Powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego to instrument charakterystyczny dla postępowania grupowego. Może zostać wytoczone w tych sprawach, w których członkom grupy przysługują przeciwko pozwanemu (pozwanym) roszczenia pieniężne. Nowelizacja nr 1 z 2017 r. sprecyzowała, że w przypadku tego rodzaju spraw chodzi o ustalenie odpowiedzialności pozowanego/pozwanych za określone zdarzenie bądź zdarzenia.
Sam pozew powinien w takich przypadkach jedynie wskazywać na roszczenie pieniężne członków grupy, którego dochodzeniu służyć ma wyrok ustalający odpowiedzialność. Nie ma wymogu wskazywania na wysokość tych roszczeń, a co za tym idzie, określania ich wysokości w ramach postępowania grupowego.
W przypadku ograniczenia żądania powództwa do ustalenia odpowiedzialności pozwanego, celem postępowania grupowego jest przesądzenie zasady odpowiedzialności pozwanego (pozwanych), bez decydowania o jej kwotowym rozmiarze.
W orzeczeniu kończącym takie postępowanie grupowe, sąd nie zasądza odszkodowania ani innego świadczenia na rzecz członków grupy, lecz ustala, że strona pozwana ponosi odpowiedzialność wobec członków grupy wynikającą z określonego zdarzenia (zdarzeń).
Nowelizacja nr 1 z 2017 r. doprecyzowała, że w przypadku uwzględnienia żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego sąd ustala w orzeczeniu okoliczności wspólne członkom grupy, stanowiące przesłanki dochodzonych przez nich roszczeń.
Korzystny dla grupy wyrok kończący postępowanie grupowe będzie stanowić podstawę do wszczęcia przez poszczególnych członków grupy indywidualnych spraw o konkretne świadczenia (np. zapłatę konkretnej kwoty odszkodowania). Powództwo o ustalenie odpowiedzialności stanowi więc „preludium” (wstęp) dla przyszłych indywidualnych postępowań o zapłatę. Orzeczenie będzie miało zatem moc wiążącą (charakter prejudykatu) w kolejno wszczynanych postępowaniach o świadczenie (np. zapłatę odszkodowania) na rzecz poszczególnych członków grupy, po zakończeniu postępowania grupowego. W konsekwencji, po uprawomocnieniu się orzeczenia ustalającego odpowiedzialność, wydanego w postępowaniu grupowym, w kolejno wszczętych indywidualnych postępowaniach nie można będzie podważać odpowiedzialności pozwanego za szkodę, a badaniu przez sąd podlegać będzie zasadniczo jedynie wysokość roszczenia danego członka grupy. Postępowanie indywidualne będzie zatem znacznie łatwiejsze, gdyż rozstrzygana w nim będzie jedynie wysokość poniesionej przez konkretną osobę szkody, a nie to, kto za tę szkodę odpowiada.
W przypadku spraw o roszczenia pieniężne wynikające z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w tym o roszczenia przysługujące najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, zmarłego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego to jedyny dopuszczalny rodzaj powództwa w ramach postępowania grupowego.