Wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział I Cywilny z dnia 8 kwietnia 2014 r.
- Przepis art. 417 k.c. reguluje odpowiedzialność Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Działania gminy związane z budową sieci kanalizacyjnej i zawieraniem umów z mieszkańcami powinny być zakwalifikowane jako działania w zakresie cywilnoprawnym, gdyż nie zaistniały elementy władczego kształtowania sytuacji jednostki. Nie ma podstaw do zakwalifikowania działań gminy związanych ogólnie z budową sieci kanalizacyjnej, w tym partycypacją w kosztach budowy, jako działań władczych w sferze imperium.
Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Ewa Olszewska
Sędziowie: SSO Anna Rakoczy, SSO Andrzej Żelazowski
po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2014 r. w Krakowie sprawy z powództwa (…) reprezentanta grupy złożonej z członków grupy przeciwko (…) o zapłatę
- oddala powództwo,
- zasądza od powódki (…) na rzecz strony pozwanej (…) kwotę 7.200,00 (słownie: siedem tysięcy dwieście 00/100) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego.
UZASADNIENIE
W pozwie grupowym z dnia 4 kwietnia 2011 r. powódka (…) wniosła o zasądzenie od strony pozwanej (…) na rzecz każdego członka: (…).
Powódka domagała się także zasądzenia na jej rzecz od strony pozwanej kosztów procesu, w tym opłaty od pozwu w wysokości 10.644,00 zł, kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 20 % kwoty zasądzonej od strony pozwanej na rzecz powódki kwoty oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że przedmiotem postępowania jest wyrządzenie szkody przez działania (…) przy wykonywaniu władzy publicznej polegające na bezprawnym pobieraniu opłat za zgodę na podłączenie do sieci kanalizacji gminnej (art. 417 k.c.). Powódka podniosła, że podpisanie umów partycypacyjnych i dokonanie wpłat przez nią i członków grupy nie było dobrowolne, bowiem stanowiło niezbędny warunek podłączenia do sieci, a pobranie opłat od tych osób było bezprawne. Według powódki bezpośrednie środki przymuszające polegały na tym, że wymogiem podłączenia do sieci było podpisanie umów partycypacyjnych oraz wniesienie opłat przyłączeniowych, a pośrednie środki przymuszające wynikały z par. 11 uchwały Rady Miejskiej w (…) z dnia 9 października 2002 r., co świadczy o braku dobrowolności opłat i nierównym traktowaniu mieszkańców gminy. Powódka wskazała, że szkodą w rozumieniu przepisu art. 417 k.c. jest uszczuplenie majątku poszczególnych osób o kwotę jaką wpłaciły one na rzecz (…) za podłączenie do sieci kanalizacyjnej a szkoda ta jest w związku przyczynowym z bezprawnym działaniem pozwanej przy wykonywaniu władzy publicznej.
Powódka w piśmie procesowym złożonym w dniu 29 maja 2013 r. podniosła dodatkowo, że ona i członkowie grupy nie zdawali sobie sprawy, iż obowiązkiem pozwanej było sfinansowanie budowy sieci kanalizacyjnej. Byli oni też świadomi, że mogą dochodzić roszczeń w oparciu o przepisy normujące bezpodstawne wzbogacenie, bowiem pozwana bezpodstawnie wzbogaciła się uzyskując korzyść majątkową kosztem mieszkańców w wysokości opłat poniesionych przez nich, wskazanych w umowach stron. Powódka i członkowie grupy wybrali świadomie reżim dochodzonego roszczenia przysługujący im z deliktu, bowiem mieli taki wybór zgodnie z art. 414 k.c.
Pismem procesowym z dnia 11 lutego 2013 r. zgłoszono przystąpienie do grupy następujących powodów, wskazując na wysokość przysługującego im od strony pozwanej roszczenia, tj.: (…).
Pismem procesowym z dnia 29 maja 2013 r., powódka (…) wystąpiła z wnioskiem o zawieszenie postępowania w stosunku do niektórych powodów w zawiązku z ich śmiercią w toku postępowania a to (…).
Postanowieniem tut. Sądu z dnia 11 czerwca 2013 r. Sąd zawiesił postępowanie w stosunku do wyżej wskazanych, a nieżyjących powodów.
Wobec przystąpienia do grupy w charakterze członków grupy osób wskazanych przez pełnomocnika strony powodowej i złożenia stosowanych oświadczeń Sąd, postanowieniem z dnia 10 września 2013 r. ustalił, że w skład grupy wchodzą (…).
W odpowiedzi na pozew z dnia 17 lipca 2011 r. strona pozwana – (…) – wniosła o odrzucenie pozwu z uwagi na brak dopuszczalności rozpoznawania przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym, zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz zasądzenie od powodów na rzecz strony pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej. Z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd tego żądania, strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na rzecz strony pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej.
W przedmiocie braku dopuszczalności rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym tut. Sąd wypowiedział się w dniu 9 marca 2012 r. wydając postanowienie o rozpoznaniu sprawy w tym postępowaniu. Postanowienie to stało się prawomocne na skutek oddalenia złożonego na nie zażalenia strony pozwanej postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 czerwca 2012 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I ACz 945/12.
Uzasadniając swoje stanowisko w pozostałym zakresie, strona pozwana podniosła, że powodowie nie wykazali przesłanek warunkujących odpowiedzialność deliktową z art. 417 k.c., a w szczególności, że działania (…) dotyczyły wykonywania władzy publicznej, że były one bezprawne i zawinione oraz że powodowie ponieśli szkodę, a szkoda ta pozostawała w związku przyczynowo-skutkowym z działaniem (…). Zdaniem pozwanej działania (…) nie były związane z wykonywaniem władzy publicznej tj. działaniem w zakresie imperium, a z uwagi na wiążące ją z powodami umowy cywilnoprawne były to działania w zakresie dominium. Strona pozwana zaprzeczyła też jakoby jej działanie było bezprawne wskazując, że powodowie nie odróżniają pojęcia opłat przyłączeniowych, których pobieranie istotnie uznane zostało przez sądy administracyjne jako niezgodne z prawem od wnoszonych przez mieszkańców określonej wspólnoty samorządowej dobrowolnych wpłat w ramach tzw. lokalnych inicjatyw inwestycyjnych, mających swoje umocowanie w przepisach prawa.
Powodowie wskutek działań (…) nie tylko nie ponieśli szkody, ale wręcz doznali przysporzenia majątkowego poprzez zaoszczędzenie wydatków na budowę przyłącza do sieci kanalizacyjnej oraz zwiększenie wartości należących do nich nieruchomości. W przypadku inwestycji realizowanej w (…) w ramach lokalnych inicjatyw inwestycyjnych strona pozwana wykonała przyłącza kanalizacyjne konieczne do podłączenia nieruchomości stanowiących własność członków grupy i nie pobrała opłat adiacenckich.
Wartość wykonanych na rzecz strony powodowej prac przekracza znacznie deklarowane przez członków grupy kwoty. Gdyby członkowie grupy mieli samodzielnie, na własny koszt wykonywać przyłącza, koszty te nie byłyby niższe. Budowa sieci kanalizacyjnej w (…) nastąpiła w wyniku aktywności społeczności lokalnej i założenia od początku współpracy strony pozwanej i członków grupy w realizacji inwestycji, w tym także partycypacji mieszkańców w kosztach budowy. Skoro więc członkowie grupy twierdzą, że dobrowolne wpłaty z tytułu umów partycypacyjnych nie były w istocie dobrowolne i są nienależne, to nie można by było uznać w świetle obowiązujących przepisów, że są oni zwolnieni z ponoszenia jakichkolwiek kosztów budowy przyłączy. Jeżeli w ramach procesu inwestycyjnego (…) zapewnia budowę przyłączy w poszczególnych nieruchomościach, to każdy z właścicieli powinien wówczas zwrócić gminie koszt wykonania tego przyłącza w wysokości odpowiadającej faktycznym kosztom jego wykonania.
Strona pozwana w piśmie procesowym z dnia 9 września 2013 r. przedstawiła dodatkowe stanowisko i argumenty świadczące jej zdaniem o braku bezprawności działań wobec powódki i członków grupy. Zaprzeczyła aby umowy cywilnoprawne wskazane w pozwie dotyczyły opłat przyłączeniowych i podniosła, że wykonała część prac na posesjach mieszkańców do czego oni byli zobowiązani jako właściciele nieruchomości oraz że nie żądała od nich zwrotu tych kosztów. Pozwana złożyła nadto zarzut wygaśnięcia roszczeń gdyby przyjąć, że świadczenia powódki i członków grupy były nienależne w sytuacji stwierdzenia nieważności umów cywilnoprawnych (art. 409 k.c.). Pozwana z ostrożności procesowej podniosła zarzut przedawnienia roszczeń strony powodowej wobec upływu trzyletniego terminy liczonego od dnia, w którym powódka i członkowie grupy dowiedzieli się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 28 listopada 2005 r. o sygn. III SA/Kr 817/05 w sprawie stwierdzenia niezgodności z prawem par. 11 i par. 13 ust. 1 i 3 uchwały (…) z dnia 9 października 2002 r. został podany do publicznej wiadomości niezwłocznie po ogłoszeniu, a zatem termin przedawnienia upłynął w 2008 r. a pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w kwietniu 2011 r.
Odnosząc się do zarzutu przedawnienia strona powodowa w piśmie procesowym z dnia 27 maja 2013 r. podniosła, że powódka i członkowie grupy nie znali treści wyroku WSA w Krakowie, a nawet gdyby go znali, to z jego treści nie wynikało, że umowy zawarte między stronami są nieważne i że pozwana zobowiązana jest do naprawienia szkody jaką ponieśli dokonując stosownych opłat. Nadto zachowanie strony pozwanej powodowało, że mogli oczekiwać dobrowolnego zaspokojenia ich roszczeń przez (…). Strona powodowa twierdzi, że co najmniej do 9 lipca 2008 r. nie miała świadomości bezprawności działań gminy.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Mieszkańcy gminy (…) już od roku 1998 r. przejawiali inicjatywę aby ich miejscowość w pierwszej kolejności została skanalizowana.
Uchwałą Rady Miejskiej w (…) z dnia 9 października 2002 r. nr LVII/342/02 postanowiono, że w trybie inicjatyw lokalnych mogą być realizowane inwestycje w dziedzinach należących do zadań własnych (…) w tym budowa sieci kanalizacyjnej. Współuczestnictwo w realizacji lokalnej inicjatywy inwestycyjnej miało polegać m. in. na przekazaniu środków finansowych, co stanowić miało udział inicjatorów w realizacji inwestycji jako jeden z wymienionych w § 5 uchwały sposobów jej finansowania. Zgodnie z § 9 uchwały, warunkiem przystąpienia do realizacji zadania było zawarcie umów cywilnoprawnych pomiędzy (…) a poszczególnymi uczestnikami lokalnej inicjatywy inwestycyjnej, określających wysokość udziałów w finansowaniu zadania oraz sposób i terminy ich wnoszenia. Paragraf 11 tejże uchwały przewidywał, że w okresie 5 lat od zakończenia budowy i przekazania inwestycji do eksploatacji osoby, które nie uczestniczyły w inwestycji przy podłączeniu się do istniejących urządzeń pokryją 100 % udziału w kosztach ponoszonych przez poszczególnych uczestników procesu lokalnej inicjatywy inwestycyjnej. Z treści § 13 uchwały wynikało natomiast, że osoby podłączające się do sieci kanalizacyjnej i wodociągowej zobowiązane są do wniesienia opłaty przyłączeniowej. Z opłaty tej miały być zwolnione osoby, które uczestniczyły w realizacji inwestycji na zasadach określonych w uchwale (§ 9 i wnioski opłaty partycypacyjnej).
Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 28 listopada 2005 r. sygn. akt III Sa/Kr 817/05 stwierdzona została niezgodność z prawem § 11 oraz § 13 ust. 1-3 uchwały (…) z dnia 9 października 2002 r. oraz orzeczono, że zaskarżona uchwała nie może być wykonana w zakresie powyższych postanowień. Sąd nie orzekł o nieważności uchwały bowiem od podjęcia tejże upłynął okres dłuższy niż jeden rok. Paragraf 9 cytowanej wyżej uchwały nie został uznany za niezgodny z prawem.
Na Zebraniu Wiejskim, które odbyło się w dniu 11 marca 2003 r. w (…) – stanowiącym miejsce gdzie zwykle przedstawiciele mieszkańców wsi zrzeszający się w tzw. (…) byli informowani przez przedstawicieli (…) na temat prac związanych z przedmiotową inwestycją – mieszkańcom tej wsi przekazano informację, że wysokość ich udziałów w budowie sieci wodno-kanalizacyjnej, tj. wysokość udziału za przyłączenie do wodociągu wyniesie 2.000,00 zł, a za przyłączenie do kanalizacji 3.500,00 zł oraz że kwota 3.500,00 zł w zależności od sytuacji rodzinnej, może zostać rozłożona na raty. Kwota 3.500,00 zł była najbardziej racjonalna, ustalona w oparciu o sytuację wszystkich nieruchomości w ramach projektu technicznego w kontekście np. różnych odcinków spadków terenu, głębokości i sytuacji geologicznej. Natomiast według wcześniej dokonanych wyliczeń kwota ta kształtowała się w granicach od 4.000,00 do 11.000,00 zł.
Przedmiotem zawartych pomiędzy mieszkańcami wsi (…) a (…) umów było finansowanie zadania inwestycyjnego pod nazwą (…) w ramach partycypacji w kosztach inwestycji kwotą 3.500,00 zł ((…) miała pokryć pozostałe 90 % tych kosztów), płatną w miesięcznych ratach w wysokości 50,00 zł lub 100,00 zł, począwszy od stycznia 2005 r. do 30-go dnia każdego miesiąca. W przypadku nie wywiązania się z tego obowiązku, tj. zalegania z płatnością rat w okresie przekraczającym 3 miesiące umowa ulegała rozwiązaniu ze skutkiem natychmiastowym, co wiązało się z koniecznością wniesienia opłaty przyłączeniowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, a dotychczas wpłacone kwoty nie miały podlegać zwrotowi (§ 1, 3 i 4 „Umów partycypacyjnych”).
(…)
Umowy powyższe zawierane były pomiędzy (…) a powódką, członkami grupy i innymi mieszkańcami (…) w latach 2003-2007. W umowach tych było odniesienie do obowiązujących przepisów tj. ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków w zakresie obowiązków ponoszenia kosztów spoczywających na gminie i obowiązku ponoszenia kosztów przez właścicieli nieruchomości. Z zeznań świadków i przesłuchania stron w niniejszym procesie wynika, że projekty umów przedstawiane były mieszkańcom dopiero po wykonaniu poszczególnych odcinków robót na każdej z nieruchomości, że mogli oni w sposób swobodny i niezakłócany zapoznać się z treścią umów oraz że mieli możliwość wyjaśnienia wątpliwości lub niejasności zawartych w treści umów, jak też co do przepisów w umowach tych przywołanych.
Powódka i członkowie grupy nie byli przymuszani jak też nakłaniani do zawarcia umów cywilnoprawnych ani przez przedstawiciela wsi (…), ani przez przedstawicieli (…). Wszyscy oni dobrowolnie złożyli podpisy pod umowami. Około 30 mieszkańców (…) z własnej woli nie zawarło umów ze stroną pozwaną i nie wniosło opłat, jednak zostali oni podłączeni do sieci kanalizacyjnej, a na ich posesjach wybudowano urządzenia związane z siecią i studnią wodomierzową zgodnie z projektem inwestycyjnym.
Sąd ustalił też, że osoby te miały świadomość, iż opłata wskazana w umowach jest partycypacją w kosztach budowy całej sieci kanalizacyjnej, jak też że wnosząc taką opłatę nie będą ponosić innych kosztów związanych z budową sieci, w tym kosztów budowy urządzeń posadowionych na prywatnych posesjach. Niesporna jest okoliczność, że każdy z mieszkańców, który zwrócił się o rozłożenie kwoty 3.500,00 zł opłaty na raty po 50,00 lub 100,00 zł taką zgodę ze strony (…) uzyskał. Wszyscy mieszkańcy (…) poinformowani byli wcześniej przez przedstawicieli (…), że o rozłożenie na raty opłaty partycypacyjnej mogą się ubiegać. Ci z mieszkańców, którzy zaprzestali wpłaty rat ustalonych w umowach lub też wpłacili tylko część opłaty, nie ponieśli ze strony (…) żadnych negatywnych konsekwencji. Wszyscy mieszkańcy zostali podłączeni do sieci i uzyskali stosowne zgody od Zakładu Wodociągowo-Kanalizacyjnego, spółki gminnej w (…).
Uchwałą Rady Miejskiej w (…) z dnia 29 marca 2006 r. przyjęto Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków Zakładu Wodnokanalizacyjnego w (…). Regulamin ten w żadnym zapisie nie przewiduje by warunkiem przyłączenia mieszkańca do sieci było uiszczenie opłaty. Paragraf 21 tej uchwały zawiera obligatoryjne elementy, jakie ubiegający się o podłączenie winien spełnić oraz jakie dokumenty przedłożyć. Zapis ten nie zawiera w swych elementach obowiązku dokonania jakiejkolwiek opłaty.
W treści „Zgłoszenia podłączenia nieruchomości do kanalizacji sanitarnej” w części zatytułowanej „Informacja dla inwestorów” jest zapis m. in. że koszty podłączenia do kanalizacji pokrywa Inwestor oraz że do zgłoszenia należy dołączyć kopię umowy partycypacyjnej lub dowód opłaty przyłączeniowej zgodnie z Zarządzeniem Burmistrza Miasta i Gminy (…) nr (…) z dnia 12 czerwca 2003 r.
W dniu 9 lipca 2008 r. Rada Miejska (…) podjęła uchwałę nr (…), w której zalecono Burmistrzowi Miasta i Gminy (…), aby przy planowaniu nowych, kontynuowaniu już rozpoczętych inwestycji w zakresie budowy urządzeń infrastruktury technicznej, przyjmowana była zasada, że na Gminie ciąży obowiązek zapewnienia budowy urządzeń infrastruktury technicznej, w tym urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, natomiast realizację budowy przyłączy w granicach nieruchomości do sieci wodociągowo-kanalizacyjnych oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci. W § 2 Uchwały przewidziano, że mieszkańcy będący stronami umów cywilnoprawnych dotyczących ich udziału w Lokalnych Inicjatywach Inwestycyjnych, mogą według swojego uznania w każdej chwili od umów takich odstąpić, żądać zwrotu wypłaconych kwot na zasadach określonych w zawartej z Gminą ugodzie, bądź umowy takie kontynuować, na warunkach dostosowanych do aktualnego stanu prawnego. Z treści § 3 Uchwały wynikało, że nowe, nierozpoczęte jeszcze zadania inwestycyjne prowadzone będą przy ścisłym rozgraniczeniu wynikających z aktualnie obowiązujących przepisów i orzecznictwa sądowego, obowiązków Gminy i właścicieli nieruchomości. Budowa przyłączy, należąca do obowiązków właściciela nieruchomości może być realizowana przez Gminę lub Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o. o. (…), jedynie na warunkach inwestora zastępczego na podstawie odrębnej umowy o wspólne prowadzenie inwestycji. Od dnia podjęcia uchwały, w stosunku do zadań inwestycyjnych realizowanych przez Gminę lub Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o. o. (…), przestały obowiązywać zasady dotyczące Lokalnych Inicjatyw Inwestycyjnych.
Wydane w wykonaniu powyższej Uchwały Zarządzenie (…) Burmistrza Miasta i (…) z dnia 28 sierpnia 2008 r. określało procedurę dokonywania rozliczeń związanych z udziałem mieszkańców w budowie sieci wodociągowo-kanalizacyjnych na terenie (…).
W odpowiedzi na wezwania będących mieszkańcami (…) powodów o zwrot uiszczonych przez nich opłat, pozwana Gmina odpowiedziała, że wpłacone przez nich kwoty nie mają charakteru nienależnego świadczenia, gdyż konieczność ich poniesienia wynikała z podpisanych przez nich na zasadzie pełnej dobrowolności umów cywilnoprawnych, a Gmina z uwagi na zakończenie realizacji będącego przedmiotem tych umów zadania nie jest już wzbogacona. Partycypacja w kosztach budowy w ramach tzw. Lokalnych Inicjatyw Inwestycyjnych następowała zawsze na wniosek mieszkańców danej miejscowości. Gmina powołała się też na ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, z której wynika, wbrew przekonaniom niektórych z mieszkańców, że do obowiązków Gminy należy budowa sieci wodociągowo-kanalizacyjnych i stworzenie możliwości podłączenia do niej poszczególnych nieruchomości, a budowa przyłączy w granicach tych nieruchomości ciąży na ich właścicielach.
Gmina wykonała inwestycję i przyłączyła nieruchomości uczestników Lokalnej Inicjatywy Inwestycyjnej do sieci. Do wykonania przyłączy Gmina nie była zobowiązana co wynika z cytowanej wyżej ustawy. Wartość urządzeń wykonanych przez Gminę na prywatnych nieruchomościach powódki i członków grupy nie została ustalona w niniejszym procesie, bowiem wniosku dowodowego na tę okoliczność strona powodowa nie zaoferowała. Z zeznań świadków wynika, ze długość urządzeń wykonanych przez gminę na prywatnych posesjach byłą różna – od półtora metra do ponad piętnastu metrów. Za te urządzenia powódka i członkowie grupy nie zapłacili zgodnie wcześniejszymi ustaleniami i treścią zawartych przez nich umów.
W pismach skierowanych do mieszkańców (…) domagających się zwrotu wpłaconych kwot Gmina wskazała również, że Uchwała Nr (…) i wydane w jej wykonaniu Zarządzenie Burmistrza Miasta i Gminy (…) odnosiły się jedynie do inwestycji rozpoczętych i nie zakończonych.
Na podstawie dokumentów przedłożonych przez stronę pozwaną Sąd ustalił, że inwestycja kanalizacyjna w Gminie (…) finansowana była z budżetu Gminy (…), przy czym częściowo środki te pochodziły z unijnego programu pomocowego (…). W umowach między stronami zawarty jest zapis z którego wynika, że w 90% Gmina sfinansuje inwestycję. Kanał główny sieci kanalizacyjnej po jego wybudowaniu stanowił własność Gminy (…). W miarę postępu prac i oddawania do odbiorów kolejnych części sieci dokonywano wewnętrznego przekazywania środków trwałych na podstawie dokumentów księgowych do Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w (…) – zakładu budżetowego. Na mocy uchwały Rady Miejskiej w (…) z dnia 26 września 2007 r. w sprawie przekształcenia tego zakładu w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością dokonano stosownego przekształcenia aktem notarialnym z dnia 7 listopada 2007 r. Udziały tej spółki zostały objęte przez jedynego udziałowca Gminę (…). Składniki mienia zakładu budżetowego stały się majątkiem spółki – w tym były też przekazane do daty powołania spółki części kanalizacji w (…). Własność sieci wybudowanej w etapach ukończonych po dacie utworzenia spółki była przeniesiona przez Gminę (…) na rzecz spółki gminnej w ramach umowy aportowej. Z treści dokumentów stanowiących podstawę prawną powyższych działań wynika, że własność odcinków wybudowanej kanalizacji na nieruchomościach należy do powódki i członków grupy, nie stanowi własności Gminy (…), ani też powstałej spółki gminnej, którym jedynym udziałowcem jest Gmina (…).
Powyższe ustalenia Sąd poczynił na podstawie dowodów z dokumentów urzędowych w postaci Uchwał Rady Miejskiej Urzędu Miasta i Gminy (…) oraz Zarządzenia Burmistrza Miasta i Gminy (…), z których wynika domniemanie prawdziwości okoliczności nimi stwierdzonych, a także dokumentów prywatnych, co do których Sąd nie miał wątpliwości co do ich autentyczności i wiarygodności ich treści, niekwestionowanych także przez żadną ze stron postępowania. Dokumentami tymi były: pismo Sołtysa z dnia 11 kwietnia 2003 r. „Zgłoszenia podłączenia nieruchomości do kanalizacji sanitarnej” oraz umowy pomiędzy Gminą (…) a mieszkańcami wsi (…), których przedmiotem było sfinansowanie zadania inwestycyjnego pod nazwą „Kanalizacja Sanitarna (…)” wraz z dowodami dokonanych z tego tytułu przez tych mieszkańców wpłat, w tym stosownych Zaświadczeń Urzędu Miasta i Gminy (…) oraz pisma Urzędu Miasta i Gminy (…) z dnia 20 sierpnia 2008 r., 23 września 2008 r. i z dnia 8 października 2008 r. Sąd oparł się także na dowodzie w postaci zeznań słuchanych w tej sprawie świadków, a to (…). Przedmiotowe ustalenia sąd poczynił także w oparciu o zeznania powodów (…) oraz zeznania (…), jak też zeznania (…) – pracownika strony pozwanej, która zajmowała się sprawami związanymi z inwestycją kanalizacyjną w Gminie (…). Dowody te potwierdziły wynikającą z całościowej oceny treści przedłożonych w sprawie dokumentów istotę łączących strony niniejszego sporu stosunków prawnych, jak też świadomość powódki i członków grupy co do istoty opłaty partycypacyjnej, czego ona dotyczy oraz że w związku jej poniesieniem mieszkańcy nie będą musieli uiszczać kosztów tej części urządzeń, co do których mieli obowiązek poniesienia wynikający z cytowanej wyżej Ustawy.
W dokonanych ustaleniach Sąd pominął umowę zawartą pomiędzy Gminą (…) a (…), a także pomiędzy Gminą a (…), z uwagi na skuteczne zakwestionowanie przez stronę pozwaną tych dowodów, a to ze względu na brak posiadania kompletu dowodów wpłat na kwotę dochodzoną w niniejszym postępowaniu, powtarzające się egzemplarze dowodów tych wpłat lub niewyraźny stempel pocztowy, uniemożliwiający identyfikację daty dokonania wpłaty. W odniesieniu zaś do (…), jakkolwiek również nie dysponował on kompletem dowodów wpłat dochodzonej przez niego pozwem kwoty (a na tym właśnie polegał zarzut strony pozwanej), tak kwota ta została wykazana dołączonym przez niego Zaświadczeniem Urzędu Miasta i Gminy (…) z dnia 4 października 2013 r., wydanym w toku niniejszego procesu na wniosek członka grupy złożony w Urzędzie Gminy (…). Sąd nie poczynił ustaleń faktycznych także w oparciu o umowę pomiędzy Gminą a (…), skoro wśród powodów widnieje jedynie (…), niebędąca stroną żadnej z przedstawionych umów, a nie istnieje nadto żaden dokument, z którego wynikałby stosunek strony wskazanej umowy do powódki (…). W swoich ustaleniach Sąd nie uwzględnił także umowy pomiędzy Gminą (…) a (…), który widnieje jako strona umowy podpisanej przez (…). Sąd przy dokonywaniu ustaleń faktycznych niniejszej sprawy nie uwzględnił też dowodów mających na celu wykazanie roszczenia (…). Dowody te słusznie bowiem zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną, która wskazała na oświadczenie pełnomocnika powodów, zawarte w piśmie procesowym z dnia 30 października 2013 r., że w przypadku tych osób nie dysponuje on kompletem oryginałów dowodów wpłat.
Postępowanie dowodowe w zakresie dowodów osobowych zaoferowanych przez stronę powodową nie wykazało aby występował jakikolwiek przymus ze strony przedstawicieli pozwanej wywierany na powódkę i członków grupy w celu zawarcia przez nich umów cywilnych wskazanych w pozwie. Wszystkie sprawy dotyczące budowy sieci kanalizacyjnej omawiane były wcześniej na wielu zebraniach wiejskich o których informowani byli (…). Opłata w wysokości ryczałtowej 3.500,00 zł ustalona została ostatecznie po omówieniu czego będzie dotyczyć, jak też przedstawieniu kalkulacji kosztów oraz uzgodnieniu jej przez przedstawicieli mieszkańców (…) i (…). W takiej też wysokości opłata została wprowadzona do umów, które świadomie i dobrowolnie powódka i członkowie grupy podpisali. Nie można uznać za prawdziwe twierdzeń strony powodowej, że przymus ze strony Gminy polegał na zagrożeniu, iż ci mieszkańcy, którzy umów nie zawrą i nie dokonają opłat partycypacyjnych nie zostaną podłączeni do sieci. Z samych bowiem zeznań powódki i innych członków grupy wynika, że 30 właścicieli nieruchomości, którzy odmówili zawarcia umów i wpłat opłat nie ponieśli z tego tytułu żadnych negatywnych konsekwencji. Ich nieruchomości zostały podłączone do sieci, a okoliczność ta wskazuje na to, że spółka gminna dokonująca podłączeń nie uzależniała tej czynności, będącej jej obowiązkiem, od okazania zawartej z Gminą umowy i uiszczenia opłaty partycypacyjnej. Opłaty zawarte w taryfie Zakładu Wodno-Kanalizacyjnego sp. z o.o. (…) dotyczyły wyłącznie opłat za przyłączenie do sieci wodno-kanalizacyjnej. Powyższe fakty potwierdzone zostały w zeznaniach świadków i powodów wymienionych wyżej, a odnoszących się do okoliczności dobrowolnego zawierania umów po wykonaniu odcinków na posesjach mieszkańców, podpisywaniu umów bez zastrzeżeń, uzgadnianiu rozłożenia opłat na raty, braku przymusu w dokonywaniu zapłaty rat, braku dochodzenia nie dopłaconych kwot przez Gminę (…) (z wyjątkiem jednego przypadku) oraz dokonanie podłączeń do sieci mimo, że niektórzy z mieszkańców nie podpisali umów, a niektórzy nie wpłacili pełnej kwoty objętej umowami.
Sąd oddalił pozostałe wnioski dowodowe uznając je za zbędne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.
Sąd zważył co następuje:
Roszczenia powódki i członków grupy jako niezasadnie zostały oddalone.
Strona powodowa celowo dokonała wyboru drogi dochodzenia swych roszczeń w postępowaniu grupowym uregulowanym w ustawie z dnia 17 grudnia 2009 r . (Dz. U. z dnia 18 stycznia 2010 r. Nr 7, poz. 44). Ustawa ta ma zastosowanie wyłącznie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez przedmiot niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (art. 1 ust. 2 ustawy).
Wskazana przez stronę powodową podstawa faktyczna i prawna roszczeń sprawiła dopuszczenie rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym, co nie przesądza o zasadności powództwa. Strona powodowa podała, że podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń jest bezprawne działanie Gminy (…), polegające na stosowaniu bezpośrednich środków przymusu wobec powódki i członków grupy przez żądanie od nich, a następnie pobranie opłat za przyłączenie do sieci kanalizacyjnej. Takim bezpośrednim środkiem przymuszającym był zdaniem strony powodowej wymóg załączenia umowy cywilnoprawnej i dowodu wpłaty opłaty zawarty w zarządzeniu Burmistrza Miasta i Gminy (…) z dnia 12 czerwca 2003 r., warunkujący podłączenie do sieci. Strona powodowa podniosła też zaistnienie pośrednich środków przymusu, które jej zdaniem wynikały z § 11 i § 13 uchwały RM w (…) z dnia 9 września 2002 r., a zapisy te wskazują na brak dobrowolności wnoszenia opłat określonych następnie w umowach stron. Strona powodowa określiła też szkody jakich doznała w wyniku bezprawnych działań pozwanej, którymi są kwoty opłat wpłacone przez powódkę i członków grupy za podłączenie do sieci kanalizacyjnej. Podstawy prawnej dochodzonych roszczeń strona powodowa upatruje w przepisie art. 417 k.c.
Przepis art. 417 k.c. reguluje odpowiedzialność Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Na stronie powodowej spoczywają ciężary dowodowe z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. w zakresie wykazania niezgodnego z prawem działania lub zaniechania strony pozwanej, rodzaju i zakresu szkody poniesionej przez powódkę i członków grupy będącej w normalnym związku przyczynowo-skutkowym z działaniami lub zaniechaniami strony pozwanej. Strona powodowa kwalifikuje opłaty ustalone co do wysokości i rodzaju w umowach cywilnoprawnych zawartych pomiędzy stronami jako „opłaty przyłączeniowe”.
Rozważyć zatem trzeba czy wskazane w umowach stron opłaty poniesione przez powódkę i członków grupy w ratach po 50,00 zł i 100,00 zł można uznać jako opłaty za przyłączenie do publicznej sieci kanalizacyjnej, do budowy której Gmina jest zobowiązana na mocy ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków. Przepis art. 15 pkt 4 cytowanej wyżej ustawy stanowi, że przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne zobowiązane jest przyłączyć do sieci nieruchomość osoby ubiegającej się o przyłączenie. Realizacja budowy przyłączy do sieci głównej oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt, zgodnie z ustawą, osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci (pkt 4).
O tym, że wpłacone przez powódkę i członków grupy opłaty nie stanowiły „opłaty przyłączeniowej” świadczą zawarte w dokumentach badanych przez Sąd określenia rozróżniające opłatę przyłączeniową od opłaty partycypacyjnej wskazanej jednoznacznie w umowach stron. W § 3 umów zawarty jest zapis o terminach płatności rat opłaty oraz, że w przypadku braku wpłaty rat przekraczającej 3 miesiące umowa zostanie rozwiązana, a na „inicjatorze” ciążyć będzie obowiązek wniesienia opłaty przyłączeniowej zgodnie z obowiązującymi przepisami. W tym czasie obowiązywała cytowana wyżej ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków. Uznać zatem trzeba, że w umowach było wyraźne rozróżnienie opłaty partycypacyjnej w kosztach inwestycji od opłaty przyłączeniowej, o której mowa w ustawie. Do umów wprowadzono czytelne zapisy akceptowane przez powódkę i członków grupy, którzy umowy podpisali, potwierdzające wolę mieszkańców w partycypacji w kosztach inwestycji kanalizacyjnej w 10 % przy udziale gminy 90 % i ustalające zgodnie opłatę partycypacyjną w kwocie ryczałtowej 3.500,00 zł. W umowach pojawia się też określenie strony umowy jako „partycypującego lub inicjatora”. Zapisy te potwierdzają ustalenia Sądu dokonane na podstawie zeznań świadków i przesłuchania stron, że wolą stron było uczestnictwo w kosztach budowy sieci kanalizacyjnej w ramach inicjatywy społecznej. Wynikało to z sytuacji finansowej gminy, która nie posiadała pełnego zakresu środków finansowych na budowę kanalizacji, a decyzja o budowie tejże we wsi (…), jako pierwszej w Gminie, podjęta została na skutek inicjatywy mieszkańców i wyrażeniu ich zgody na partycypację w kosztach budowy. Ustalenia w tym zakresie były podjęte na zebraniach gminnych, w których mogli uczestniczyć wszyscy mieszkańcy (…), a umowy cywilnoprawne były następstwem tych ustaleń i konsekwencją woli mieszkańców Gminy.
Działania Gminy związane z budową sieci kanalizacyjnej i zawieraniem umów z mieszkańcami (…) nie mieszczą się w sferze dominium działalności administracji a zakwalifikowane winne być jako działania w zakresie cywilnoprawnym. Postępowanie dowodowe nie wykazało iżby zaistniały elementy władczego kształtowania sytuacji jednostki, a tym samym zakwalifikowania działań Gminy związanych ogólnie z budową sieci kanalizacyjnej, w tym partycypacją powódki i członków grupy w kosztach budowy, jako działań władczych w sferze imperium.
Jak wynika z ustaleń faktycznych, w Gminie podejmowane były wcześniej, jak i w związku z budową sieci kanalizacyjnej tzw. lokalne inicjatywy inwestycyjne. Sprawy te znalazły uregulowanie w ustawie z dnia 23 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. 2010. 234.1636), które po jej nowelizacji w 2010 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 234, poz. 873) wprowadziły regulację zawartą w art. 19b ust. 1 pkt 1 ustawy. Przepis ten stanowi, że w ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 mogą złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do jednostki samorządu terytorialnego, na terenie której mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, w zakresie działalności obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remontu dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej (art. 4 ust. 1 pkt 13 cyt. ustawy). Artykuł 19e ustawy ustala, ze zobowiązanie wnioskodawcy może polegać m. in. na świadczeniach pieniężnych.
W czasie kiedy podejmowana była uchwała RM (…) z dnia 9 października 2002 r., a następnie od 2003 r., kiedy realizowane były umowy między Gminą a mieszkańcami (…), obowiązywała ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, która w art. 7 pkt 3 wyliczała zadania własne Gminy oraz przewidywała, że do wykonywania zadań Gmina może także zawierać umowy z innymi podmiotami (art. 9 cyt. wyżej ustawy). W ustawie z 23 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie obowiązującej od dnia 10 grudnia 2010 r. przewidziana jest możliwość współudziału mieszkańców Gminy w ramach inicjatyw lokalnych, m. in. w zakresie budowy sieci kanalizacyjnej, polegającego na świadczeniu pracy społecznej, świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych. Należy zatem rozważyć czy postanowienia tej ustawy wprowadzają znaczące zmiany, czy też potwierdzają jedynie to co już było znane w praktyce. Projekty w ramach lokalnych inicjatyw inwestycyjnych w Gminie (…) realizowane były już znacznie wcześniej i można przyjąć, że nie ma podstaw do twierdzenia aby były one sprzeczne z obowiązującym porządkiem prawnym. Mimo braku przepisów, z których można by wywodzić dopuszczalność takich inicjatyw, prawo nie zabraniało takich praktyk. Ustawodawca nakładając na gminy zadania własne nie rozstrzygnął czy możliwa jest w wykonaniu tychże zadań partycypacja mieszkańców. Posługując się wykładnią celowościową należy opowiedzieć się za taką możliwością. Istota samorządu terytorialnego polega na tym, że to mieszkańcom przyznaje się decydujący wpływ w sprawach dotyczących zaspokojenia ich najistotniejszych potrzeb, a taką niewątpliwie jest potrzeba budowy kanalizacji. Przyjąć zatem należy, że mieszkańcy gminy mają prawo partycypować w kosztach realizacji zadań własnych gminy i tak też było w przypadku Gminy (…). Jest to oczywiście obwarowane warunkiem, że taka partycypacja jest całkowicie dobrowolna i wynika np. z dążenia mieszkańców do przyśpieszenia realizacji procesu inwestycyjnego. W niniejszej sprawie Sąd ustalił, że strony zawierające umowy partycypacyjne porozumiały się zgodnie co do treści umów. Powódka i członkowie grupy mieli pełną świadomość, że współuczestniczą w realizacji inwestycji oraz, że nie wiąże się to z opłatami przyłączeniowymi bowiem dokonanie podłączeń jest obowiązkiem zakładu wodociągowo-kanalizacyjnego. Z zeznań świadków i stron wynika, że nie byli oni przymuszani przez przedstawicieli strony pozwanej ani też przez Spółkę Wodociągowo-Kanalizacyjną w (…), do zawierania umów, wnoszenia opłat, nie było też żadnych bezprawnych lub niezgodnych z przepisami działań strony pozwanej utrudniających mieszkańcom podłączenie ich nieruchomości do sieci.
Sąd nie dopatrzył się również tego aby zawierane z mieszkańcami umowy były obarczone wadą oświadczenia woli w postaci zaistnienia stanu wyłączającego swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, o czym przesądzać miałby fakt, że zawieranie tych umów było warunkiem koniecznym do przystąpienia do realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia. Poza wyżej dokonanymi uwagami na temat zadań własnych Gminy, mogących być również realizowanymi w ramach inicjatywy lokalnej, realizacja inwestycji na bieżąco konsultowanej z przedstawicielami mieszkańców – w tym co do treści umów cywilnoprawnych i kwoty partycypacji mieszkańców w inwestycji – i warunkowanie jej realizacji od współfinansowania przez mieszkańców nie stanowi wady oświadczenia woli w rozumieniu przepisu art. 82 k.c. W tym miejscu powołać należało stanowisko judykatury, a w ślad za nią doktryny przedmiotu, że stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako taki, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. W przeciwnym wypadku prawie każde oświadczenie woli można by było uznać za dotknięte tą wadą oświadczenia woli, gdyż człowiek rzadko działa zupełnie swobodnie (K. Pietrzykowski [w:] Kodeks cywilny Tom I. Komentarz do art. 1-44911 (red. K. Pietrzykowski), Warszawa 2008, s. 426 i powołani tam komentatorzy wraz z orzeczeniami SN).
Strona powodowa nie wykazała również zgodnie z ciężarem art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c., że poniosła szkodę wskazaną w pozwie na skutek działań strony pozwanej. Zgodnie z art. 361 k.c. szkodą jest różnica pomiędzy obecnym stanem majątkowym poszkodowanego a tym, jaki zaistniałby gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. W tym wypadku szkodą, gdyby nawet przyjąć odpowiedzialność strony pozwanej na podstawie art. 417 k.c. (co zostało wykluczone), byłaby różnica pomiędzy wpłaconymi faktycznie przez powódkę i członków grupy kwotami opłaty partycypacyjnej a kosztami przyłączy do sieci i studni wodomierzowych na posesjach wyżej wymienionych, do sfinansowania których byli oni zobowiązani zgodnie z art. 15 pkt 2 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków. Strona powodowa nie zaoferowała w tym zakresie dowodu dla ustalenia szkody związanej z działaniami Gminy (…). Wskazane przez stronę powodową szkody poniesione przez mieszkańców Gminy w wysokości uiszczonych przez nich opłat nie spełniają wymogów z art. 361 k.c. Gdyby powódka i członkowie grupy nie zawarli umów to nie utraciliby wprawdzie poniesionych przez nich kwot opłat, ale ponieśliby koszty wybudowania tej części kanalizacji, która obciąża ich zgodnie z art. 15 pkt 2 cyt. ustawy. Jak wcześniej ustalono wysokość kosztów, do których zobowiązani byliby mieszkańcy Gminy (…), zgodnie z powyższymi przepisami, byłaby różna w zależności od długości odcinków posadowionych na poszczególnych nieruchomościach, a jak wynika z zeznań świadków i przesłuchania stron nikt z nich nie dokonywał takowych wyliczeń.
W związku z inicjatywą społeczną, ustaleniami, a następnie zawartymi umowami cywilnoprawnymi z powódką i członkami grupy, Gmina (…) podjęła się realizacji inwestycji we wsi (…) ponosząc 90 % kosztów, w tym też tych, co do których zobowiązani byliby mieszkańcy, jak też zaniechała pobierania opłat adiacenckich.
W związku z ustaleniem przez Sąd, że nie zachodzą przesłanki z art. 417 k.c. uzasadniające odpowiedzialność Gminy (…) z tytułu czynów niedozwolonych orzeczono jak w sentencji na podstawie cytowanych wyżej przepisów, a o kosztach na podstawie art. 98 k.p.c. i § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz. U. Nr 163, poz. 1349) – koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej w wysokości 7.200,00 zł.