Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXV Cywilny z dnia 2 kwietnia 2015 r.

Written by

  1. Pojęcie „roszczenie”, użyte w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, występuje w znaczeniu żądania procesowego. Nie występuje ono w znaczeniu prawno-materialnym, przez które należałoby rozumieć wyłącznie możność domagania się od oznaczonej osoby określonego zachowania się.
  2. Z taką samą podstawą faktyczną roszczeń mamy do czynienia w sytuacji wystąpienia wielu podobnych zdarzeń faktycznych (podobieństwo zdarzeń). Sytuacji tej nie można sprowadzać jedynie do oceny, czy okoliczności faktyczne wspólne dla całej grupy przeważają nad okolicznościami indywidualnymi, dotyczącymi poszczególnych członków grupy.
  3. Okoliczności faktyczne uzasadniające dochodzone roszczenia w ramach postępowania grupowego mogą wyczerpywać dyspozycje różnych przepisów prawa cywilnego, gdyż w odniesieniu do przesłanek postępowania grupowego nie ma wymogu występowania związku prawnego pomiędzy zgłoszonymi roszczeniami. Różne podstawy prawne odpowiedzialności deliktowej nie stanowią przeszkody w dopuszczeniu sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.
  4. Możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach jest koniecznym rozwiązaniem dla tych sytuacji, gdy podstawy prawne dochodzonych roszczeń przez członków grupy będą różne, co może (ale nie musi) wiązać się jednocześnie z różnicami w wysokości żądanej kwoty.
  5. Nie jest dopuszczalne, aby Sąd na etapie badania wstępnego dopuszczalności rozpoznania pozwu odnosił się wprost do oceny przesłanek merytorycznych powództwa i prowadził ocenne rozważania np. na temat okoliczności uzasadniających istnienie i rodzaj związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zachowaniem pozwanego. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności uzasadniających uwzględnienie powództwa jest przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy.
  6. Zbyt wąska wykładnia przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, która prowadzi do pozbawienia możliwości jej stosowania do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Krystyna Stawecka

Sędziowie:           SSO Anna Błażejczyk, SSO Tomasz Gal

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 marca 2015 r. sprawy z powództwa J. K., jako reprezentanta grupy, przeciwko Bankowi (…) spółka akcyjna w W. o zapłatę

postanawia:

rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 27 stycznia 2014 r., uzupełnionym pismem z dnia 18 lutego 2014 r. (k. 489 a.s.), J. K., działający jako reprezentant grupy w składzie: (…), wniósł o:

I. zasądzenie od pozwanego Banku (…) S.A. z siedzibą w W. (…) na rzecz członków grupy:

1. (…) kwot po 15.000,00 złotych;

2. (…) kwot po 20.000,00 złotych;

3. (…) kwot po 25.000,00 złotych;

4. (…) kwot po 35.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 35.000,00 zł;

5. (…) kwot po 39.000,00 złotych;

6. (…) kwot po 45.000,00 złotych;

7. (…) kwot po 50.000,00 złotych; małżonków (…) kwoty 50.000,00 zł;

8. (…) kwot po 52.000,00 złotych;

9. (…) kwot po 60.000, złotych;

10. (…) kwot po 71.879,00 złotych;

11. (…) kwot po 80.000,00 złotych;

12. (…) kwot po 90.000,00 złotych;

13. (…) kwoty 100.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 100.000,00 złotych;

14. (…) kwot po 108.000,00 złotych;

15. (…) kwot po 120.000,00 złotych;

16. (…) kwot po 150.000,00 złotych;

17. (…) kwot po 190.000,00 złotych;

18. małżonków (…) kwoty 215.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 215.000,00 złotych;

19. (…) kwoty 250.000,00 złotych, małżonków (…) kwoty 250.000,00 złotych;

II. rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym;

III. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym reprezentant grupy wskazał, że dochodzone przez członków grupy roszczenia spełniają przesłanki wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Powód podniósł, że dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju, bowiem są to roszczenia pieniężne o zapłatę odszkodowania za wyrządzoną szkodę w następstwie czynu niedozwolonego, uregulowanego w przepisach art. 415 k.c., 416 k.c. i 422 k.c. (k. 49 akt sądowych).

Do niniejszego pozwu zostało dołączonych 46 oświadczeń 52 osób o przystąpieniu do grupy (w 6 przypadkach roszczenie dochodzone jest łącznie przez małżonków, z uwagi na łączącą ich ustawową wspólność majątkową).

Powód wskazał, że wspólną podstawą faktyczną roszczeń członków grupy stanowią następujące okoliczności:

1. fakt, iż wszyscy członkowie grupy zawarli z (…) (…) umowy na obrót i przechowywanie metali szlachetnych, których przedmiotem było przechowywanie przez oznaczony czas metalu szlachetnego w postaci złota lub platyny zakupionych przez (…) ze środków finansowych powierzonych przez członków grupy;

2. fakt, iż w odniesieniu do wszystkich członków grupy nastąpiło uwiarygodnienie działalności (…) poprzez współpracę tego podmiotu z pozwanym Bankiem (…), a to wobec faktu, iż środki dotyczące przedmiotowych lokat były wpłacone przez członków grupy zgodnie z treścią dyspozycji wystawionych przez (…) na rachunki bankowe prowadzone przez (…) o numerach (…), (…) bądź (…);

3. fakt, iż kwoty wynikające z zawartych z (…) umów zostały rzeczywiście wpłacone przez członków grupy na rzecz (…) na rachunki bankowe prowadzone przez (…);

4. fakt, iż żaden z członków grupy nie otrzymał zwrotu środków finansowych wpłaconych na rzecz (…), a więc każdy z członków grupy poniósł szkodę w wysokości kwoty faktycznie wpłaconych środków finansowych (k. 50 akt sądowych).

Członkowie grupy dochodzą naprawienia przez pozwanego w/w szkody powstałej m. in. w związku z niedopełnieniem przez niego obowiązków denuncjacyjnych, dotyczących (…), oraz w związku z kontynuowaniem przez pozwanego współpracy z (…) mimo posiadanej wiedzy o prowadzeniu przez tę spółkę działalności finansowej niezgodnej z prawem.

Powód wskazał ponadto, że roszczenia członków grupy zostały ujednolicone, w ramach podgrup liczących co najmniej dwa podmioty, poprzez ustalenie maksymalnej procentowo (…) obniżki wysokości roszczenia.

Wskutek takiego ujednolicenia powód wyodrębnił 19 podgrup (k. 53 akt sądowych).

Pismem z dnia 2 października 2014 r., odpowiadając na pozew, pozwany wniósł o odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Jedynie z ostrożności procesowej pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych (k. 528-596 akt sądowych).

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że sprawa zainicjowana pozwem nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ponieważ dochodzone roszczenia oparte są na różnych podstawach faktycznych i prawnych. Ponadto nie została ujednolicona w sposób prawidłowy wysokość roszczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

Powyższa ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Warunkiem wszczęcia postępowania grupowego jest (oprócz spełnienia przesłanki podmiotowej) dochodzenie roszczeń spełniających przesłanki wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Dochodzone roszczenia muszą być jednorodne, czyli jednego rodzaju, oraz oparte na jednakowej podstawie faktycznej.

Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2013 r., I ACz 464/13, LEX nr 1324836).

Zatem istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń. Żądanie zgłaszane przez reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym musi być zatem typowe dla całej grupy, którą reprezentuje. Wskazany warunek oznacza, że sytuacja prawna lub faktyczna członków grupy musi być jednakowa. Roszczenia muszą być jednego rodzaju (jednorodzajowość roszczeń), gdyż tylko wówczas możliwe jest zgłoszenie wspólnego żądania.

Należy pokreślić, że pojęcie „roszczenie” – użyte w art. 1 cytowanej ustawy – występuje w znaczeniu żądania procesowego. […] Nie może być mowy o tym, że pojęcie „roszczenie” użyte w art. 1 ustawy, występuje w znaczeniu prawno-materialnym, przez które należałoby rozumieć wyłącznie możność domagania się od oznaczonej osoby określonego zachowania się. W konsekwencji nie należy pojęciu „roszczenie” – w kontekście art. 1 ustawy – nadawać ściśle materialno-prawnego znaczenia.

O jednorodzajowości roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym ostatecznie będzie decydował związek o charakterze faktycznym, występujący pomiędzy zgłoszonymi żądaniami.

Zatem szerokie ujęcie terminu „roszczenie”, użytego w art. 1 cytowanej ustawy, ulega zawężeniu poprzez spełnienie wymogu tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej.

Z taką samą podstawą faktyczną roszczeń mamy do czynienia w sytuacji wystąpienia wielu podobnych zdarzeń faktycznych (podobieństwo zdarzeń). Sytuacji tej nie można sprowadzać jedynie do oceny, czy okoliczności faktyczne wspólne dla całej grupy przeważają nad okolicznościami indywidualnymi, dotyczącymi poszczególnych członków grupy.

Okoliczności faktyczne, uzasadniające dochodzone roszczenia w ramach postępowania grupowego, będą mogły wyczerpywać dyspozycje różnych przepisów prawa cywilnego, gdyż w odniesieniu do przesłanek postępowania grupowego nie ma wymogu występowania związku prawnego pomiędzy zgłoszonymi roszczeniami.

Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne postępowanie grupowe może się toczyć, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy zostanie ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Istnieje jednak możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 cytowanej ustawy). Wydaje się, że właśnie możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach jest koniecznym rozwiązaniem dla tych sytuacji, gdy podstawy prawne dochodzonych roszczeń przez członków grupy będą różne, co może (ale nie musi) wiązać się jednocześnie z różnicami w wysokości żądanej kwoty.

Na koniec tych rozważań teoretycznych należy podkreślić, że jedynie kumulatywne spełnienie wszystkich przesłanek postępowania grupowego warunkuje możliwość prowadzenia danej sprawy w tym postępowaniu.

Przechodząc na grunt rozpoznawanej sprawy Sąd ustalił, że reprezentant grupy J. K. przedłożył oświadczenie o tym, że działa w charakterze reprezentanta grupy, ponadto złożył oświadczenie każdego z członków o przystąpieniu do grupy oraz umowę reprezentanta z profesjonalnym pełnomocnikiem.

Nie ulega wątpliwości, iż grupa na rzecz której wystąpił reprezentant J. K. spełniała wymogi ustawy dotyczące liczebności, gdyż składa się z ponad 10 członków, a dokładnie z 46 członków, przy czym 6 członków dochodzi roszczenia wspólnie ze swoim małżonkiem z uwagi na łączącą ich ustawową wspólność majątkową.

Wszystkie osoby objęte pozwem wystąpiły z wnioskiem o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, zgłaszając to samo roszczenie, tj. roszczenie o zasądzenie określonej kwoty pieniężnej odszkodowania od pozwanego banku.

Dochodzone przez nich roszczenia są roszczeniami odszkodowawczymi, wynikającymi z czynu niedozwolonego, ze wskazaniem jako podstawy prawnej roszczeń przepisów art. 415 k.c., 416 k.c. i 442 k.c.

Jak wynika z twierdzeń pozwu, członkowie grupy dochodzą naprawienia przez pozwanego szkody powstałej m. in. w związku z niedopełnieniem przez pozwanego obowiązków denuncjacyjnych, dotyczących (…), oraz w związku z kontynuowaniem przez pozwanego współpracy z (…), mimo posiadanej wiedzy w zakresie prowadzenia przez tę spółkę działalności finansowej niezgodnej z prawem.

W przypadku dochodzenia w postępowaniu grupowym roszczeń pieniężnych członkowie grupy muszą się zgodzić na ryczałtowe określenie wysokości należnego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie.

Ryczałtowe określenie należnego członkowi grupy odszkodowania wywołuje określone konsekwencje, do których należy m. in. wyłączenie możliwości indywidualnego dochodzenia roszczenia, czy rezygnacja z zaspokojenia roszczenia w szerszym zakresie.

Wskazać należy, iż osoby przystępujące w niniejszej sprawie do grupy wyraziły zgodę na ujednolicenie ich roszczeń odszkodowawczych.

Istnieje możliwość ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby. W niektórych sytuacjach, z uwagi na okoliczności sprawy dotyczące poszczególnych członków, może się bowiem okazać, że ujednolicenie wszystkich roszczeń w ramach grup jest niemożliwe.

Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejsze sprawie. Członkom grupy reprezentowanej przez J. K. wyrządzono szkody w różnej wysokości, a zatem koniecznym było utworzenie podgrup, w ramach których doszło do ujednolicenia wysokości roszczeń.

Reprezentant grupy sformułował roszczenie mieszczące się w kategorii spraw z tytułu czynów niedozwolonych. Wskazał, że działania pozwanego można zakwalifikować jako delikt własny banku i/lub pomocnictwo w wyrządzeniu szkody i/lub świadome skorzystanie z deliktu innej osoby. Domagając się zasądzenia od pozwanego na rzecz członków grupy świadczenia pieniężnego, wskazał trzy podstawy prawne odpowiedzialności deliktowej poznanego.

Przypomnieć przy tym należy jednak, iż rozumienie jednorodzajowości roszczeń nie jest związane z jednakową podstawą prawną.

Jednakowość norm prawnych stanowiących podstawę roszczeń nie jest bowiem w świetle art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym przesłanką dopuszczalności powództwa.

Jak wskazano wyżej roszczenia zgłoszone w postępowaniu grupowym muszą być oparte na tej samej (identycznej) lub takiej samej (tożsamej) podstawie faktycznej.

Wobec tego, że każdy z członków grupy zawarł ze spółką (…) indywidualną umowę (różnice dotyczą daty zawarcia umowy – od kwietnia 2010 r. do stycznia 2013 r., okresu na jaki została ona zawarta, kwoty zainwestowanych środków, przedłużenia lokaty) Sąd badał, czy w sprawie niniejszej zostały sformułowane roszczenia oparte na takiej lub tej samej podstawie faktycznej (tożsamej lub identycznej podstawie faktycznej).

W ocenie Sądu, po przeanalizowaniu pozwu oraz materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, należy przyjąć, iż okoliczności faktyczne składające się na podstawę żądania pozwu są ewidentnie jednakowe dla członków grupy.

Niewątpliwie okolicznościami wspólnymi dla wszystkich członków grupy był fakt, że powodowie zawarli z (…) umowy na obrót i przechowywanie metali szlachetnych oraz, że wyrządzono im szkodę na skutek prowadzonej przez (…) działalności niezgodnej z prawem (podobieństwo zdarzeń). W tym zakresie osoby te uczestniczyły w jednym zdarzeniu faktycznym i prawnym, którym było zawarcie przez członków grupy umów z (…) i doznanie szkody w postaci nieodzyskania powierzonych (…) środków, co uzasadnia wystąpienie z roszczeniem wobec pozwanego – jako wiarygodnego banku prowadzącego rachunki bankowe dla (…) i posiadającego informacje, że podmiot ten prowadzi działalność gospodarczą (kantorową) bez wymaganego zezwolenia i został wpisany w 2009 r. na listę ostrzeżeń Komisji Nadzoru Finansowego, o czym pozwany nie zawiadomił organów ścigania (o przestępstwie) i nie dokonał blokady na rachunku tego podmiotu (k. 538 akt sądowych).

Powodowie wskazują więc w ten sposób na szereg bezprawnych działań pozwanego, mających miejsce w chwili nawiązywania współpracy pozwanego z (…).

Należy podnieść w tym miejscu, że Sąd na tym etapie procedowania badał przede wszystkim kluczowe i wspólne dla wszystkich członków grupy okoliczności faktyczne sprawy, bez wnikania w okoliczności indywidualizujące i charakterystyczne tylko dla pojedynczych lub niektórych członków grupy, a pozostające w istocie rzeczy bez wpływu na przyszłą ocenę prawną dochodzonych roszczeń powodów.

Z tego też względu bez znaczenia dla rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym pozostaje fakt, że członkowie grupy utożsamiali bezpieczeństwo powierzonych (…) środków finansowych z faktem, że były one wpłacane na rachunek prowadzony przez pozwanego i deponowane już jako metale szlachetne w skrytkach pozwanego banku.

Podobnie rzecz ma się z zarzutem pozwanego, że różna była sfera motywacyjna u poszczególnych członków grupy. W pozwie wskazano, że wszystkie osoby zawierające umowy z (…) działały w podobnym przekonaniu, tj. że w/w spółka działa zgodnie z prawem i jest wiarygodna finansowo z uwagi na podjętą „współpracę” z instytucją zaufania publicznego jaką był bank (…).

Zdaniem reprezentanta grupy, zaistniała współpraca pozwanego z (…), w zakresie obsługiwania przez Bank (…) rachunków bankowych spółki i udostępniania spółce skrytek bankowych, miała wpływ na proces decyzyjny wszystkich członków grupy.

Część osób mogła bowiem powierzyć (…) swoje środki finansowe dodatkowo ze względu na renomę pozwanego banku, w którym w/w spółka posiadała rachunki bankowe i przechowywała metale szlachetne.

W ocenie Sądu przytoczone wyżej okoliczności motywacyjne nie mają jednak wpływu na formalne przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a ponadto nie będą miały znaczenia przy merytorycznym rozpoznaniu sprawy.

Podobnie zarzut dotyczący braku certyfikatów przez niektórych członków grupy nie ma znaczenia dla oceny jednolitości sytuacji faktycznej powodów. Certyfikaty – wystawiane zresztą po zawarciu umowy depozytu towarowego – otrzymane przez członków grupy, nie wskazywały, co do zasady, banku (…), jako miejsca przechowywania depozytów metali szlachetnych.

Certyfikaty, w których wskazano, że miejscem przechowywania będą skrytki depozytowe pozwanego banku – co mogło, zdaniem pozwanego, utwierdzić członków grupy odnośnie legalności działań podejmowanych przez (…) – otrzymali jedynie niektórzy członkowie: (…). Zdaniem Sądu opisany wyżej fakt nie ma jednak żadnego wpływu na ocenę formalnych i merytorycznych przesłanek powództwa.

Kolejny zarzut pozwanego dotyczący sytuacji, iż kilka osób spośród powodów otrzymało częściowy zwrot ulokowanych w (…) środków, jest w przekonaniu Sądu niezasadny, zwłaszcza w świetle wstępnego badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Fakt, że powodowie – (…) – wypłacili wcześniej kwotę (…) zł, (…) – kwotę (…) zł, zaś małżonkowie (…) kwotę (…) zł, nie ma w ocenie Sądu większego znaczenia dla dalszego badania zasadności powództwa oraz przesłanek formalnych dopuszczalności jego rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Należy zatem podsumować, że żądania wszystkich członków grupy są takie same pod kątem charakteru żądanej ochrony prawnej oraz jednakowej podstawy faktycznej i prawnej, której źródłem jest taki sam stosunek prawny, a zatem ostatecznie spełniają przesłanki jednorodzajowości, czy tożsamości w rozumieniu art. 1 ust. 1 cytowanej ustawy. Delikt pozwanego, zdaniem powodów, miał polegać przede wszystkim na naruszeniu norm prawnych zakazujących współpracy z podmiotem o wątpliwej reputacji na rynku.

W przekonaniu Sądu, celem tego etapu postępowania nie było w żadnym zakresie badanie zasadności zgłoszonego żądania na gruncie powołanych w pozwie przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, gdyż nie jest dopuszczalne, aby Sąd na etapie badania wstępnego dopuszczalności rozpoznania pozwu mógł odnosić się wprost do oceny przesłanek merytorycznych powództwa w postaci prowadzenia cennych rozważań na temat okoliczności uzasadniających istnienie i rodzaj np. związku przyczynowego pomiędzy szkodą powodów a zachowaniem pozwanego – do czego bezpośrednio zmierzał pozwany w zajmowanym stanowisku.

Z kolei, jak wskazano już wyżej, różne podstawy prawne odpowiedzialności deliktowej nie stanowią przeszkody w dopuszczeniu sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

W tym miejscu należy podzielić pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2013 r. (sygn. akt VI Acz 1639/13), że na wstępnym etapie sprawy istotne dla Sądu są jedynie okoliczności uzasadniające (bądź nie) nadanie biegu pozwowi zgłoszonemu w postępowaniu grupowym. Weryfikacja podanych w uzasadnieniu pozwu okoliczności, jako uzasadniających uwzględnienie powództwa, będzie zawsze przedmiotem postępowania dowodowego na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy.

Dla potrzeb wstępnej oceny dopuszczalności pozwu Sąd związany jest jednak okolicznościami podanymi przez powoda. Przyjmuje się bowiem, że ocena charakteru sprawy następuje w ramach wskazanego przez powoda roszczenia i podanych przez niego okoliczności faktycznych, które to elementy konkretyzują stosunek prawny zachodzący pomiędzy stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają lub odejmują jej przymiot sprawy cywilnej (zob. J. Gudowski (w:) T. Ereciński (red.), „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom 1”, Warszawa 2007, s. 17).

Należy zatem ostatecznie stwierdzić, że przytoczone w pozwie okoliczności faktyczne, wspólne dla wszystkich powodów, a odnoszące się do trzech istotnych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, staną się przedmiotem przyszłego merytorycznego rozpoznania Sądu.

W toku rozpoznania sprawy istotny dla Sądu będzie więc przede wszystkim fakt stwierdzenia występowania w sprawie trzech istotnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej (deliktowej), a wtórne znaczenie mieć będą ich szczegółowe okoliczności indywidualizujące powodów w odniesieniu do kwestii przyczynienia się, czy motywów podjętej decyzji o lokowaniu środków finansowych.

W każdej ze wskazanych przez powodów podstaw prawnych Sąd ma bowiem obowiązek zbadać istnienie trzech istotnych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, wynikających z przytoczonych w pozwie tych samych okoliczności faktycznych, które tworzą zespół faktów stanowiących podstawę zgłoszonych roszczeń.

Przechodząc do konkluzji należy podkreślić, że na obecnym etapie okoliczności faktyczne podane przez stronę powodową uzasadniały przyjęcie, iż roszczenia dochodzone przeciwko pozwanemu w niniejszej sprawie mają charakter nie tylko jednorodzajowy i są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, ale również są roszczeniami o ochronę konsumentów, co uzasadniało uznanie, iż sprawa może być rozpoznana w postępowaniu grupowym, w rozumieniu art. 1 ust. 2 ww. ustawy.

Przepis art. 1 ust. 2 ustawy – oprócz spraw o roszczenia o ochronę konsumentów i roszczeń z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny – roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych wymienia expressis verbis, jako podlegające rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

Ponadto Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że zbyt wąska wykładnia przepisów, która prowadzi do pozbawienia możliwości stosowania ww. ustawy do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14). Zdaniem Sądu zbadanie materialno-prawnych przesłanek odpowiedzialności pozwanego jest głównym celem i funkcją postępowania grupowego, jako postępowania szczególnego, mającego ułatwić i usprawnić rozwiązywanie konfliktów, w które zaangażowana jest duża liczba osób.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stwierdził istnienie podstaw uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, co skutkowało decyzją o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym na podstawie art. 10 ust. 1 powołanej ustawy.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 31 marca 2015 r.

Written by

  1. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda – podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu. Dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczyło wskazanie na zdarzenie w postaci emisji reklam, uznanych następnie przez inny sąd za czyn nieuczciwej konkurencji.
  2. Ocena dopuszczalności postępowania grupowego ma charakter formalny i nie może być poprzedzona oceną zasadności roszczeń.
  3. Wykazanie poniesienia szkody w odniesieniu do poszczególnych członków grupy, istnienia związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą, czy też wysokości samej szkody nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego. Ustawa nie wymaga dla dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, aby powód udowodnił, czy choćby uprawdopodobnił roszczenie.
  4. Przewidywane przyszłe problemy dowodowe nie mogą przesądzać o niedopuszczalności postępowania grupowego.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSA Jerzy Paszkowski (spr.)

Sędziowie:             SSA Marzena Miąskiewicz, SSA Lidia Sularzycka

po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa grupowego (…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie przeciwko (…) Spółce Akcyjnej w Warszawie o odszkodowanie na skutek zażaleń obu stron na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 października 2014 r., sygn. akt XVI GC 676/14

postanawia:

  1. uchylić zaskarżone postanowienie
  2. rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej pozostawić Sądowi Okręgowemu w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 27 października 2014 r., Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.217,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. W ocenie Sądu, powód nie wykazał, że wszyscy członkowie grupy utracili klientów, oraz że ich przychody uległy w latach 2008-2010 obniżeniu na skutek emisji spornych reklam, a zdecydowana większość członków grupy wykazała nawet wzrost przychodów, w porównaniu do lat ubiegłych. Tylko 9 członków odnotowało spadek przychodów, a zatem jest to liczba niewystarczająca do dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym. Nadto Sąd zaznaczył, iż oddziaływaniem spornych reklam nie mogli zostać dotknięci członkowie grupy nie mający statusu agenta ubezpieczeniowego oraz agenci oferujący inne typy ubezpieczenia i kierujący swoja ofertę wyłącznie do przedsiębiorców (postanowienie – k. 2938, uzasadnienie – k. 2944-2953).

Na powyższe rozstrzygnięcie zażalenie złożyły obie strony.

Strona powodowa zaskarżyła rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w całości, wnosząc o jego zmianę i przyjęcie sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Skarżąca zarzuciła naruszenie:

a) art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na tym, że Sąd nie zastosował się do oceny prawnej wyrażonej przez sąd odwoławczy, odrzucając pozew jako niepodlegający rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, opierając się na merytorycznej ocenie żądania;

b) 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na ustaleniu, że członkowie grupy nie spełniają kryteriów przynależności do grupy, w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy zastosował inne kryteria przynależności do grupy (spadek przychodów, status agenta ubezpieczeniowego, oferowanie określonego typu ubezpieczeń, kierowanie oferty do konsumentów) niż przyjęte za podstawę roszczeń w pozwie oraz wbrew ocenie Sądu Apelacyjnego, że zakreślona w pozwie podstawa roszczeń i sposób ich ujednolicenia spełniają przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego, co oznacza, że według tych właśnie kryteriów należało oceniać przynależność członków do grupy;

c) art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym polegające na tym, że Sąd Okręgowy odrzucił pozew jako niepodlegający rozpoznaniu w postępowaniu grupowym z uwagi na niewykazanie przynależności członków do grupy, podczas gdy w stosunku do każdego z członków udowodniono przynależność do grupy, wobec czego sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym;

d) art. 217 § 1 i 2 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, poprzez pominięcie zgłoszonego w pozwie dowodu z przesłuchania stron, a także pominięcie wniosku dowodowego z dnia 27 czerwca 2013 r. w przedmiocie rozszerzenia tezy dowodu z przesłuchania stron oraz oddalenie wniosku dowodowego z dnia 14 października 2014 r. w przedmiocie rozszerzenia tezy dowodu z przesłuchania stron, podczas gdy dowody te dotyczyły faktów istotnych dla sprawy (fakt uzyskiwania przychodów z pośrednictwa ubezpieczeniowego w latach 2008-2010 oraz utrata klientów na skutek działań pozwanej), a ocenionych przez Sąd Okręgowy niezgodnie z twierdzeniami powoda oraz w sposób mający wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, podczas gdy wskazane dowody były zgłoszone prawidłowo i nie zachodziły podstawy do ich pominięcia lub oddalenia;

e) art. 231 i 233 § 1 k.p.c. poprzez ustalenie, jakoby sporne reklamy nie wyrządziły szkody w postaci utraty części klientów przez członków grupy, podczas gdy z okoliczności sprawy, zgromadzonego materiału dowodowego (w tym prawomocnych wyroków sądów) a także doświadczenia życiowego wynika, że członkowie grupy ponieśli szkodę na skutek spornych reklam (zażalenie – k. 2956-2981).

W odpowiedzi na zażalenie powoda, pozwana wniosła o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego (pismo – k. 3009-3034).

Strona pozwana zaskarżyła rozstrzygnięcie w części, tj. w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanej o zasądzenie od powoda kosztów procesu ponad kwotę 7.217,00 złotych, wnosząc o zmianę postanowienia poprzez zasądzenie dalszej kwoty kosztów ponad zasądzoną kwotę 7.217,00 złotych, w wysokości 217.028,18 złotych, ewentualnie uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a w każdym wypadku – zasądzenie od powoda kosztów postępowania zażaleniowego.

Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 328 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez brak uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, co uniemożliwia jego kontrolę instancyjną, jak również naruszenie art. 98 § 1 i § 3 oraz art. 109 § 2 k.p.c. i § 2 ust. 1 i ust. 2 w zw. z § 6 pkt 7) oraz w zw. z § 13 ust. 2 pkt 2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że koszty procesu należnej pozwanej wynoszą 7.217,00 złotych, podczas gdy pozwana poniosła koszty procesu w wysokości 224.245,18 złotych (zażalenie – k. 2986-2997).

W odpowiedzi na zażalenie pozwanej, powód wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego (pismo – k. 3037-3042).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie powoda okazało się zasadne.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, „grupowość” postępowania wyraża się w wymaganej ex lege kumulacji podmiotowej osób fizycznych, którym – według ich twierdzeń – przysługują określone roszczenia mieszczące się w kategorii prawa podmiotowego.

Do przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego należą: jednorodzajowość roszczeń członków grupy, tożsamość lub jednakowość podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebność grupy, ujednolicenie roszczeń pieniężnych, zdolność przedmiotowa roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym. W realiach sprawy, Sąd Okręgowy zakwestionował w istocie istnienie jednakowej podstawy faktycznej powództwa.

Podstawa faktyczna powództwa w niniejszej sprawie opiera się na twierdzeniu, że wskutek prowadzonej przez pozwaną spółkę kampanii reklamowej, członkowie grupy ponieśli szkodę. Reklamy, których dalsza emisja została zakazana, wpływając na odbiorców, doprowadziły do zmniejszenia zainteresowania klientów zawieraniem umów ubezpieczenia za pośrednictwem agentów ubezpieczeniowych, czego bezpośrednim skutkiem była utrata zysków przez członków grupy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było podstaw do uznania, iż przesłanka ta nie została spełniona. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda – podstawa ta musi obejmować fakty uzasadniające przede wszystkim stosunki prawne będące przedmiotem procesu. Dla uzasadnienia jedności podstawy faktycznej wystarczyło wskazanie na zdarzenie w postaci emisji reklam, uznanych następnie przez inny Sąd za czyn nieuczciwej konkurencji. Tymczasem uzasadnienie zaskarżonego postanowienia ponownie już zmierza do oceny merytorycznej zgłoszonego żądania, zdecydowanie wykraczając poza dopuszczalny zakres kontroli formalnej powództwa.

Trafnie zatem zarzuca powód, iż ocena dopuszczalności postępowania grupowego nie może być poprzedzona oceną jego zasadności, a co uczynił w istocie Sąd Okręgowy, analizując to, czy na skutek emisji spornych reklam podmioty po stronie powodowej rzeczywiście odnotowały finansową stratę, czy reklamy mogą w istocie godzić wyłącznie w podmioty oferujące ubezpieczenia komunikacyjne, czy także w podmioty oferujące inne produkty ubezpieczeniowe; wreszcie, czy ofiarą działań pozwanej mogą być wyłącznie osoby posiadające status agenta ubezpieczeniowego, czy także inne osoby.

Przedstawione wyżej wątpliwości Sądu Okręgowego prima facie należą do oceny merytorycznej zasadności powództwa, właściwej na dalszym etapie postępowania rozpoznawczego, której wynikiem, efektem będzie wydane w sprawie orzeczenie. Powyższe kwestie (przede wszystkim – wykazanie poniesienia szkody w odniesieniu do poszczególnych członków grupy, związku przyczynowego czy wysokości szkody) nie stanowią przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego (te zostały we wstępie rozważań przytoczone), stanowią zaś przesłanki konkretnych roszczeń deliktowych. Żaden przepis komentowanej ustawy nie wskazuje, aby w postępowaniu grupowym wymagane było udowodnienie czy choćby uprawdopodobnienie roszczenia. Przyjmując pogląd przeciwny, orzeczenie dotyczące kwestii w istocie formalnych wkraczałoby w sferę zastrzeżoną dla orzeczeń co do meritum (wyroków), a kontrola formalna pozwu w postępowaniu grupowym sprowadzałaby się do wydania prejudykatu, wyroku wstępnego.

Sąd Okręgowy w rozpoznawanej sprawie w istocie stwierdził brak udowodnienia szkody przed przeprowadzeniem właściwego postępowania dowodowego. Sygnalizowane przyszłe problemy dowodowe nie mogą przesądzać o dopuszczalności samego postępowania grupowego. Nie sposób bowiem już na tym etapie rozważać, czy podstawa faktyczna i zgłoszone wnioski dowodowe wystarczą do uwzględnienia powództwa. Istotne jest bowiem przede wszystkim to, czy może być w tej sprawie prowadzone postępowanie grupowe, którego celem jest wyeliminowanie konieczności prowadzenia szeregu indywidualnych procesów (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I ACz 836/11, Lex nr 1499157).

Sąd Okręgowy winien dokonać oceny formalnoprawnej dopuszczalności postępowania grupowego w niniejszej sprawie, rozstrzygając, czy zostały spełnione przesłanki w postaci jednorodzajowości roszczeń członków grupy, tożsamości lub jednakowości podstawy faktycznej roszczeń członków grupy, liczebności grupy, ujednolicenia roszczeń pieniężnych oraz zdolności przedmiotowej roszczeń do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Wobec uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia, bezprzedmiotowa stała się merytoryczna ocena zasadności zażalenia pozwanej, kwestionującego przedmiotowe postanowienie jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. O kosztach Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXV Cywilny z dnia 9 marca 2015 r.

Written by

Orzeczenie zostało uchylone w części, tj. w zakresie rozstrzygnięć objętych pkt 1 i 4, na mocy postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 7 września 2015 r., VI ACz 1012/15.

  1. Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy więc do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych – analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Pojęcie podstawy faktycznej należy rozumieć jako określony zespół elementów stanu faktycznego, który jest przywoływany celem udowodnienia powództwa.
  2. Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.
  3. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych. Analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
  4. Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji prawnej lub faktycznej członków grupy. Z jednej strony ustawodawca nie wymaga identyczności wszystkich elementów faktycznych, gdyż znacznie zawężałoby to zakres zastosowania ustawy, jednakże z drugiej strony postępowanie grupowe nie spełniłoby swojego celu – poprawy efektywności postępowania w sprawach cechujących się znacznym stopniem indywidualizacji faktów i właściwości poszczególnych członków grupy. Postępowanie grupowe spełnia swoją rolę, gdy mamy do czynienia z „typowością” bądź „reprezentatywnością” roszczenia wobec wszystkich członków grupy. Warunek „typowości” zostaje spełniony, gdy sytuacja prawna lub faktyczna członków jest jednakowa. Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
  5. Zgłoszenie roszczeń ewentualnych w postępowaniu grupowym prowadzi do tego, że sąd ustala, czy każde ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych jest wspólne dla wszystkich członków grupy; w przeciwnym bowiem wypadku cel przyświecający postępowaniu grupowemu byłby zaprzepaszczony, a postępowanie to sprowadzałoby się do rozstrzygnięcia różnych roszczeń 10 osób (członków grupy) przeciwko jednemu pozwanemu.
  6. W przypadku definicji zawartej w art. 221 k.c. wykładnia językowa zawodzi, należy ten przepis wykładać posługując się wykładnią systemową i celowościową. W świetle definicji „działalności gospodarczej” należałoby przyjąć, iż podstawowym warunkiem przypisania danej czynności prawnej cechy „związania z prowadzoną działalnością gospodarczą” jest, aby czynność taka została podjęta ze względu na zamiar osiągnięcia przez podmiot czynności tej dokonujący celu zarobkowego. Chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej.
  7. W postępowaniu grupowym pozew traktowany jest jako całość i nie jest możliwe odrzucenie pozwu co do niektórych tylko członków grupy.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Błażejczyk (spr.)

Sędziowie: SSO Dorota Kalata, SSR (del.) Monika Włodarczyk

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2015 r. w Warszawie na rozprawie w postępowaniu grupowym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. przeciwko (…) Bank S.A. w W. o ustalenie, ewentualnie o ukształtowanie

postanawia:

  1. odrzucić pozwy;
  2. oddalić wniosek o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu;
  3. przejąć na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe;
  4. zasądzić od Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. na rzecz (…) Bank S.A. w W. kwotę 14.502,00 zł (czternaście tysięcy pięćset dwa złote) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

 

UZASADNIENIE

W pozwach z dnia 14 kwietnia 2014 r. (daty prezentaty), złożonych w postępowaniu grupowym, skierowanych przez Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. – działającego jako reprezentant grupy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – przeciwko (…) Bank S.A. w W., wnoszący, powołując się na istnienie w umowach członków grupy klauzul abuzywnych, pozwalających bankowi na dowolność ustalania wysokości spłaty raty kredytu indeksowanego do CHF, zgłosił żądania ewentualne i żądał: ustalenia nieistnienia umownych stosunków prawnych wynikających z umów kredytu udzielonego w PLN, – indeksowanego do waluty obcej – niezawierających określenia kwoty kredytu, do której zwrotu zobowiązany jest kredytobiorca, a zawierających klauzulę przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma następujące brzmienie:

a) „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutą, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 2.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Banku (…) S.A. i

b) „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 4.2 Umowy kredytu hipotecznego (…) Banku (…) S.A. lub

c) „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut kreślonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków” – § 9.2 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. – (….) następnie (…) Bank S.A. i

d) „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej wpłaty wyrażonej w (…) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w <<Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>> do CHF obowiązującego w dniu spłaty” – § 10.3 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. –(…) następnie (…) Bank S.A. lub

e) „Uruchomienie kredytu (pożyczki) […] następuje w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu uruchomionej kwoty w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie Kredytu (Umowie P.) wg kursu kupna danej waluty ustalonego przez Bank w aktualnej Tabeli Kursów” – § 11.7 Regulaminu kredytowania hipotecznego (…) Bank S.A. – Oddział (…) i

f) „Kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w Banku (…) z dnia spłaty” – § 12.7 Regulaminu kredytowania hipotecznego (…) Bank S.A. – Oddział (…) lub

g) „Uruchomienie kredytu następuje w złotych polskich (PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Części Szczególnej Umowy (IV) zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązujących w Banku w dniu uruchomienia […]” – § 3.11 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A. i

h) „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej kwoty wyrażonej w walucie EUR – po jej przeliczeniu na PLN – według kursu sprzedaży walut określonego w ‚Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych'” – § 4.5. zd. 1 umowy kredytu hipotecznego (…) Bank S.A.

ewentualnie: ustalenie braku związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN, a indeksowanych do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie,

ewentualnie: ustalenie nieważności całych umów kredytu udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli liczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie,

ewentualnie: zmiany ze skutkiem ex tunc umów kredytu udzielonego PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula liczenia ma wyżej wskazane brzmienie, która to zmiana polega na przyjęciu, że członkowie grupy są zobowiązani do zwrotu kwoty kredytu, określonej w umowie i wypłaconej w PLN, powiększonej o odsetki i inne koszty, liczone od tak określonej kwoty kredytu,

ewentualnie: zmiany ze skutkiem ex nunc umów kredytu, udzielonego w PLN, a indeksowanego do waluty obcej, w zakresie klauzuli przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w PLN według kursu kupna, a następnie kursu sprzedaży, waluty obcej, ustalanych jednostronnie przez pozwanego bez wiążących odniesień do wskaźników rynkowych, która to klauzula przeliczenia ma wyżej wskazane brzmienie, która to zmiana polega na przyjęciu, że kursem wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest równowartość kwoty kredytu w walucie obcej jest kurs kupna NBP z dnia zawarcia umowy; kursem wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota raty kredytu w PLN jest kurs sprzedaży NBP z dnia zawarcia umowy,

ewentualnie: ustalenie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego za stosowanie w rozliczeniach z członkami grupy wskazanych klauzul umownych, obarczonych dowolnością wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika.

Reprezentant grupy wnosił również o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym podawał, że sprawa kwalifikuje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, albowiem:

1) spełniony jest warunek liczebności grupy,

2) sprawa dotyczy ochrony konsumentów, a członkami każdej z grup są osoby, które w latach 2005-2008 zawarły umowę kredytową nominowaną w PLN, a indeksowaną do waluty obcej, z jednym z poprzedników prawnych pozwanego: (…) Bankiem (…) S.A. w K., (…) Bank S.A. oddział w Ł. i (następnie) (…) Bank S.A. (…) oddział w Ł., (…) Bank S.A. – oddział specjalistyczny (…) Bank S.A.. Wskazywał, że ci członkowie grupy, którzy zawarli z pozwanym porozumienia, które wyeliminowały z umów element dowolności wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika przez konkretyzację zasady przeliczeń walutowych kwoty kredytu lub umożliwiające spłatę w walucie obcej, nadal mają interes w ustalaniu zasad spłaty kredytu za okres do dnia podpisania porozumienia do umowy kredytowej,

3) występuje jednorodzajowość roszczeń członków grupy, ponieważ pozwany w stosunku do każdego z członków grupy ma dowolność w ustaleniu wysokości zobowiązania, polegającą na ustaleniu przez pozwanego równowartości w walucie obcej kwoty kredytowania określonej w PLN, a następnie na ustaleniu przez pozwanego kwoty spłaty kredytowania w PLN, obliczonej od tak ustalonej w walucie obcej równowartości kwoty głównej; ustalenie równowartości kwoty głównej w walucie obcej ma miejsce według kursu kupna ustalanego przez pozwanego, a ustalenie kwoty spłaty ma miejsce według kursu sprzedaży ustalanego też przez pozwanego.

Jako wartość przedmiotu sporu wskazano sumę kwot kredytu każdego z członków grupy na dzień podpisania umowy kredytowej (k. 660-664).

Jedna ze spraw została zarejestrowana pod sygnaturą akt 531/14, druga pod sygnaturą akt 530/14, sprawa XXV C 530/14 została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą XXV C 531/14 (zarządzenie z dnia 5 lutego 2015 r. k. 1340 akt XXV C 530/14).

Pozwany w odpowiedzi na pozew wnosił o odrzucenie pozwu stojąc na stanowisku, że niedopuszczalne jest rozpoznanie niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym oraz wnosił o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, w wysokości przewidzianej prawem. Złożył również wniosek ewentualny o oddalenie powództwa na wypadek rozpoznania go w postępowaniu grupowym. Pozwany wniósł o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości początkowo 3.000.000,00 zł (k. 671), a w odpowiedzi na pozew zmniejszył żądaną kwotę do wysokości 200.000,00 zł (k. 724). Podniósł zarzut niewłaściwego określenia przez powoda wartości przedmiotu sporu (k. 724), wskazując, że podanie jej jako wartości kwoty kredytu każdego z członków grupy w dacie jego udzielenia jest zawyżeniem wartości przedmiotu sporu, która powinna zostać określona jako różnica pomiędzy wysokością rat zapłaconych a kwotą jaka byłaby zapłacona, gdyby zarówno kredyt, jak i wartość poszczególnych rat, były indeksowane według kursu CHF do PLN publikowanego przez NBP.

Na uzasadnienie wniosku o odrzucenie pozwu wskazywał, że strona powodowa nie wykazała, że roszczenia członków grupy są oparte na jednakowej podstawie faktycznej bowiem, strona powodowa powołała dowody wyłącznie na okoliczność połączenia (…) Banku (…) S.A., (…) Bank S.A. – (…) Oddział w Ł., (…) Bank S.A. (…) Bank S.A., (…) Bank S.A. i ewentualnie następstwa prawnego (…) Bank S.A. co do tych jednostek. Zdaniem pozwanego powód nie przedstawił żadnego dowodu na to, że roszczenia poszczególnych członków grupy są jednego rodzaju i że są oparte na tej samej podstawie faktycznej.

Wskazywał, że choć stroną pozwaną w niniejszej sprawie jest jeden podmiot, to jednak sporne umowy kredytowe członkowie grupy zawierali z różnymi, odrębnymi bankami. To, że pozwany w wyniku fuzji i połączeń przejął takie podmioty jak: (…) Bank (…) S.A., (…) Bank S.A., (…) Bank S.A. tworząc (…) Bank S.A., nie doprowadziło do ujednolicenia sytuacji faktycznej klientów wymienionych banków, bowiem ci cały czas mają umowy o określonej treści. Zdaniem pozwanego najistotniejsze, z punktu widzenia niniejszej sprawy, nie jest nawet to, że poszczególni członkowie grupy zawierali sporne umowy kredytowe z różnymi podmiotami, posiadającymi odrębną osobowość prawną, ale to, że umowy te zawierane były w oparciu o zupełnie różne wzorce umowne. Wskazywał, że cytowane przez powoda w petitum pozwu zapisy mają ewidentnie różne brzmienie, znajdują się również w różnych dokumentach (odpowiednio w regulaminie oraz bezpośrednio w treści samej umowy), a powód nawet bliżej nie stara się wykazać ich podobieństwa, czy jednolitości. Wskazywał, że w przeciwieństwie do Sądu Konkurencji i Konsumentów orzekającym o abuzywności poszczególnych klauzul i dokonującym ich oceny in abstracto, kontrola dokonywana przez Sąd w ramach niniejszej sprawy będzie miała charakter in concreto. Różnica polegać będzie na tym, że w ramach niniejszego postępowania Sąd obowiązany będzie wziąć pod uwagę całokształt stosunków obligacyjnych łączących powoda z poszczególnymi członkami grupy (wszystkie postanowienia wiążących ich umów, nie tylko dwie klauzule, na które zwraca uwagę strona powodowa). Tymczasem członkowie grupy są stronami całkowicie różnych umów, opartych przynajmniej o cztery różne wzorce umowne. W każdym z banków, z którymi umowy zawarli poszczególni członkowie grupy, istniały nieco inne zasady określania bankowych tabel kursów, banki te stosowały również różne wysokości spreadów.

W odniesieniu do części członków grupy nie można uznać, że przy ustalaniu kwoty spłaty kredytu istniało odesłanie do tabeli kursów ustalanej jednostronnie przez bank, bowiem zgodnie z postanowieniem w § 19 Regulaminu Kredytu Hipotecznego w (…) Bank S.A. (Załącznik nr 8 do pozwu) określono w, odniesieniu do sposobu ustalania tabeli kursów, że: „Tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. Kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujący w Banku, ustalany jest na podstawie kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (…) w momencie sporządzania <<Bankowej tabeli kursów waluty dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych>>. Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (…) spreadu walutowego w wysokości 7%. Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (…) spreadu walutowego w wysokości 6%”. Zdaniem pozwanego również w umowach zawieranych z (…) Bank (…) o. w Ł. oraz (…) Bank S.A. (…) o. w Ł. ustalono konkretne zasady przeliczenia CHF na PLN. Dodatkowo pozwany wskazywał, że zawarte przez członków grupy umowy kredytowe opierały się na różnych wzorcach umownych także w innych aspektach, zwłaszcza w sposobie informowania o wysokości spreadu i ryzyku walutowym, co również jego zdaniem przemawia za brakiem tożsamości podstawy faktycznej roszczeń poszczególnych członków grupy.

Pozwany podniósł także brak statusu konsumenta części członków grupy, wskazując, że jak podnosi T. Pajor w Komentarzu do art. 221 kodeksu cywilnego pod red. M. Pyziak-Szafnickiej, LEX, kryterium najistotniejszym i najbardziej charakterystycznym dla pojęcia konsumenta jest kryterium braku bezpośredniego związku między dokonaną przez dany podmiot czynnością prawną a jego działalnością gospodarczą lub zawodową. W myśl art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, do działalności gospodarczej zalicza się, poza działalnością wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową i wydobywczą, także działalność zawodową, jeśli jest wykonywana zarobkowo oraz w sposób zorganizowany i ciągły. Istnienie bezpośredniego związku między czynnością prawną a działalnością gospodarczą lub zawodową podmiotu dokonującego czynności oznacza, że podmiot ten występuje w istocie w roli przedsiębiorcy, a zatem nie może być jednocześnie uważany za konsumenta. Zdaniem pozwanego zawarty w art. 221 zwrot: „działalność gospodarcza lub zawodowa” trzeba rozumieć systemowo, w powiązaniu z art. 431 k.c. oraz art. 2 i 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jako wyrażenie oznaczające działalność wykonywaną przez przedsiębiorcę (a więc we własnym imieniu, zarobkowo, w sposób zorganizowany i ciągły). Działalność zawodową, która jest wykonywana zarobkowo w sposób zorganizowany i ciągły należy uznać za rodzaj działalności gospodarczej (M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej, Warszawa 2005, s. 24). Przez część członków grupy kredyt został zaciągnięty w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub wykorzystany na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, czy to przez samego członka grupy, czy też przez współkredytobiorcę, który nie jest członkiem grupy.

Jako kolejny argument przemawiający za odrzuceniem pozwu wskazywał zawarcie aneksów przez część członków grupy i dla części członków grupy konsekwencją tych aneksów jest nowacja umowy, bowiem kredyty części członków grupy nie są umowami kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej, a umowami kredytu denominowanego, w których została określona kwota kredytu w CHF. Część członków grupy, zawartymi aneksami, wprowadziła możliwość spłaty raty bezpośrednio we frankach szwajcarskich, a część członków grupy zdecydowała się zmienić umowy kredytu hipotecznego, poprzez ustalenie zasad obliczania poszczególnych rat kredytowych według kursu NBP, tj. według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień wpływu środków na rachunek spłaty. Tym samym zgłoszone żądania pozwu o ustalenie nieistnienia umowy, ustalenie związania członków grupy umowami kredytu udzielonymi w PLN indeksowanymi do CHF i ustalenie nieważności całych umów oraz zmiany kwestionowanych klauzul umownych na kurs wymiany walut NBP nie dotyczą osób, które podpisały aneksy.

Jako kolejny argument przemawiający za odrzuceniem pozwu wskazywał na brak wszystkich kredytobiorców kwestionowanych umów, podnosząc, że z uwagi na treść zgłoszonego żądania (ustalenie ewentualnie ukształtowanie stosunku prawnego) istnieje współuczestnictwo konieczne (jednolite) współkredytobiorców, a art. 24 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym wyłączył możliwość przekształceń podmiotowych. Tym samym w odniesieniu do osób, będących członkami grupy a jednocześnie jednymi z kilku współkredytobiorców z jednej umowy może być rozważane jedynie jedno zgłoszone roszczenie tj. ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej.

Na rozprawie w dniu 24 lutego 2015 r. strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił i zważył co następuje:

Sąd niniejszym rozstrzygnięciem nie ustala, czy roszczenia kredytobiorców z umów bankowych mogą, czy nie mogą być dochodzone w trybie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (określanej dalej ustawą o postępowaniu grupowym); sąd ustala, czy w odniesieniu do osób stanowiących dwie grupy inicjujące niniejsze postępowanie zaistniały przesłanki z art. 1 ustawy o postępowaniu grupowym pozwalające na rozpoznaniu zgłoszonych przez nich roszczeń w trybie tego postępowania.

Przed merytoryczną oceną powództwa grupowego prowadzone jest postępowanie w przedmiocie dopuszczalności grupowego dochodzenia roszczeń i niniejsze orzeczenie tego dotyczy.

Aby rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym mogło nastąpić, konieczne jest spełnienie równoważnych przesłanek, a mianowicie: dochodzenie jednego rodzaju roszczenia przez co najmniej 10 osób, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz zaliczenie przedmiotu postępowania grupowego alternatywnie do roszczeń: o ochronę konsumentów lub do roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub do roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ustawy o postępowaniu grupowym).

Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy więc do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych – analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Pojęcie podstawy faktycznej należy rozumieć jako określony zespół elementów stanu faktycznego, który jest przywoływany celem udowodnienia powództwa.

Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.

Strona powodowa stała na stanowisku, że mechanizm umowy przewidziany we wszystkich objętych pozwem umowach kredytowych był identyczny, a umowy były zawierane w ramach oferowania przez poprzedników pozwanego identycznej usługi finansowej, tj. kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Zdaniem sądu w sytuacji niniejszej sprawy nie mamy do czynienia ani z tą samą ani z taką samą sytuacją faktyczną członków grupy inicjujących każdą z dwóch połączonych spraw. Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji prawnej lub faktycznej członków grupy. Z jednej strony ustawodawca nie wymaga identyczności wszystkich elementów faktycznych, gdyż znacznie zawężałoby to zakres zastosowania ustawy, jednakże z drugiej strony postępowanie grupowe nie spełniłoby swojego celu – poprawy efektywności postępowania w sprawach cechujących się znacznym stopniem indywidualizacji faktów i właściwości poszczególnych członków grupy. Postępowanie grupowe spełnia swoją rolę, gdy mamy do czynienia z „typowością” bądź „reprezentatywnością” roszczenia wobec wszystkich członków grupy. Warunek „typowości” zostaje spełniony, gdy sytuacja prawna lub faktyczna członków jest jednakowa. Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń (M. Sieradzka, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010, s. 52).

Sytuacja członków grup jest przede wszystkim zróżnicowana w zależności od tego, czy doszło do podpisania przez nich aneksu do umowy, czy też nie. Każdy ze złożonych aneksów wykazuje, że z umowy, z momentem jego podpisania, został wyeliminowany element dowolności ustalania kursu CHF: kwoty ustalono w CHF i spłatę również w CHF, zasady wysokości poszczególnych rat spłaty według kursu sprzedaży NBP na dzień przed wpływem środków na rachunek spłaty. Żądania pozwu, za wyjątkiem ewentualnie ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej, nie odnoszą się do tych członków grupy, którzy podpisali aneksy, bowiem te osoby już mają taką sytuację jakiej dotyczy żądanie pozwu. Roszczenia pozwu są skonstruowane jako roszczenia ewentualne, co prowadzi do zajmowania się nimi według kolejności ich zgłoszenia, czyli w sytuacji uwzględnienia pierwszego ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych sąd nie zajmuje się oceną kolejnych. W sytuacji braku podstaw do uwzględnienia pierwszego ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych sąd zajmuje się drugim, a w sytuacji braku podstaw do jego uwzględnienia sąd zajmuje się kolejnym itd. Zgłoszenie roszczeń ewentualnych w postępowaniu grupowym prowadzi do tego, że sąd ustala, czy każde ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych jest wspólne dla wszystkich członków grupy – w przeciwnym bowiem wypadku cel przyświecający postępowaniu grupowemu byłby zaprzepaszczony, a postępowanie to sprowadzałoby się do rozstrzygnięcia różnych roszczeń 10 osób (członków grupy) przeciwko jednemu pozwanemu. W sytuacji niniejszej sprawy musi dojść do określenia jednego wspólnego roszczenia dla wszystkich członków grupy, a z uwagi na podpisane aneksy, wspólnym roszczeniem jest roszczenie o ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej, które zostało zgłoszone jako ostatnie z roszczeń ewentualnych. Aneksy części osób (przeliczenie kwoty kredytu na CHF i ustalenie spłaty w CHF, czy zawarcie z pozwanym porozumienia, które wyeliminowały z umów element dowolności wierzyciela w ustalaniu zobowiązań dłużnika przez konkretyzację zasady przeliczeń walutowych kwoty kredytu) należy uznać za nowację (art. 506 k.c.) i w tej sytuacji roszczenie pierwotne wygasło i nie ma umowy do której mogą odnosić się zgłoszone roszczenia o ustalenie, ewentualnie o ukształtowanie, stosunku prawnego. Zdaniem sądu w sytuacji niniejszej sprawy nie ma możliwości, co do członków grupy którzy podpisali aneksy, zajmować się jednym ze zgłoszonych roszczeń ewentualnych, a wobec pozostałych członków grupy, którzy nie podpisali aneksów do umowy, zajmować się pozostałymi roszczeniami ewentualnymi w kolejności ich zgłoszenia.

Część członków grupy w zakresie umów będących podstawą żądania pozwów nie ma cechy konsumenta. Definicja konsumenta wynika z art. 221 k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Niektórzy z członków grupy lub współkredytobiorcy nie występujący w niniejszym procesie, kredyty zaciągali z przeznaczeniem na dowolny cel gospodarczy lub wprost na zakup nieruchomości na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem sądu orzekającego zakup nieruchomości w celu prowadzenia w niej działalności gospodarczej jest czynnością związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą, tym bardziej gdy koszty kredytowania tego zakupu czy koszty utrzymania tej nieruchomości są kosztami prowadzonej działalności gospodarczej. W przypadku definicji zawartej w art. 221 k.c. wykładnia językowa zawodzi, należy ten przepis wykładać posługując się wykładnią systemową i celowościową. W świetle definicji „działalności gospodarczej” należałoby przyjąć, iż podstawowym warunkiem przypisania danej czynności prawnej cechy „związania z prowadzoną działalnością gospodarczą” jest, aby czynność taka została podjęta ze względu na zamiar osiągnięcia przez podmiot czynności tej dokonujący celu zarobkowego. Chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej. Skoro z wniosków niektórych członków grupy wprost wynika, że są przedsiębiorcami (prowadzą działalność gospodarczą) i wnoszą o udzielenie kredytu na cel gospodarczy, a z niektórych umów wprost wynika, że część kredytu zaciągnięto z przeznaczeniem na dowolny cel gospodarczy, to osób tych nie można zakwalifikować, w sytuacji niniejszej sprawy, jako konsumentów.

Zgłoszone żądania dotyczą ustalenia treści umowy lub ukształtowania treści umowy, czego konsekwencją jest współuczestnictwo konieczne współkredytobiorców, a część osób występujących jako członkowie grupy występuje samodzielnie, bez pozostałych współkredytobiorców. Dotyczy to umów zawartych przez: (…). Zgodnie z art. 24 ustawy o postępowaniu grupowym w tym postępowaniu przekształcenia podmiotowe są niedopuszczalne.

Weryfikując spełnienie przesłanek z art. 1 ustawy o postępowaniu grupowym Sąd miał na uwadze cel, jakiemu służyć ma rozpoznawanie sprawy w postępowaniu grupowym. Ustawodawca tworząc niniejszy akt prawny miał na uwadze stworzenie takiego postępowania sądowego, które umożliwiłoby jednoczesną ochronę interesów wielu podmiotów w jednym postępowaniu, z wyeliminowaniem potrzeby prowadzenia równoległych postępowań i powtarzania czynności, których można dokonać jednokrotnie. Chodziło o kompleksowe i szybsze załatwienie konfliktu. Mając na uwadze tę właśnie wykładnię funkcjonalną ustawy, Sąd stanął na stanowisku, że dochodzenie roszczeń na podstawie przepisów tej ustawy jest możliwe w przypadku, gdy pomiędzy objętymi pozwem roszczeniami istnieje związek, który sprawia, że łączne orzekanie o nich jest opłacalne że po ustaleniu składu grupy możliwe będzie łączne orzekanie i jedno rozstrzygnięcie w zakresie wszystkich członków grupy.

Zdaniem Sądu, z przyczyn wskazanych powyżej, okoliczności warunkujące zasadność zgłoszonych roszczeń ewentualnych w odniesieniu do członków grupy jako całości pozostają w sposób oczywisty zróżnicowane w stopniu uniemożliwiającym ich łączną ocenę. Co do każdego z członków grupy należałoby poczynić oddzielne ustalenia co do istnienia klauzuli abuzywnej, wskazania czy doszło czy też nie do jej wyeliminowania z umowy łączącej strony, czy w odniesieniu do członka grupy istnieje współuczestnictwo z innym kredytobiorcą będącym stroną umowy, której treści ma dotyczyć wyrok i czy dany członek grupy ma status konsumenta czy też nie ma statusu konsumenta w zakresie kwestionowanej umowy. Tym samym doszłoby do sytuacji, że w jednym postępowaniu trzeba byłoby badać sytuację każdego z członków grupy z uwagi na brak jej jednolitości, co prowadziłoby do obejścia celu postępowania grupowego i de facto prowadziłoby do prowadzenia kilkudziesięciu oddzielnych postępowań.

W świetle powyższego uznać należy, że roszczenia poszczególnych członków grupy nie są oparte na takiej samej podstawie faktycznej, czyli nie został spełniony warunek dopuszczalności postępowania grupowego. Zindywidualizowane okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy przemawiają przeciwko rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

Zdaniem sądu nie ma znaczenia czy po usunięciu członków grupy nie spełniających ww. wymagań rozpoznania ich pozwu, w postępowaniu grupowym jest 10 osób, których roszczenia opierałyby się na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, bowiem w postępowaniu grupowym pozew traktowany jest jako całość i nie może mieć miejsca sytuacja odrzucenia pozwu co do niektórych członków grupy i jednoczesnego prowadzenia co do innych (M. Rejdak, Jednorodzajowe roszczenia w postępowaniu cywilnym, PPH 2010, nr 8, s. 23). W tym zakresie sąd orzekający nie podziela stanowiska zawartego w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r. (sygn. akt I CSK 533/14).

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ww. ustawy jeśli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym Sąd odrzuca pozew.

Na marginesie jedynie wskazać należy, że po wydaniu orzeczenia w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2015 r. (sygn. akt IV CSK 362/14) uznał, że w sytuacji rat kredytu, które zostały spłacone, kredytobiorcy nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia treści umowy powołując się na klauzule abuzywne – przysługuje im jedynie roszczenie o zapłatę różnicy pomiędzy kwotą spłaconą a kwotą jaką kredytobiorca uważa, że powinna być spłacana przy zsumowaniu różnicy spłaconych rat. Powyższe czyni złożone powództwo nieuzasadnionym na wstępie.

Wprowadzenie regulacji w przedmiocie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu miało stanowić skuteczną tamę przed nadużywaniem instytucji pozwów grupowych. Pozwany składając wniosek o zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 3.000.000,00 zł, a następnie 200.000,00 zł nie wskazał ani sposobu wyliczenia żądanej kwoty (oszacowania prawdopodobnych kosztów jakie poniesie w toku sprawy), ani kosztów dotychczas poniesionych, ani nie wykazywał, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej. Zdaniem sądu jedynymi kosztami, jakie ewentualnie mogłyby powstać po stronie pozwanego, są koszty zastępstwa procesowego, które zgodnie z art. 98 § 3 k.p.c. nie mogą być wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach dla jednego adwokata. W tej sytuacji oszacowanie potencjalnych kosztów procesu pozwanego musi uwzględniać jednolicie określoną dla wszystkich członków grupy wartość przedmiotu sprawy, a nie wartość tę wyliczoną odrębnie dla każdego z nich. Oznacza to, że na koszty procesu po stronie pozwanego mogą w przyszłości, w razie całkowitego wygrania sprawy, złożyć się jedynie koszty zastępstwa adwokackiego. Zgodnie z § 6 pkt 7 oraz § 2 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr. poz. 1348 ze zm.), stawki minimalne wynagrodzenia, przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 200.000,00 zł, wynoszą 7.200,00 zł. Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. W tej sytuacji koszty zastępstwa procesowego pozwanego udzielonego przez jego pełnomocników, będących adwokatami, będą mogły wynosić maksymalnie 43.200,00 zł. Pozwany nie przedstawił żadnych informacji o rzeczywistych kosztach związanych z obsługą prawną w rozpoznawanej sprawie, nie złożył również zestawienia poniesionych dotychczas kosztów, stąd też nie ma podstaw do stwierdzenia, że żądana kaucja w kwocie 200.000,00 zł będzie rzeczywiście zabezpieczać zwrot potencjalnie należnych mu kosztów procesu. Z kolei konieczność złożenia kaucji w tej kwocie (w gotówce) spowodowałaby niczym nieuzasadnione trudności zarówno w pozyskaniu tak dużej sumy, jak i w dostarczeniu jej do Sądu, a konsekwencją niezłożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, w sytuacji zobowiązania sądu jest odrzucenie pozwu złożonego w postępowaniu grupowym. Za uwzględnieniem wniosku pozwanego nie przemawiają względy ekonomiczne, czy realna potrzeba ochrony jego interesów finansowych. Pozwany jako instytucja bankowa korzysta z fachowej i stałej obsługi prawnej, co musi być uwzględnione w ocenie zasadności wniosku o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji. Pozwany nie wykazał, ani nie uprawdopodobnił, że ściągnięcie ewentualnie zasądzonych na jego rzecz kosztów procesu nie będzie możliwe, czy znacznie utrudnione, ani też że brak wpłaty kaucji, choćby w kwocie 43.200,00 zł, spowoduje dla niego istotny uszczerbek finansowy.

Odnośnie postępowania grupowego ma zastosowanie przepis art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z którym, strona przegrywająca ma obowiązek zwrotu przeciwnikowi – wyłącznie na jego żądanie – kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

W niniejszej sprawie strona powodowa, jako strona przegrywająca, została obciążona kosztami procesu obejmującymi koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej w każdej z połączonych spraw w kwocie 7.200,00 złotych – kwota ustalona w oparciu o § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Sąd nie znalazł podstaw do zasądzenia na rzecz strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej wynikającej z ww. rozporządzenia – nakład pracy pełnomocnika w wstępnym stadium postępowania z pozwu zbiorowego – na etapie kończącym się postanowieniem o odrzuceniu pozwu należy uznać za typowy dla tego rodzaju spraw. Jako wydatki sąd uznał opłaty skarbowe od pełnomocnictw (3 x 17 zł i to razy 2, bo niniejsze orzeczenie jest wydawane w dwóch połączonych sprawach).

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak na wstępie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 4 marca 2015 r.

Written by

  1. Spełnienie przesłanki jednorodzajowości roszczeń dochodzonych przez członków grupy wymaga w zasadzie wystąpienia przez wszystkich powodów (członków grupy) o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, a zatem zgłoszenia przez wszystkich członków grupy takiego samego żądania. Tym samym zwrócić należy uwagę, iż w ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie jednorodzajowość roszczeń, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym odnosi się niewątpliwie do roszczeń procesowych, nie zaś do roszczeń prawa materialnego. Ustawodawca w ogóle nie uzależnił możliwości dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym od oparcia go na tej samej podstawie materialnoprawnej.
  2. Ustawodawca nie wykluczył możliwości dochodzenia w postępowaniu grupowym więcej, aniżeli jednego roszczenia. Za dopuszczalne uznać należy w takiej sytuacji odpowiednie stosowanie w tym postępowaniu art. 191 k.p.c.
  3. Niewątpliwą intencją prawodawcy było ułatwienie (a nie utrudnienie) dochodzenia roszczeń konsumentom, czy osobom, które doznały szkody w związku z produktem niebezpiecznym lub czynem niedozwolonym. Tym samym wykładnia przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym winna być dokonywana w taki sposób, aby dochodzenie takich roszczeń członkom grupy ułatwić.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Grzegorz Tyliński

Sędziowie: SSO Bożena Chłopecka, SSO Ewa Ligoń-Krawczyk

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2015 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa P. K. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W. o ustalenie

postanawia:

rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem, który wpłynął w dniu 10 czerwca 2014 r. reprezentant grupy występując przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, (…) S.A. w W., (…) (poprzednio A.) (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) SA. w W., (…) S.A. w W. oraz (…) S.A. w W. wniósł o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym oraz o ustalenie w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że: a) nieważna jest czynność prawna umorzenia jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunkach powodów (członków grupy) prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne po uzyskaniu informacji od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku przekazania tych środków na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w wykonaniu dyspozycji art. 100c ustawy o OFE w brzmieniu nadanym mu przez ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych; b) nieważna jest czynność prawna przeniesienia tych środków na właściwy rachunek FUS w wykonaniu dyspozycji art. 111c ustawy o OFE znowelizowanego w drodze ustawy zmieniającej; c) Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom (członkom grupy) czynnościami opisanymi w żądaniach oznaczonych jako a) i b). Pismem, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r., reprezentant grupy sprecyzował żądanie pozwu określone w pod literą a) i b) w ten sposób, że wniósł o ustalenie na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że: nieważna jest czynność prawna umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na dzień 31 stycznia 2014 r. na rachunkach powodów (członków grupy) prowadzonych przez objęte postępowaniem Otwarte Fundusze Emerytalne i przekazania tych aktywów w dniu 3 lutego 2014 r. o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dokonana w wykonaniu dyspozycji art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Na rozprawie w dniu 4 marca 2015 r. przedstawiciel grupy wyjaśnił, iż obok żądania sformułowanego w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. popiera żądanie ustalenia, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodom (członkom grupy) tak określonymi czynnościami.

Pozwany Skarb Państwa – Minister Pracy i Polityki Społecznej wnosił o odrzucenie pozwu, zaś w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa w stosunku do Skarbu Państwa.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na to, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ewentualnie o oddalenie powództwa względem Zakładu z uwagi na brak legitymacji biernej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wreszcie – w przypadku nieuwzględnienia tych wniosków – o oddalenie powództwa w stosunku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Pozwane (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W., (…) S.A. w W. wniosły o odrzucenie pozwu w części – w zakresie w jakim zgłoszone roszczenie dotyczy tych stron, zaś w razie nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa względem tych pozwanych.

Pozwany (…) S. A. w W. w likwidacji wniosło o oddalenie powództwa wobec tego towarzystwa z uwagi na brak legitymacji procesowej. Pismem, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. przedstawiciel grupy cofnął pozew wobec tego pozwanego, a postanowieniem z dnia 17 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie umorzył postępowanie w części – wniesionej przeciwko (…) S. A. w W. w likwidacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Nadto – w myśl ust. 2 tego artykułu – ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Z powyższych uregulowań wynika, iż w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone zgłoszone przez członków grupy roszczenia, jedynie w sytuacji, gdy są to: 1) roszczenia jednego rodzaju; 2) oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej; 3) roszczenia o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Wreszcie: 4) roszczenia powinny być dochodzone przez co najmniej 10 osób. W celu skutecznego dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym te trzy przesłanki muszą być spełnione jednocześnie. W ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie w sprawie niniejszej powyższe przesłanki zostały spełnione.

W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na jednorodzajowość roszczeń dochodzonych przez członków grupy w niniejszym postępowaniu. W tym zakresie zważyć należy, iż spełnienie tej przesłanki wymaga w zasadzie wystąpienia przez wszystkich powodów (członków grupy) o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie, a zatem zgłoszenia przez wszystkich członków grupy takiego samego żądania. Tym samym zwrócić należy uwagę, iż w ocenie Sądu Okręgowego w tym składzie jednorodzajowość roszczeń, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym odnosi się niewątpliwie do roszczeń procesowych, nie zaś do roszczeń prawa materialnego. Zważyć należy, iż ustawodawca w ogóle nie uzależnił możliwości dochodzenia roszczenia w postępowaniu grupowym od oparcia go na tej samej podstawie materialnoprawnej. Przeciwnie – wskazując w art. 1 ust. 2 kategorie spraw, w których przepisy ustawy mają zastosowanie, ustawodawca odwołał się do tego rodzaju grup postępowań, które w praktyce często oparte będą na odmiennych podstawach materialnoprawnych (np. roszczenia o ochronę konsumentów, czy z tytułu czynów niedozwolonych). Na tym tle zwrócić należy uwagę, iż powodowie w niniejszym postępowaniu formułują – po ich sprecyzowaniu w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. – dwa żądania (żądania ustalenia nieważności czynności umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych oraz żądanie ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę). Żądania te na rzecz każdego z powodów zostały sformułowane w sposób identyczny – są to roszczenia o ustalenie, niewątpliwie – jako roszczenia tożsame – należą do roszczeń tego samego rodzaju. Jak już wskazano bez znaczenia dla oceny jednorodzajowości roszczeń, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy jest odmienna podstawa materialnoprawna, na której członkowie grupy formułują swoje roszczenia względem pozwanych (w zakresie pierwszego z roszczeń powodowie wskazują na art. 58 Kodeksu cywilnego, zaś w zakresie drugiego art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Na marginesie zwrócić należy uwagę, iż ustawodawca nie wykluczył z jednej strony możliwości dochodzenia w postępowaniu grupowym więcej, aniżeli jednego roszczenia. Przeciwnie – skoro zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, z wyłączeniem art. 7, 8, 117-124, 194-196, 204, 205, art. 207 § 3 i art. 425-50514. Za dopuszczalne uznać należy w takiej sytuacji odpowiednie stosownie w tym postępowaniu także art. 191 tego Kodeksu.

W ocenie Sądu Okręgowego zgłoszone w niniejszym postępowaniu roszczenia oparte są na tej samej podstawie faktycznej. Podstawą tą jest wprowadzenie do obrotu przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. poz. 1717), co nastąpiło z dniem 1 lutego 2014 r., a w szczególności art. 23 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym w dniu 3 lutego 2014 r. otwarty fundusz emerytalny umarza 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego funduszu emerytalnego na dzień 31 stycznia 2014 r. i przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, aktywa, o których mowa w ust. 2, o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych. Zwrócić należy uwagę, iż wejście w życie powyższego uregulowania ma charakter powszechny i dotyczy wszystkich członków otwartych funduszy emerytalnych, w tym także wszystkich powodów (członkostwo wszystkich członków grupy w otwartych funduszach emerytalnych zostało udowodnione i nie wzbudza wątpliwości). Ta okoliczność jest w zasadzie wystarczająca do uznania tożsamości podstawy faktycznej. To spostrzeżenie czyni w zasadzie zbędnym prowadzanie dalszych ustaleń m. in. co do tego, czy członkowie grupy są członkami tego samego otwartego funduszu emerytalnego. Tego rodzaju badanie miałoby w istocie walor materialny – zbędny na etapie orzekania o dopuszczalności postępowania grupowego. Obojętną dla oceny tożsamości podstawy faktycznej roszczenia jest zatem okoliczność, iż powodowie są członkami różnych otwartych funduszy emerytalnych, jak również okoliczność, iż z uwagi na różny wiek w różnym okresie będą korzystać ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Ta ostatnia okoliczność wobec modyfikacji żądania dokonanej w piśmie, które wpłynęło w dniu 11 grudnia 2014 r. w istocie w ogóle pozostaje bez znaczenia w sprawie.

Wreszcie dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym możliwe jest wówczas, gdy przedmiotem roszczenia są roszczenia o ochronę konsumentów lub roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub z tytułu czynów niedozwolonych. W tym zakresie zwrócić należy w pierwszej kolejności uwagę, iż zgodnie z art. 221 Kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W realiach faktycznych niniejszej sprawy zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym uznać należy za działalność niezwiązaną bezpośrednio (a nawet pośrednio) z jakąkolwiek działalnością gospodarczą. Już niejako ze swej istoty zawarcie takiej umowy, dotyczącej wszakże zabezpieczenia społecznego, nie mogło być związane z ewentualną działalnością gospodarczą, nawet jeżeli strona takiej umowy działalność gospodarczą prowadziła. Mając na uwadze, iż ustawa w zakresie definiowania pojęcia konsumenta nie wprowadza w istocie żadnych rozróżnień, bez znaczenia dla uzyskania przez osobę fizyczną statusu konsumenta ma to, czy czynność prawna przez nią dokonywana ma charakter obowiązkowy, czy też nie. Tym samym uznać należy, iż pomimo, iż zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym miało obligatoryjny charakter (art. 39 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t. pierw. Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm. – obowiązek ten uchylono z dniem 1 lutego 2014 r.), osoba zawierająca umowę z funduszem nie traciła charakteru konsumenta. Roszczenie o ustalenie nieważności czynności umorzenia 51,5% jednostek rozrachunkowych, zgłoszone w niniejszym postępowaniu, ma w takiej sytuacji charakter roszczenia o ochronę konsumentów. W tym zakresie zatem także i ta przesłanka została spełniona. Dokonując oceny drugiego ze zgłoszonych w niniejszym postępowaniu roszczeń – o ustalenie, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę – zwrócić należy uwagę, iż roszczenie to ma charakter roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych. Zważywszy, iż sąd powszechny nie jest związany wskazywaną przez postulującego ochrony materialnoprawną podstawą żądania, wskazać należy, iż uzyskanie oczekiwanego przez powodów stanu – wyeliminowania z obrotu prawnego art. 23 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych – otworzy możliwość domagania się odszkodowania – zgodnie z art. 4171 § 1 k. c. Te rozważania prowadzą do wniosku, iż także to roszczenie jest roszczeniem, o którym mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

W realiach niniejszej sprawy spełniona została także kolejna przesłanka wskazana w art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w sporach grupowych – roszczenie dochodzone jest przez więcej aniżeli 10 osób.

Na marginesie zwrócić dodatkowo należy uwagę na potrzebę dokonania wykładni celowościowej art. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Niewątpliwą intencją prawodawcy było ułatwienie (a nie utrudnienie) dochodzenia roszczeń konsumentom, czy osobom, które doznały szkody w związku z produktem niebezpiecznym lub czynem niedozwolonym. Tym samym wykładnia przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym winna być dokonywana w taki sposób, aby dochodzenie takich roszczeń członkom grupy ułatwić.

Mając na uwadze powyższe okoliczności oraz treść art. 10 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd Okręgowy postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział I Cywilny z dnia 6 lutego 2015 r.

Written by

  1. Zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu. Powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania.
  2. Skoro powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem grupy, to tym samym jest uprawniony do zawarcia umowy, o której mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
  3. Sprawa może zostać rozpoznana na podstawie ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze, są dochodzone roszczenia jednego rodzaju np. roszczenia pieniężne, po drugie, są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie, zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.
  4. Odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawieranych umów – bezpośrednio z ubezpieczycielem albo z pośrednikiem, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane.
  5. Pozwany, składając wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSA Jerzy Paszkowski

Sędziowie:               SSA Ewa Kaniok (spr.), SSO (del.) Marta Szerel

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2015 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim przeciwko Ż. S.A. z siedzibą w Warszawie o zapłatę na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 17 września 2014 r., sygn. akt XXIV C 554/14

postanawia:

  1. oddalić zażalenie;
  2. pozostawić Sądowi Okręgowemu w Warszawie rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 17 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił:

  1. rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym;
  2. oddalić wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sąd I instancji podniósł, że w jego ocenie postępowanie grupowe co do roszczeń zgłoszonych w pozwie należało uznać za dopuszczalne w świetle ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 – dalej: „post. grup.”). W ocenie Sądu Okręgowego dochodzone roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju gdyż są to roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Sąd dodał też, że zostało spełnione kryterium odpowiedniej liczebności grupy, roszczenia należą do kategorii spraw o ochronę konsumentów, wynikających z instytucji niedozwolonych postanowień umów konsumenckich, każdy z członków grupy jest osobą fizyczną i konsumentem. Ponadto Sąd I instancji wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, gdyż wszyscy są osobami fizycznymi i zawarli z tym samym podmiotem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi na podstawie wzorców umownych opracowanych przez pozwanego, umowy te zostały zawarte na czas nieokreślony, członkowie grupy wpłacali na rachunek pozwanego środki pieniężne w postaci regularnych składek, każda z umów zawierała postanowienie o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub) latach polisowych, opłaty za wykup w określonym procencie, która była pobierana w przypadku rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od jej zawarcia, z innego powodu niż śmierć, co wystąpiło w przypadku każdego członka grupy. Sąd Okręgowy nie podzielił twierdzeń pozwanego kwestionującego istnienie takiej samej podstawy faktycznej, podnosząc, że na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach grupowych nie ma znaczenia, czy roszczenia wynikają z tego samego, czy różnych stosunków prawnych. Z tożsamych przyczyn Sąd I instancji uznał, że w zakresie zgłoszonego pismem z dnia 5 września 2014 r. żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego także nadają się do rozpoznania w postępowaniu grupowym.

Sąd I instancji uznał za chybione zarzuty pozwanego w zakresie zdolności sądowej rzecznika konsumentów w postępowania grupowym, wskazując, że zdolność ta została przyznana wprost w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w post. grup., która koresponduje w tym zakresie z treścią art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 633 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutów pozwanego również na tej podstawie, że w świetle art. 48 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm. – dalej: „ustawa o samorządzie powiatowym”) powód nie miał uprawnień do zawarcia takiej umowy bez odpowiedniej kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej z uwagi na to, iż umowa taka powoduje powstanie zobowiązali majątkowych powiatu pruszkowskiego. W ocenie Sądu umowa zawarta przez rzecznika z pełnomocnikiem nie kreuje żadnych zobowiązań finansowych po stronie rzecznika, czy zatrudniającej go jednostki samorządu terytorialnego. Sąd dodał, że ustawa o postępowaniu grupowym przewiduje możliwość zawarcia takiej umowy pomiędzy pełnomocnikiem i reprezentantem, ryzyko poniesienia kosztów procesu w razie przegrania sprawy wiąże się z samym wytoczeniem powództwa, a nie z zawarciem umowy z pełnomocnikiem. Tym samym zawarcie umowy nie wymagało odrębnej zgody ze strony skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.

Sąd I instancji oddalił wniosek o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, wskazując, że w świetle art. 8 ust. 1 post. grup. instytucja ta ma charakter fakultatywny, a pozwany nie uprawdopodobnił, iż brak kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył pozwany, zaskarżając je w całości oraz zarzucając:

  1. naruszenie art. 48 ust. 1 i 3 ustawy o samorządzie powiatowym poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało uznaniem, że umowa zawarta przez reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, pomimo iż nie została podpisana przez dwóch członków zarządu powiatu lub jednego członka zarządu i osobę upoważnioną przez zarząd w drodze uchwały oraz przy kontrasygnacie skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej, nie jest dotknięta wadą powodującą jej bezskuteczność, a jej złożenie, pomimo tej wadliwości, wraz z pozwem zbiorowym spełnia wymogi formalne pozwu zbiorowego przewidziane w art. 6 ust. 2 post. grup.;
  2. naruszenie art. 65 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na pominięciu wyrażonych w tym przepisie reguł interpretacyjnych, skutkujące przyjęciem, że treść postanowień umowy zawartej pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikiem z dnia 10 kwietnia 2014 r. nie rodzi skutku w postaci powstania zobowiązań finansowych po stronie Powiatu Pruszkowskiego, podczas gdy z treści tej umowy ewidentnie wynika, że zobowiązania takie powstają;
  3. naruszenie art. 4 ust. 2 post. grup. w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez błędną jego wykładnię polegająca na uznaniu, że powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem w stosunku do członków grupy niezamieszkujących na obszarze powiatu w ramach, którego działa powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów;
  4. naruszenie art. 1 ust. 1 post grup. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że roszczenia będące przedmiotem pozwu dochodzone przez wszystkich dwudziestu ośmiu członków grupy cechuje ta sama podstawa faktyczna w rozumieniu ww. przepisu;
  5. naruszenie art. 8 ust. 1 post. grup. poprzez błędną jego wykładnię, skutkującą uznaniem, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie ma podstaw do zobowiązania Rzecznika Praw Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim do wniesienia kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania, pomimo iż pozwany dostatecznie uprawdopodobnił możliwość wystąpienia znacznych trudności w wyegzekwowaniu zwrotu kosztów postępowania od reprezentanta grupy w tym, iż złożenie oświadczenia woli przez Rzecznika Praw Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim w zakresie związania się umową o prowadzenie sprawy pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami nastąpiło w ewidentnej sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, tj. art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, co czyni tę umowę bezskuteczną i nie daje podstaw do skutecznego roszczenia o zwrot kosztów procesu wobec Powiatu Pruszkowskiego.

Skarżący wniósł o zmianę postanowienia poprzez odrzucenie pozwu oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego, ewentualnie o zmianę postanowienia w zakresie pkt II poprzez zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości 21.600 zł.

Ponadto skarżący wniósł o przedstawienie zagadnień prawnych sformułowanych w zażaleniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie w całości, oddalenie wniosku pozwanego o przedstawienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego wskazanego w petitum zażalenia, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest nieuzasadnione.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 4 ust. 2 post. grup. w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 42 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który w istocie sprowadza się do kwestionowania zdolności sądowej reprezentanta grupy – Powiatowego Rzecznika Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim.

W świetle art. 4 ust. 2 post. grup. reprezentantem grupy może być powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień.

Stosownie zaś do art. 633 k.p.c. w sprawach o ochronę konsumentów powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium. Odnośnie zdolności sądowej powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym i możności występowania w charakterze reprezentanta grupy wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Łodzi, stwierdzając, że zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu. Powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I ACz 836/11).

Sąd Apelacyjny w Warszawie podziela powyższe stanowisko. Zdolności sądowej nie może ograniczać obszar terytorialny. Ograniczenie zdolności sądowej oraz procesowej, a także prawa do bycia reprezentantem grupy wyłącznie do osób mieszkających w granicach powiatu rzecznika konsumentów prowadziłoby do sytuacji, gdy powództwo wytoczone przez rzecznika musiałoby być odrzucane jako wniesione na rzecz osób mieszkających w innym powiecie nie tylko na początkowym etapie postępowania rozpoznawczego lub grupowego, ale również na dalszych etapach postępowania. Sądy rozpoznające sprawę z udziałem powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów byłyby zatem zobligowane do każdorazowego badania, czy rzecznik występuje na rzecz osób mieszkających na obszarze powiatu, w którym sprawuje swoją funkcję. Oczywiste jest, że taka wykładnia byłaby nieracjonalna. Pozycję procesową powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów można porównać do pozycji prokuratora w postępowaniu cywilnym z ograniczeniem ich uprawnień wyłącznie do spraw z zakresu ochrony konsumentów, co zresztą potwierdza treść art. 634 k.p.c.

Nie ulega wątpliwości, że Powiatowy Rzecznik Konsumentów Powiatu Pruszkowskiego posiada zdolność sądową i procesową do występowania jako reprezentant grupy, gdyż niniejsza sprawa dotyczy roszczeń o ochronę konsumentów. Roszczenia członków grup opierają się bowiem na umowach zawartych pomiędzy osobami fizycznymi będącymi konsumentami, a przedsiębiorcą, z którym zawarli umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami inwestycyjnymi. Oceny tej nie może zmienić okoliczność, że tylko część członków grupy zamieszkuje na obszarze Powiatu Pruszkowskiego.

Bezzasadne są też zarzuty naruszenia art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. 65 § 2 k.c. Nie ma racji skarżący, że umowa z dnia 10 kwietnia 2014 r. zawarta pomiędzy reprezentantem grupy – Powiatowym Rzecznikiem Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim z pełnomocnikiem jest bezskuteczna w świetle powołanych przepisów z uwagi na brak oświadczeń woli osób uprawnionych do reprezentacji Powiatu Pruszkowskiego oraz kontrasygnaty skarbnika powiatu lub osoby upoważnionej.

Analiza przedmiotowej umowy prowadzi do wniosku, że żadne z postanowień umownych nie kreuje zobowiązań finansowych po stronie Powiatowego Rzecznika Konsumentów Powiatu Pruszkowskiego, a tym samym jemu właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Należy podkreślić, że w art. 4 ust. 2 post. grup. ustawodawca sam przewidział taką możliwość, że reprezentantem grupy może być powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących mu uprawnień. Ratio legis powołanego przepisu przemawia za tym, że skoro powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może być reprezentantem grupy, to tym samym jest uprawniony do zawarcia umowy, o której mowa w art. 6 ust. 2 post. grup. Ponadto Sąd I instancji trafnie zauważył, że ryzyko może rodzić dopiero wytoczenie powództwa, a nie zawarcie umowy z pełnomocnikiem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego umowa ta nie jest bezskuteczna jako zawarta z uchybieniem zasad określonych w art. 48 ust. 1 i ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, a tym samym spełnia wymóg formalny określony w art. 6 ust. 2 post. grup.

Nietrafny jest też zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 post. grup. polegający na uznaniu, że roszczenia będące przedmiotem pozwu dochodzone przez wszystkich dwudziestu ośmiu członków grupy cechuje ta sama podstawa faktyczna w rozumieniu ww. przepisu. W przepisie tym zawarto definicje postępowania grupowego, wedle której ustawa normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Sprawa może zatem zostać rozpoznana na podstawie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy: po pierwsze są dochodzone roszczenia jednego rodzaju np. roszczenia pieniężne, po drugie są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób, a po trzecie zostały one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Przez sformułowanie takiej samej podstawie faktycznej należy rozumieć oparcie roszczeń na podobnych zdarzeniach, co zaś odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej stanowiącej element współuczestnictwa formalnego.

Wbrew twierdzeniom skarżącego Sąd I instancji nie uznał, że dochodzone roszczenia zostały oparty na tej samej podstawie faktycznej, ale takiej samej, czyli jednakowej podstawie faktycznej. Sąd ten trafnie zauważył, że wszyscy członkowie grupy dochodzącej roszczenia jako osoby fizyczne i konsumenci zawarli umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi z tym samym ubezpieczycielem (pozwanym), wyrazili zgodę na wzorce umowne opracowane przez pozwanego, zawarli umowy na taki sam okres, czy też zobowiązali się do regularnego uiszczania środków pieniężnych w postaci składek na rzecz pozwanego. Przede wszystkim każdego z członków grupy wiązało postanowienie umowne o prawie pozwanego do pobrania ze środków zgromadzonych na rachunku polisy, pochodzących ze składek regularnych należnych w pierwszych 5 (lub 3) latach polisowych, opłaty za wykup, których wysokość była uzależniona i liczona na podstawie ustalonego stosunku procentowego oraz wartości polis. Obowiązek zapłaty opłaty za wykup powstawał, gdy rozwiązano umowę przed upływem 10 lat od jej zawarcia z innego powodu niż śmierć, co nastąpiło w przypadku każdego z członków grupy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, że odmienność warunków umów i wzorców łączących członków grupy z pozwanym, tryb zawieranych umów – bezpośrednio z ubezpieczycielem albo z pośrednikiem, wykonywanie obowiązku informacyjnego w różny sposób, nie stanowi okoliczności uzasadniających przyjęcie, że roszczenia nie mogą być uznane za oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Oceny tej nie zmienia również różna wysokość składek i częstotliwość ich wpłat, czy wysokość opłat wykupu obowiązująca poszczególnych członków grupy. Członkowie grupy opierają bowiem roszczenie na takiej samej podstawie, a więc klauzuli umownej, stanowiącej podstawę dla pozwanego do pobierania opłat wykupu, które według członków grupy były rażąco wygórowane.

Zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 post. grup. również nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z treścią powołanego przepisu, na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. W tym miejscu należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi, że pozwany, składając taki wniosek, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1485/12, LEX nr 1499166).

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie uprawdopodobnił, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję. Skarżący powołuje się bowiem na bezskuteczność zawartej umowy pomiędzy reprezentantem grupy a pełnomocnikami procesowymi strony powodowej. W kontekście wcześniej poczynionych rozważań o rzekomej bezskuteczności umowy należy uznać te twierdzenia za bezzasadne.

Należy też dodać, że w świetle § 3 ust. 9 umowy z dnia 10 kwietnia 2014 r. zawartej pomiędzy reprezentantem grupy – Powiatowym Rzecznikiem Konsumentów w Powiecie Pruszkowskim z pełnomocnikiem, w razie zasądzenia przez sąd na rzecz Ubezpieczyciela (pozwanego) zwrotu kosztów procesu w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego Kancelaria, działając w imieniu i na rzecz Reprezentanta Grupy, będzie zobowiązana w ramach niniejszej umowy do dochodzenia od Członków Grupy przypadających na nich kosztów procesu, zaś Reprezentant Grupy zobowiązuje się udzielić Kancelarii pełnomocnictwa do dochodzenia od Członków Grupy przypadających na nich kosztów procesu. Z treści powołanego postanowienia umownego wynika zatem, że reprezentant grupy i pełnomocnik przewidzieli możliwość przegrania niniejszego postępowania oraz w związku z tym sposób uzyskania od członków grupy kosztów procesu zasądzonych na rzecz strony pozwanej.

Ponadto wnioski pozwanego o przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych sformułowanych w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie jako odnoszące się do kwestii nie budzących wątpliwości Sądu Apelacyjnego.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w postanowieniu.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Postanowienie Sądu Najwyższego Izby Cywilnej z dnia 28 stycznia 2015 r.

Written by

  1. O dopuszczalności postępowania grupowego na podstawie art. 1 ust. 2, jeżeli powództwo ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego (art. 2 ust. 3), decyduje kwalifikacja prawna roszczenia, którego członkowie grupy zamierzają dochodzić w późniejszych procesach z wykorzystaniem prejudykatu uzyskanego w postępowaniu grupowym. Jeżeli takie roszczenie mieści się w zakresie przedmiotowym ustawy określonym w art. 1 ust. 2, postępowanie grupowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanego jest dopuszczalne. Istnienie interesu w wytoczeniu pozwu grupowego po stronie członków grupy Sąd może ustalić na podstawie wskazanych w nim przyszłych roszczeń pieniężnych. Sąd może w tym celu wezwać do sprecyzowania indywidualnych roszczeń, których członkowie grupy zamierzają dochodzić w oparciu o prejudykat uzyskany w postępowaniu grupowym.
  2. Pojęcie ustalenia odpowiedzialności na gruncie art. 2 ust. 3 ustawy należy rozumieć autonomicznie, przy uwzględnieniu celów i funkcji postępowania grupowego. W szczególności ustalenie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym nie jest tożsame z uznaniem roszczenia za usprawiedliwione w zasadzie, jak ma to miejsce w przypadku wyroku co do zasady (art. 318 k.p.c.).
  3. Wydanie w postępowaniu grupowym wyroku ustalającego dotyczącego dużej grupy osób ma na celu jedynie ustalenie odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie – nie chodzi natomiast o ustalenie także poniesienia szkody przez każdego z poszczególnych członków grupy. Przedmiotem postępowania grupowego przy żądaniu ustalenia są więc tylko okoliczności wspólne wszystkim członkom grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Za wystarczające należy wówczas uznać prawdopodobieństwo, że szkoda wystąpiła, choć sąd może także w postępowaniu grupowym przesądzić tę okoliczność stanowczo, jeśli jest to możliwe i celowe.
  4. Dopuszczalne jest w postępowaniu grupowym powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego stanowiącego jedno zdarzenie (art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2) także w sytuacji, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy. Fakty dotyczące wysokości lub wymagalności konkretnych, indywidualnych roszczeń nie powinny być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie na gruncie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. tożsamości podstawy faktycznej roszczenia lub tego, czy jest ona jednakowa.
  5. Niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12 nie prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Sąd powinien uwzględnić tę okoliczność w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1) nie umieszczając tej osoby w składzie grupy.
  6. Nawet jeżeli określone zdarzenie może prowadzić także do naruszenia dobra osobistego, roszczenie odszkodowawcze za wyrządzenie szkody majątkowej w związku z tym zdarzeniem, nie jest roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego o ochronę dóbr osobistych w rozumieniu art. 1 ust. 2.

Sąd Najwyższy w składzie:

Przewodniczący: SSN Hubert Wrzeszcz

Sędziowie:           SSN Irena Gromska-Szuster (spr.), SSN Grzegorz Misiurek

w sprawie z powództwa Z. P. reprezentanta grupy złożonej z […] przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta Miasta C. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2015 r., skargi kasacyjnej powódki od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 27 lutego 2014 r.,

  1. uchyla zaskarżone postanowienie i zmienia postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 września 2013 r. w ten sposób, że oddala wniosek o odrzucenie pozwu i postanawia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym;
  2. orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego i kasacyjnego pozostawia Sądowi do rozstrzygnięcia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

 

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powódki na postanowienie Sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w postępowaniu grupowym przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego i Prezydenta Miasta C. o ustalenie, że Skarb Państwa – Minister Skarbu Państwa ponosi na podstawie art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. odpowiedzialność wobec powódki i pozostałych członków grupy za szkody będące następstwem znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny spowodowaną katastrofą budowlaną pawilonu wystawowego nr 1 Międzynarodowych Targów […] w dniu 28 stycznia 2006 r. oraz o ustalenie, że Skarb Państwa – Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (ewentualnie Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w C.) ponosi na podstawie art. 446 § 3 w zw. z art. 417 § 1 k.c. odpowiedzialność wobec powódki i pozostałych członków grupy za szkody będące następstwem znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny spowodowaną opisaną wyżej katastrofą budowlaną, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niezgodnym z prawem zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej przez Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w C.

Sąd Okręgowy uznał postępowanie grupowe za niedopuszczalne. Wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 44, dalej: „u.d.r.p.g”), dochodzone w postępowaniu grupowym roszczenia powinny być jednego rodzaju i oparte na tej samej podstawie faktycznej także wtedy, gdy wniesione zostało powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego. Stwierdził, że pojęcie „odpowiedzialności pozwanego”, w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., oznacza powinność spełnienia świadczenia, a „ustalenie” tej odpowiedzialności wymaga ustalenia przez sąd wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego, odnoszących się zarówno do podmiotu zobowiązanego, jak i podmiotu uprawnionego, w tym także indywidualnych dla poszczególnych członków grupy przesłanek powstania szkody i jej wysokości.

Oceniając z tego punktu widzenia wniesiony w sprawie pozew uznał, że całościowo ujęte roszczenie powódki oznacza konieczność badania we wszczętym postępowaniu grupowym wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego za katastrofę budowlaną z dnia 28 stycznia 2006 r. określonych w art. 434 oraz w art. 417 § 1 k.c., jak również badania, w odniesieniu do każdego z powodów, przesłanek odpowiedzialności pozwanego określonych w art. 446 § 3 k.c., a więc istnienia szkody polegającej na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej członków rodziny doznanej wskutek śmierci osób w katastrofie budowlanej.

Tak określone roszczenie powodów nie spełnia, zdaniem Sądu Okręgowego, warunku jednorodzajowości, gdyż wymaga indywidualnego badania w postępowaniu grupowym sytuacji życiowej, odmiennej w przypadku każdego z członków grupy, co sprawia, że dominujący nad elementem wspólnym jest element indywidualny każdego członka grupy. W tej sytuacji nie można mówić o tej samej podstawie faktycznej żądania każdego z członków grupy, ponieważ mieszczą się w niej odmienne, indywidualne okoliczności związane z ich sytuacją życiową. Tym samym dochodzenie w postępowaniu grupowym tak określonego roszczenia jest niedopuszczalne.

Sąd Okręgowy wskazał, iż odrzucenie pozwu było uzasadnione także dlatego, że jeden z członków grupy, nie złożył przewidzianego w art. 12 u.d.r.p.g. oświadczenia o przystąpieniu do grupy, zawierającego roszczenie sprecyzowane na żądanie Sądu, co powoduje, że w grupie jest osoba, której roszczenie nie ma cech właściwych całej grupie, a tym samym roszczenia członków grupy nie spełniają warunku jednorodzajowości. Osoba ta nie została wyeliminowana z grupy. Uniemożliwia to, zdaniem Sądu, rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym i powoduje konieczność odrzucenia pozwu w całości, gdyż sąd w tym postępowaniu nie może sam wyłączyć niektórych osób, jak również nie dysponuje instrumentami umożliwiającymi wyegzekwowanie od reprezentanta grupy dopełnienia wszystkich wymagań jakie powinien spełniać pozew w postępowaniu grupowym.

Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast zarzutu strony pozwanej, że dochodzone roszczenie jest roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2, co także uzasadniałoby odrzucenie pozwu. Stwierdził, że powodowie dochodzą odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c., a nie zadośćuczynienia, które ewentualnie mogłoby się im należeć na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c., gdyż śmierć ich bliskich nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

Oddalając zażalenie powódki na postanowienie Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Okręgowego.

W skardze kasacyjnej opartej na drugiej podstawie powódka zarzuciła naruszenie art. 2 ust. 3 przez uznanie, że w ramach ustalenia odpowiedzialności pozwanego przepis ten wymaga ustalenia powinności spełnienia przez pozwanego świadczenia na rzecz członków grupy, art. 1 ust. 1 przez uznanie, że pierwotnie sformułowane żądanie nie spełnia wymogu jednorodzajowości, art. 1 ust. 2 przez uznanie, że brak możliwości rozpoznania w postępowaniu grupowym jakiejkolwiek sprawy z czynu niedozwolonego, art. 16 ust. 1 zd. 2 przez jego pominięcie oraz naruszenie przepisów prawa wspólnotowego: art. 4 ust. 3 zd. drugie i trzecie TUE przez przyjęcie wykładni art. 1 ust. 1 i art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. niezgodnej z Zaleceniem Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych zasad dotyczących mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń o zaprzestanie bezprawnych praktyk oraz roszczeń odszkodowawczych w państwach członkowskich, dotyczących naruszeń praw przyznanych na mocy prawa Unii (dalej: „Zalecenie nr 2013/396/UE” opubl.: Dz. Urz. L 201, s. 60), a także dokonania wykładni ustawy sprzecznej z dyrektywami interpretacyjnymi wynikającymi z art. 67 ust. 4 TFUE i art. 9 TUE, art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 – dalej: „EKPCz”), które winny być uwzględnione w tym przypadku w zw. z art. 6 ust. 2 i 3 TUE.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym regulują przepisy art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 2 u.d.r.p.g. W razie ich nie spełnienia pozew podlega odrzuceniu na podstawie art. 10 ust. 1 k.p.c. Jedną z tych przesłanek, przewidzianą w art. 1 ust. 1, jest dochodzenie roszczenia jednego rodzaju, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W przepisie tym ustawodawca użył pojęcia „roszczenie” w znaczeniu procesowym, a więc jako dochodzenia zasądzenia świadczenia bądź ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa albo ukształtowania stosunku prawnego lub prawa.

Konieczność dochodzenia w postępowaniu grupowym „roszczenia jednego rodzaju”, w rozumieniu tego przepisu, oznacza wymaganie, by wszyscy powodowie dochodzili zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Dalszym warunkiem dopuszczalności postępowania grupowego przewidzianym w tym przepisie jest, by roszczenie oparte było na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Natomiast w ust. 2, dodanym do art. 1 w Senacie, wprowadzone zostało kolejne wymaganie, by było to roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W przepisie tym użyto pojęcia „roszczenie” w znaczeniu materialnoprawnym, ograniczając dopuszczalność postępowania grupowego do enumeratywnie wymienionych w nim grup roszczeń materialnoprawnych. Tym samym doszło do pewnej niespójności art. 1 ust. 2 z innymi przepisami ustawy, w szczególności, gdy w pozwie grupowym dochodzone jest roszczenie o ustalenie odpowiedzialności pozwanego, przewidziane w art. 2 ust. 3. W sytuacji bowiem, gdy z jednego określonego stanu faktycznego mogą być wywodzone różne roszczenia materialnoprawne, ustalenie odpowiedzialności pozwanego mogłoby być wykorzystywane jako prejudykat w późniejszych indywidualnych postępowaniach, których przedmiotem mogłyby być różne roszczenia, w tym także takie, które nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym ustawy o postępowaniu grupowym, określonym w art. 1 ust. 2. Prowadziłoby to faktycznie do obejścia ograniczeń przedmiotowych postępowania grupowego wynikających z tego przepisu.

W celu uniknięcia takiej możliwości należy przyjąć, że art. 1 ust. 2 odnosi się także do przewidzianej w art. 2 ust. 3 sytuacji, gdy każdy członek grupy kieruje do pozwanego w istocie roszczenie pieniężnego i jedynie dlatego, że roszczeń tych nie można ujednolicić zgodnie z art. 2 ust. 1, żąda ustalenia odpowiedzialności pozwanego, ograniczając pozew grupowy do żądania ustalenia tylko pewnych okoliczności istotnych dla dochodzenia roszczeń pieniężnych. Dochodzenie roszczenia pieniężnego ulega wówczas rozbiciu na dwa etapy: pierwszy następuje w ramach postępowania grupowego o ustalenie, a drugi w ramach indywidualnych powództw o zapłatę.

W takiej sytuacji jednak powód w pozwie grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego musi sformułować także roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych ma służyć żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3. Roszczenie to nie musi być określone kwotowo, natomiast powinno być określone tak, by można było ocenić, czy jest to jedno z roszczeń materialnoprawnych dopuszczonych w art. 1 ust. 2, a zatem, czy zachowany jest zakres przedmiotowy postępowania grupowego. Ustalenie odpowiedzialności pozwanego w postępowaniu grupowym musi zatem nastąpić w nawiązaniu do roszczenia pieniężnego, którego spełnienia domagają się od pozwanego członkowie grupy.

O dopuszczalności postępowania grupowego na podstawie art. 1 ust. 2, jeżeli powództwo ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego (art. 2 ust. 3), decyduje kwalifikacja prawna roszczenia, którego członkowie grupy zamierzają dochodzić w późniejszych procesach, z wykorzystaniem prejudykatu uzyskanego w postępowaniu grupowym. Jeżeli takie roszczenie mieści się w zakresie przedmiotowym ustawy określonym w art. 1 ust. 2, dopuszczalne jest postępowanie grupowe o ustalenie odpowiedzialności pozwanego.

Z tych przyczyn nie jest uzasadnione stanowisko skarżącej, że brak było podstaw do wezwania jej przez Sąd Okręgowy do sprecyzowania indywidualnych roszczeń, których powodowie zamierzają dochodzić w oparciu o prejudykat uzyskany w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego. Wprawdzie rzeczywiście art. 6 u.d.r.p.g. nie zawiera wymagania aby w pozwie w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności pozwanego wskazane zostało roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu ma służyć prejudykat, jednak zgodnie z art. 24, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się przepisy k.p.c. (ze wskazanymi wyłączeniami) i podstawę prawną takiego obowiązku należy wyprowadzić z art. 187 § 1 pkt.1 k.p.c. w związku art. 24 u.d.r.p.g.

Przechodząc do kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. przez wadliwą wykładnię użytego w tym przepisie pojęcia „ustalenia odpowiedzialności pozwanego”, a w istocie tego, co powinno być przedmiotem ustalenia sądu, gdy powód zbiorowy żąda jedynie ustalenia odpowiedzialności pozwanego, należy wskazać, że w doktrynie zarysowały się w tym przedmiocie dwa stanowiska a każde z nich ma wpływ na rozumienie dopuszczalności – na podstawie art. 1 ust. 2 – żądania w postępowaniu zbiorowym ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3.

Według stanowiska pierwszego, które zaprezentowały w sprawie także Sądy obu instancji, przez „żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego”, o którym mowa w tym przepisie, należy rozumieć to samo, co „uznanie roszczenia za usprawiedliwione w zasadzie”, w rozumieniu art. 318 k.p.c., a więc przy wydaniu wyroku wstępnego. Chodzi zatem o ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego uzasadniającego uwzględnienie powództwa, co wymaga ustalenia przez sąd wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego, a więc w sytuacji czynu niedozwolonego ustalenia bezprawności działania pozwanego, ewentualnie jego winy, istnienie szkody oraz związku przyczynowego, a jedynie sama wysokość szkody może być ustalana później. Przy takim rozumieniu tego pojęcia także na gruncie art. 2 ust. 3 niedopuszczalne byłoby wydanie wyroku ustalającego niektóre tylko przesłanki odpowiedzialności pozwanego, a zatem w sprawie z powództwa zbiorowego o ustalenie odpowiedzialności pozwanego konieczne byłoby badanie i ustalenie wszystkich przesłanek faktycznych i prawnych odpowiedzialności pozwanego wobec powodów, wynikających ze wskazanej podstawy odpowiedzialności, poza tylko samą wysokością szkody i kwestiami z tym związanymi, np. przyczynienia, podlegającymi badaniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych o zasądzenie świadczenia. Przyjęcie tej koncepcji doprowadziło Sądy obu instancji do wniosku, że pozew grupowy o ustalenie złożony w sprawie jest niedopuszczalny, gdyż ujęte w nim roszczenie nie spełnia warunku jednorodzajowości, bowiem w ramach żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego konieczne byłoby badanie przez Sąd wszystkich przesłanek jego odpowiedzialności, w tym także indywidualnych przesłanek, wobec każdego z powodów, wystąpienia szkody, o której mowa w art. 446 § 3 k.c. W ocenie Sądów postępowanie grupowe zakłada istnienie elementu wspólnego dla wszystkich członków grupy, przeważającego nad elementem indywidualnym, a w rozpoznawanej sprawie w całościowo ujętych roszczeniach członków grupy przeważa element indywidualny, co sprawia, że nie można mówić o jednakowej podstawie faktycznej żądania każdego z członków grupy, gdyż w tej podstawie mieszczą się odmienne, indywidualne okoliczności związane z sytuacją życiową każdego z powodów, istotną z punktu widzenia roszczenia przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.

Stanowiska tego nie można jednak podzielić, gdyż przyjęcie takiej wykładni pojęcia „ustalenie odpowiedzialności pozwanego”, na gruncie art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g. nie tylko nie znajduje uzasadnienia w treści powyższych przepisów lecz przede wszystkim sprzeczne jest z istotą, założeniem i celem ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdyż prowadzi do faktycznego wyeliminowania możliwości dochodzenia w tym postępowaniu ustalenia odpowiedzialności pozwanego zawsze wtedy, gdy ocena, czy szkoda wystąpiła, wymaga badania indywidualnych okoliczności faktycznych, co jest regułą w sprawach dotyczących roszczeń opartych na odpowiedzialności deliktowej, a więc roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, dla dochodzenia których ustawę tę uchwalono. Wykładnia taka mogłaby też w niektórych sytuacjach w ogóle kolidować z sensem rozwiązania ustawowego umożliwiającego powodowi w sprawach o roszczenia pieniężne ograniczenie powództwa jedynie do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, która to możliwość została przyjęta właśnie po to, by osoby poszkodowane w podobnych okolicznościach faktycznych mogły skorzystać z postępowania grupowego, mimo że fakty dotyczące poniesienia przez nie szkody są na tyle niejednorodne, że ujednolicenie roszczeń jest niemożliwe. Wykładnia przepisów, która prowadzi do pozbawienia możliwości stosowania ustawy do roszczeń, dla których została stworzona, jest oczywiście niedopuszczalna.

Należy zatem opowiedzieć się za drugim prezentowanym w literaturze stanowiskiem przyjmującym, że pojęcie „odpowiedzialności pozwanego” na gruncie art. 2 ust. 3 ma swoiste, autonomiczne znaczenie, inne niż w art. 318 k.p.c., jak również inne niż w art. 189 k.p.c., zdeterminowane przede wszystkim celem i funkcjami postępowania grupowego, jako postępowania szczególnego, mającego ułatwić i usprawnić rozwiązywanie konfliktów, w które zaangażowana jest duża liczba osób. Wydanie w tym postępowaniu wyroku ustalającego dotyczącego dużej grupy osób ma na celu jedynie ustalenie odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie, nie chodzi natomiast o ustalenie także poniesienia szkody przez każdego z poszczególnych powodów, co może, ale nie musi, stać się przedmiotem oceny dopiero w indywidualnych procesach, o ile po uwzględnieniu powództwa o ustalenie nie dojdzie do zawarcia indywidualnych ugód pozasądowych, co jest jednym z celów wydania takiego wyroku. Jeżeli zaś dojdzie do postępowań indywidualnych, w których wyrok wydany na podstawie art. 2 ust. 3 będzie stanowił prejudykat, to dopiero w tych postępowaniach zostaną zbadane okoliczności indywidualne, a więc powstanie szkody i jej wysokość, związek przyczynowy, przyczynienie się, czy także ewentualnie przedawnienie, jeżeli odnosi się jedynie do indywidualnych roszczeń, a nie do wszystkich członków grupy. Przedmiotem postępowania grupowego przy żądaniu ustalenia są więc tylko okoliczności wspólne wszystkim członkom grupy, a nie okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, które będą badane dopiero w późniejszych indywidualnych procesach. Obowiązek określenia już w takim pozwie przyszłych roszczeń pieniężnych, z którymi poszczególni powodowie będą występować po ustaleniu odpowiedzialności pozwanego, usunie wspomniane przez Sąd Apelacyjny niebezpieczeństwo występowania z pozwem grupowym o ustalenie przez osoby nie mające interesu prawnego, gdyż istnienie tego interesu Sąd będzie mógł ustalić na podstawie określonych przyszłych roszczeń pieniężnych.

Zasadny jest zatem kasacyjny zarzut naruszenia art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., gdyż wbrew stanowisku Sądów obu instancji, dopuszczalne jest uwzględnienie przewidzianego w tym przepisie powództwa o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z deliktu bez konieczności przesądzenia, że u każdego z członków grupy doszło do powstania szkody, jeżeli okoliczności dotyczące szkody są na tyle zróżnicowane, że ich ocena w postępowaniu grupowym byłaby niecelowa. Za wystarczające należy wówczas uznać prawdopodobieństwo, że szkoda taka wystąpiła, choć sąd może także przesądzić stanowczo w tym postępowaniu tę okoliczność jeżeli jest to możliwe i celowe w ramach postępowania grupowego. Jeżeli nie, badanie i ustalenie tej przesłanki odbywać się będzie w przyszłych postępowaniach indywidualnych.

Przedstawiona wyżej wykładnia art. 2 ust. 3 ma również wpływ na wykładnię art. 1 ust. 1 w zakresie przedmiotowych warunków dopuszczalności postępowania grupowego, w szczególności wymagania tożsamej lub jednakowej podstawy faktycznej roszczenia. Jakkolwiek również w tym zakresie w doktrynie występują rozbieżności, to jednak jednolicie i trafnie przyjmuje się, że fakty dotyczące wysokości lub wymagalności konkretnych, indywidualnych roszczeń nie powinny być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie na gruncie art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. tożsamości podstawy faktycznej roszczenia lub tego, czy jest ona jednakowa. Decydujące znaczenie przy tej ocenie mają tożsame lub jednakowe wobec wszystkich członków grupy okoliczności faktyczne składające się na podstawę odpowiedzialności, zaś charakter i rodzaj jednostkowych roszczeń (np. zadośćuczynienia, renty, odszkodowania), ich wysokość czy wymagalność nie mają wpływu na tę ocenę, podobnie jak istnienie okoliczności faktycznych indywidualnych, właściwych tylko dla pojedynczych lub niektórych członków grupy.

W konsekwencji należy uznać, że dopuszczalne jest w postępowaniu grupowym powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w sprawie o roszczenie pieniężne wynikające z czynu niedozwolonego stanowiącego jedno zdarzenie (art. 2 ust. 3 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2) także w sytuacji, gdy przesłanka wystąpienia szkody i jej wysokości jest zależna od indywidualnych okoliczności faktycznych dotyczących poszczególnych członków grupy.

Nieuzasadnione jest zatem stanowisko Sądów obu instancji, że objęte pozwem roszczenia nie spełniają kryterium jednorodzajowości. Postępowaniem grupowym zostały bowiem objęte roszczenia przewidziane w art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. oraz roszczenia przewidziane w art. 446 § 3 w zw. z art. 417 k.c., których źródłem jest to samo zdarzenie faktyczne (określona katastrofa budowlana), będące przyczyną śmierci członka najbliższej rodziny powodów. Jednorodne jest też żądanie wszystkich członków grupy ograniczone na podstawie art. 2 ust. 3 do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, a w późniejszych procesach do żądania, także jednorodnego, zasądzenia odszkodowania. Żądania członków grupy są takie same nie tylko pod względem charakteru żądanej ochrony prawnej oraz jednakowej podstawy faktycznej, lecz także podstawy prawnej, której źródłem jest taki sam stosunek prawny oparty na art. 446 § 3 w zw. z art. 434 k.c. oraz na art. 446 § 3 w zw. z art. 417 § 1 k.c. Roszczenia te zatem spełniają wszystkie wymagania „jednorodzajowości” czy „tożsamości” w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g., a okoliczność, że indywidualne roszczenia o zasądzenie, których późniejsze dochodzenie ma umożliwić wyrok ustalający, będą wymagały badania indywidualnych okoliczności faktycznych właściwych poszczególnym członkom grupy, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki tożsamości czy jednorodzajowości roszczenia przewidzianej w art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. Uzasadnia to trafność kasacyjnego zarzutu błędnej wykładni tego przepisu.

Nieuzasadnione jest także stanowisko Sądów obu instancji, że niezłożenie przez jednego z członków grupy oświadczenia o przystąpieniu do grupy, przewidzianego w art. 12, obejmującego roszczenie sprecyzowane na żądanie Sądu, prowadzi do niedopuszczalności postępowania grupowego w odniesieniu do wszystkich członków grupy z powodu nie zachowania warunku jednorodzajowości roszczeń. Taki skutek mógłby nastąpić tylko w sytuacji, gdyby doprowadziło to do spadku liczebności grupy poniżej10 osób, tj. liczby przewidzianej w art. 1 ust.1, co uzasadniałoby odrzucenie pozwu na podstawie art. 10 z powodu nie zachowania wymaganej ustawowo minimalnej liczby członków grupy, nie zaś z powodu braku jednorodzajowości roszczeń. Jeżeli natomiast nie doszło do zmniejszenia składu grupy poniżej ustawowego minimum, a tylko jeden z członków grupy nie sprecyzował żądania, sąd powinien to uwzględnić w postanowieniu o ustaleniu składu grupy (art. 17 ust. 1), nie umieszczając tej osoby w składzie grupy, jeżeli nie została ona wyeliminowana wcześniej przez powoda. Może także, na podstawie art. 359 k.p.c. w zw. z art. 17 ust. 1 u.d.r.p.g., zmienić już wydane w tym przedmiocie postanowienie. W konsekwencji skutecznie skarżąca zakwestionowała omówione wyżej stanowisko Sądu, jednak nietrafnie powołała jako podstawę art. 16 ust. 1 zd. 2, gdyż doszło w istocie do naruszenia art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g. oraz wyżej wskazanych przepisów, nie wymienionych w skardze kasacyjnej.

Nie są natomiast uzasadnione zarzuty oparte na powołanych w skardze kasacyjnej przepisach prawa wspólnotowego oraz EKPCz, sprowadzające się do zarzutu ich pominięcia przy wykładni przepisów ustawy o postępowaniu grupowym. Przepisy prawa wspólnotowego nie zobowiązują państw członkowskich do uregulowania w określony sposób postępowania w sprawach grupowych, a zawierają jedynie zalecenia w tym przedmiocie. Powołane w skardze kasacyjnej przepisy art. 67 ust. 4 TFUE ani art. 4 ust. 3 i art. 9 TUE jak również przepisy Zalecenia nr 2013/396/UE Komisji z dnia 11 czerwca 2013 r. nie zawierają szczególnych czy nieznanych prawu polskiemu wskazówek, przydatnych do wykładni przepisów ustawy o postępowaniu grupowym. Nieuzasadniony jest zarzut, że odmowa rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu zbiorowym zamknęła poszkodowanym katastrofą budowlaną dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w rozumieniu art. 67 ust. 4 TRUE i art. 6 ust. 1 EKPCz. Ze wskazanych aktów prawa unijnego wynika jedynie wniosek, że zalecają one wprowadzenie do krajowych porządkach prawnych mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń, w tym także roszczeń odszkodowawczych, ponieważ mogą one ułatwić dostęp do sądu. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli w systemie prawa krajowego funkcjonuje już postępowanie zbiorowe, wykładnia tworzących je przepisów powinna sprzyjać jego efektywnemu działaniu. Taki kierunek wykładni jest jednak na gruncie prawa polskiego zupełnie oczywisty i niezależny od zaleceń unijnych, jako odpowiadający typowym dyrektywom stosowanym przy wykładni celowościowej, zastosowanym zresztą również w rozpoznawanej sprawie przez Sąd Najwyższy, bez konieczności odwoływania się do prawa wspólnotowego.

Na koniec rozważenia wymaga, czy dochodzone w sprawie roszczenie jest roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2, bowiem gdyby tak było, postępowanie grupowe byłoby niedopuszczalne i pozew podlegałby odrzuceniu na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 2, co Sąd Najwyższy obowiązany jest wziąć pod uwagę z urzędu na podstawie art. 398 § 1 w zw. z art. 379 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 10 ust. 1 i art. 1 ust. 1 u.d.r.p.g.

W tym zakresie należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że dochodzone roszczenia, wywodzone z art. 446 § 3 k.c., nie są roszczeniami o ochronę dóbr osobistych, choć śmierć osoby bliskiej, o której mowa w tym przepisie, może w niektórych przypadkach prowadzić do naruszenia dobra osobistego jakim jest więź rodzinna. Jednakże art. 446 § 3 k.c. przewiduje wynagrodzenie szkody majątkowej, a więc ochronę interesów majątkowych, a przesłanką jego zastosowania nie jest naruszenie jakiegokolwiek dobra osobistego osób bliskich, poszkodowanych śmiercią członka rodziny. Przewiduje on ogólne roszczenie odszkodowawcze za wyrządzenie szkody majątkowej i ma zastosowanie zawsze wtedy, gdy szkoda taka wystąpiła na skutek śmierci członka najbliższej rodziny, bez względu na to, czy doszło także do naruszenia dobra osobistego. Dochodzone na jego podstawie roszczenie nie jest zatem roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego o ochronę dóbr osobistych, w rozumieniu art. 1 ust. 2 u.d.r.p.g.

Biorąc wszystko to pod uwagę i uznając za uzasadnione kasacyjne zarzuty naruszenia art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g. Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816 uchylił zaskarżone postanowienie oraz zmienił poprzedzające je postanowienie Sądu pierwszej instancji i oddalił wniosek o odrzucenie pozwu.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie Wydział I Cywilny z dnia 23 grudnia 2014 r.

Written by

  1. Ustalenie składu grupy przez sąd z pominięciem części osób, które złożyły oświadczenie o przystąpieniu do grupy, w przypadku, kiedy pominięcie jest zgodne z twierdzeniami powoda wyrażonymi w toku postępowania, można uznać za poczynione przez samego powoda. Nie zamyka to definitywnie możliwości wykazania przez pominięte osoby swojej przynależności do grupy. Możliwe jest przystąpienie przez takie osoby do grupy w trybie art. 11 i n. ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym przez złożenie oświadczenia o przystąpieniu do grupy.
  2. Ustalenie składu grupy z pominięciem części osób, które złożyły oświadczenie o przystąpieniu do grupy nie daje podstaw do częściowego odrzucenia pozwu w stosunku do nich.
  3. Dopuszczalność rozpoznania w postępowaniu grupowym roszczenia ewentualnego strony powodowej jest warunkowana spełnieniem wymogu, aby także roszczenie ewentualne było oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:    SSA Marta Sawicka

Sędziowie:             SSA Małgorzata Gawinek, SSA Tomasz Żelazowski (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 23 grudnia 2014 r. w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa K. P. jako reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa o zapłatę, na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego w S. z dnia 14 października 2014 r., sygn. akt I C 762/12,

postanawia:

oddalić zażalenie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 14 października 2014 r. Sąd Okręgowy w S. postanowił rozpoznać w postępowaniu grupowym sprawę z powództwa K. P., jako reprezentanta grupy, przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa o zapłatę.

W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd powołał się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym i uznał ostatecznie, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Sąd badał dopuszczalność postępowania grupowego w odniesieniu do 1022 członków, których aktualny wykaz został dołączony do pisma powoda z 30 maja 2014 r. (k. 1305-1322). Oceniając, czy powód wykazał, iż wskazani członkowie posiadali akcje co najmniej na dzień 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej, Sąd opierał się na dokumentach dołączonych przez niego. Sąd ocenił, że podstawowymi dołączonymi dokumentami są odcinki zbiorowe akcji, czyli dokumenty inkorporujące co najmniej dwie akcje, przewidziane w art. 328 k.s.h., a wcześniej w art. 339 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy. Powód zaś dołączył odcinki zbiorowe imienne, które pozwalają na identyfikację akcjonariusza. Sąd stwierdził, że datą emisji akcji jest 13 września 1991 r., co prowadzi do domniemania faktycznego w rozumieniu art. 231 k.p.c., że osoba wskazana na danym odcinku była właścicielem takiej ilości akcji, jaka widnieje na danym odcinku w całym okresie późniejszym, aż do dnia dzisiejszego, o ile co innego nie wynika z pozostałego materiału dowodowego. Część akcjonariuszy, wskazanych na odcinkach zbiorowych, zmarła i w takich sytuacjach podstawą uznania, że osoby wskazane jako członkowie grupy są następcami prawnymi zmarłych akcjonariuszy, są dołączone przez powoda stwierdzenia nabycia spadku lub akty poświadczenia dziedziczenia (art. 1025 § 1 k.c.). Nadto akcje są zbywalne i umowa zbycia jest źródłem domniemania, że nabywca jest następcą prawnym osoby wskazanej na odcinku zbiorowym bądź jej spadkobiercy.

Następnie Sąd wyjaśnił, że roszczenia poszczególnych członków grupy zostały oparte o następującą podstawę faktyczną: podjęcie przez osoby reprezentujące Skarb Państwa szeregu działań w okresie lat 2001-2002, w tym w szczególności odwołania Zarządu i aresztowania jego członków oraz zaskarżenia uchwał z dnia 7 maja 2002 r. podjętych przez Zgromadzenie Akcjonariuszy, albowiem te działania i wywołane nimi zdarzenia ostatecznie doprowadziły do utraty wartości akcji należących do powodowej grupy. W takim ujęciu podstawy faktycznej Sąd przyjął za powodem, że zdarzenia z lat 1995-2001 stanowią jedynie tło historyczne sprawy. Wywodził stąd Sąd, iż roszczenia są oparte na tej samej podstawie faktycznej, za czym przemawia fakt posiadania akcji w powyższym okresie, a co najmniej od 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej, przez członków grupy bądź przez ich prawnych poprzedników.

Sąd dokonał analizy przedłożonych dokumentów, w tym ilości akcji wskazanych na odcinkach zbiorowych, z których wyprowadził wniosek, że roszczenia każdego członka grupy zostały prawidłowo ujednolicone, a postępowanie grupowe jest dopuszczalne w odniesieniu do każdego członka grupy wymienionego w zestawieniu aktualnym na dzień 30 maja 2014 r., z wyjątkiem przypadków dotyczących 15 osób.

Następnie też zauważył Sąd, że powód dochodzi zapłaty na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, przy czym zwracał uwagę, iż w uzasadnieniu pozwu powód wskazał na dwie szkody: utrata wartości akcji oraz utrata prawa do dywidendy. Sąd wyjaśnił, że powód przedstawia prawo do dywidendy jako podstawę faktyczną ewentualną w tym znaczeniu, że jeżeli Sąd uzna, że dochodzonej kwoty nie można zasądzić ze względu na utratę wartości akcji, to powinien ją zasądzić ze względu na utratę prawa do dywidendy. Rzecz jednak w tym, że pozew o zapłatę w postępowaniu grupowym powinien spełnić dodatkową przesłankę dopuszczalności, tj. wysokość roszczenia każdego członka grupy powinna zostać ujednolicona w grupach bądź podgrupach (art. 2 ust. 1 i 2 u.d.r.p.g.). Tymczasem powód dokonał takiego ujednolicenia, ale w odniesieniu do utraty wartości akcji, a nie utraconego prawa do dywidendy. Podstawą ujednolicenia jest bowiem iloczyn liczby akcji posiadanych przez każdego członka grupy i ich poprzedniej wartości. W rezultacie powstała sytuacja, w której podstawa faktyczna w postaci utraty prawa do dywidendy (art. 1 ust. 1) nie ma związku z tak ujednoliconym roszczeniem (art. 2 ust. 1 i 2). Sąd uznał, że brak jest jednak podstaw do odrzucenia pozwu, ponieważ należy wyraźnie odróżnić żądanie pozwu (zapłaty konkretnej kwoty) od uzasadnienia pozwu, natomiast roszczenie z tytułu utraty prawa do dywidendy powód wyartykułował w uzasadnieniu pozwu, ale nie zrobił tego w treści żądania zapłaty. W takiej sytuacji odrzucenie pozwu Sąd uznał za bezprzedmiotowe, niemniej zastrzegł, że utrata prawa do dywidendy nie będzie mogła być traktowana jako podstawa faktyczna do zasądzenia jakiejkolwiek kwoty w niniejszym postępowaniu, ponieważ powód dokonał ujednolicenia roszczenia według innego kryterium. Podstawą odrzucenia pozwu nie mógł być zarzut przedawnienia roszczenia, który stanowi już kwestię merytoryczną.

Nadto, Sąd przypomniał, iż zgodnie ze wskazaniami Sądu Apelacyjnego zawartymi w uzasadnieniu postanowienia z 4 grudnia 2013 r., warunkiem wszczęcia postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne jest otrzymanie przez sąd zgody wszystkich członków grupy na ryczałtowe odszkodowanie. Natomiast członkowie grupy wyrazili zgodę na ryczałtowe odszkodowanie w osobnych oświadczeniach bądź składając swój podpis w odpowiedniej rubryce spisu członków grupy (k. 1251-1304). Sąd jednak stwierdził, że powód nie dołączył oświadczeń o wyrażeniu zgody na ryczałtowe odszkodowanie 7 wskazanych osób, które zdaniem Sądu nie mogą zostać uznane za wchodzące w skład grupy.

W rezultacie Sąd uznał, że postępowanie grupowe jest dopuszczalne wobec grupy liczącej 1000 członków. Członkami tej grupy są osoby wymienione w spisie członków aktualnym na dzień 30 maja 2014 r. (k. 1305-1322), z wyjątkiem wskazanych wyżej 15 osób, które nie wykazały posiadania akcji, oraz 7 osób, które nie dołączyły oświadczeń o wyrażeniu zgody na ryczałtowe odszkodowanie. Nawet jednak po pomniejszeniu spisu o 22 osoby liczba pozostałych członków znaczenie przekracza 10 osób, co oznacza, że postępowanie grupowe jako takie jest dopuszczalne.

Na powyższe postanowienie zażalenie złożył pozwany, domagając się jego zmiany i odrzucenia pozwu, jako że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S., a nadto zasądzenia od powoda – reprezentanta grupy – na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie:

1. art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez nieuwzględnienie wymogu udowodnienia przez powoda przynależności członka do grupy;

2. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez nieodrzucenie pozwu i uznanie, że powód działający w imieniu członków grupy zgłosił roszczenia jednorodzajowe oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej;

3. art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym poprzez nieodrzucenie pozwu i uznanie, że zgłoszone roszczenia co najmniej 10 członków grupy spełniają warunki dopuszczalności prowadzenia postępowania grupowego,

4. art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. poprzez pominięcie wytycznych Sądu Apelacyjnego nakazujących przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność posiadania przez członków grupy akcji w okresie od końca 2001 r. do chwili obecnej;

5. art. 231 § 1 k.p.c. poprzez nietrafne przyjęcie, że z faktu bycia akcjonariuszem obecnie wynika fakt bycia akcjonariuszem przez poprzednich 13 lat.

W uzasadnieniu zażalenia wskazano, iż dla dopuszczalności postępowania grupowego należało w niniejszej sprawie udowodnić, że we wskazywanej podstawie faktycznej powództwa członkowie grupy byli akcjonariuszami spółki (…) S.A. od 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej. Natomiast skarżący podnosił, że strona powodowa złożyła już przy pozwie zbiorcze odcinki akcji i Sąd Apelacyjny dysponował tymi dokumentami wydając postanowienie z dnia 4 grudnia 2013 r., lecz nie uznał, iżby dowodziły one, że osoby wskazywane jako członkowie grupy były akcjonariuszami. Strona powodowa mimo wyraźnych wytycznych Sądu Apelacyjnego oraz zobowiązań Sądu Okręgowego nie przedstawiła zaś nowych dokumentów i nie wnioskowała o przeprowadzenie dowodu z już złożonych dokumentów na nowe okoliczności. Skarżący wywodził, że z dokumentów dołączonych do pozwu nie wynika, żeby spełniona była ww. okoliczność. Pozwany argumentował, że domniemanie faktyczne zastosowane przez Sąd jest nietrafne.

W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie w całości i zasądzenie od pozwanego na swą rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych. W uzasadnieniu powód m. in. deklarował usunięcie ze składu grupy pewnych osób, które zostały zakwestionowane przez Sąd Okręgowy, na wypadek gdyby nie zostały uwzględnione omyłki pisarskie bądź bezwarunkowo. Natomiast w przypadku niepodzielania przez Sąd argumentacji powoda oświadczył on, że roszczenie ewentualne w niniejszym postępowaniu należy uznać za niezgłoszone.

Sąd Apelacyjny, zważył co następuje:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na samym wstępie niniejszych rozważań należało zaakcentować okoliczność, mającą istotne znaczenie z punktu widzenia dokonywania oceny zasadności zarzutów podniesionych w zażaleniu, a mianowicie, że w sprawie już raz, w identycznym przedmiocie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w S. jako sąd drugiej instancji. Postanowieniem z dnia 4 grudnia 2013 r., sygn. akt I ACz 1192/13, zostało uchylone zaskarżone postanowienie z dnia 9 lipca 2013 r. o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym i przekazano te kwestię Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania. Konsekwencją wydania tego orzeczenia o charakterze kasatoryjnym stało się natomiast to, że tak Sąd pierwszej instancji ponownie rozpoznający sprawę, jak i obecnie Sąd odwoławczy, pozostają związane stanowiskiem wyrażonym w tym właśnie postanowieniu.

Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Ocena prawna zawarta w orzeczeniu sądu drugiej instancji, przekazującym sprawę do ponownego rozpoznania, obejmuje dokonaną przez ten sąd wykładnię zastosowanych przepisów prawa materialnego i procesowego. Związanie wykładnią sądu drugiej instancji oznacza, że sąd pierwszej lub drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, nie może przepisów prawa interpretować odmiennie, niż to wynika z uzasadnienia orzeczenia kasatoryjnego. Rozpoznając ponownie apelację (zażalenie) w tej samej sprawie sąd drugiej instancji musi kierować się zajętym uprzednio przez sąd odwoławczy stanowiskiem prawnym. Natomiast wskazania co do dalszego postępowania wyznaczają sądowi pierwszej instancji główne sfery działalności, przede wszystkim w zakresie postępowania dowodowego.

Przechodząc do realiów niniejszej sprawy, należało stwierdzić, że przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sąd Apelacyjny wyjaśnił, iż rozstrzygnięcie co do dopuszczalności postępowania grupowego zostało wydane przedwcześnie, albowiem Sąd Okręgowy nie zweryfikował składu grupy określonej przez powoda, nie zbadał, czy roszczenia osób wskazanych jako wchodzących w skład grupy oparte są (nie badając na tym etapie, czy przysługują) na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej – ściślej nie zweryfikował, czy akcje i ile akcji przysługiwało osobom wskazanym w pozwie jako podgrupa w określonym przedziale czasowym (ze zdarzeniami w danym przedziale powodowie łączą odpowiedzialność odszkodowawczą).

Przypomnieć wypada, iż zgodnie z art. 1 i art. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7 poz. 44), zwanej dalej „ustawą”, należy zbadać i ustalić pierwszorzędnie, czy pozew spełnia warunki do jego wszczęcia. Mianowicie, czy roszczenia są jednego rodzaju, czy są dochodzone przez wystarczającą liczbę osób, aby można było mówić o grupie, która musi stanowić co najmniej 10 osób, czy roszczenia oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a obejmują, alternatywnie, roszczenie o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Następnie zaś, także wedle dyspozycji art. 2 ust. 1 i 2 ustawy, czy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona.

W powołanym postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny po pierwsze wywodził, że w toku poprzedniego rozpoznania sprawy nie zostało doprecyzowane przez powoda, czy zdarzeniem wywołującym szkodę było podjęcie działań na przestrzeni lat 1995-2002, z którymi łączy odpowiedzialność odszkodowawczą, czy też zdarzeniem tym było odwołanie zarządu i aresztowanie jego członków, zaskarżenie uchwał z dnia 7 maja 2002 r. podjętych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, co spowodowało spadek wartości akcji, czy wreszcie samo ogłoszenie upadłości (…). Sąd Apelacyjny wyraził wtenczas przekonanie, iż kwestie te należy stanowczo ustalić, aby można było dokonać oceny, czy zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy roszczenie oparte jest na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.

Zgodnie z takimi wytycznymi Sądu odwoławczego – Sąd pierwszej instancji wezwał powoda do sprecyzowania podstawy faktycznej pozwu, co ten uczynił w piśmie procesowym z dnia 5 marca 2014 r. (k. 768-772). Tamże wyraźnie wyjaśnił, iż roszczenia członków grupy z tytułu czynów niedozwolonych wywodzone są z działań podjętych w latach 2001-2002 względem (…) przez Skarb Państwa, co skutkowało utratą wartości akcji posiadanych przez osoby należące do powodowej grupy. Natomiast zdarzenia wcześniejsze stanowią jedynie tło historyczne. Sąd Okręgowy nadto zgromadził od poszczególnych członków wymagane zgody na ryczałtowe odszkodowanie, na co zwracał uwagę Sąd Apelacyjny w postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r., za wyjątkiem siedmiu osób, które zostały w takim razie wyłączone ze składu grupy, lecz – co istotne – liczba członków grupy nadal nie jest niższa aniżeli ustawowy próg 10 osób. Z kolei skarżący jedynie ograniczył się do zakwestionowania w petitum zażalenia okoliczności, iż powód zgłosił roszczenia jednorodzajowe oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, lecz w jakikolwiek sposób nie rozwinął argumentacji dla tego zarzutu w uzasadnieniu zażalenia.

W drugiej kolejności z uregulowań ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym Sąd Apelacyjny przy pierwszym rozpoznawaniu sprawy wywodził, że sąd jest zobowiązany zbadać, czy warunki z art. 1 ust. 1 ustawy są spełnione w stosunku do poszczególnych członków grupy, a nie czy zostały jedynie powołane w pozwie. Już na etapie badania dopuszczalności rozpoznania sprawy w pozwie grupowym sąd winien dokonać oceny, czy roszczenia, i to poszczególnych członków, oparte są na tej/takiej samej podstawie faktycznej, a jak zauważał Sąd Apelacyjny – nie można zweryfikować powyższej przesłanki w tej sprawie abstrahując od okoliczności decydującej, tj. czy akcje przysługiwały członkom grupy. Powodowie powołują się zaś na to, że ze względu na utratę wartości akcji ponieśli szkodę, a zatem nieodzownie musieliby posiadać akcje w czasie powstania zdarzeń, z którymi łączą spadek wartości akcji. Wobec tego Sąd Apelacyjny zalecił Sądowi pierwszej instancji w ramach ponownego rozpoznania sprawy zweryfikować i ocenić, czy powodowie posiadali akcje co najmniej na dzień 31 grudnia 2001 r. do chwili obecnej, po uprzednim wyjaśnieniu okoliczności, czy powód nie opiera żądania o naprawienie szkody o zdarzenia mające miejsce wcześniej.

Tymczasem – co z uwagi na treść zarzutów skarżącego należało wyraźnie uwypuklić – podczas poprzedniego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy w sposób zupełnie ogólnikowy podszedł do kwestii dopuszczalności rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, uzasadniając, iż dochodzone roszczenia mają charakter pieniężny, dochodzone są przez więcej niż 10 osób i zostały oparte na takiej samej podstawie postawie faktycznej tj. działaniach Skarbu Państwa podejmowanych wobec (…) S.A. Sąd podczas pierwszego rozpoznawania sprawy nie badał zatem składu grupy i nie poddawał ocenie zarzutów pozwanego co do posiadania przez każdego z członków grupy akcji tej spółki w przedziale czasowym, z którym wiążą odpowiedzialność pozwanego. Sąd Okręgowy po prostu uznał, iż nie ma potrzeby weryfikacji takich okoliczności na etapie orzekania o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zgodnie z art. 10 ustawy i tych okoliczności nie analizował.

Takie stanowisko zanegował jednak Sąd Apelacyjny we wskazanym postanowieniu, wywodząc z przepisów ustawy, iż skład grupy jest kształtowany po raz pierwszy przez powoda na etapie wnoszenia pozwu, a sąd w orzeczeniu o dopuszczalności postępowania grupowego rozstrzyga o prawidłowości takiego stanowiska powoda co do tego, że roszczenia konkretnych osób są oparte na tej samej/takiej samej podstawie faktycznej. Odnośnie późniejszego przystąpienia do grupy na skutek ogłoszenia rozstrzyga zaś sąd poprzez wydanie stosowanego orzeczenia wedle art. 17 ust. 1 ustawy. Stąd Sąd Apelacyjny wyinterpretował z przepisu art. 1 ust. 1 ustawy, że już na tym wstępnym etapie sąd musi zbadać, czy roszczenia członków grupy są oparte na takich samych/tych samych podstawach faktycznych, a tym samym zbadać skład grupy uformowanej na tym etapie przez reprezentanta, czego Sąd pierwszej instancji zaniechał, wydając zaskarżone wówczas postanowienie z dnia 9 lipca 2013 r.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności faktyczne oraz wiążące Sądy obu instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy oceny prawne, należało skonkludować, iż nie jest trafny sformułowany przez skarżącego pozwanego zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. poprzez rzekome pominięcie wytycznych Sądu drugiej instancji zawartych w postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r., jakoby nakazujących przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność posiadania przez członków grupy akcji w okresie od końca 2001 r. do chwili obecnej. W rzeczonym postanowieniu nie było bowiem mowy o tym, iż dokumenty zebrane już na tamtym etapie postępowania nie dowodziły takich okoliczności, a tylko że Sąd Okręgowy w ogóle nie objął ich analizą podczas pierwszego rozpoznawania sprawy, gdyż wychodził z założenia – które zostało podważone przez Sąd Apelacyjny – iż sąd nie ustala składu grupy na etapie oceny dopuszczalności rozpoznawania sprawy w postępowaniu grupowym. Innymi słowy, nie jest zasadne stanowisko skarżącego, iż Sąd Apelacyjny nakazywał bezwzględnie przeprowadzenie nowych dowodów, z góry oceniając, że te załączone do pozwu nie były wystarczające, aby dowieść, że osoby wskazywane jako członkowie grupy byli akcjonariuszami w okresie objętym podstawą faktyczną powództwa. Tych dokumentów Sąd II instancji w ogóle nie oceniał, uznając, iż Sąd I instancji również ich nie badał, co skutkowało uznaniem braku rozpoznania istoty sprawy.

Rzeczywiście zaś zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy w sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie. W analizowanej sytuacji Sąd Apelacyjny zgadza się z Sądem Okręgowym, iż powód zdołał wykazać powyższą okoliczność właśnie poprzez przedłożone do akt sprawy dokumenty m. in. w postaci odcinków zbiorowych akcji, znajdujących się na ich odwrocie adnotacji dotyczących zmiany nabywcy tych akcji imiennych, umów sprzedaży akcji oraz stwierdzenia nabycia spadku i aktów poświadczenia dziedziczenia po zmarłych posiadaczach akcji. Odcinek zbiorowy akcji jest dokumentem obejmującym dwie lub większą liczbę akcji o jednakowych uprawnieniach, który co do swej formy powinien czynić zadość kryteriom przewidzianym dla dokumentu akcji. Przedstawione do akt sprawy odcinki zbiorowe obejmują natomiast akcje imienne, które to dokumenty wskazują, iż uprawnienia przysługują osobie określonej w dokumencie akcji. Także w ocenie Sądu odwoławczego tego rodzaju dokumenty wystarczały więc do tego, aby dowieść, że w okresie lat 2001-2002, z którym wiąże powód swoje roszczenie, osoby tam wskazane były posiadaczami tych akcji, bądź to są ich spadkobiercami, przy dacie ich emisji w dniu 13 września 1991 r. Tym bardziej, że na niektórych z nich, na ich odwrocie zamieszczone są właśnie urzędowo poświadczone adnotacje o przeniesieniu akcji (zob. np. k. 823, 879). Przez wzgląd na powyższe można więc zasadnie zakładać, że skoro na innych dokumentach akcji nie ma tego typu wzmianek, to niezmiennie władają tymi akcjami te same osoby, imiennie w nich określone na pierwszej stronie.

Natomiast jeśli było inaczej, jeżeli istotnie doszło do zbycia tychże akcji, który to fakt nie został odnotowany na tym dokumencie, to w tej sytuacji następuje już przerzucenie ciężaru dowodu na twierdzącego – pozwanego, który z takich zdarzeń wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne. Tymczasem w niniejszej sprawie pozwany Skarb Państwa nie tylko nie naprowadził na okoliczność takich zdarzeń żadnych dowodów, czy nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych, ale też poprzestał na zupełnie ogólnikowych sugestiach co do ich zaistnienia. Pozwany przedstawiał zatem takie okoliczności w sferze tylko potencjalnej możliwości, lecz w ani jednym przypadku nie potrafił ich skonkretyzować. Takie gołosłowne hipotezy nie mogły zostać uznane za wystarczające do podważenia wartości dowodowej przedłożonych przez powoda dokumentów, z których w sposób stanowczy można wywodzić w ramach swobodnej oceny dowodów, że dokumentują one wszelakie zmiany w kręgu osób uprawnionych z tych akcji. Jeżeli natomiast z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Dla podważenia oceny dowodów dokonanej przez sąd nie jest więc wystarczające jedynie przedstawienie przez stronę alternatywnego stanu faktycznego.

Zgodnie zaś z art. 231 k.p.c. sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Rację ma Sąd Okręgowy, iż ze wspomnianych dokumentów w ramach domniemania faktycznego można wnioskować, iż w kluczowym dla niniejszego roszczenia okresie czasu członkowie grupy byli osobami uprawnionymi z tych akcji. O ile zaś pozwany twierdził inaczej, a mianowicie, że w tym czasie istniał rzekomy obrót tymi akcjami, co nie znalazło odzwierciedlenia w tych dokumentach, i wróciły one następnie ponownie do osoby, która posługuje się nimi obecnie – wskazanej imiennie w treści akcji – to powinien był przynajmniej uczynić tego rodzaju okoliczności prawdopodobnymi, czego nie dokonał.

W tym stanie rzeczy nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty skarżącego co do naruszenia przez Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a wyprowadzony przez ten Sąd w trybie art. 10 ust. 1 tej ustawy wniosek prawny o dopuszczalności postępowania grupowego w tej sprawie musiał się ostać jako prawidłowy.

W tym kontekście konieczne jest podniesienie dodatkowo dwóch kwestii. Po pierwsze, jeśli chodzi o wyznaczony przez Sąd Okręgowy skład grupy przy pominięciu łącznie 22 osób, to przez wzgląd na fazę tego postępowania należałoby uznać, zgodnie z twierdzeniami powoda w odpowiedzi na niniejsze zażalenie, iż osoby te zostały usunięte przez samego powoda z tej grupy. Natomiast nie zamyka to jeszcze definitywnie możliwości wykazania przez te osoby swojej przynależności do grupy, a to w trybie art. 11 i nast. ustawy i złożenia oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Sąd odwoławczy podziela natomiast zapatrywanie prawne, które wynikało z uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 4 grudnia 2013 r., że wykluczenie tych kilku osób nie niweczy możliwości rozpoznania sprawy w zakresie pozostałych osób w postępowaniu grupowym, ani nie ma podstawy do częściowego odrzucenia pozwu w stosunku do nich, zwłaszcza że zgodnie z art. 4 ust. 1 i 3 ustawy powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, który prowadzi postępowanie w imieniu własnym, lecz na rzecz wszystkich członków grupy. Po drugie, co się tyczy roszczenia ewentualnego dotyczącego żądania zasądzenia świadczenia pieniężnego z uwagi na utratę dywidendy, to Sąd odwoławczy doszedł do przekonania, iż powód w tym przypadku nie mógłby tego roszczenia dochodzić. Za takim stanowiskiem prawnym przemawia wzgląd na specyfikę postępowania grupowego, którego dopuszczalność warunkuje m. in. to, aby roszczenia były oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1 ustawy), o czym decyduje sąd w postanowieniu wydawanym na podstawie art. 10 ustawy, jak w rozpatrywanym przypadku. Tymczasem powód upatruje swej szkody nie tylko w utracie wartości akcji, ale ewentualnie – na wypadek niepodzielenia tego stanowiska – w utracie dywidendy, zarazem jednak ujednolicając wysokość roszczeń w podgrupach w odniesieniu tylko do utraty wartości akcji. Sam powód w odpowiedzi na zażalenie przyznał, że jeśli chodzi o żądanie ewentualne zapłaty odszkodowania z tytułu utraty prawa do dywidendy, to dokładne wyliczenie wartości tego roszczenia będzie możliwe dopiero w oparciu o opinię biegłego sądowego. Na liczne dalsze komplikacje związane z tego rodzaju roszczeniem ewentualnym w tym postępowaniu wskazywał także Sąd Apelacyjny poprzednio rozpoznający sprawę. Przypomnieć wobec tego wypada, że przy przyjęciu dopuszczalności żądania ewentualnego sąd musiałby już na tym etapie badać, czy również wykazano, że roszczenie objęte żądaniem ewentualnym oparte jest na tej/takiej samej podstawie faktycznej. Mogą się wtedy ujawnić kwestie problematyczne na etapie zgłaszania się kolejnych członków grupy na skutek dokonanego ogłoszenia, albowiem nie jest wykluczone, że będą się zgłaszać tylko osoby, które dochodzą żądania ewentualnego. Problem może pojawić się również na etapie wydawania przez sąd postanowienia o składzie grupy, czy co do roszczenia głównego, czy też ewentualnego. Z poruszonych wyżej względów wykluczenie w tej sprawie możliwości skutecznego wniesienia przez powoda roszczenia ewentualnego wydaje się jedynym możliwym rozwiązaniem w świetle przepisów cytowanej ustawy. Wreszcie też należało podkreślić, że sam powód w odpowiedzi na zażalenie – na wypadek niepodzielania jego stanowiska w tym względzie – zgodził się, aby uznać jego roszczenie ewentualne w niniejszym postępowaniu za niezgłoszone.

Z omówionych powyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. oddalił zażalenie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział XXI Pracy z dnia 28 listopada 2014 r.

Written by

Orzeczenie uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 sierpnia 2015 r., III APz 25/15.

  1. Roszczenia dotyczące waloryzacji wynagrodzeń nie mieszczą się w katalogu roszczeń, których dochodzenie w postępowaniu grupowym jest dopuszczalne, zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Potencjalne zaniżenie wysokości wynagrodzeń związane z niedokonaniem waloryzacji winno być więc przedmiotem sporu o wynagrodzenie. Nie ma potrzeby odwoływania się do odpowiedzialności deliktowej.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXI Wydział Pracy w składzie:

Przewodniczący:    SSO Małgorzata Kosicka

Sędziowie:             SSO Małgorzata Kornaszewska-Kostaniak, SSR (del.) Dorota Czyżewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 listopada 2014 r. w Warszawie sprawy z powództwa (…) przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Sprawiedliwości o odszkodowanie

postanawia:

  1. odrzucić pozew w postępowaniu grupowym,
  2. odstąpić od obciążenia powodów obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego pozwanego.

 

UZASADNIENIE

G., działający jako reprezentant grupy 220 funkcjonariuszy Służby Więziennej wymienionych w złożonym w niniejszej sprawie pozwie, w postępowaniu grupowym skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Sprawiedliwości o odszkodowanie z tytułu braku waloryzacji wynagrodzeń w 2009, 2010, 2011 i 2012 r. wnosił o zasądzenie od pozwanego na rzecz członków grupy podzielonych na 55 podgrup kwot stanowiących równowartość wysokości utraconych przez powodów świadczeń – o łącznej wartości 1.012.342,71 zł, szczegółowo wskazanych w pozwie.

Uzasadniając wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym reprezentant grupy wskazał, że roszczenia członków grupy oparte są na takiej samej podstawie faktycznej, tj. braku waloryzacji uposażeń funkcjonariuszy Służby Więziennej wskazanych w pozwie za okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 października 2012 r.

Jako podstawę prawną roszczeń wskazał przepisy art. 4 i 6 ust. 1 w zw. z art. 5 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1999 r. Nr 110, poz. 1255) w brzmieniu obowiązującym w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 1 stycznia 2010 r., jak również przepisy art. 6 ust. 1 w zw. z art. 5 pkt 1 lit. a i d oraz pkt 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431) w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2010 r. do 31 października 2012 r., które stanowią podstawę do obliczenia pełnego (zwaloryzowanego) wynagrodzenia w danym roku.

Dodał, że stosownie do przywołanych przepisów, podstawę wynagrodzeń dla funkcjonariuszy oraz pracowników Służby Więziennej stanowią wynagrodzenia z poprzedniego roku, zwaloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym w ustawie budżetowej, oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne, wypłacane na podstawie odrębnych przepisów.

Wskazał, że istotą roszczenia jest brak zastosowania do uposażeń funkcjonariuszy średniorocznych wskaźników wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, określonych w ustawie budżetowej, w okresie objętym powództwem, tj. od dnia 1 stycznia 2009 r. do 31 października 2012 r., który wynosił:

– w 2009 r. (…) % na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2009 z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 10, poz. 58);

– w 2010 r. (…) % na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010 z dnia 22 stycznia 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 19, poz. 102);

– w 2011 r. (…) % na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011 z dnia 20 stycznia 2011 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 29, poz. 150);

– w 2012 r. (…) % na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 z dnia 2 marca 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 273).

Zdaniem reprezentanta grupy, brak waloryzacji związany był z zaniechaniem przez Ministra Sprawiedliwości podjęcia działań umożliwiających waloryzację, zaś zgodnie z brzmieniem art. 10 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z dnia 12 maja 2010 r. Nr 79, poz. 523) Centralnym Zarządem Służby Więziennej oraz jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art. 8 ust. 1, kieruje Dyrektor Generalny, podległy Ministrowi Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości jest zatem przełożonym Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, zaś w zakresie stanowienia prawa kompetencje Ministra Sprawiedliwości odnoszą się do całej Służby Więziennej. Minister Sprawiedliwości został upoważniony w art. 10a ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw do złożenia wniosku skierowanego do ministra właściwego do spraw finansów do dokonywania przeniesień kwoty środków na uposażenia – między częściami i działami. Minister Sprawiedliwości ma zatem, zdaniem powodów, bezpośredni wpływ na przeznaczenie środków z budżetu państwa na potrzeby resortu, którym zawiaduje – w tym na waloryzację uposażeń funkcjonariuszy Służby Więziennej.

Pozwany wnosił o odrzucenie pozwu jako niedopuszczalnego, ewentualnie o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany wskazał, że brak jest podstaw do rozpoznania niniejszej sprawy w trybie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Pozwany wskazał, że zasady waloryzacji wynagrodzenia w 2009 r. określał art. 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, który dzielił pracowników państwowej sfery budżetowej na osoby objęte mnożnikowym systemem wynagrodzeń (art. 5 ust. 1) i nieobjęte systemem mnożnikowym (art. 5 ust. 2). Funkcjonariusze, o których mowa w art. 2 ust. 2, a więc także funkcjonariusze Służby Więziennej, zaliczeni zostali w art. 5 ust. 1 lit. d do systemu mnożnikowego. Art. 6 ust. 1 pkt 2 c ustawy stanowił, iż podstawą do określenia wynagrodzeń w roku budżetowym dla pracowników, o których mowa w art. 5 pkt 1 stanowią kwoty bazowe oraz ustalone w odrębnych przepisach wielokrotności kwot bazowych. Kwoty bazowe oraz wielokrotności kwot bazowych, zgodnie z art. 9 ustawy, ustalała co roku ustawa budżetowa.

W ustawie budżetowej na rok 2009, w art. 15 ust. 1, dokonano konsekwentnie kolejnego podziału na osoby objęte mnożnikowym systemem wynagrodzeń (art. 15 ust. 1 pkt. A) – w tym funkcjonariuszy Służby Więziennej – oraz (w art. 15 ust. 1 pkt. B) osoby systemem tym nie objęte. W art. 15 ust. 2 lit. d ustalono kwotę bazową dla funkcjonariuszy w kwocie 1.523,29 zł. Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej oraz zastępującą ją ustawą z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej uposażenie funkcjonariuszy stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według odrębnych zasad, określa ustawa budżetowa.

W stanie prawnym obowiązującym do końca r. 2009 brak było, zdaniem pozwanego, podstaw do waloryzacji uposażeń funkcjonariuszy Służby Więziennej w oparciu o średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej – podstawą do ustalenia przeciętnego uposażenia była kwota bazowa ustalana w ustawie budżetowej w dokładnie wskazanej kwocie.

Pozwany podniósł, że w 2009 r. kwota bazowa została podniesiona w stosunku do kwoty z roku 2008 o (…) (z […] zł do kwoty […]). Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 marca 2009 r., ze skutkiem na 1 stycznia 2009 r. podniesiono wskaźnik wielokrotności kwoty bazowej z (…) do (…) Podwyższenie tego mnożnika o 0,17 punktu przekłada się na wzrost uposażenia o (…). Łącznie więc realnie funkcjonariusze Służby Więziennej otrzymali w 2009 r. wynagrodzenia wyższe w stosunku do roku 2008 o (…), co (…)-krotnie przewyższa powoływany w pozwie wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na rok 2009, wynoszący wg ustawy budżetowej (…) %.

Pozwany, wskazując na zasady waloryzacji wynagrodzenia w 2010 r., stwierdził, że odwołanie w art. 6 ust. 1 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej do kwoty bazowej zostało zmienione dopiero w dniu 1 stycznia 2011 r. Wówczas dopiero zastąpiono w ustawie kwotę bazową pojęciem średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. W ustawie budżetowej na rok 2010 w art. 15 ust. 1 pkt 3 zapisano średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na poziomie (…). Jednakże ustawa budżetowa na rok 2010 w załączniku nr (…), w części 37 (…) zawierała kwoty przeznaczone na wynagrodzenia w wysokości identycznej, jak te przyjęte w roku 2009. Tym samym w ustawie budżetowej nie przewidziano środków na wypłaty zwaloryzowanych wynagrodzeń. Załącznik do ustawy budżetowej jest jej integralną częścią, zatem projekt budżetu w części przewidzianej na wydatki na wynagrodzenia jest, zdaniem pozwanego, również objęty regulacją ustawową.

W ustawie budżetowej na rok 2011 w art. 13 ust. 1 pkt 3 zapisano średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na poziomie (…) %. Identyczna sytuacja miała miejsce w roku 2012 (art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012). Ustawodawca nie przewidział więc waloryzacji średniorocznego wskaźnika wynagrodzeń. Zdaniem pozwanego, w latach 2010-2012 działanie Państwa podyktowane było koniecznością wszczęcia procedury ostrożnościowej, na wypadek przekroczenia progów budżetowych automatycznie zamrażających możliwość zwiększania deficytu budżetowego, wynikających z art. 86 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

Pozwany podkreślił, że waloryzacja uposażeń funkcjonariuszy Służby Więziennej w roku 2009 odbywała się na innych zasadach, niż te opisane przez powodów w pozwie. Ich wysokość została zwaloryzowana, aczkolwiek w inny sposób, niż średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, do którego odwoływali się powodowie. Natomiast w latach 2010 i 2011 waloryzacja nie została dokonana, lecz wynikało to z treści ustaw budżetowych. W zakresie roszczenia odszkodowawczego obejmującego brak waloryzacji wynagrodzeń w 2009 r., pozwany wskazał nadto, że rozporządzeniem z dnia 9 listopada 2007 r. (Dz. U. Nr 212, poz. 1560) Rada Ministrów ustaliła wielokrotność kwoty bazowej, stanowiącej przeciętne uposażenie funkcjonariuszy Służby Więziennej, na 2,48. Natomiast w art. 15 ustawy budżetowej na rok 2008 z dnia 23 stycznia 2008 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 117) kwota bazowa dla funkcjonariuszy m. in. Służby Więziennej została określona na poziomie (…) zł, zaś w ustawie budżetowej na rok 2009 kwota bazowa dla funkcjonariuszy wyniosła (…) zł, co oznaczało jej wzrost w porównaniu do roku 2008 o (…). Dodatkowo na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 marca 2009 r. (Dz. U. Nr 49, poz. 396) nastąpiło podwyższenie wskaźnika wielokrotności kwoty bazowej funkcjonariuszy Służby Więziennej z (…) do (…) od dnia 1 stycznia 2009 r., co oznacza wzrost tego wskaźnika o (…). Funkcjonariusze Służby Więziennej zostali zatem objęci w 2009 r. podwyżką uposażeń wynikającą z dwóch tytułów – wzrostu o (…) kwoty bazowej, co wynika z zapisów zawartych w ustawie budżetowej na rok 2009, oraz wzrostu wskaźnika wielokrotności kwoty bazowej z (…) do (…) tj. o (…).

W zakresie roszczenia odszkodowawczego obejmującego brak waloryzacji wynagrodzeń w 2010 r. pozwany wskazał, że powodom przysługuje ewentualne roszczenie o zapłatę zaległego wynagrodzenia, przez co roszczenie odszkodowawcze jest nieuzasadnione z uwagi na brak szkody kompensowanej istnieniem roszczenia o zapłatę. Pozwany wskazał, że sprawa niniejsza ma w tym zakresie charakter sporu o wynagrodzenie, zaś takie roszczenie nie jest objęte regulacją ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, z uwagi na treść art. 217 ust. 2 w zw. z art. 220 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej.

Zdaniem pozwanego „zamrożenie” waloryzacji uposażeń w 2011 i 2012 r. wynikało z treści ustaw budżetowych, a nie z zaniechania Ministra Sprawiedliwości.

Zdaniem pozwanego, zgodnie z treścią art. 4171 § 1 k.c. jeżeli szkoda powstała w związku z wydaniem aktu normatywnego jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją.

Pozwany zakwestionował nadto prawidłowość wyliczeń kwot dochodzonych pozwem wskazując, że wyliczenia te są oparte o waloryzację uposażeń w roku 2009, która nie opierała się na wskaźniku średniorocznego wzrostu wynagrodzeń, o którym mowa w art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2009.

Reprezentant grupy zakwestionował powyższe stanowisko, zaś w szczególności w zakresie stanowiska pozwanego dotyczącego dokonania waloryzacji uposażeń funkcjonariuszy w 2009 r. zarzucił, że wskazane przez pozwanego podwyższenie uposażeń nie stanowi waloryzacji, lecz wzrost wysokości kwoty bazowej w następujących po sobie latach, albowiem ustawodawca różnicuje w ustawach budżetowych poza wysokością kwoty bazowej także średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej: w 2008 r. ustawa budżetowa przewidywała średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na poziomie 102,3 %, z kolei w 2009 r. ustawa budżetowa z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 10, poz. 58) przewidziała średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń na poziomie (…) % (art. 15 ust. 1 pkt 3) i o tę wartość powinny wzrosnąć uposażenia funkcjonariuszy w 2009 r. Odpowiednia wartość w roku 2010 to (…) %. Średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej w latach 2011 i 2012 to (…). Jeżeli w latach 2009 i 2010 zostałaby przeprowadzona waloryzacja, to również w latach 2011 i 2012 nastąpiłby wzrost wynagrodzeń zgodnie z zasadami art. 6 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Postępowania grupowe normuje ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. nr 7 z 2010 r., poz. 44). Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy, co najmniej 10 osób może dochodzić w postępowaniu grupowym roszczeń jednego rodzaju, gdy oparte są one na tej samej lub takiej samej podstawie. Ustęp 2 przywołanego przepisu doprecyzowuje, iż ustawa ma zastosowanie do roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne, na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy, powództwo może być ograniczone do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Powód zaś w takiej sytuacji nie jest obowiązany do wykazywania interesu prawnego w ustaleniu.

Zwrócić należy uwagę, że w pierwszej kolejności, zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego. W przypadku zaś stwierdzenia, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w jego ramach, odrzuca pozew.

Oceniając dopuszczalność postępowania grupowego sąd zobligowany jest zbadać, czy zachodzą wszystkiej przesłanki wynikające z art. 1 ustawy. Należało zatem rozważyć, czy dochodzone pozwem zbiorowym roszczenia są faktycznie jednorodzajowe oraz czy są one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W dalszej kolejności Sąd musiał ustalić, czy roszczenia te mieszczą się w katalogu sprawy wskazanych w art. 1 ust. 2 ustawy. Dopiero bowiem spełnienie wszystkich tych przesłanek łącznie umożliwia rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym.

W ocenie Sądu, roszczenia objęte pozwem spełniają kryteria wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy, albowiem są roszczeniami opartymi na tej samej podstawie faktycznej, związanymi z zarzucanym brakiem dokonania waloryzacji wynagrodzeń, do której to waloryzacji uprawniony był każdy z członków grupy, a strona powodowa dochodzi w niniejszej sprawie roszczeń pieniężnych, ujednoliconych w ramach podgrup.

Ustawa zawiera jednak ograniczenia o charakterze przedmiotowym objęte art. 1 ust. 2, który stanowi, że w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone następujące roszczenia:

1) roszczenia o ochronę konsumentów,

2) roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz

3) roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych.

Roszczenia powodów określone zostały jako żądanie odszkodowania w oparciu o art. 417 § 1 k.c., który stanowi o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Powodowie ostatecznie nie wykazali, by w sprawie doszło do szczególnej sytuacji, tj. by szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego i nie odwołali się w zakresie faktycznych podstaw roszczeń do art. 4171 § 4 k.c.

Oceniając dopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym Sąd uznał, że podnoszone przez pozwanego zarzuty, w zakresie niedopuszczalności rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, zasługują na uwzględnienie.

Sąd zważył, że zasady i terminy podwyższania wynagrodzeń powodów jako funkcjonariuszy Służby Więziennej określone zostały w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw.

Zgodnie z brzmieniem art. 4 tej ustawy, od 2010 r. kwoty bazowe waloryzowane są corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, zaś w myśl art. 6 ustawy podstawę do określenia wynagrodzeń w roku budżetowym, m. in. dla funkcjonariuszy więziennictwa, stanowią wynagrodzenia z roku poprzedniego, zwaloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym w ustawie budżetowej, oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne, wypłacane na podstawie odrębnych przepisów.

W myśl art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2009 z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 10, poz. 58) średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej ustalono w wysokości (…) %.

Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010 z dnia 22 stycznia 2010 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 102) średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej ustalono w wysokości (…), jednak plan wydatków na rok 2010 określony w tej ustawie, we wszystkich częściach budżetowych, w tym również w części 37 (…), nie zabezpieczał środków finansowych na waloryzację wynagrodzeń o ten wskaźnik. W 2010 r. nie dokonano zatem waloryzacji wynagrodzeń funkcjonariuszy SW, mimo przyjęcia średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej w wysokości (…), i nie wypłacono powodom wynagrodzeń podwyższonych o ten wskaźnik.

Sąd zważył jednak, że zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27.03.2014 r. (III PK 87/13), w razie potencjalnego pokrzywdzenia danego pracownika nie ma potrzeby odwoływania się do odpowiedzialności deliktowej, gdy naruszenie przepisów o wynagradzaniu spowodowane jest niezgodnym z imperatywnymi przepisami zaniżeniem wysokości wynagrodzenia. Takie działanie może być naprawione poprzez wniesienie powództwa o zapłatę wynagrodzenia. Odwołując się do wywodu Sądu Najwyższego wskazanego w cyt. wyżej wyroku, Sąd stwierdza, że skoro wysokość wynagrodzenia określają przepisy prawa – podane przez powodów okoliczności wymagają zweryfikowania na gruncie przepisów o wynagrodzeniach funkcjonariuszy, bez potrzeby odwoływania się do odpowiedzialności deliktowej. Potencjalne zaniżenie wysokości wynagrodzeń związane z niedokonaniem w 2009 i 2010 r. waloryzacji winno być więc przedmiotem sporu o wynagrodzenie. Powodowie wskazują wprawdzie na zawiniony bezczynnością pozwanego brak zastosowania ustawowego mechanizmu waloryzacyjnego, jednak dochodzone roszczenia są roszczeniami o wysokość wynagrodzenia, a nie o odszkodowanie. Kontrowersje dotyczą bowiem zarzucanego braku zastosowania wobec powodów ustawowego mechanizmu waloryzacyjnego w 2009 i 2010 r. – co usuwa w tym zakresie sprawę spod rozstrzygania w sporze grupowym. Kwestia możliwości sfinansowania waloryzacji ze środków budżetowych powierzonych pozwanemu jest wtórna, skoro Skarb Państwa zobligowany jest do podejmowania działań przeciwdziałających powstawaniu zobowiązań, zaś w tym kontekście odpowiedzialność pozwanego za ich ewentualne powstanie pozostaje faktycznie wyłącznie odpowiedzialnością polityczną osoby piastującej stanowisko ministra odpowiedzialnego za wykonanie budżetu w powierzonej mu części.

Natomiast przepisy ustawy budżetowej na 2011 i 2012 rok określiły średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na poziomie (…). Wykluczyły one zatem waloryzację wynagrodzeń funkcjonariuszy SW, co związane było z koniecznością utrzymania równowagi budżetowej i zdolności państwa do wywiązywania się z obowiązków.

Sąd zważył, że Trybunał Konstytucyjny, rozważając zgodność z Konstytucją przepisów uniemożliwiających waloryzację wynagrodzeń sędziów w 2012 r., w sprawie K 1/12 (orzeczenie z 12 grudnia 2012 r.), wskazał, że dopuszcza w związku z tym zarówno ingerencję w sferę praw nabytych (wyrok o sygn. K 9/00 oraz wyroki z 9 kwietnia 2002 r., sygn. K 21/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 17 i z 20 stycznia 2010 r., sygn. Kp 6/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 3), jak i ustanowienie przepisów niekorzystnie ingerujących w treść ukształtowanych stosunków prawnych (wyrok w sprawie K 22/96), a także mniej korzystne zasady waloryzacji świadczeń z ubezpieczeń społecznych (wyroki z 22 października 2001 r., sygn. SK 16/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 214 i wyrok w sprawie P 9/05). Trybunał Konstytucyjny przyznał zachowaniu równowagi budżetowej pierwszeństwo przed ochroną praw nabytych w odniesieniu do przejściowego zniesienia indeksacji i waloryzacji wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej (orzeczenie o sygn. K 18/92 i wyrok z 17 listopada 2003 r., sygn. K 32/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 93).

Rozważania Trybunału dotyczące powyższego zagadnienia uniemożliwiają zatem przypisanie Ministrowi Sprawiedliwości bezprawności w zakresie braku zwaloryzowania wynagrodzeń funkcjonariuszy SW w 2011 i 2012 roku, skoro pozwany związany był przepisami ustaw budżetowych, których zgodność z Konstytucją nie budzi wątpliwości Sądu w związku ze w/w stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego.

Stanowisko pozwanego, zgodnie z którym możliwość wystąpienia z żądaniem naprawienia szkody powstałej w związku z wydaniem aktu normatywnego możliwa jest po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, pomija okoliczność, że sądy powszechne uprawnione są do samodzielnego badania zgodności z Konstytucją aktów wykonawczych, zaś powodowie nie kwestionowali zgodności konstytucyjnej ustaw budżetowych, lecz bezczynność Ministra Sprawiedliwości, polegającą na braku złożenia wniosku o przeniesienie środków z rezerwy lub oszczędności na poczet wypłacenia im zwaloryzowanych uposażeń. W sprawie niniejszej brak było zatem podstaw do formułowania wniosku o kontrolę konstytucyjności przepisów regulujących zasady wypłacania powodom wynagrodzeń w latach 2009-2012.

Jakkolwiek jednak stanowisko pozwanego w powyższym zakresie jest niezasadne, pozostałe podniesione przez niego zarzuty dotyczące niedopuszczalności poddania sporu rozstrzygnięciu w postępowaniu grupowym Sąd podzielił co do zasady, co wskazano wyżej.

Porównanie podstawy podanej w pozwie z ustawowym wzorcem zawartym w art. 1 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 2009 r. doprowadziło zatem Sąd zatem do przekonania, że jakkolwiek podane w pozwie okoliczności odpowiadają ustawowym podstawom do dopuszczalności pozwu w pozwie grupowym, jednak w rzeczywistości okoliczności te nie istnieją, przez co pozew podlegał odrzuceniu, o czym orzeczono jak na wstępie.

Sąd uznał za zbędne wyjaśnienie przyczyny braku przeprowadzenia waloryzacji w okresie objętym pozwem i oddalił wnioski dowodowe reprezentanta grupy ukierunkowane na te okoliczności (k. 408).

O kosztach orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. mając na uwadze, że powodowie formułując swoje roszczenia oparli je na ustawowych podstawach, zaś samo rozstrzygnięcie zaledwie połowicznie wskazuje na ich bezzasadność, z uwagi na otwartą nadal możliwość dochodzenia indywidualnych roszczeń za 2009 i 2010 r. oraz ewentualnego żądania wyrównania wynagrodzeń za 2011 i 2012 r., zaniżonych na skutek braku waloryzacji wynagrodzeń w 2009 i 2010 r. Brak możliwości dochodzenia tych roszczeń w postępowaniu grupowym nie przesądza bowiem o braku ich zasadności, co potwierdza zaistnienie szczególnie uzasadnionego wypadku, o jakim mowa we w/w przepisie i umożliwia skorzystanie przez powodów z dobrodziejstwa nieobciążania ich kosztami zastępstwa procesowego przeciwnika.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie Wydział VI Cywilny z dnia 21 listopada 2014 r.

Written by

  1. Osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Natomiast osoby, które przystąpiły do grupy w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, status członka grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia ustalającego skład grupy.
  2. Postanowienie co do składu grupy wydaje się w stosunku do członków, którzy przystąpili do grupy w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego.
  3. Skoro osoby przystępujące do grupy na dalszym etapie postępowania grupowego (w następstwie publikacji ogłoszenia o jego wszczęciu) mają możliwość wystąpienia z postępowania grupowego do momentu, który ostatecznie cementuje ich status w procesie, to podobne uprawnienia trzeba przyznać osobom, których oświadczenia dołączono już do pozwu. Dlatego należy przyjąć, że osoby, których oświadczenia dołączono do pozwu, mogą wystąpić z tego postępowania do momentu, kiedy ich status procesowy zostanie ostatecznie przesądzony, czyli do chwili uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego.
  4. Oświadczenie o wystąpieniu z grupy stanowi czynność dyspozytywną jej członka. Nie jest nowym faktem i dowodem. Nie może być również uznane za rozszerzenie żądania pozwu albo wystąpienie z nowymi roszczeniami. W konsekwencji przedstawienie oświadczenia o wystąpieniu z grupy na etapie postępowania zażaleniowego jest dopuszczalne.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:

Przewodniczący:           SSA Anna Orłowska

Sędziowie:                    SSA Małgorzata Borkowska (spr.), SSO (del.) Aleksandra Kempczyńska

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2014 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (…) jako reprezentanta grupy przeciwko (…) o zapłatę na skutek zażalenia reprezentanta grupy od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29 stycznia 2014 r. sygn. akt III C 1024/13

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie.

 

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 29 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew (…) (reprezentanta grupy) przeciwko pozwanej (…). W uzasadnieniu stwierdził, że w stosunku do wszystkich członków grupy nie zostały spełnione przesłanki rozpoznania ich żądań w postępowaniu grupowym, ponieważ podstawa faktyczna stanowiąca podstawę ich roszczeń nie jest jednakowa. Część członków nie zawierała z pozwaną umów o budowę lokalu, a jedynie nabyła ekspektatywę odrębnej własności lokalu od osób, które wcześniej takie umowy zawarły. Ich sytuacja wymaga oddzielnego zbadania i przeprowadzenia innego postępowania dowodowego. Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że ww. osoby nabyły ekspektatywę za cenę rynkową, która może być o kilka tysięcy wyższa od wpłaconego przez nabywcę pierwotnego wkładu budowlanego, bo zawiera w sobie odkupne. Wobec tego postępowanie do ww. osób będzie wymagać zbadania, czy pozwana wzbogaciła się kosztem zbywcy ekspektatywy czy nabywcy. Sąd Okręgowy w Warszawie podniósł również, że ze względu na regulację ustawy, która wyłącza możliwość odrzucenia pozwu w części, odmienność sytuacji nabywców wtórnych nie pozwala wydać postanowienia o przyjęciu pozwu do rozpoznania w postępowaniu grupowym (k. 1217-1231).

Powyższe postanowienie zostało zaskarżone w całości przez reprezentanta grupy, który wnosił o zmianę postanowienia poprzez dopuszczenie do rozpoznania w postępowaniu grupowym, ewentualnie z ostrożności procesowej o zmianę poprzez dopuszczenie do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym w części dotyczącej roszczeń wszystkich członków grupy poza (…) oraz odrzucenie pozwu w pozostałej części, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 Ustawy oraz art. 19 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez błędne zastosowanie ww. przepisów ponieważ uznano, ze niektórzy z członków grupy nie spełniają przesłanki formalnej w zakresie tożsamości podstawy faktycznej roszczenia, która umożliwia rozpoznanie ich spraw w postępowaniu grupowym, podczas gdy na osoby, które nabyły ekspektatywę odrębnej własności lokalu przeszły z mocy prawa wszelkie uprawnienia związane z wniesionym wkładem budowlanym oraz innymi opłatami jakie poniesiono przy realizacji umowy, czyli także roszczenie o zwrot bezprawnie pobranego ekwiwalentu za grunt; a ponadto badania przez Sąd przesłanek materialnoprawnych powództwa na przedwczesnym etapie postępowania, kiedy powinny być badane wyłącznie przesłanki formalne oraz naruszenie art. 10 w zw. z art. 24 Ustawy w zw. z art. 199 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i odrzucenie pozwu w całości, podczas gdy (przyjmując nawet argumentację Sądu w przedmiocie odmienności sytuacji prawnej niektórych członków grupy z uwagi na nabycie przez nich ekspektatywy odrębnej własności lokalu) Sąd i tak powinien odrzucić pozew jedynie w części, co zostało dopuszczone w doktrynie oraz orzecznictwie (w tym także w odniesieniu do postępowania grupowego) (k. 1234-1239).

W odpowiedzi na zażalenie pozwana wnosiła o jego oddalenie w całości. Jednocześnie podtrzymywała stanowisko wyrażone dotychczas w toku niniejszego postępowania. W uzasadnieniu podniosła, że Sąd Okręgowy w Warszawie słusznie uznał, że wobec części członków grupy można stwierdzić, że dochodzone przez nich roszczenie jest roszczeniem innego rodzaju oraz jest oparte na odmiennej podstawie faktycznej. Dotyczy to osób, które jedynie nabyły ekspektatywę odrębnej własności lokalu od osoby trzeciej, które zawarły umowę o budowę lokalu z pozwaną. Nie wstąpiły one bowiem w całość praw i obowiązków zbywcy wynikających z umowy o budowę lokalu, w tym roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Zdaniem pozwanej niniejsza sprawa nie jest sprawą o ochronę konsumentów z uwagi na niemożność przypisania członkom grupy statusu konsumenta. Ponadto „roszczenie o ochronę konsumentów” jest pojęciem węższym niż „roszczenie konsumentów” i w praktyce ogranicza się do naruszenia roszczeń związanych z naruszeniem prawa konsumenckiego. Na gruncie postępowania grupowego Sąd nie jest uprawniony do częściowego odrzucenia pozwu, względem części członków grupy (k. 1290-1296).

W dniu 1 lipca 2014 r. do Sądu Apelacyjnego w Warszawie wpłynęło pismo powoda (reprezentanta) grupy wraz z oświadczeniami (…) w przedmiocie wystąpienia z grupy (k. 1265-1286).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Dopuszczalność postępowania grupowego w konkretnej sprawie reguluje art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44, dalej zwana ustawą), zgodnie z którym sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.

Badanie dopuszczalności postępowania grupowego następuje na podstawie przesłanek, opisanych w art. 1 i 2 ustawy. Należą do nich: a) liczebność grupy – co najmniej dziesięć osób (art. 1 ust. 1 ustawy), b) jednorodzajowość roszczeń (art. 1 ust. 1 ustawy), c) podobieństwo podstawy faktycznej – oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1 ustawy), d) rodzaj spraw – sprawy o roszczenia o ochronę konsumenta, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 ustawy) oraz przesłanka specyficzna dla dopuszczalności postępowania grupowego w sprawach o roszczenia pieniężne – ujednolicenie wysokości roszczeń każdego członka grupy (art. 2 ust. 1 ustawy). Aby skierować sprawę do postępowania grupowego muszą one być spełnione łącznie.

Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził, że przedmiotowa sprawa nie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym z uwagi na brak jednakowej podstawy faktycznej roszczeń wszystkich członków grupy. (…) w przeciwieństwie do pozostałych członków grupy nie zawierali pierwotnych umów realizacyjnych, lecz w różny sposób weszli w miejsce osób, które pierwotnie takie umowy z pozwaną zawarły.

Pozostałe przesłanki dopuszczenia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym zostały spełnione. W grupie uczestniczyła odpowiednia liczba osób. Ich roszczenia były jednorodzajowe – dotyczyły ochrony konsumentów oraz ujednolicone z punktu widzenia wysokości roszczeń każdego członka grupy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, poczynione przez Sąd I instancji ustalenia są prawidłowe, znajdują bowiem oparcie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, ocenionym zgodnie z zasadami logiki, wiedzy i doświadczenia życiowego.

W dniu 1 lipca 2014 r. do Sądu Apelacyjnego w Warszawie wpłynęły oświadczenia (…) w przedmiocie wystąpienia z grupy.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy po upływie wyznaczonego przez sąd terminu, nie krótszego niż miesiąc od dnia doręczenia powodowi zarzutów co do członkostwa, sąd wydaje postanowienie co do składu grupy. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w ust. 1, oświadczenie członka grupy o wystąpieniu z grupy jest bezskuteczne (art. 17 ust. 3 ustawy). Oznacza to, że do czasu wydania postanowienia co do składu grupy wystąpienie członka z grupy jest dopuszczalne i skuteczne (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, sygn. akt I ACz 1777/12). Postanowienie co do składu grupy wydaje się w stosunku do członków, którzy przystąpili do grupy w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego. Jeżeli chodzi natomiast o możliwość wystąpienia z grupy przez osobę, której oświadczenie o przyłączeniu się do grupy dołączono do pozwu, to ze względu na brak wyraźnej regulacji tej kwestii w ustawie należy zastosować przez analogię art. 17 ust. 3. W konsekwencji trzeba przyjąć, że osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, mogą wystąpić z postępowania grupowego do chwili uprawomocnienia się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym (art. 10 w zw. z art. 17 ust. 3). Osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Natomiast osoby, które przystąpiły do grupy w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, status członka grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia ustalającego skład grupy. Wydaje się zatem, że sytuacja procesowa zarówno osób, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, jak i osób, które swoje oświadczenia złożyły reprezentantowi w następstwie publikacji ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, powinna być analogiczna. Skoro osoby przystępujące do grupy na dalszym etapie postępowania grupowego (w następstwie publikacji ogłoszenia o jego wszczęciu) mają możliwość wystąpienia z postępowania grupowego do momentu, który ostatecznie cementuje ich status w procesie, to podobne uprawnienia trzeba przyznać osobom, których oświadczenia dołączono już do pozwu. Dlatego należy przyjąć, że osoby, których oświadczenia dołączono do pozwu, mogą wystąpić z tego postępowania do momentu, kiedy ich status procesowy zostanie ostatecznie przesądzony, czyli do chwili uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Wydaje się, że po upływie wskazanych etapów postępowania grupowego, wszelkie czynności dyspozytywne podejmowane w tym procesie uregulowano w art. 19 ustawy w zw. z art. 203 k.p.c. (Monika Rejdak, Paweł Pietkiewicz, Komentarz do art. 17, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2011, s. 219, 220).

Osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują z chwilą uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego. Za tego rodzaju orzeczenie należy uznać również postanowienie o odrzuceniu pozwu. Oba orzeczenia rozstrzygają bowiem kwestię dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Postanowienie o dopuszczalności sprawy w postępowaniu grupowym wydawane jest w razie zaistnienia przesłanek do rozpoznania w postępowaniu grupowym, a postanowienie o odrzuceniu pozwu w przypadku stwierdzenia jego niedopuszczalności. W konsekwencji osoby, których oświadczenia o przystąpieniu do grupy dołączono do pozwu, status członków grupy uzyskują także z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu pozwu.

W realiach niniejszej sprawy wszyscy członkowie grupy przystąpili do niej w chwili wytoczenia powództwa. Oświadczenia (…) w przedmiocie wystąpienia z grupy zostały złożone na etapie rozpoznawania zażalenia od postanowienia odrzucającego pozew z uwagi na niedopuszczalność rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, a zatem przed uprawomocnieniem postanowienia w przedmiocie jego dopuszczalności. W tej sytuacji należy uznać, że oświadczenia (…) skutkowały ich wystąpieniem z grupy.

Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Sąd ocenia sprawę, mając na uwadze stan sprawy, czyli istniejące okoliczności faktyczne i stan prawny obowiązujący na dzień, do którego strony procesu mogły przytaczać fakty i dowody (art. 217 § 1 k.p.c.), tj. na dzień zamknięcia rozprawy (zasada aktualności orzeczenia sądowego) (Przemysław Telenga, Komentarz aktualizowany do art. 316 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX 2014). W konsekwencji Sąd Apelacyjny w Warszawie rozpoznając przedmiotową sprawę nie może nie wziąć pod uwagę oświadczeń (…). Należy dodać, że prawo do wystąpienia z grupy stanowi przejaw zasady ograniczonej swobody członka grupy w dysponowaniu swoim żądaniem w postępowaniu grupowym. Członek grupy podejmuje dobrowolną decyzję o poddaniu swoich roszczeń dochodzeniu na zasadach postępowania grupowego (zasada opt-in) i do momentu wydania postanowienia co do składu grupy może tę decyzję zmienić (Tomasz Jaworski, Patrick Radzimierski, komentarz do art. 17, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Wydawnictwo Beck, Warszawa 2010, s. 349). Oświadczenie o wystąpieniu z grupy stanowi czynność dyspozytywną jej członka. Nie jest nowym faktem i dowodem. Nie może być również uznane za rozszerzenie żądania pozwu albo wystąpienie z nowymi roszczeniami. W konsekwencji przedstawienie oświadczenia o wystąpieniu z grupy na etapie postępowania zażaleniowego nie stanowi naruszenia art. 381-383 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

(…) nie zawierali pierwotnych umów realizacyjnych, lecz w różny sposób weszli w miejsce osób, które pierwotnie takie umowy z pozwaną zawarły. Ich wystąpienie z grupy oznacza, że pozostały w niej tylko osoby, które zawarły z pozwaną umowy realizacyjne nabycia odrębnej własności lokalu i przeniesienia jego własności. W ramach grupy doszło zatem do ujednolicenia podstawy faktycznej roszczeń.

W tej sytuacji w przedmiotowej sprawie doszło do realizacji przesłanek warunkujących dopuszczalność sprawy w postępowaniu grupowym, tj. odpowiedniej liczby członków grupy, jednorodzajowości roszczeń oraz jednakowej podstawy faktycznej roszczeń wszystkich członków grupy. Dotyczy to także ujednolicenia wysokości roszczeń każdego członka grupy, które zostało zaktualizowane przez reprezentanta grupy po wystąpieniu części członków. Oznacza to, że zdezaktualizowały się przyczyny odrzucenia pozwu, które zostały powołane w motywach zaskarżonego postanowienia. Podniesione przez reprezentanta grupy zarzuty odnośnie braku jednakowej podstawy faktycznej wszystkich członków grupy oraz niemożności częściowego odrzucenia pozwu grupowego zdezaktualizowały się, wobec czego nie zachodzi potrzeba ustosunkowania się do nich.

Z powyższych względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. postanowił jak w sentencji.

O kosztach postępowania zażaleniowego rozstrzygnie Sąd Okręgowy w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim Wydział I Cywilny z dnia 20 listopada 2014 r.

Written by

  1. Definicja konsumenta zawarta w art. 221 k.c. łączy kryterium podmiotowe i przedmiotowe, wskazując, że za konsumenta może być uważana tylko osoba fizyczna znajdująca się w sytuacji prawnej polegającej na dokonywaniu czynności cywilnoprawnej, mającej wywołać skutek prawny w jej relacji z przedsiębiorcą. Przepis ten rozumieć należy jako ograniczający pojęcie konsumenta tylko do stosunków osoby fizycznej z przedsiębiorcą.
  2. Niepaństwowa uczelnia wyższa traktowana być powinna jako przedsiębiorca, a studentowi w relacji z niepaństwową uczelnią wyższą przysługuje status konsumenta.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSO Beata Grochulska

Sędziowie:                SSO Alina Gąsior (spr.), SSO Renata Lech

Po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2014 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie w postępowaniu grupowym sprawy z powództwa I. G. działającej w imieniu własnym i na rzecz wszystkich członków grupy złożonej z (…) przeciwko W.S.H. im. (…) w P. T. o zapłatę

postanawia:

stwierdzić, że sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

 

UZASADNIENIE

Pozwem w postępowaniu grupowym z dnia 17 lipca 2014 r. I. G., jako reprezentant grupy, wniosła m. in. o:

1. zasadzenie od pozwanej W.S.H. im. (…) w P. T. na rzecz strony powodowej kwoty 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia następującego po dokonaniu nienależnych wpłat na rzecz strony pozwanej, tj.:

– od dnia 13 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…) , – od dnia 18 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 15 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 7 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 9 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 5 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 13 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 18 maja 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 12 maja 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 16 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 12 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 15 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 20 września 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 9 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 12 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 16 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 16 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 16 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 19 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 9 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 14 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 6 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 12 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 16 czerwca 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…), – od dnia 28 maja 2013 r. i kwoty 600,00 złotych dla (…),

2. zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, oraz kosztów opłaty skarbowej w wysokości 17,00 zł z tytułu udzielonego pełnomocnictwa. Strona powodowa wniosła ponadto o zwiększenie kosztów minimalnych zastępstwa procesowego, liczonych według norm przepisanych, stosownie do stopnia zawiłości sprawy oraz niezbędnych nakładów pracy poniesionych przez radcę prawnego na podstawie załączonej do pozwu umowy reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającej sposób wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości należnego pełnomocnikowi wynagrodzenia.

Uzasadniając rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym I. G. podkreśliła, iż przedmiotowy pozew dotyczy roszczeń pieniężnych członków grupy liczącej co najmniej 10 osób, opartych na żądaniu zapłaty wynikającym ze stosunków zobowiązaniowych (nienależnego świadczenia w postaci pobrania opłaty za egzamin dyplomowy), istniejących między członkami grupy a pozwaną. Roszczenia członków grupy są roszczeniami jednego rodzaju, bowiem mają charakter majątkowy, dotyczą żądania zasądzenia kwoty pieniężnej i wynikają z jednego typu zobowiązań pomiędzy członkami grupy a stroną pozwaną, tj. świadczenia nienależnego. Ponadto, roszczenia członków grupy są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest bowiem zespół faktów uzasadniających żądanie powoda tożsamy dla wszystkich członków grupy i wynikający z tego samego stosunku prawnego, łączącego członków grupy ze stroną pozwaną (tj. nienależnego świadczenia na rzecz pozwanej oraz zawarcia przez członków grupy umów o studiowanie z pozwaną)

Wskazano ponadto, że członkowie grupy są konsumentami w rozumieniu art. 221 k.c.

W odpowiedzi na pozew W.S.H. im. (…) w P. T. wniosła o odrzucenie pozwu twierdząc, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym.

Zdaniem pozwanej, studenta kształcącego się na wyższej uczelni nie można uznać za konsumenta w rozumieniu art. 221 k.c. Konsumentami są osoby, które biernie odbierają określonego rodzaju dobra oraz usługi. Potraktowanie studentów jako konsumentów, sprowadza się do biernego odbioru wykładów, nie zaś do aktywnego studiowania. Tymczasem w ocenie pozwanej bycie studentem nie wiąże się z biernością. Tym samym nie można utożsamiać konsumenta ze studentem uczelni wyższej.

Z ostrożności procesowej, na wypadek odmiennej interpretacji Sądu, pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zobowiązanie strony powodowej do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu oraz oddalenie wniosku pełnomocnika o zwiększenie wynagrodzenia z tytułu zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przepis art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym określa przesłanki dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym. Zgodnie z jego treścią, postępowaniem grupowym jest sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, przez co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (ust. 1). Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (ust. 2).

Bezspornym jest, że roszczenia dochodzone w niniejszym postępowaniu są roszczeniami jednorodzajowymi i dotyczą grupy ponad 10 osób, a zatem rozstrzygnięcia wymaga okoliczność, czy powodowie – studenci – mogą zostać uznani za konsumentów w relacji z wyższą uczelnią.

Słusznie obie strony postępowania interpretacji pojęcia konsument doszukują się w treści art. 221 k.c. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

W literaturze podkreśla się, że definicja konsumenta zawarta w art. 221 k.c. łączy kryterium podmiotowe i przedmiotowe wskazując, że za konsumenta może być uważana tylko osoba fizyczna znajdująca się w sytuacji prawnej polegającej na dokonywaniu czynności cywilnoprawnej, mającej wywołać skutek prawny w jej relacji z przedsiębiorcą. Przepis ten rozumieć należy jako ograniczający pojęcie konsumenta tylko do stosunków osoby fizycznej z przedsiębiorcą. Bez takiego zastrzeżenia definicja z art. 221 jest zdecydowanie zbyt szeroka (Kodeks cywilny. Komentarz do art. 221, Cieszewski Jerzy, Jędrek Kamil, Karaszewski Grzegorz, Knabe Jakub, Nazaruk Piotr, Ruszkiewicz Beata, Sikorski Grzegorz, Stępień-Sporek Anna, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2014, Wydanie II, ISBN: 978-83-278-05557-7).

Nie ulega wątpliwości, że wszyscy członkowie grupy należą do kategorii osób fizycznych, a zatem należy rozważyć status uczelni wyższej w relacji ze studentem. Uznanie jej za przedsiębiorcę pozwoliłoby zaliczyć studentów do grupy konsumentów.

Przedsiębiorcą na gruncie art. 431 k.c. jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2013.672 ze zm.) formułuje autonomiczną definicję przedsiębiorcy, określając go jako osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1 ustawy). Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2 ustawy).

Obie definicje pojęcie przedsiębiorcy wiążą się zatem z koniecznością prowadzenia działalności gospodarczej, przez którą rozumieć należy zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Przepis art. 7 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. 2012.572 ze zm.) dopuszcza, w ściśle określonych warunkach, prowadzenie przez uczelnie wyższe działalności gospodarczej.

W przypadku uczelni niepublicznych, zasadą jest odpłatność świadczonych przez nie usług edukacyjnych, co dodatkowo przemawia za uznaniem ich za podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Poza tym przepis art. 7 Prawa o szkolnictwie wyższym wprost zezwala uczelni na prowadzenie działalności gospodarczej, wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo od działalności edukacyjnej, w zakresie i formach określonych w statucie. Niepubliczna uczelnia nie tylko pobiera opłaty od swoich świadczeniobiorców – studentów za realizowane usługi edukacyjne, ale również może uczestniczyć w obrocie gospodarczym zawierając umowy cywilnoprawne z innymi przedsiębiorcami.

W wyroku z dnia 11 lipca 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie VI ACa 1511/2012 zaprezentował pogląd, że sprawa dotycząca zapłaty kwoty z tytułu umowy dotyczącej świadczenia usług edukacyjnych jest sprawą cywilną w zakresie działalności gospodarczej uczelni niepublicznej, a tym samym jest sprawą gospodarczą (por. wyrok SA w Warszawie VI ACa 1511/2012 Lex Polonica nr 8167069).

Podobny pogląd wyraził Sąd Okręgowy w Nowym Sączu w wyroku z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie III Ca 753/2013 stwierdzając, że wyższą uczelnię niepaństwową świadczącą odpłatnie usługi edukacyjne można uznać za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 431 k.c. (por. wyrok SO w Nowym Sączu III Ca 753/2013).

Należy również zauważyć, że na gruncie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów orzecznictwo utożsamia umowę studenta i uczelni jako czynność prawną zawartą w relacji konsument – przedsiębiorca. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lipca 2007 r. VI ACa 297/2007- LexPolonica 1796697, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 czerwca 2007 r., VI ACa 1223/2006 – LexPolonica nr 1796658).

W orzeczeniach wydawanych przez Sąd Okręgowy Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie i w orzeczeniach Sądu Apelacyjnego w Warszawie rozpoznającego odwołania od orzeczeń Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uczelnie są traktowane jako przedsiębiorcy, a studenci jako konsumenci (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 października 2012 r. w sprawie VI ACa 651/2012 – Lex nr 1238412, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie VI ACa 922/12 – Lex nr 1312122, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 stycznia 2013 r. w sprawie VI ACa 931/12 – Lex nr 134432).

W ocenie Sądu, w obrocie prawnym nie powinno być dwoistości w rozumieniu relacji między studentami i uczelnią, zwłaszcza w obecnej dobie, gdzie rola uczelni niepaństwowych i zakres ich działalności wiąże się nie tylko z działalnością dydaktyczną.

Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem strony pozwanej, że uznanie określonego podmiotu za konsumenta wymagałoby z jego strony całkowitej bierności, ponieważ sam przepis art. 221 k.c., regulujący pojęcie konsumenta, odnosi się do czynności prawnych osób fizycznych, których nie można utożsamiać z biernością.

Przytoczone powyżej okoliczności dowodzą, zdaniem Sądu, że na gruncie obowiązujących przepisów, niepaństwowa uczelnia wyższa jest traktowana jako przedsiębiorca, a student jako konsument. Konsekwencją powyższego jest uznanie przez Sąd, że sprawa podlega rozpoznaniu w trybie przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, o czym Sąd rozstrzygnął stosownie do dyspozycji art. 10 ust. 1 ustawy.