 ustawy.

Na podstawie podniesionych przez stronę powodową twierdzeń uznać należało, że roszczenie dochodzone przedmiotowym pozwem w istocie nie stanowiło roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Roszczenia powodów określone jako wynagrodzenia, pomimo tego, iż w argumentacji prawnej strona powodowa odwoływała się do art. 417 k.c. (obok powoływanych przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw), który stanowi o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Powodowie ostatecznie nie powoływali się jednak, aby w sprawie doszło do szczególnej sytuacji, tj. aby szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego i nie odwołali się w zakresie faktycznych podstaw roszczeń do art. 4171 § 4 k.c.

Strona powodowa wskazywała, że istotą roszczenia jest brak zastosowania do uposażeń funkcjonariuszy policji średniorocznych wskaźników wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej określonych w ustawie budżetowej w okresie objętym powództwem. Podniesiono również, że powodowało to oczywistą szkodę finansową, a więc opisany stan faktyczny obrazuje zaniechanie przy wykonaniu władzy publicznej podmiotu za realizację wypłaty uposażeń w zagwarantowanej przepisami wysokości. Żądanie jednak w powyższej kwestii nie zostało wprost skonkretyzowane. Roszczenia powodów nie zostały określone formalnie jako żądanie odszkodowania w oparciu o dyspozycję art. 417 § 1 k.c., który stanowi o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.

Jak wskazuje reprezentant grupy, zasady i terminy podwyższania wynagrodzeń powodów, jako funkcjonariuszy Policji, określone zostały w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Natomiast zgodnie z brzmieniem art. 4 tej ustawy, od 2010 r. kwoty bazowe waloryzowane są corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, zaś w myśl art. 6 ustawy podstawę do określenia wynagrodzeń w roku budżetowym, m.in., dla funkcjonariuszy Służby Więziennej stanowią wynagrodzenia z roku poprzedniego, zwaloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym w ustawie budżetowej oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne, wypłacane na podstawie odrębnych przepisów. W konsekwencji, twierdzenie pozwu opiera się na założeniu, że jeżeli w latach 2012, 2013 i 2014 nastąpiłaby waloryzacja wynagrodzeń powodów, to również w latach 2012-2014 nastąpiłby wzrost wynagrodzeń, zgodnie z zasadami art. 6 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw, pomimo konkretnego wskaźnika zawartego w ustawie budżetowej. Stwierdzić zatem należało, że istotą roszczenia dochodzonego w przedmiotowym postepowaniu, na co sama wskazywała strona powodowa, są roszczenia o zapłatę kwot wynikających z waloryzacji uposażenia oraz należnych odsetek. Oczywistym jest zatem, że kwoty dochodzone w pozwie zawierają się w pojęciu wynagrodzenia. Roszczenie w zakresie czynu niedozwolonego nie zostało w ogóle powołane. W ocenie Sądu Okręgowego powodowie odwołując się formalnie do prawidłowego zakresu przedmiotowego ustawy dotyczącego czynu niedozwolonego, faktycznie roszczenia swoje wywodzą nie z samego ex delicto, ale z faktu braku wypłaty zwaloryzowanej wysokości wynagrodzeń w latach 2012-2014 oraz niewypłacenia powyższego wynagrodzenia w tym zakresie.

Analiza porównawcza podstawy faktycznej i prawnej podanej w pozwie z zakresem przedmiotowym ustawy zawartym w treści art. 1 ust. 2 u.d.p.g. doprowadziło Sąd Okręgowy do uznania, że jakkolwiek powołane w pozwie okoliczności odpowiadają ustawowym podstawom dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym, to faktyczne okoliczności uzasadniające roszczenie pozwu nie odnoszą się do czynu niedozwolonego, przez co pozew podlegał odrzuceniu.

Dodatkowo wskazać należy, że w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone roszczenia jednego rodzaju (o świadczenie lub ustalenie), a w przypadku roszczeń o świadczenie pieniężne (w postaci zryczałtowanej wysokości), które wynikają z odwołania się do wspólnych okoliczności faktycznych dla wszystkich podmiotów taką grupę tworzących (por. postanowienie SA w Krakowie z dnia 7 grudnia 2011 r., I Acz 1235/11).

Z treści pozwu wynika natomiast, że zgłoszenie przez każdego z powodów w istocie dwóch roszczeń pieniężnych (wynagrodzenie oraz skompensowane odsetki ustawowe). W ocenie Sądu Okręgowego doprowadziło to do naruszenia dyspozycji art. 2 ust. 1 ustawy. Stosownie do powołanego uregulowania postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.

Zaznaczyć jednak należy, że analiza sposób ujednolicenia roszczeń wskazuje na nie odwołanie się przez stronę powodową do wspólnych okoliczności faktycznych dla wszystkich podmiotów tworzących grupę, dokonując jedynie ograniczenia wysokości żądanych odsetek ustawowych jednego członka grupy z wyższą wartością odsetek ustawowych do członka grupy z bezpośrednio niższą wartością odsetek ustawowych. W istocie więc, wysokość wynagrodzenia, stanowiącego roszczenie podstawowe pozostaje indywidualna dla każdego członka grupy (brak w tym zakresie podgrup) i podlegałaby w toku procesu konieczności indywidulnego określenia wobec każdego z powodów. Następnie od tak ustalonych wartości waloryzowanego wynagrodzenia Sąd musiałby określić wysokość skompensowanych odsetek ustawowych znów indywidualnie dla każdego powoda, co dopiero pozwalałoby ustalić prawidłowość ujednolicenia grupy. Ratio legis postępowania grupowego nie obejmuje możliwość dochodzenia dwóch roszczeń pieniężnych i ujednolicania roszczeń nie poprzez wspólne okoliczności sprawy, ale poprzez ograniczenie części skompensowanych odsetek ustawowych. Wspólne okoliczności sprawy, w rozumieniu art. 2 u.d.p.g., stanowiące o dopuszczalności ujednolicenia roszczeń w ramach tworzonych podgrup, to okoliczności, które są wspólne, czyli takie same dla członków grupy i jednocześnie inne od tych, które zdecydowały o wyodrębnieniu się innych podgrup. W sytuacji gdy faktyczna i prawna podstawa dochodzonych roszczeń i jednorodny ich charakter są te same dla wszystkich powodów, ujednolicenie roszczeń, jeżeli powodowie decydują się prowadzić proces w postępowaniu grupowym, musi się dokonać w odniesieniu do nich wszystkich, bez możliwości podziału na mniejsze grupy, warunkowanego tylko różną wysokością tych samych roszczeń (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., V ACz 354/13). W przedmiotowej sprawie nie ma wątpliwości, że reprezentant grupy nie powołał żadnych okoliczności wspólnych dla członków każdej z podgrup uzasadniających ich utworzenie. Kwestia braku waloryzacji wynagrodzeń, wspólna dla wszystkich powodów w żaden sposób nie odnosi się do kwestii tworzenia podgrup. Jak wskazano uprzednio, w istocie to roszczenie główne (brak waloryzacji wynagrodzenia) pozostaje w różnej wysokości dla każdego z powodów, a więc powodowie decydując się na prowadzenie procesu w postępowaniu grupowym, powinni byli dokonać ujednolicenia roszczeń w odniesieniu do nich wszystkich, bez uwzględniania dwóch różnych rodzajowo świadczeń pieniężnych i bez możliwości podziału na mniejsze grupy. W konsekwencji, strona powodowa nie wskazała zasad ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych członków grupy lub podgrup, o czym stanowi art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy. Powodowie dołączyli natomiast do pozwu oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy oraz umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.

W ocenie Sądu Okręgowego – pozew dotknięty jest także brakiem z art. 6 ust. 1 pkt 2 u.d.p.g., tj. jeśli chodzi o zasady ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy, jak również art. 1 ust. 2 a contrario w/w ustawy poprzez dochodzenie w nim roszczeń nieobjętych dyspozycją powołanego przepisu. Nie ma wskazanej jednolitej zasady lub sposobu, według jakich kryteriów zostały zakwalifikowane i w przyszłości jak należałoby kwalifikować potencjalnych członków grupy. Powodowie uczynili to poprzez odwołanie się do kwoty zgłoszonego roszczenia, co – w ocenie Sądu- nie stanowi zasady, lecz jedynie wypełnienie obowiązku z art. 6 ust 1 pkt 3 ustawy. Należy wskazać, że osoby, których intencją byłoby przystąpienie do grupy, musiałyby udowodnić przynależność do grupy, co w przypadku braku reguły uniemożliwiłoby Sądowi kontrolę zasadności tych twierdzeń i de facto brak możliwości zakwalifikowania do właściwej podgrupy.

Mając na uwadze całość rozważań, Sąd Okręgowy odrzucił pozew, na podstawie art. 10 ust. 1 zd. 1 w zw. z art. 1 ust. 2 a contario, art. 2 ust. 1 a contario i art. 6 ust. 1 pkt 1 a contario u.d.p.g.